สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง (อังกฤษ: queen mother สำหรับพระราชินี และ empress mother สำหรับพระจักรพรรดินี) คือ ภรรยาม่ายของพระมหากษัตริย์รัชกาลก่อน และเป็นพระราชมารดาของพระมหากษัตริย์รัชกาลปัจจุบัน ในภาษาอังกฤษคำว่า queen mother เริ่มใช้มาตั้งแต่ ค.ศ. 1560
ในสากล "Queen Mother" มักจะหมายถึงสมเด็จพระราชินีเอลิซาเบธ พระราชชนนีในสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 แห่งสหราชอาณาจักร ที่ทรงดำรงพระอิสริยยศนี้ยาวนานกว่า 50 ปี
พระราชสถานะ
ในกัมพูชา
ในราชสำนักกัมพูชายุคหลัง มีการสถาปนาสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงว่า พระวรราชินี โดยมีสถานะเป็นเจ้า มีการเพ็ดทูลด้วยคำ มีลัญจกรประจำพระองค์ และมีพระราชอำนาจปกครองขุนนางผู้ใหญ่ผู้ดูแลจังหวัดไพรแวง อันลงราช และมุขกำปูล มีรายพระนามเจ้าฝ่ายในที่ดำรงพระราชอิสริยยศพระวรราชินี ได้แก่
- สมเด็จพระวรราชินี (รศ) เป็นบาทบริจาริกาในสมเด็จพระนารายณ์รามาธิบดีศรีสุริโยพรรณ และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระหริรักษ์รามมหาอิศราธิบดี
- สมเด็จพระวรราชินี (แป้น) เป็นพระเทพีในสมเด็จพระหริรักษ์รามมหาอิศราธิบดี และเป็นพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระนโรดม บรมรามเทวาวตาร
- สมเด็จพระวรราชินี (เภา) หรือเพา เป็นพระเทพีในสมเด็จพระหริรักษ์รามมหาอิศราธิบดี และเป็นพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
- เป็นบาทบริจาริกาในพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ และเป็นพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ มุนีวงศ์
ปัจจุบันราชสำนักกัมพูชามิได้ออกพระอิสริยยศแก่พระราชชนนีว่าพระวรราชินีแล้ว แต่ระบุในสร้อยพระนามเป็น พระวรราชมาดาชาติเขมร (ព្រះវររាជមាតាជាតិខ្មែរ) แก่เจ้าฝ่ายในพระองค์ล่าสุด คือ พระมหาวีรกษัตรีย์ นโรดม มุนีนาถ สีหนุ พระวรราชมาดาชาติเขมร
ในเกาหลี
ราชวงศ์โชซ็อน
มีรายพระนามเจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง ได้แก่
- พระนางว็อนกย็อง สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าแทจง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าเซจงมหาราช
- พระนางช็องฮี สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าเซโจ และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าเยจง
- พระนางช็องฮย็อน สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าซ็องจง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าชุงจง
- พระนางมุนจ็อง สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าชุงจง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้ามย็องจง
- พระนางอินซ็อน สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าฮโยจง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าฮย็องจง
- สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าฮย็องจง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าซุกจง
นอกจากนี้ยังมีเจ้านายฝ่ายในที่ได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง โดยที่มิได้เป็นสมเด็จพระราชินีมาก่อน อาจได้รับการสถาปนาพร้อมพระราชสวามีที่สวรรคตไปก่อนหน้านั้น หรือสถาปนาหลังจากเจ้านายฝ่ายในพระองค์นั้นสวรรคตแล้ว ได้แก่
- พระนางอินซู พระชายาในเจ้าชายรัชทายาทอึยกย็อง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าซ็องจง
- พระนางฮเยกย็อง พระชายาในเจ้าชายรัชทายาทซาโด และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าช็องโจ
- พระนางซินจ็อง พระชายาในเจ้าชายรัชทายาทฮโยมย็อง และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าฮ็อนจง
ในเดนมาร์ก
มีรายพระนามเจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง ได้แก่
- สมเด็จพระราชินีลูอีส สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าเฟรเดอริกที่ 8 และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าคริสเตียนที่ 10
- สมเด็จพระราชินีอเล็คซันดรีเนอ สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าคริสเตียนที่ 10 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าเฟรเดอริกที่ 9
- สมเด็จพระราชินีอิงกริด สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าเฟรเดอริกที่ 9 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระราชินีนาถมาร์เกรเธอที่ 2
ในบริเตน
ในบริเตน ตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง (queen mother) เป็นพระอิสริยยศสำหรับอดีตพระราชินีในรัชกาลก่อนและเป็นพระราชมารดาในพระมหากษัตริย์รัชกาลปัจจุบัน จะต่างจาก (queen dowager) ที่เป็นพระราชินีในรัชกาลก่อน แต่มิได้เป็นพระราชมารดาของพระมหากษัตริย์รัชกาลปัจจุบัน โดยเจ้านายที่ดำรงพระราชอิสริยยศที่สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง ได้แก่
- สมเด็จพระราชินีอเล็กซานดรา สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ 7 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 5
- สมเด็จพระราชินีแมรี สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 5 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ 8 และสมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 6
- สมเด็จพระราชินีเอลิซาเบธ พระราชชนนี สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 6 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2
ส่วนเจ้าหญิงวิกตอเรียแห่งซัคเซิน-โคบวร์ค-ซาลเฟลด์ เป็นพระราชชนนีของสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียนั้น ไม่นับว่าเป็นสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง (queen mother) เพราะมีพระสวามีเป็นดยุกและมิได้เป็นพระมหากษัตริย์
ในไทย
กรุงสุโขทัย
จารึกวัดบูรพารามและจารึกวัดตาเถรขึงหนังเรียกตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในราชวงศ์พระร่วงว่า พระกันโลง เช่น
กรุงศรีอยุธยาและธนบุรี
ตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในราชสำนักอยุธยาตอนปลายเรียกว่า กรมพระเทพามาตย์ ซึ่งตกทอดมาจนถึงรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระอิสริยยศที่กรมพระเทพามาตย์ เท่าที่ปรากฏพระนาม ได้แก่
- กรมพระเทพามาตย์ (กัน) เป็นพระมเหสีในสมเด็จพระเพทราชา และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8
- กรมพระเทพามาตุ (พลับ) (เดิมมีพระอิสริยยศที่ กรมหลวงพิพิธมนตรี) เป็นพระมเหสีในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ เป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าอุทุมพร และสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์
- กรมพระเทพามาตย์ (นกเอี้ยง) เป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี
กรุงรัตนโกสินทร์
ในช่วงรัตนโกสินทร์ ยังคงยึดบรรทัดฐานมาแต่ยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นหลัก และใช้ตั้งพระนามสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง ได้แก่ สมเด็จกรมพระอมรินทรามาตย์ (หรือ สมเด็จพระอมรินทรามาตย์), สมเด็จกรมพระศรีสุริเยนทรามาตย์ และกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ เป็นต้น เมื่อจะออกพระนามก็จะเรียกว่า "สมเด็จพระพันปีหลวงกรมพระเทพามาตย์" ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย มีการเปลี่ยนชื่อเจ้ากรม โดยเติมคำว่า "สมเด็จ" นำหน้าพระนามพระราชชนนี เป็น "สมเด็จกรมพระอมรินทรามาตย์" คือ "สมเด็จ (ของ) กรมพระอมรินทรามาตย์" ล่วงมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชบัญญัติพระนามใหม่ให้มีกรมนำหน้าสมเด็จ จึงออกพระนามเป็น "กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์" แล้วไม่พบความแตกต่างกับกรมสมเด็จพระองค์อื่น ๆ จึงเติมลำดับศักดิ์ต่อท้ายเป็น "กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ สมเด็จพระบรมราชชนนี" ครั้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชวินิจฉัยที่จะออกพระนามสมเด็จพระพันปีหลวงเป็น "สมเด็จพระบรมราชชนนี กรมพระเทพศิรินธรามาตย์" หรือเรียกอย่างย่อว่า "สมเด็จกรมพระเทพศิรินธรามาตย์" ส่วนพระนามของสมเด็จพระพันปีหลวงพระองค์อื่น มีคำนำหน้าพระนามแตกต่างกันตามลำดับเครือญาติ ได้แก่ สมเด็จพระบรมราชไปยิกา กรมพระอมรินทรามาตย์, สมเด็จพระบรมราชไอยิกา กรมพระศรีสุริเยนทรามาตย์ และสมเด็จพระราชมหาไปยิกา กรมพระศรีสุลาไลย และเรียกพระนามอย่างย่อรูปแบบเดียวกันแต่ต่างที่พระนามของแต่ละพระองค์
กระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงได้รับอิทธิพลจากชาติตะวันตก จึงโปรดให้เฉลิมพระปรมาภิไธยแก่สมเด็จพระบรมราชชนนีว่า "สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี" ภายหลังเพิ่มเติมอีกครั้งว่า "สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพระพันปีหลวง" ตามลำดับ และทรงแก้ไขพระนามพระบรมอัฐิของสมเด็จพระอัครมเหสีและพระราชชนนีในรัชกาลก่อนทั้งสิ้น โดยทรงตัดคำว่า "มาตย์" อันเป็นชื่อขุนนางเจ้ากรมออก แล้วเพิ่มคำว่า "พระบรมราชินี" ลงไป อันเป็นแบบแผนในการปรับใช้มาจนถึงปัจจุบัน มีพระนามดังต่อไปนี้
- สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี (พ.ศ. 2280–2369) เป็นพระอรรคชายาเดิมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
- สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี (พ.ศ. 2310–2379) เป็นสมเด็จพระพันวษาในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
- สมเด็จพระศรีสุลาลัย (พ.ศ. 2314–2380) เป็นพระสนมเอกในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง[ก]ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
- สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (พ.ศ. 2377–2404) เป็นพระราชเทวีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
- สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (พ.ศ. 2407–2462) เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
- สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (พ.ศ. 2475–ปัจจุบัน) เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถในพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว
ส่วนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีไม่นับว่าเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง เพราะพระสวามีมิใช่พระมหากษัตริย์ จึงจัดเป็นเจ้าหญิงพระราชชนนี (princess mother) ส่วนสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 6 มิได้ประสูติการพระราชโอรสและยังถูกลดพระยศเป็นสมเด็จพระวรราชชายา จึงนับเป็นเจ้าหญิงพระชายา (princess consort) และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 นั้นไม่มีพระราชโอรสสืบราชสมบัติจึงมิได้สถาปนาเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง แต่เป็นสมเด็จพระราชินีวิธวา (queen dowager)
ล้านนา
ตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในราชวงศ์มังรายแห่งอาณาจักรล้านนาจะเรียกว่า มหาเทวี[ข] ซึ่งตำแหน่งมหาเทวีนี้ครอบคลุมไปถึงพระราชชนนีของรัชกาลปัจจุบันที่มิได้เป็นพระมเหสีในพระมหากษัตริย์รัชกาลก่อน ดังพระราชชนนีในพญายอดเชียงราย มหาเทวีหลายพระองค์ล้วนมีพระราชอำนาจสูงในราชสำนักแม้ว่าพระราชสวามีจะถูกถอดถอนหรือปลงพระชนม์ แต่พระมหาเทวีก็ยังคงมีอำนาจอยู่เบื้องหลังราชสำนัก และยังมีบทบาทในการปกครองอาณาจักรร่วมกับพระราชโอรส โดยในหลักฐานมีการเรียกมหาเทวีและกษัตริย์ว่า "พระเป็นเจ้าสองพระองค์" และ "พระเป็นเจ้าแม่ลูกทั้งสอง" นอกจากนี้บางพระองค์ได้แหวกจารีตขึ้นมามีบทบาทครองอำนาจในฐานะพระมหากษัตริย์ก็มี เท่าที่ปรากฏพระนามได้แก่
- เป็นพระมเหสีในพญาผายู เป็นพระราชชนนีในพญากือนา
- พระนางยสุนทราเทวี เป็นพระมเหสีในพญากือนา เป็นพระราชชนนีในพญาแสนเมืองมา
- พระนางติโลกจุฑาเทวี เป็นพระมเหสีในพญาแสนเมืองมา เป็นพระราชชนนีในพญาสามฝั่งแกน
- แม่พระพิลก เป็นพระมเหสีในพญาสามฝั่งแกน เป็นพระราชชนนีในพระเจ้าติโลกราช
- พระนางสิริยศวดีเทวี เป็นพระมเหสีในพญายอดเชียงราย เป็นพระราชชนนีในพระเมืองแก้ว
- พระนางจิรประภาเทวี เป็นพระมเหสีในพระเมืองเกษเกล้า และเป็นพระราชชนนีในท้าวซายคำ
- พระนางวิสุทธิเทวี เป็นพระราชชนนีในพระเจ้าเมกุฏิสุทธิวงศ์
ในตุรกี
ในยุคจักรวรรดิออตโตมัน แต่เดิมใช้ธรรมเนียมเรียกสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงอย่างเปอร์เซียว่า มะฮ์ด-อี อิวล์ยา (ตุรกี: mehd-i ülya; เปอร์เซีย: مهد علیا) ซึ่งภายหลังได้เรียกตำแหน่งสำหรับสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงว่า (ตุรกี: Valide sultan, ตุรกีออตโตมัน: والده سلطان แปลตรงตัวว่า "พระชนนีของสุลต่าน") สำหรับ (Sultana) ผู้เป็นพระชายาในสุลต่านรัชกาลก่อน และเป็นพระราชชนนีของสุลต่านรัชกาลปัจจุบัน วาลีเดซุลตันพระองค์แรกคือ (Hafsa Sultan, حفصه سلطان) พระชายาในสุลต่านเซลิมที่ 1 และเป็นพระราชชนนีของสุลต่านสุลัยมานผู้เกรียงไกร
ตำแหน่งวาลีเดซุลตันนี้เป็นพระอิสริยยศและพระราชอำนาจรองจากสุลต่าน ตามธรรมเนียมอิสลามคือ "สิทธิของบุพการีคือสิทธิของพระผู้เป็นเจ้า" วาลีเดซุลตันทรงมีพระราชอำนาจยิ่งในพระราชสำนัก, มีห้องส่วนพระองค์ (ที่มักอยู่ติดกับห้องของพระราชโอรสผู้เป็นสุลต่าน) และมีพระราชอำนาจเหนือบรรดาข้าราชการ ในคริสต์ศตวรรษที่ 17 ช่วงเวลานั้นวาลีเดซุลตันทรงมีพระราชอำนาจเหนือสุลต่านวัยเยาว์ จึงถูกเรียกว่า "รัฐสุลต่านของฝ่ายใน"
ในสวีเดน
มีรายพระนามเจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง ได้แก่
- สมเด็จพระราชินีเดซีเร สมเด็จพระราชินีในพระเจ้าคาร์ลที่ 14 โยฮัน และเป็นพระราชชนนีในพระเจ้าออสการ์ที่ 1
- สมเด็จพระราชินีโซเฟีย สมเด็จพระราชินีในสมเด็จพระเจ้าออสการ์ที่ 2 และเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้ากุสตาฟที่ 5
อ้างอิง
- หมายเหตุ
ก ใน พระพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ระบุว่าสมเด็จพระศรีสุลาลัยเป็นสมเด็จพระพันปีหลวงข มหาเทวี มีความหมายกว้าง ๆ อาจหมายถึง "พระราชเทวี หรือนางกษัตริย์ ส่วนใหญ่หมายถึงพระบรมราชชนนีของพระมหากษัตริย์"
- เชิงอรรถ
- A queen mother is defined as "A Queen dowager who is the mother of the reigning sovereign" by both the Oxford English Dictionary and Webster's Third New International Dictionary.
- Oxford English Dictionary
- เรืองเดชอนันต์ (ทองดี ธนรัชต์), พันตรี หลวง. ราชพงษาวดารกรุงกัมพูชา. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2563, หน้า 267
- เรืองเดชอนันต์ (ทองดี ธนรัชต์), พันตรี หลวง. ราชพงษาวดารกรุงกัมพูชา. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2563, หน้า 277
- กรมพระดำรงราชานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศเธอ. ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 21 เรื่องพิธีราชาภิเษกสมเด็จพระมณีวงศ พระเจ้ากรุงกัมพูชา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศเธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงแปลถอดจากภาษาเขมร. พระนคร : โสภณพิพรรฒนากร, 2472, หน้า 1
- David K. Wyatt. Thailand: A Short History. Yale University Press. p. 140.
- เล็ก พงษ์สมัครไทย. เฉลิมพระยศ เจ้านายฝ่ายในในรัชกาลที่ ๑-๙. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์, 2552, หน้า 16
- ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2560, หน้า 67, 97
- จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชวิจารณ์ ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องจดหมายความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพธิ์) ตั้งแต่ จ.ศ. 1129 ถึง 1182 เป็นเวลา 53 ปี. กรุงเทพฯ : ศรีปัญญา, 2552, หน้า 194
- จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชวิจารณ์ ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องจดหมายความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพธิ์) ตั้งแต่ จ.ศ. 1129 ถึง 1182 เป็นเวลา 53 ปี. กรุงเทพฯ : ศรีปัญญา, 2552, หน้า 195-196
- จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชวิจารณ์ ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องจดหมายความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพธิ์) ตั้งแต่ จ.ศ. 1129 ถึง 1182 เป็นเวลา 53 ปี. กรุงเทพฯ : ศรีปัญญา, 2552, หน้า 201
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธย, เล่ม ๒๗, ตอน ๐ง, ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๓, หน้า ๒๐๒๒
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชพิธี คำถวายชัยมงคลของข้าทูลละอองธุลีพระบาท แด่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนีพระพันปีหลวง, เล่ม ๓๒, ตอน ง, ๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๘, หน้า ๒๓๙๒
- ดารณี ศรีหทัย. สมเด็จรีเยนต์. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554, หน้า 81-82
- "พระราชหัตถ์เลขาส่วนพระองค์ สมเด็จพระรามาธิบดี ศรีสินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชทานแด่ สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนี ในเวลาที่ทรงสำเร็จราชการแผ่นดินต่างพระองค์ เมื่อเสด็จพระราชดำเนินประพาศยุโรป พ.ศ. ๒๔๔๐ พระราชประวัติสังเขป". วชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2563.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help)) - สรัสวดี อ๋องสกุล, ศาสตราจารย์. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ:อมรินทร์, 2552. หน้า 272
- "จารึกวัดพวกชอด". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน). สืบค้นเมื่อ 12 พฤศจิกายน 2559.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help))[] - สุเนตร ชุตินธรานนท์. ดร. พม่ารบไทย. พิมพ์ครั้งที่ 10. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554. หน้า 287-290
- ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 3. คณะกรรมการจัดการพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี สำนักนายกรัฐมนตรี, 2508, หน้า 195
- ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 3. คณะกรรมการจัดการพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี สำนักนายกรัฐมนตรี, 2508, หน้า 198
- ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4. คณะกรรมการจัดการพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี สำนักนายกรัฐมนตรี, 2508, หน้า 112
- สุจิตต์ วงษ์เทศ (บรรณาธิการ). ประชุมศิลาจารึกเมืองพะเยา. กรุงเทพฯ : มติชน, หน้า 263
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 6
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 48
- สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 228
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 48
- พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. การเมืองในประวัติศาสตร์ ยุคสุโขทัย-อยุธยา พระมหาธรรมราชา กษัตราธิราช. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : มติชน, 2553, หน้า 48
- เพ็ญสุภา สุขคตะ ใจอินทร์. (27 กรกฎาคม 2555). "ใครคือ “มหาเทวีแม่ลูกสอง” ผู้มิใช่ “มหาเทวีสองแม่ลูก”". มติชนสุดสัปดาห์. 32:1667, หน้า 76
- สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 168
- สุเนตร ชุตินธรานนท์. ดร. พม่ารบไทย. พิมพ์ครั้งที่ 10. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554. หน้า 293
- สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 273
- Davis, Fanny (1986). "The Valide". The Ottoman Lady: A Social History from 1718 to 1918. ISBN .
- "Can Muslims Celebrate Mother's Day?". Belief.net. สืบค้นเมื่อ August 22, 2016.
- Peirce, Leslie P., The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Oxford University Press, 1993, (paperback)
- ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2560, หน้า191
- เหมันต สีหศักกพงศ์ สุนทร, นาวาตรี. "ปราสาทนกหัสดีลิงค์แห่งแผ่นดินล้านนา". งานพระเมรุ: ศิลปสถาปัตยกรรม ประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรมเกี่ยวเนื่อง. กรุงเทพฯ : มติชน, 2560, หน้า 55
ดูเพิ่ม
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
smedcphrarachchnniphnpihlwng xngkvs queen mother sahrbphrarachini aela empress mother sahrbphrackrphrrdini khux phrryamaykhxngphramhakstriyrchkalkxn aelaepnphrarachmardakhxngphramhakstriyrchkalpccubn inphasaxngkvskhawa queen mother erimichmatngaet kh s 1560smedcphrarachiniexlisaebth phrarachchnniinsmedcphrarachininathexlisaebththi 2 aehngshrachxanackr insakl Queen Mother mkcahmaythungsmedcphrarachiniexlisaebth phrarachchnniinsmedcphrarachininathexlisaebththi 2 aehngshrachxanackr thithrngdarngphraxisriyysniyawnankwa 50 piphrarachsthanainkmphucha inrachsankkmphuchayukhhlng mikarsthapnasmedcphrarachchnniphnpihlwngwa phrawrrachini odymisthanaepneca mikarephdthuldwykha milyckrpracaphraxngkh aelamiphrarachxanacpkkhrxngkhunnangphuihyphuduaelcnghwdiphraewng xnlngrach aelamukhkapul mirayphranamecafayinthidarngphrarachxisriyysphrawrrachini idaek smedcphrawrrachini rs epnbathbricarikainsmedcphranaraynramathibdisrisurioyphrrn aelaepnphrarachchnniinsmedcphrahrirksrammhaxisrathibdi smedcphrawrrachini aepn epnphraethphiinsmedcphrahrirksrammhaxisrathibdi aelaepnphrarachchnniinphrabathsmedcphranordm brmramethwawtar smedcphrawrrachini epha hruxepha epnphraethphiinsmedcphrahrirksrammhaxisrathibdi aelaepnphrarachchnniinphrabathsmedcphrasisuwtthi sthapnahlngesdcswrrkht epnbathbricarikainphrabathsmedcphrasisuwtthi aelaepnphrarachchnniinphrabathsmedcphrasisuwtthi muniwngs pccubnrachsankkmphuchamiidxxkphraxisriyysaekphrarachchnniwaphrawrrachiniaelw aetrabuinsrxyphranamepn phrawrrachmadachatiekhmr ព រ វររ ជ ម ត ជ ត ខ ម រ aekecafayinphraxngkhlasud khux phramhawirkstriy nordm muninath sihnu phrawrrachmadachatiekhmr inekahli rachwngsochsxn mirayphranamecanayfayinthidarngphrarachxisriyyssmedcphrarachchnniphnpihlwng idaek phranangwxnkyxng smedcphrarachiniinphraecaaethcng aelaepnphrarachchnniinphraecaescngmharach phranangchxnghi smedcphrarachiniinphraecaesoc aelaepnphrarachchnniinphraecaeycng phranangchxnghyxn smedcphrarachiniinphraecasxngcng aelaepnphrarachchnniinphraecachungcng phranangmuncxng smedcphrarachiniinphraecachungcng aelaepnphrarachchnniinphraecamyxngcng phranangxinsxn smedcphrarachiniinphraecahoycng aelaepnphrarachchnniinphraecahyxngcng smedcphrarachiniinphraecahyxngcng aelaepnphrarachchnniinphraecasukcng nxkcakniyngmiecanayfayinthiidrbkarsthapnaepnsmedcphrarachchnniphnpihlwng odythimiidepnsmedcphrarachinimakxn xacidrbkarsthapnaphrxmphrarachswamithiswrrkhtipkxnhnann hruxsthapnahlngcakecanayfayinphraxngkhnnswrrkhtaelw idaek phranangxinsu phrachayainecachayrchthayathxuykyxng aelaepnphrarachchnniinphraecasxngcng phranangheykyxng phrachayainecachayrchthayathsaod aelaepnphrarachchnniinphraecachxngoc phranangsincxng phrachayainecachayrchthayathhoymyxng aelaepnphrarachchnniinphraecahxncnginednmark mirayphranamecanayfayinthidarngphrarachxisriyyssmedcphrarachchnniphnpihlwng idaek smedcphrarachiniluxis smedcphrarachiniinsmedcphraecaefredxrikthi 8 aelaepnphrarachchnniinphraecakhrisetiynthi 10 smedcphrarachinixelkhsndrienx smedcphrarachiniinphraecakhrisetiynthi 10 aelaepnphrarachchnniinsmedcphraecaefredxrikthi 9 smedcphrarachinixingkrid smedcphrarachiniinsmedcphraecaefredxrikthi 9 aelaepnphrarachchnniinsmedcphrarachininathmarekrethxthi 2inbrietn inbrietn taaehnngsmedcphrarachchnniphnpihlwng queen mother epnphraxisriyyssahrbxditphrarachiniinrchkalkxnaelaepnphrarachmardainphramhakstriyrchkalpccubn catangcak queen dowager thiepnphrarachiniinrchkalkxn aetmiidepnphrarachmardakhxngphramhakstriyrchkalpccubn odyecanaythidarngphrarachxisriyysthismedcphrarachchnniphnpihlwng idaek smedcphrarachinixelksandra smedcphrarachiniinsmedcphraecaexdewirdthi 7 aelaepnphrarachchnniinsmedcphraecacxrcthi 5 smedcphrarachiniaemri smedcphrarachiniinsmedcphraecacxrcthi 5 aelaepnphrarachchnniinsmedcphraecaexdewirdthi 8 aelasmedcphraecacxrcthi 6 smedcphrarachiniexlisaebth phrarachchnni smedcphrarachiniinsmedcphraecacxrcthi 6 aelaepnphrarachchnniinsmedcphrarachininathexlisaebththi 2 swnecahyingwiktxeriyaehngskhesin okhbwrkh salefld epnphrarachchnnikhxngsmedcphrarachininathwiktxeriynn imnbwaepnsmedcphrarachchnniphnpihlwng queen mother ephraamiphraswamiepndyukaelamiidepnphramhakstriy inithy krungsuokhthy carukwdburpharamaelacarukwdtaethrkhunghnngeriyktaaehnngsmedcphrarachchnniphnpihlwnginrachwngsphrarwngwa phraknolng echn smedcphrasrithrrmrachmada phraknolnginsmedcmhathrrmrachathirachkrungsrixyuthyaaelathnburi taaehnngsmedcphrarachchnniphnpihlwnginrachsankxyuthyatxnplayeriykwa krmphraethphamaty sungtkthxdmacnthungrchsmysmedcphraecakrungthnburi ecanayfayinthidarngphraxisriyysthikrmphraethphamaty ethathipraktphranam idaek krmphraethphamaty kn epnphramehsiinsmedcphraephthracha aelaepnphrarachchnniinsmedcphrasrrephchythi 8 krmphraethphamatu phlb edimmiphraxisriyysthi krmhlwngphiphithmntri epnphramehsiinsmedcphraecaxyuhwbrmoks epnphrarachchnniinsmedcphraecaxuthumphr aelasmedcphrathinngsuriyasnxmrinthr krmphraethphamaty nkexiyng epnphrarachchnniinsmedcphraecakrungthnburikrungrtnoksinthr smedcphrasriphchrinthrabrmrachininath phrabrmrachchnniphnpihlwng epnphrarachchnnikhxngphramhakstriyithythungsxngphraxngkhsmedcphranangecasirikiti phrabrmrachininath phrabrmrachchnniphnpihlwng epnphrarachchnnikhxngphramhakstriyithyphraxngkhlasud inchwngrtnoksinthr yngkhngyudbrrthdthanmaaetyukhkrungsrixyuthyaepnhlk aelaichtngphranamsmedcphrarachchnniphnpihlwng idaek smedckrmphraxmrinthramaty hrux smedcphraxmrinthramaty smedckrmphrasrisurieynthramaty aelakrmsmedcphraethphsirinthramaty epntn emuxcaxxkphranamkcaeriykwa smedcphraphnpihlwngkrmphraethphamaty txmainrchsmyphrabathsmedcphraphuththelishlanphaly mikarepliynchuxecakrm odyetimkhawa smedc nahnaphranamphrarachchnni epn smedckrmphraxmrinthramaty khux smedc khxng krmphraxmrinthramaty lwngmainrchsmyphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhwmiphrarachbyytiphranamihmihmikrmnahnasmedc cungxxkphranamepn krmsmedcphrasrisurieynthramaty aelwimphbkhwamaetktangkbkrmsmedcphraxngkhxun cungetimladbskditxthayepn krmsmedcphrasrisurieynthramaty smedcphrabrmrachchnni khrnrchsmyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw miphrarachwinicchythicaxxkphranamsmedcphraphnpihlwngepn smedcphrabrmrachchnni krmphraethphsirinthramaty hruxeriykxyangyxwa smedckrmphraethphsirinthramaty swnphranamkhxngsmedcphraphnpihlwngphraxngkhxun mikhanahnaphranamaetktangkntamladbekhruxyati idaek smedcphrabrmrachipyika krmphraxmrinthramaty smedcphrabrmrachixyika krmphrasrisurieynthramaty aelasmedcphrarachmhaipyika krmphrasrisulaily aelaeriykphranamxyangyxrupaebbediywknaettangthiphranamkhxngaetlaphraxngkh krathnginrchsmyphrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhwthrngidrbxiththiphlcakchatitawntk cungoprdihechlimphraprmaphiithyaeksmedcphrabrmrachchnniwa smedcphrasriphchrinthrabrmrachininath phrabrmrachchnni phayhlngephimetimxikkhrngwa smedcphrasriphchrinthrabrmrachininath phrabrmrachchnniphraphnpihlwng tamladb aelathrngaekikhphranamphrabrmxthikhxngsmedcphraxkhrmehsiaelaphrarachchnniinrchkalkxnthngsin odythrngtdkhawa maty xnepnchuxkhunnangecakrmxxk aelwephimkhawa phrabrmrachini lngip xnepnaebbaephninkarprbichmacnthungpccubn miphranamdngtxipni smedcphraxmrinthrabrmrachini ph s 2280 2369 epnphraxrrkhchayaediminphrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkmharach aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwnginphrabathsmedcphraphuththelishlanphaly smedcphrasrisurieynthrabrmrachini ph s 2310 2379 epnsmedcphraphnwsainphrabathsmedcphraphuththelishlanphaly aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwnginphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw sthapnahlngesdcswrrkht smedcphrasrisulaly ph s 2314 2380 epnphrasnmexkinphrabathsmedcphraphuththelishlanphaly aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwng k inphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw smedcphraethphsirinthrabrmrachini ph s 2377 2404 epnphrarachethwiinphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwnginphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw sthapnahlngesdcswrrkht smedcphrasriphchrinthrabrmrachininath phrabrmrachchnniphnpihlwng ph s 2407 2462 epnsmedcphrabrmrachininathinphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwnginphrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhwaelaphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw smedcphranangecasirikiti phrabrmrachininath phrabrmrachchnniphnpihlwng ph s 2475 pccubn epnsmedcphrabrmrachininathinphrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitr aelaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwnginphrabathsmedcphrawchireklaecaxyuhw swnsmedcphrasrinkhrinthrabrmrachchnniimnbwaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwng ephraaphraswamimiichphramhakstriy cungcdepnecahyingphrarachchnni princess mother swnsmedcphranangecaxinthrskdisci phrabrmrachiniinrchkalthi 6 miidprasutikarphrarachoxrsaelayngthukldphraysepnsmedcphrawrrachchaya cungnbepnecahyingphrachaya princess consort aelasmedcphranangecaraiphphrrni phrabrmrachiniinrchkalthi 7 nnimmiphrarachoxrssubrachsmbticungmiidsthapnaepnsmedcphrabrmrachchnniphnpihlwng aetepnsmedcphrarachiniwithwa queen dowager lanna taaehnngsmedcphrarachchnniphnpihlwnginrachwngsmngrayaehngxanackrlannacaeriykwa mhaethwi kh sungtaaehnngmhaethwinikhrxbkhlumipthungphrarachchnnikhxngrchkalpccubnthimiidepnphramehsiinphramhakstriyrchkalkxn dngphrarachchnniinphyayxdechiyngray mhaethwihlayphraxngkhlwnmiphrarachxanacsunginrachsankaemwaphrarachswamicathukthxdthxnhruxplngphrachnm aetphramhaethwikyngkhngmixanacxyuebuxnghlngrachsank aelayngmibthbathinkarpkkhrxngxanackrrwmkbphrarachoxrs odyinhlkthanmikareriykmhaethwiaelakstriywa phraepnecasxngphraxngkh aela phraepnecaaemlukthngsxng nxkcaknibangphraxngkhidaehwkcaritkhunmamibthbathkhrxngxanacinthanaphramhakstriykmi ethathipraktphranamidaek epnphramehsiinphyaphayu epnphrarachchnniinphyakuxna phranangysunthraethwi epnphramehsiinphyakuxna epnphrarachchnniinphyaaesnemuxngma phranangtiolkcuthaethwi epnphramehsiinphyaaesnemuxngma epnphrarachchnniinphyasamfngaekn aemphraphilk epnphramehsiinphyasamfngaekn epnphrarachchnniinphraecatiolkrach phranangsiriyswdiethwi epnphramehsiinphyayxdechiyngray epnphrarachchnniinphraemuxngaekw phranangcirpraphaethwi epnphramehsiinphraemuxngeksekla aelaepnphrarachchnniinthawsaykha phranangwisuththiethwi epnphrarachchnniinphraecaemkutisuththiwngsinturki phayinhxngswnphraxngkhinphratahnkwaliedsultn phayinphrarachthanchninphrarachwngothphkhapu inyukhckrwrrdixxtotmn aetedimichthrrmeniymeriyksmedcphrarachchnniphnpihlwngxyangepxresiywa mahd xi xiwlya turki mehd i ulya epxresiy مهد علیا sungphayhlngideriyktaaehnngsahrbsmedcphrarachchnniphnpihlwngwa turki Valide sultan turkixxtotmn والده سلطان aepltrngtwwa phrachnnikhxngsultan sahrb Sultana phuepnphrachayainsultanrchkalkxn aelaepnphrarachchnnikhxngsultanrchkalpccubn waliedsultnphraxngkhaerkkhux Hafsa Sultan حفصه سلطان phrachayainsultaneslimthi 1 aelaepnphrarachchnnikhxngsultansulymanphuekriyngikr taaehnngwaliedsultnniepnphraxisriyysaelaphrarachxanacrxngcaksultan tamthrrmeniymxislamkhux siththikhxngbuphkarikhuxsiththikhxngphraphuepneca waliedsultnthrngmiphrarachxanacyinginphrarachsank mihxngswnphraxngkh thimkxyutidkbhxngkhxngphrarachoxrsphuepnsultan aelamiphrarachxanacehnuxbrrdakharachkar inkhriststwrrsthi 17 chwngewlannwaliedsultnthrngmiphrarachxanacehnuxsultanwyeyaw cungthukeriykwa rthsultankhxngfayin inswiedn mirayphranamecanayfayinthidarngphrarachxisriyyssmedcphrarachchnniphnpihlwng idaek smedcphrarachiniedsier smedcphrarachiniinphraecakharlthi 14 oyhn aelaepnphrarachchnniinphraecaxxskarthi 1 smedcphrarachiniosefiy smedcphrarachiniinsmedcphraecaxxskarthi 2 aelaepnphrarachchnniinsmedcphraecakustafthi 5xangxinghmayehtuk in phraphngsawdarkrungrtnoksinthr rchkalthi 3 rabuwasmedcphrasrisulalyepnsmedcphraphnpihlwngkh mhaethwi mikhwamhmaykwang xachmaythung phrarachethwi hruxnangkstriy swnihyhmaythungphrabrmrachchnnikhxngphramhakstriy echingxrrthA queen mother is defined as A Queen dowager who is the mother of the reigning sovereign by both the Oxford English Dictionary and Webster s Third New International Dictionary Oxford English Dictionary eruxngedchxnnt thxngdi thnrcht phntri hlwng rachphngsawdarkrungkmphucha krungethph ithykhwxlitibukhs 2006 2563 hna 267 eruxngedchxnnt thxngdi thnrcht phntri hlwng rachphngsawdarkrungkmphucha krungethph ithykhwxlitibukhs 2006 2563 hna 277 krmphradarngrachanuphaph phraecabrmwngsethx lththithrrmeniymtang phakhthi 21 eruxngphithirachaphiesksmedcphramniwngs phraecakrungkmphucha smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs thrngaeplthxdcakphasaekhmr phrankhr osphnphiphrrthnakr 2472 hna 1 David K Wyatt Thailand A Short History Yale University Press p 140 elk phngssmkhrithy echlimphrays ecanayfayininrchkalthi 1 9 krungethph thanbukhs 2552 hna 16 thiphakrwngsmhaoksathibdi kha bunnakh ecaphraya phrarachphngsawdarkrungrtnoksinthr rchkalthi 3 krungethph ithykhwxlitibukhs 2006 2560 hna 67 97 culcxmeklaecaxyuhw phrabathsmedcphra phrarachwicarn in phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw eruxngcdhmaykhwamthrngcakhxngphraecaipyikaethx krmhlwngnrinthrethwi ecakhrxkwdophthi tngaet c s 1129 thung 1182 epnewla 53 pi krungethph sripyya 2552 hna 194 culcxmeklaecaxyuhw phrabathsmedcphra phrarachwicarn in phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw eruxngcdhmaykhwamthrngcakhxngphraecaipyikaethx krmhlwngnrinthrethwi ecakhrxkwdophthi tngaet c s 1129 thung 1182 epnewla 53 pi krungethph sripyya 2552 hna 195 196 culcxmeklaecaxyuhw phrabathsmedcphra phrarachwicarn in phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw eruxngcdhmaykhwamthrngcakhxngphraecaipyikaethx krmhlwngnrinthrethwi ecakhrxkwdophthi tngaet c s 1129 thung 1182 epnewla 53 pi krungethph sripyya 2552 hna 201 rachkiccanuebksa prakasechlimphraprmaphiithy elm 27 txn 0ng 4 thnwakhm ph s 2453 hna 2022 rachkiccanuebksa phrarachphithi khathwaychymngkhlkhxngkhathullaxxngthuliphrabath aedsmedcphrasriphchrinthrabrmrachininarth phrabrmrachchnniphraphnpihlwng elm 32 txn ng 9 mkrakhm ph s 2458 hna 2392 darni srihthy smedcrieynt krungethph mtichn 2554 hna 81 82 phrarachhtthelkhaswnphraxngkh smedcphraramathibdi srisinthrmhaculalngkrn phraculcxmeklaecaxyuhw thrngmiphrarachthanaed smedcphrasriphchrinthra brmrachininarth phrabrmrachchnni inewlathithrngsaercrachkaraephndintangphraxngkh emuxesdcphrarachdaeninpraphasyuorp ph s 2440 phrarachprawtisngekhp wchiryan subkhnemux 6 phvsphakhm 2563 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help srswdi xxngskul sastracary prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 272 carukwdphwkchxd thankhxmulcarukinpraethsithy sunymanusywithyasirinthr xngkhmhachn subkhnemux 12 phvscikayn 2559 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help lingkesiy suentr chutinthrannth dr phmarbithy phimphkhrngthi 10 krungethph mtichn 2554 hna 287 290 prachumsilacaruk phakhthi 3 khnakrrmkarcdkarphimphexksarthangprawtisastr wthnthrrm aelaobrankhdi sanknaykrthmntri 2508 hna 195 prachumsilacaruk phakhthi 3 khnakrrmkarcdkarphimphexksarthangprawtisastr wthnthrrm aelaobrankhdi sanknaykrthmntri 2508 hna 198 prachumsilacaruk phakhthi 4 khnakrrmkarcdkarphimphexksarthangprawtisastr wthnthrrm aelaobrankhdi sanknaykrthmntri 2508 hna 112 sucitt wngseths brrnathikar prachumsilacarukemuxngphaeya krungethph mtichn hna 263 echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 6 echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 48 srswdi xxngskul prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 228 echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 48 phiess eciycnthrphngs karemuxnginprawtisastr yukhsuokhthy xyuthya phramhathrrmracha kstrathirach phimphkhrngthi 2 krungethph mtichn 2553 hna 48 ephysupha sukhkhta icxinthr 27 krkdakhm 2555 ikhrkhux mhaethwiaemluksxng phumiich mhaethwisxngaemluk mtichnsudspdah 32 1667 hna 76 srswdi xxngskul prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 168 suentr chutinthrannth dr phmarbithy phimphkhrngthi 10 krungethph mtichn 2554 hna 293 srswdi xxngskul prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 273 Davis Fanny 1986 The Valide The Ottoman Lady A Social History from 1718 to 1918 ISBN 0 313 24811 7 Can Muslims Celebrate Mother s Day Belief net subkhnemux August 22 2016 Peirce Leslie P The Imperial Harem Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford University Press 1993 ISBN 0 19 508677 5 paperback thiphakrwngsmhaoksathibdi kha bunnakh ecaphraya phrarachphngsawdarkrungrtnoksinthr rchkalthi 3 krungethph ithykhwxlitibukhs 2006 2560 hna191 ehmnt sihskkphngs sunthr nawatri prasathnkhsdilingkhaehngaephndinlanna nganphraemru silpsthaptykrrm prawtisastr aelawthnthrrmekiywenuxng krungethph mtichn 2560 hna 55duephimsmedcphraxyyikaeca