ประวัติศาสตร์มนุษย์

ถ้ำลัสโก ประเทศฝรั่งเศส

ประวัติศาสตร์โลก หรือ ประวัติศาสตร์มนุษยชาติเริ่มต้นที่ยุคหินเก่า ประวัติศาสตร์โลกไม่รวมประวัติศาสตร์ธรรมชาติที่ไม่ใช่มนุษย์และประวัติศาสตร์ธรณีวิทยา ยกเว้นตราบเท่าที่โลกธรรมชาตินั้นกระทบต่อชีวิตมนุษย์เป็นอย่างมากประวัติศาสตร์โลกประกอบด้วยการศึกษาทางโบราณคดีและหลักฐานลายลักษณ์อักษรตั้งแต่สมัยโบราณ ประวัติศาสตร์โบราณที่มีบันทึกเริ่มต้นจากการประดิษฐ์การเขียน ทว่า รากเหง้าแห่งอารยธรรมมีมาแต่ก่อนการประดิษฐ์การเขียน สมัยก่อนประวัติศาสตร์เริ่มต้นในยุคหินเก่า ต่อด้วยยุคหินใหม่และ (ระหว่าง 9000

ถึง 5000 ปีก่อนคริสตกาล) ในพระจันทร์เสี้ยวอันอุดมสมบูรณ์ (Fertile Crescent) การปฏิวัติเกษตรกรรมเป็นเครื่องหมายการเปลี่ยนแปลงในประวัติศาสตร์มนุษย์ โดยมนุษย์เริ่มต้นทำการเกษตร คือ กสิกรรมและการเลี้ยงสัตว์อย่างเป็นระบบ เมื่อเกษตรกรรมก้าวหน้าขึ้น มนุษย์ส่วนมากเปลี่ยนจากวิถีชีวิตเร่ร่อนมาเป็นตั้งถิ่นฐานเป็นเกษตรกรในนิคมถาวร การเร่ร่อนยังมีอยู่ในบางที่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ห่างไกลซึ่งมีพืชที่เพาะปลูกได้ไม่กี่ชนิด แต่ความมั่นคงสัมพัทธ์และผลิตภาพที่เพิ่มขึ้นจากกสิกรรมทำให้ชุมชนมนุษย์ขยายเป็นหน่วยที่ใหญ่กว่า ซึ่งความก้าวหน้าในการขนส่งก็มีส่วนช่วย

ประชากรโลกใน 10,000 ปีก่อนคริสตกาล – ค.ศ. 2,000 (ระดับประชากรในแนวตั้งตามมาตราส่วนลอการิทึม)

เมื่อกสิกรรมพัฒนา การเพาะปลูกธัญพืชมีความซับซ้อนขึ้นและทำให้มีเพื่อเก็บอาหารระหว่างฤดูเพาะปลูก จากนั้นการแบ่งงานทำให้เกิดชนชั้นสูงที่สุขสบายและพัฒนาการนคร สังคมมนุษย์ที่ซับซ้อนมากขึ้นทำให้ระบบการเขียนและการบัญชีมีความจำเป็น หลายนครพัฒนาบนตลิ่งทะเลสาบและแม่น้ำ ตั้งแต่ 3000 ปีก่อนคริสตกาล เกิดนิคมโดดเด่นและมีการพัฒนา เช่นในเมโสโปเตเมีย ริมตลิ่งแม่น้ำไนล์แห่งอียิปต์ และหุบแม่น้ำสินธุ อาจมีอารยธรรมคล้ายกันพัฒนาขึ้นตามแม่น้ำสำคัญในจีน แต่หลักฐานทางโบราณคดีของการสร้างเมืองอย่างกว้างขวางในที่นั้นชัดแจ้งน้อยกว่า

ประวัติศาสตร์โลกเก่า (โดยเฉพาะอย่างยิ่งยุโรปและเมดิเตอร์เรเนียน) โดยทั่วไปแบ่งเป็นยุคโบราณ ถึง ค.ศ. 476, สมัยกลาง ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 5 ถึง 15 ซึ่งรวมยุคทองของอิสลาม (ประมาณ ค.ศ. 750-1258) และยุคฟื้นฟูศิลปวิทยายุโรปตอนต้น (เริ่มต้นประมาณ ค.ศ. 1300), ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 15 ถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 18 ซึ่งรวมยุคเรืองปัญญา และ นับแต่การปฏิวัติอุตสาหกรรมถึงปัจจุบัน รวมทั้งประวัติศาสตร์ร่วมสมัย ตะวันออกใกล้โบราณ กรีซโบราณและโรมโบราณมีความโดดเด่นในยุคโบราณ ในประวัติศาสตร์ยุโรปตะวันตก การเสียกรุงโรมมักยึดเป็นการสิ้นสุดของยุคโบราณและการเริ่มต้นของสมัยกลาง ขณะที่ยุโรปตะวันออกมีการเปลี่ยนผ่านจากจักรวรรดิโรมันเป็นจักรวรรดิไบแซนไทน์ ซึ่งรุ่งเรืองต่อมาอีกเป็นเวลานาน กลางคริสต์ศตวรรษที่ 15 การประดิษฐ์การพิมพ์สมัยใหม่ของโยฮันน์ กูเทนแบร์ก ซึ่งใช้การสื่อสารแบบเคลื่อนที่ได้และเปลี่ยนแปลงอย่างสิ้นเชิง เป็นจุดสิ้นสุดของยุคกลางและนำไปสู่การปฏิวัติวิทยาศาสตร์ เมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 18 การสะสมความรู้และเทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุโรป ได้ถึงจำนวนวิกฤต (critical mass) อันนำมาซึ่งการปฏิวัติอุตสาหกรรม ในส่วนอื่นของโลก เช่น ตะวันออกใกล้โบราณ จีนโบราณ และอินเดียโบราณ

เส้นเวลาทางประวัติศาสตร์ได้คลี่ออกต่างกัน อย่างไรก็ดี จนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 18 เนื่องจากการค้าโลกที่ขยายตัวและการล่าอาณานิคม ทำให้ประวัติศาสตร์ของอารยธรรมโลกส่วนมากสานเข้าด้วยกันอย่างแน่นหนา ในช่วงสองร้อยกว่าปีล่าสุด การเติบโตของความรู้ เทคโนโลยี การพาณิชย์ และศักยภาพการทำลายล้างของสงครามได้เร่งให้เกิดขึ้น ก่อให้เกิดโอกาสและอันตรายซึ่งปัจจุบันกำลังเผชิญชุมชนมนุษย์ที่อยู่อาศัยบนดาวเคราะห์ดวงนี้

ยุคก่อนประวัติศาสตร์

มนุษย์โฮโมเซเปียนส์ หรือมนุษย์ปัจจุบันเริ่มปรากฏครั้งแรกบนโลกในช่วง 400,000 ถึง 250,000 ปีทีผ่านมา ระหว่างยุคหินเก่า หลังจากวิวัฒนาการยาวนานของมนุษย์ ทักษะการประดิษฐ์เครื่องมือของมนุษย์นั้นมีมาตั้งแต่มนุษย์ยุคก่อนอย่างโฮโม อีเร็กตัสแล้ว มนุษย์ยังรู้จักใช้ไฟในการให้ความร้อน และปรุงอาหาร นอกจากนั้นแล้วมนุษย์ยุคปัจจุบันยังได้พัฒนาภาษา และยังมีพิธีกรรมหลังความตาย และเริ่มดำรงชีวิตด้วยการไล่ล่า-หาเก็บและเป็นสังคมเร่ร่อน

มนุษย์ในยุคปัจจุบันหรือโฮโมเซเปียนส์เริ่มกระจายตัวจากแอฟริกา ไปยังบริเวณยุโรปและเอเชียซึ่งยังไม่มีน้ำแข็งปกคลุมอย่างรวดเร็ว และขยายถิ่นฐานไปยังอเมริกาเหนือและโอเชียเนีย ในช่วงที่ยุคน้ำแข็งครั้งล่าสุดกำลังเข้าสู่ช่วงสูงสุด เมื่ออุณหภูมิของอาณาเขตระหว่างซีกโลกร้อนกับขั้วโลก (Temperate Zone) เริ่มลดต่ำลงจนไม่สามารถอยู่อาศัยได้ มนุษย์จึงหยุดขยายตัวไปทางเหนือและใต้ แต่เน้นกระจายในอาณาเขตที่ไม่มีน้ำแข็งจนครอบคลุมโลกทั้งใบในช่วง 12,000 ปีที่แล้ว

การปฏิวัติเกษตรกรรมเริ่มขึ้นครั้งแรกในราวๆ 10,000 ปีก่อนคริสตกาล การทำเกษตรกรรมเป็นจุดเริ่มต้นของการเกิดระบบการจัดการ และสร้างอาหารส่วนเกิน (surplus) จากการบริโภคทำให้เกิดการค้าขายได้ การเกษตรสร้างระบบเมืองในยุคแรก ทำให้เกิดการค้าขาย การผลิต และอำนาจทางการเมือง สำหรับผู้ไม่ได้ผลิตในภาคการเกษตร

อักษรคูนิฟอร์มซึ่งเป็นระบบการเขียนแรกสุด

การพัฒนาระบบเมืองยังทำให้เกิดการพัฒนาทางด้านภาษา และความรุ่งเรืองของอารยธรรมตามมา ดังจะเห็นได้จากในช่วง 40,000 ปีก่อนคริสตกาลก่อนจะมีเมืองเกิดขึ้น มีหลักฐานการสร้างที่อยู่อาศัยที่มนุษย์สร้างขึ้นในตอนเหนือของแคว้นปัญจาบ และเอเชียกลาง (Bactria) ในช่วง 7,000 ปีก่อนคริสตกาล มีหลักฐานว่ามนุษย์เริ่มปลูกข้าวบาร์เลย์ และเลี้ยงแกะกับแพะ ในบริเวณดังกล่าว ในช่วงนั้น คนเริ่มอาศัยอยู่ในหมู่บ้านซึ่งสร้างโดยอิฐและดินเหนียว ซึ่งบางส่วนยังคงเหลือให้เห็นในปัจจุบัน แหล่งอารยธรรมแรกเป็นแหล่งอารยธรรมเมโสโปเตเมียตอนล่างของชาวสุเมเรียน ในช่วง 3500 ปีก่อนคริสตกาล ตามมาด้วยอารยธรรมอียิปต์ บริเวณลุ่มแม่น้ำไนล์ ในช่วง 3300 ปีก่อนคริสตกาลและอารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ ในช่วงเดียวกัน ระบบเมืองเริ่มซับซ้อนมากขึ้นจากระบบทางสังคมและเศรษฐกิจ แต่ละอารยธรรมมีความแตกต่างจากอารยธรรมอื่นเนื่องจากอารยธรรมต่างๆ ยังไม่สัมพันธ์กัน เริ่มมีระบบการเขียน และการค้าขาย

ความเชื่อทางศาสนาในช่วงนี้ให้ความเคารพในโลก ท้องฟ้า ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และการเปรียบปรากฏการณ์หรือสิ่งไม่มีชีวิตต่างๆ ให้เป็นเทพเจ้า หรือเปรียบเหมือนมนุษย์ มีการสร้างปูชนียสถานไว้เคารพสักการะ นำไปสู่การสร้างเทวสถาน และระบบนักบวช ในที่สุด

ยุคโบราณ

อู่อารยธรรม

ชาวอียิปต์โบราณสร้างมหาพีระมิดแห่งกีซา

ยุคสำริดเป็นหนึ่งยุคตามการแบ่ง ซึ่งได้แก่ ยุคหิน ยุคสำริด และยุคเหล็ก ซึ่งอธิบายประวัติศาสตร์ยุคต้นของอรรยาธรรมในบางส่วนของโลกได้เป็นอย่างดี เราจะเริ่มเห็น และการเติบโตของอารยธรรมของบริเวณพื้นที่อุดมสมบูรณ์ในยุคเหล่านี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งตามลุ่มแม่น้ำต่างๆ เช่นลุ่มแม่น้ำไทกริส-ยูเฟติสในเมโสโปเตเมีย ลุ่มแม่น้ำไนล์ในอียิปต์ ลุ่มแม่น้ำสินธุ ในอินเดีย และลุ่มแม่น้ำฮวงโหในจีน

เราเริ่มเห็นความรุ่งเรืองของเมโสโปเตเมียในช่วงสังคมของชาวสุเมเรียน ชาวสุเมเรียนมีระบบการเขียนโดยใช้อักษรคูนิฟอร์ม ซึ่งเป็นอักษรภาพที่มีลักษณะคล้ายลิ่มราวๆ 3000 ปีก่อนคริสตกาล และตัวอักษรก็ค่อยถูกพัฒนาให้เรียบง่ายและเป็นนามธรรมมากขึ้น การเขียนอักษรคูนิฟอร์มนั้นต้องเขียนในแผ่นดินเหนียวด้วยต้นกก การเขียนช่วยในการบริหารเมืองที่ใหญ่ขึ้นได้ง่ายขึ้นมาก และในยุคนี้ยังได้เห็นพัฒนาการทางด้านการทหารเช่นและทหารม้า ทำให้เคลื่อนพลได้เร็วขึ้น

การพัฒนาเหล่านี้นำไปสู่การสร้างจักรวรรดิ โดยจักรวรรดิแรกที่ควบคุมดินแดนขนาดใหญ่และประกอบไปด้วยหลายเมืองเกิดขึ้นในอียิปต์ด้วยการรวมกันของอียิปต์ตอนล่างและตอนบนในช่วง 3100 ปีก่อนคริสตกาล ในอีกพันปีต่อมาก็เกิดจักรวรรดิอาคาเดียนในเมโสโปเตเมียก็เจริญรุ่งเรืองขึ้น พร้อมๆ กับการสถาปนาราชวงศ์เซี่ยของจีนในช่วง 2200 ปีก่อนคริสตกาล

ยุคแกนหลักความคิด (Axial Age)

พระพุทธเจ้า (สิทธัตถะโคดม)

นักปราชญ์ชาวกรีก โสคราตีส

ตั้งแต่ศตวรรษที่ 7 ก่อนคริสตกาลมีการพัฒนาแนวคิดทางศาสนาและปรัชญาครั้งใหญ่ในหลายๆ แหล่งอารยธรรมอย่าง ในจีน ศาสนาพุทธและเชนในอินเดีย ศาสนาโซโรอัสเตอร์ในเปอร์เซีย ศาสนาเอกเทวนิยมและศาสนายิวในอียิปต์โบราณ และในช่วงคริตศตวรรษที่ 5 ก่อนคริสตกาล โสกราตีส และ เพลโตก็ได้วางรากฐานของ

ทางด้านจีนเองก็ได้รับอิทธิพลการคิดมาจากสามสำนักสำคัญจนถึงปัจจุบันได้แก่ ลัทธิเต๋า, ลัทธิกฎหมาย และ .ซึ่งแพร่หลายไปยังทั้งเกาหลีและญี่ปุ่น

ทางด้านยุโรปเองได้รับอิทธิพลมาจากอย่าง โสกราตีสเพลโต, และอริสโตเติล, ซึ่งแพร่หลายไปยังทั่วทั้งยุโรปและตะวันออกกลางในศตวรรษที่ 4 ก่อนคริสตกาลจากการพิชิตดินแดนของอเล็กซานเดอร์มหาราช

ยุคจักรวรรดิ (Regional empires)

วิหารพาร์เธนอนแสดงถึงความรุ่งเรืองของ

ช่วงพันปีระหว่าง 500 ปีก่อนคริสตกาลจนถึง ค.ศ. 500 เกิดจักรวรรดิที่กว้างใหญ่อย่างไม่เคยมีมาก่อน กองทัพที่ถูกฝึกมาอย่างดี อุดมการณ์ที่เป็นหนึ่งเดียว และการปกครองที่เป็นระบบทำให้จักรพรรดิสามารถปกครองประชากรภายใต้อาณัติถึงหลายสิบล้านคน

ประวัติศาสตร์โลกช่วงนี้เป็นช่วงที่เทคโนโลยีก้าวหน้าค่อนข้างช้าแต่มั่นคง พัฒนาการครั้งสำคัญอย่างและจะเกิดขึ้นทุกๆ สองสามศตวรรษ อย่างไรก็ตามในบางภูมิภาคกลับมีช่วงพัฒนาทางเทคโนโลยีอย่างรวดเร็วมากเช่นแถบเมดิเตอร์เรเนียนในช่วงเฮเลนมีสิ่งประดิษฐ์คิดค้นจำนวนมาก ช่วงพัฒนาดังกล่าวตามมาด้วยช่วงการถดถอยทางเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นระหว่างการล่มสลายของจักรวรรดิโรมันและช่วงยุคกลางตอนต้นที่ตามมา

อำนาจของจักรวรรดิที่ยิ่งใหญ่เกิดจากการผนวกดินแดนโดยใช้กำลังทหารและการตั้งถิ่นฐานเพื่อปกป้องศูนย์กลางทางการเกษตร สันติภาพชั่วคราวที่เกิดจากระบบจักรวรรดิก่อให้เกิดเส้นทางการค้าขายระหว่างประเทศ เส้นทางที่โดดเด่นที่สุดได้แก่เส้นทางการค้าหลายสายในแถบเมดิเตอร์เรเนียนซึ่งเกิดในยุคเฮเลนิสต์และเส้นทางสายไหม

สร้างขึ้นตามหนังสือ Geographia

จักรวรรดิทุกแห่งต่างเผชิญกับปัญหาเดียวกันคือการจัดการกองกำลังทหารขนาดใหญ่และการสร้างการปกครองแบบรวมศูนย์อำนาจ ความยุ่งยากในการปกครองประชากรทั้งหมดทำให้เจ้าของที่ดินขนาดใหญ่เริ่มมีอำนาจมากขึ้นและท้าทายระบบการรวมศูนย์อำนาจ การโจมตีจากชนเผ่าอนารยชนต่างๆ ตามขอบชายแดนทำให้การปกครองส่วนกลางเริ่มระส่ำระสาย เกิดสงครามกลางเมืองในจักรวรรดิฮั่นของจีนในคริสต์ศตวรรษที่ 220 ในขณะเดียวกันก็เกิดการแบ่งขั้วและแยกศูนย์อำนาจขึ้นในจักรวรรดิโรมัน

ในโลกตะวันตก ชาวกรีกได้สร้างอารยธรรมซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของอารยธรรมตะวันตกในปัจจุบัน จนหลายศตวรรษต่อมาในช่วงศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสตกาล ชาวโรมันเริ่มขยายเขตแดนด้วยการใช้กำลังทหารและการล่าอาณานิคม ในยุคสมัยจักรพรรดิออกัสตัส(ปลายศตวรรษที่ 1 ก่อนคริสตกาล) โรมยึดครองอาณาเขตทั้งหมดรอบเมดิเตอเรเนียน ในยุคสมัยจักรพรรดิทราจัน(ต้นคริสต์ศตวรรษที่ 2) โรมยึดครองอาณาเขตส่วนใหญ่ของอังกฤษและเมโสโปเตเมีย

ศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสตกาล อาณาเขตส่วนใหญ่ของเอเชียใต้ถูกรวบรวมเป็นจักรวรรดิโมริยะโดยพระเจ้าจันทรคุปต์เมารยะ และรุ่งเรืองที่สุดในยุคพระเจ้าอโศกมหาราช คริสตวรรษที่ 3 จักรวรรดิคุปตะเข้าครอบครองอาณาเขตนี้และเข้าสู่ยุคทองของอายธรรมอินเดียโบราณ มีราชวงศ์ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนเข้ามาครองครองเอเชียใต้จำนวนมากทั้งจาลุกยะ และวิชัยนคร ท่ามกลางความรุ่งเรืองของวิทยาศาสตร์ วิศวกรรม ศิลปกรรม วรรณกรรม และปรัชญาซึ่งอุปถัมภ์โดยกษัตริย์องค์ต่างๆ

ในขณะเดียวกัน ราชวงศ์ฮั่นได้ยึดครองเอเชียตะวันออกเป็นจักรวรรดิจีนที่เก่าแก่ ราชวงศ์ฮั่นได้รับยกย่องว่าเป็นโรมตะวันออก (Rome of China) ซึ่งอยู่อีกด้านหนึ่งของเส้นทางสายไหม ในขณะที่แสนยานุภาพทางทหารของโรมันแทบไม่สามารถเอาชนะได้ จีนฮั่นได้พัฒนาการทำแผนที่ การต่อเรือ และการเดินเรือ โลกตะวันออกได้สร้างเตาหลอมโลหะ ทำให้สามารถผลิตเครื่องมือจากทองแดงที่สามารถปรับแต่งได้อย่างละเอียด เช่นเดียวกับพื้นที่อื่นๆ ในยุคโบราณ จีนฮั่นพัฒนาระบบการปกครอง การศึกษา คณิตศาสตร์ ดาราศาสตร์ และเทคโนโลยีอย่างก้าวกระโดด

อารยธรรมอเมริกาเริ่มต้นเมื่อประมาณ 2000 ปีก่อนคริสตกาลในแถบเมโสอเมริกา เกิดสังคมก่อนยุคโคลัมเบียนอย่างแหล่งอารยธรรมมายาและจักรวรรดิแอซเท็ก หลังจากการล่มสลายของวัฒนธรรมเริ่มต้นอย่าง วัฒนธรรมโอเมก อารยธรรมมายาเริ่มขยายตัวในแถบยูกาตัง และจักรวรรดิแอซเท็ก ก็ได้รับเอาวัฒนธรรมข้างเคียง และกวาดต้อนเอาชนเผ่าต่างๆ เช่น ชนเผ่าทอลเต็ก

ในอเมริกาใต้ คริสตวรรษที่ 14 และ 15 มีการขยายตัวของจักรวรรดิอินคา จักรวรรดิอินคาแห่งตาวันตินซูยู ได้ตั้งเมืองกุสโกเป็นเมืองหลวง และขยายตัวไปตามเทือกเขาแอนดีส เป็นแหล่งอารยธรรมวงกว้างที่สุดอันหนึ่งก่อนยุคโคลัมเบียน จักรวรรดิอินคามีความรุ่งเรืองและทันสมัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดระบบถนนของชาวอินคาและการก่ออิฐอย่างไม่มีใครเทียบได้

การถดถอย การล่มสลาย และการเกิดใหม่ของจักรวรรดิ

จักรวรรดิในแถบยูเรเชียส่วนใหญ่ตั้งอยู่แถบที่ราบชายฝั่งทะเล ดังนั้นชนเผ่าเร่ร่อนซึ่งใช้ม้าเป็นพาหนะหลัก เช่นพวกมองโกลและพวกเติร์ก จึงเริ่มยึดครองพื้นที่โดยเริ่มจากแถบเอเชียกลาง ประกอบกับการประดิษฐ์และการเพาะเลี้ยงม้าให้แข็งแรง ทำให้ม้าสามารถรับน้ำหนักกำลังพลพร้อมชุดเกราะได้ และทำให้ชนเผ่าเร่ร่อนกลายเป็นภัยคุกคามต่อแหล่งอารยธรรมในระยะยาว

การล่มสลายของจักรวรรดิโรมันอย่างช้าๆ กินเวลายาวนานจากคริสต์ศตวรรษที่ 2 ไปอีกหลายศตวรรษ ประกอบกับการขยายตัวอย่างรวดเร็วของศาสนาคริสต์จากดินแดนตะวันออกกลางสู่ดินแดนตะวันตก ทำให้จักรวรรดิโรมันตะวันตกตกอยู่ภายใต้การนำของอนารยชนชาวเยอรมันในคริตศตวรรษที่ 5 ในที่สุด องค์กรทางการเมืองต่างแตกกระจายเป็นรัฐจำนวนมาก ซึ่งต่างก็มีความสัมพันธ์กับคริสตจักรโรมันคาทอลิกไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง จักรวรรดิโรมันบางส่วนบริเวณเมดิเตอเรเนียนตะวันออกแตกเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิไบแซนไทน์ อีกหลายศตวรรษต่อมามีการสถาปนาจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ในปีค.ศ. 962 ทำให้ยุโรปตะวันตกกลับมารวมตัวกันได้อย่างชั่วคราว ซึ่งกินบริเวณประเทศเยอรมนี ออสเตรีย สวิสเซอร์แลนด์ เบลเยี่ยม อิตาลี และฝรั่งเศสบางส่วนในปัจจุบัน

ในจักรวรรดิจีน ราชวงศ์ต่าง ๆ ผลัดกันขึ้นมาปกครองดินแดนแถบนี้ หลังจากการล่มสลายของราชวงศ์ฮั่นตะวันออก และสิ้นสุดลงของยุคสามก๊ก ชนเผ่าเร่ร่อนทางตอนเหนือเริ่มคุกคามจีนในช่วงคริสศตวรรษที่ 4 ยึดจีนตอนเหนือบางส่วนและสร้างเป็นอาณาจักรเล็กๆ หลายอาณาจักร ราชวงศ์สุยรวมจีนขึ้นมาใหม่อีกครั้งในปี 581 และภายใต้การปกครองของราชวงศ์ถัง (618-907) จักรวรรดิจีนก้าวเข้าสู่ยุคทองเป็นครั้งที่สอง แต่ราชวงศ์ถังก็ล่มสลายนำไปสู่ยุคห้าราชวงศ์สิบอาณาจักร ราชวงศ์ซ่งก็รวมจีนอีกครั้งในปี 982 แต่โดยแรงกดดันจากชนเผ่าเร่ร่อนทางตอนเหนือ ตอนเหนือของจีนจึงตกเป็นของชนเผ่าแมนจูในปี 1141 และจักรวรรดิมองโกลเข้าครองครองประเทศจีนทั้งประเทศในปี 1279 รวมผืนแผ่นดินยูเรเชียเกือบทั้งหมด ยกเว้นก็แต่ยุโรปกลาง ยุโรปตะวันออก เอเชียใต้ส่วนใหญ่ และเกาะญี่ปุ่น

ยุคกลาง

ยุคคลาสสิกมักนับว่าจบลงในปี ค.ศ. 476 หลังการล่มสลายของจักรวรรดิโรมันตะวันตก เป็นการเริ่มต้นยุคหลังคลาสสิก หรือ ยุคโพสต์คลาสสิก (Post-classic era) และจบลงในช่วงปี ค.ศ. 1500 ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของยุคเรเนสซองส์ (Renaissance) หรือ ยุคฟื้นฟูศิลปะวิทยา ในยุคนี้ความรุ่งเรืองทางศิลปะวัฒนธรรมและวิทยาการของยุโรปที่มีมาตั้งแต่กรีกโบราณเสื่อมถอยลง วิทยาศาสตร์และศิลปะได้หยุดชงักลง คริสตจักรมีอำนาจทางศาสนาและการเมืองเหนือทวีปยุโรป เรียกอีกชื่อหนึ่งว่ายุคมืด (Dark age) หรือยุคกลางในยุโรป จบลงหลังการฟื้นฟูภูมิปัญญากรีกโรมันโบราณขึ้นมาในเมืองฟลอเรนซ์ ประเทศอิตาลี

ตะวันออกกลาง

ยุโรป

แอฟริกา

เอเชียใต้

เอเชียตะวันออก

เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

นครวัดในกัมพูชาสร้างขึ้นในช่วงศตวรรษที่ 12 ภายใต้อาณาจักรขอม

จุดเริ่มต้นของยุคกลางในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เกิดเหตุการณ์การล่มสลายของอาณาจักรฟูนัน (ค.ศ. 550) ต่อด้วยการเกิดขึ้นของอาณาจักรเจนละ ซึ่งต่อมาถูกแทนที่ด้วยอาณาจักรขอม (ค.ศ. 802) "พระนคร"เมืองหลวงของอาณาจักรขอม เป็นเมืองที่ใหญ่ที่สุดในโลกก่อนยุคอุตสาหกรรม มีวัดศาสนาฮินดูและพุทธนิกายมหายานมากกว่าพันแห่ง ซึ่งที่มีชื่อเสียงที่สุดคือ "นครวัด"

อาณาจักรอยุธยา อดีตศูนย์กลางการค้าของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในอดีตเคยมีผู้อยู่อาศัยมากกว่า 1 ล้านคน มีอีกชื่อหนึ่งว่า "เวนีสแห่งตะวันออก" เพราะเป็นเมืองที่มีแม่น้ำล้อมรอบ

อาณาจักรสุโขทัย (ค.ศ. 1238) และอาณาจักรอยุธยา (ส.ศ. 1351) เป็นอาณาจักรที่มีอำนาจสำคัญของชาวไทซึ่งได้รับอิทธิพลจากขอม

ต้นศตวรรษที่ 9 อาณาจักรพุกามขึ้นมามีอำนาจในดินแดนพม่าในปัจจุบัน การล่มสลายของอาณาจักรพุกามทำให้เกิดความแตกแยกทางการเมือง ซึ่งลงเอยด้วยการเติบโตของอาณาจักรตองอูในศตวรรษที่ 16

อาณาจักรที่มีชื่อเสียงอื่น ๆ ในยุคนั้น ได้แก่ อาณาจักรศรีวิชัย (คาบสมุทรมาลายูและอินโดนิเซีย), อาณาจักรละโว้ (ภาคกลางของประเทศไทย โดยอาณาจักรทั้งสองมีความสำคัญในศตวรรษที่ 7), อาณาจักรจามปา (เวียดนามในปัจจุบัน), อาณาจักรหริภุญไชย (ภาคเหนือของไทย ประมาณ ค.ศ. 750), (เวียดนาม ค.ศ. 968), อาณาจักรล้านนา (ภาคเหนือของไทย ศตวรรษที่ 13), อาณาจักรมัชปาหิต (อินโดนีเซีย ค.ศ. 1293), อาณาจักรล้านช้าง (ลาวในปัจจุบัน ค.ศ. 1354) และ อาณาจักรอังวะ (พม่า ค.ศ. 1364) ในยุคนี้มีการแพร่กระจายของศาสนาอิสลามไปยังประเทศอินโดนีเซียในปัจจุบัน (เริ่มในศตวรรษที่ 13) และการเกิดขึ้นของ รวมถึงและ ในฟิลิปปินส์มีอาณาจักรเล็ก ๆ หลายอาณาจักรบนหมู่เกาะฟิลิปปินส์ เช่น แคว้นเมย์นิลา แคว้นเซบู แคว้นบูตูอัน

โอเชียเนีย

รูปปั้นโมอายบนเกาะอีสเตอร์ สร้างโดยชาวราปานุย

ในภูมิภาคโอเชียเนีย จักรวรรดิตูอีโตงา (Tuʻi Tonga empire) ก่อตั้งขึ้นในศตวรรษที่ 10 และขยายตัวระหว่าง ค.ศ. 1200 ถึง 1500 วัฒนธรรมภาษาและอำนาจทางการเมืองของเกาะตองกาแพร่กระจายอย่างกว้างขวางไปทั่วเมลานีเซียตะวันออก, ไมโครนีเซีย และโพลินีเซียตอนกลางในช่วงเวลานี้ จักรวรรดิตองกามีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมของเกาะอูเวอา (East 'Uvea), เกาะโรตูมา (Rotuma), เกาะฟูตูนา (Futuna), เกาะซามัว (Samoa) และเกาะนิอูเอ (Niue) ตลอดจนบางส่วนของกลุ่มหมู่เกาะไมโครนีเซีย (คิริบาส (Kiribati), ปอห์นเปย์ (Pohnpei) และอื่น ๆ) เกาะวานูอาตู และเกาะนิวแคลิโดเนีย

ในช่วงเวลาเดียวกันอาณาจักรทางทะเลที่ทรงพลังปรากฏตัวขึ้นในโพลินีเซียตะวันออกซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่หมู่เกาะโซไซตี้ (Society Islands) โดยเฉพาะที่ตาปูตาปูอาเตอา มาราเอ (Taputapuatea marae) สถานที่ทางจิตวิญญาณอันศักดิ์สิทธิ์บนเกาะไรอาเตอา (Raiatea) ซึ่งดึงดูดชาวอาณานิคมโพลีนีเซียตะวันออกจากสถานที่ไกล ๆ เช่น หมู่เกาะฮาวาย หมู่นิวซีแลนด์ (อาโอเตอาโรอา Aotearoa) และเกาะตูอาโมตู (Tuamotu) ด้วยเหตุผลทางการเมือง ทางจิตวิญญาณ และทางเศรษฐกิจ จนกระทั่งการหายไปของการเดินทางไกลทางทะเลของชาวเกาะแปซิฟิกในทะเลแปซิฟิกตะวันออก เพียงไม่กี่ศตวรรษก่อนที่ชาวยุโรปจะเริ่มสำรวจพื้นที่ และยังคงเป็นปริศนาจวบจนปัจจุบัน ว่าทำไมชาวโพลินีเซียถึงเลิกเดินทางไปมาหาสู่กันด้วยการเดินทางทางทะเล

บันทึกที่เป็นลายลักษณ์อักษรของชนพื้นเมืองในช่วงเวลานี้แทบจะไม่มีอยู่เลย เพราะชาวเกาะแปซิฟิกเกือบทั้งหมด (ยกเว้นชาวราปานุย (Rapa Nui) บนเกาะอีสเตอร์ ซึ่งมีระบบการเขียนที่เรียกกันว่า "อักษรโรโงโรโง (Rongorongo)" ซึ่งไม่มีใครสามารถถอดรหัสได้จวบจนปัจจุบัน) ไม่มีระบบการเขียนใด ๆ เลย จนกระทั่งการมาถึงของชาวยุโรป อย่างไรก็ตามชนพื้นเมืองบางส่วนมีประวัติศาสตร์แบบบอกเล่าปากต่อปาก ซึ่งสามารถให้ข้อมูลเกี่ยวกับประเพณีพื้นเมือง ตำนาน ประวัติศาสตร์แบบคาดเดา อีกทั้งยังสามารถคาดคะเนประวัติศาสตร์การเดินทางของชาวเกาะแปซิฟิกผ่านการศึกษาชาติพันธุ์วิทยา โบราณคดี มานุษยวิทยา กายภาพ และการวิจัยภาษาศาสตร์ของชาวเกาะแปซิฟิกซึ่งมีความเชื่อมโยงกัน

อเมริกา

Inca มัมมี่

มาชูปิกชู สัญลักษณ์ความรุ่งเรืองของจักรวรรดิอินคา

สมัยใหม่

สมัยใหม่ (Modern era) เริ่มต้นขึ้นตั้งแต่ช่วง ค.ศ. 1500 จนถึงปัจจุบัน แต่นับจาก ค.ศ. 1945 จนถึงปัจจุบันจะนับว่าเป็น "ยุคปัจจุบัน (Contemporary era)"

ยุคใหม่ตอนต้น

ยุคฟื้นฟูศิลปะวิทยา

การขยายอาณานิคมของชาวยุโรป

การพัฒนา

ยุคใหม่ตอนปลาย

ค.ศ. 1750 - ค.ศ. 1914

ค.ศ. 1914 - ค.ศ. 1945

ค.ศ. 1945 - ปัจจุบัน

ศตวรรษที่ 21

ประเทศจีนเป็นประเทศที่พัฒนาอย่างก้าวกระโดดในศตวรรษที่ 21 ซึ่งคาดการณ์ว่าจะเป็นประเทศที่มีเศรษฐกิจที่ใหญ่ที่สุดบนโลกในทศวรรษที่ 2030 (ภาพเมืองเซี่ยงไฮ้ ค.ศ. 2017)

ในศตวรรษที่ 21 บนโลกได้เกิดกระแสโลกาภิวัตน์ (Globalization) และการบูรณาการทางเศรษฐกิจ (Economic integration) ที่เพิ่มมากขึ้นอย่างมาก เศรษฐกิจ แนวคิด และ ภูมิปัญญาของโลกทั้งใบเชื่อมต่อเข้าด้วยกันอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อน เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้เพื่อการพัฒนาเทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์อย่างรวดเร็วกว่าที่เคยมีมา มีการพัฒนาเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ที่ล้ำสมัยและชาญฉลาดกว่าที่เคยมีมา ชีวิตในศตวรรษที่ 21 นี้มีความสะดวกสบายที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับประวัติศาสตร์โลกก่อนหน้านี้ โดยหลักแล้วเกิดจากการพัฒนาและการแพร่หลายของเทคโนโลยีอินเทอร์เน็ต  และการสื่อสารด้วยโทรศัพท์มือถือ อันเป็นความเปลี่ยนแปลงทางสังคมขั้นพื้นฐาน ทั้งธุรกิจ การเมือง และ ชีวิตส่วนตัวของแต่ละบุคคล อย่างไรก็ตามซึ่งผลที่ตามมาก็คือความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นในทางเศรษฐกิจ เนื่องจากเศรษฐกิจของโลกที่เชื่อมโยงกันดัง ตัวอย่างเช่น วิกฤติสินเชื่อซับไพรม์ (การถดถอยทางเศรษฐกิจครั้งใหญ่ในช่วงปลายทศวรรษที่ 2000 - ต้นทศวรรษที่ 2010) และภาวะเศรษฐกิจถดถอยในช่วงต้นทศวรรษที่ 2020 จากโรคระบาดโควิด-19

ในยุคนี้เกิดการตื่นด้านการสำรวจอวกาศอีกครั้ง มีโครงการสำรวจดาวเคราะห์ในระบบสุริยะหลายโครงการ มีการคิดค้นโทรศัพท์สมาร์ตโฟน รถยนต์ไร้คนขับ และความก้าวหน้าทางพันธุวิศวกรรมที่เพิ่มสูงขึ้น โลกเริ่มมีการตื่นตัวในปัญหาภาวะโลกร้อนซึ่งทำให้ภูมิอากาศทั่วโลกเปลี่ยนแปลง รวมไปถึงปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมที่เพิ่มสูงขึ้นจากในอดีต เนื่องจากการทิ้งขยะและการปล่อยของเสียสู่สิ่งแวดล้อมเป็นจำนวนมากของมนุษย์

ศตวรรษที่ 21 มีการแข่งขันด้านทรัพยากรทั่วโลกเพิ่มสูงขึ้น จากจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นโดยเฉพาะในอินเดีย จีน และ บราซิล ความต้องการที่เพิ่มขึ้นส่งผลให้สิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมเพิ่มขึ้นและภาวะโลกร้อน อีกทั้งความตึงเครียดระหว่างประเทศเพิ่มสูงขึ้น จากความพยายามในการชักนำเกาหลีเหนือและอิหร่านให้เลิกพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์

ในปี ค.ศ. 2020 การระบาดของโรคโควิด-19 ได้กลายเป็นโรคระบาดใหญ่แรกในศตวรรษที่ 21 ที่ส่งผลกระทบต่อการซื้อขายทั่วโลกและทำให้เศรษฐกิจโลกถดถอย

ดูเพิ่ม

• เส้นเวลาของประวัติศาสตร์โลก

อ้างอิง

1. (1998). . London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN .
2. Bellwood, Peter. (2004). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies, Blackwell Publishers.
3. Cohen, Mark Nathan (1977) The Food Crisis in Prehistory: Overpopulation and the Origins of Agriculture, New Haven and London: Yale University Press. .
4. See Jared Diamond, Guns, Germs and Steel.
5. . BBC. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-11-13. สืบค้นเมื่อ 2008-05-20.
6. Grant, Edward. The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts. Cambridge: Cambridge Univ. Pr., 1996.
7. ดูเพิ่มใน Charles. Understanding the Industrial Revolution (2000) online edition 2011-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
8. Reuters – The State of the World 2009-02-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน The story of the 21st century
9. "Scientific American Magazine (September 2005 Issue) The Climax of Humanity". Sciam.com. 2005-08-22. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
10. Stearns & Langer 2001.
11. Chandler, T. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 1987.
12. World Cities: –3000 to 2000. Washington, DC: FAROS 2000, 2003.
13. Ascalone, Enrico. Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1) . Berkeley: , 2007 (paperback, ).
14. Lloyd, Seton. The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest.
15. Allchin, Bridget (1997). Origins of a Civilization: The Prehistory and Early Archaeology of South Asia. New York: Viking.
16. Allchin, Raymond (ed.) (1995). The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States. New York: Cambridge University Press.
17. Turner, Patricia, and Charles Russell Coulter,Dictionary of Ancient Deities, New York, Oxford University Press, 2001.
18. (1921), 'The Outline of History: Being A Plain History of Life and Mankind', New York, Macmillan Company, p. 137.
19. Miller, James. Daoism: A Short Introduction (Oxford: Oneworld Publications, 2003).
20. "Chinese Legalism: Documentary Materials and Ancient Totalitarianism". Worldfuturefund.org. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
21. . Comparative-religion.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-06-29. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
22. "Socrates". 1911 Encyclopaedia Britannica. 1911.
23. Stanford Encyclopedia of Philosophy: Plato
24. "The Catholic Encyclopedia". Newadvent.org. 1907-03-01. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
25. . Utm.edu. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-05-08. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
26. PDF: A Bibliography of Alexander the Great by Waldemar Heckel
27. Alexander III the Great, entry in historical sourcebook by Mahlon H. Smith
28. "Trace Alexander's conquests on an animated map". Ac.wwu.edu. จากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-06-15. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
29. Camp, J. M., & Dinsmoor, W. B. (1984). Ancient Athenian building methods. Excavations of the Athenian Agora, no. 21. [Athens]: .
30. Drachmann, A. G. (1963). The mechanical technology of Greek and Roman antiquity, a study of the literary sources. Copenhagen: Munksgaard.
31. (1984). Greek and Roman mechanical water-lifting devices: the history of a technology. Phoenix, 16 : Tome supplémentaire. Dordrecht: Reidel.
32. Morgan, L. H. (1877). Ancient society; or, Researches in the lines of human progress from savagery, through barbarism to civilization. New York: H. Holt and Company.
33. "Central America 2009-10-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน". MSN Encarta Online Encyclopedia 2006. 2009-10-31.
34. . Authenticmaya.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-05-02. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
35. History of the Inca Empire 2008-08-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Inca history, society and religion.
36. Map and Timeline 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน of Inca events
37. "Detailed history of the Roman Empire". Roman-empire.info. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.
38. Edward Gibbon.http://www.fordham.edu/halsall/source/gibbon-fall.html "General Observations on the Fall of the Roman Empire in the West"], from the . Brief excerpts of Gibbon's theories.
39. Gibbon, Edward (1906). in J.B. Bury (with an Introduction by W.E.H. Lecky): [[The History of the Decline and Fall of the Roman Empire|The Decline and Fall of the Roman Empire]] (Volumes II, III, and IX). New York: Fred de Fau and Co..
40. Bury,John Bagnall (1923). http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/home.html History of the Later Roman Empire]. Macmillan & Co., Ltd..
41. Bryce, J. B. (1907). The Holy Roman empire. New York: MacMillan.
42. Gascoigne 2003.
43. Gernet, Jacques (1982). A history of Chinese civilization. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
44. . Mnsu.edu. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-07-10. สืบค้นเมื่อ 2009-04-18.

บรรณานุกรม

บทความ

• (July–August 2018). "The Myth of the Liberal Order: From Historical Accident to Conventional Wisdom". . Vol. 97 no. 4. pp. 124–133. จากแหล่งเดิมเมื่อ 9 July 2022. สืบค้นเมื่อ 3 July 2022.
• Asare, Prince; Barfi, Richard (2021). "The Impact of Covid-19 Pandemic on the Global Economy: Emphasis on Poverty Alleviation and Economic Growth". Economics. 8 (1): 32–43.
• (25 October 2018). "The Suffocation of Democracy". . LXV (16): 14, 16–17. จากแหล่งเดิมเมื่อ 10 February 2021. สืบค้นเมื่อ 4 July 2022.
• Evans, D.; และคณะ (2007). "A comprehensive archaeological map of the world's largest pre-industrial settlement complex at Angkor, Cambodia". Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (36): 14277–14282. Bibcode:2007PNAS..10414277E. doi:10.1073/pnas.0702525104. PMC 1964867. PMID 17717084.
• (15 August 2019). "Moon Fever". . Vol. LXVI no. 13. จากแหล่งเดิมเมื่อ 1 July 2022. สืบค้นเมื่อ 1 July 2022.
• Lee, Yun Kuen (2002). "Building the Chronology of Early Chinese History" (PDF). Asian Perspectives. 41 (1): 15–42. doi:10.1353/asi.2002.0006. :10125/17161. ISSN 1535-8283. S2CID 67818363. (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 9 March 2020. สืบค้นเมื่อ 5 September 2019.
• Naughton, John (2016). "The evolution of the Internet: from military experiment to General Purpose Technology". Journal of Cyber Policy. 1 (1): 5–28. doi:10.1080/23738871.2016.1157619. ISSN 2373-8871. จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 14 September 2022.
• Pettersson E, Lundeberg J, Ahmadian A (February 2009). "Generations of sequencing technologies". Genomics. 93 (2): 105–11. doi:10.1016/j.ygeno.2008.10.003. PMID 18992322.
• Stevenson, Tom (22 October 2020). "In the Grey Zone". . Vol. 42 no. 20. pp. 41–43. จากแหล่งเดิมเมื่อ 29 July 2022. สืบค้นเมื่อ 24 July 2022.
• Stiglitz, Joseph (2018). "The American Economy Is Rigged: And What We Can Do About It". . Vol. 319 no. 5. pp. 57–61. จากแหล่งเดิมเมื่อ 12 July 2022. สืบค้นเมื่อ 3 July 2022.

หนังสือ

• Abernethy, David B. (2000). The Dynamics of Global Dominance : European Overseas Empires, 1415–1980. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN .
• ; Soffer, Olga; Page, Jake (2007). The Invisible Sex: Uncovering the True Roles of Women in Prehistory. Pymble, NSW: HarperCollins e-books. ISBN . OCLC 191804695.
• ; (1997). Origins of a Civilization: The Prehistory and Early Archaeology of South Asia. New Delhi: Viking. ISBN .
• Allen, James P. (2007). Manuelian, Peter D. (บ.ก.). The Ancient Egyptian Pyramid Texts. . ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 18 October 2022. สืบค้นเมื่อ 18 October 2022.
• Axworthy, Michael (2008). A History of Iran: Empire of the Mind. New York: Basic Books. ISBN .
• Bard, Kathryn A. (2000). "The Emergence of the Egyptian State (c.3200–2686 BC)". ใน Shaw, Ian (บ.ก.). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 57–82. ISBN .
• ; , บ.ก. (2015). A World with Agriculture, 12,000 BCE–500 CE. . Vol. 2. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 3 September 2022.
• , บ.ก. (2015). A World with States, Empires, and Networks, 1200 BCE–900 CE. . Vol. 4. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 28 October 2022. สืบค้นเมื่อ 28 October 2022.
• Bentley, Jerry H.; Ziegler, Herbert F. (2008). Traditions & Encounters: A Global Perspective on the Past: Volume II From 1500 to the Present (Fourth ed.). New York: McGraw Hill. ISBN .
• ; ; , บ.ก. (2015a). The Construction of a Global World, 1400–1800 CE, Part 1, Foundations. . Vol. 6. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139194594. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 26 January 2023. สืบค้นเมื่อ 26 January 2023.
• ; ; , บ.ก. (2015b). The Construction of a Global World, 1400–1800 CE, Part 2, Patterns of Change. . Vol. 6. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139022460. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 12 January 2023. สืบค้นเมื่อ 26 January 2023.
• (2007). Big History: From the Big Bang to the Present. New York : New Press : Distributed by W.W. Norton. ISBN .
• Bozarslan, Hamit; Duclert, Vincent; Kévorkian, Raymond H. (2015). Comprendre le génocide des arméniens—1915 à nos jours [Understanding the Armenian genocide: 1915 to the present day] (ภาษาฝรั่งเศส). . ISBN .
• ; ; ; Hirsch, Steven; Johnson, Lyman (2015). The Earth and Its Peoples: A Global History. Vol. 1 (6th ed.). Cengage Learning. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 25 August 2022.
• (2004). "Introduction". ใน Chkrabarti, Dilip K. (บ.ก.). Indus Civilization Sites in India: New Discoveries. Mumbai: Marg Publications. pp. 7–22. ISBN .
• , บ.ก. (2015). Introducing World History, to 10,000 BCE. . Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139194662. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 26 January 2023. สืบค้นเมื่อ 26 January 2023.
• Coe, Michael D. (2011). The Maya (8th ed.). New York: Thames & Hudson. ISBN .
• Collins, Roger (1999). Early Medieval Europe: 300–1000 (Second ed.). New York: St. Martin's Press. ISBN .
• Diamond, Jared (1997). Guns, Germs, and Steel. New York: W. W. Norton, updated eds., 2003, 2007.
• Dinan, Desmond (2004). Europe recast: a history of European Union. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN .
• Dunbar, Robin (2016). Human Evolution: Our Brains and Behavior. Oxford: Oxford University Press. ISBN .
• Ebrey; Walthall; Palais (2006). East Asia: A Cultural, Social, and Political History. Boston, MA: Houghton Mifflin Harcourt Company. ISBN .
• Fagan, Brian M. (2005). Ancient North America: The Archaeology of a Continent (4th ed.). New York: Thames & Hudson Inc. ISBN .
• ; Tordoff, William (2002). A History of Africa (4th ed.). New York: Routledge. ISBN .
• Fasulo, Linda (2015). An Insider's Guide to the UN (3rd ed.). New Haven, CT: Yale University Press. ISBN .
• (2007). The World is Flat: A Brief History of the Twenty-First Century (Further Updated and Expanded ed.). New York: Picador. ISBN .
• (2003). The Dynasties of China: A History. New York: Carroll & Graf. ISBN .
• (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN .
• Golden, Peter B. (2011). Central Asia in World History. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN .
• Graeber, David; Wengrow, David (2021). The Dawn of Everything: A New History of Humanity. Farrar, Straus and Giroux. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 15 November 2022. สืบค้นเมื่อ 15 November 2022.
• Grant, Edward (2006). The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN .
• , บ.ก. (2012). History: The Definitive Visual Guide. New York: DK Publishing. ISBN .
• (1991). A history of the Arab peoples. Internet Archive. New York, NY : MJF Books. ISBN .
• (2007). Africans: The History of a Continent (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN .
• Johnson, Lonnie R. (1996). Central Europe: Enemies, Neighbors, Friends. New York: Oxford University Press. ISBN .
• ; , บ.ก. (2015). Expanding Webs of Exchange and Conflict, 500 CE–1500 CE. . Vol. 5. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 18 November 2022. สืบค้นเมื่อ 18 November 2022.
• Kelly, Christopher (2007). The Roman Empire: A Very Short Introduction. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN .
• (1987). The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict from 1500 to 2000. New York: Random House. ISBN .
• (1969). The Unbound Prometheus: Technological Change and Industrial Development in Western Europe from 1750 to the Present. Cambridge University Press. ISBN .
• (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 24 June 2022. สืบค้นเมื่อ 24 June 2022.
• Lewis, Mark Edward (2009). China's Cosmopolitan Empire: The Tang Dynasty. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN .
• Lorge, Peter (2015). The Reunification of China: Peace through War under the Song Dynasty. Cambridge: . ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 22 June 2022. สืบค้นเมื่อ 22 June 2022.
• (1991). "Empire, Holy Roman". ใน (บ.ก.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 122–123. ISBN .
• Martin, Thomas (2000) [1996]. Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenic Times (Revised ed.). New Haven, CT: Yale University Press. ISBN .
• Matsuda, Matt (2012). Pacific Worlds: A History of Seas, Peoples, and Cultures. Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 5 July 2022. สืบค้นเมื่อ 5 July 2022.
• McCormick, Thomas J. (1995). America's Half-Century: United States Foreign policy in the Cold War and After. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. ISBN .
• ; (2003). The Human Web: A Bird's-eye View of World History. New York: Norton. ISBN .
• ; , บ.ก. (2015a). Production, Destruction and Connection, 1750-Present, Part 1, Structures, Spaces, and Boundary Making. . Vol. 7. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139196079. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 26 January 2023. สืบค้นเมื่อ 26 January 2023.
• ; , บ.ก. (2015b). Production, Destruction and Connection, 1750-Present, Part 2, Shared Transformations?. . Vol. 7. Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 26 January 2023. สืบค้นเมื่อ 26 January 2023.
• (1999) [1967]. A World History (4th ed.). New York: Oxford University Press. ISBN .
• (1982). The Pursuit of Power: Technology, Armed Force, and Society Since A.D. 1000. Chicago, IL: University of Chicago Press. ISBN .
• Mercer, Samuel Alfred Browne (1949). The religion of ancient Egypt. Luzac. p. 259. จากแหล่งเดิมเมื่อ 31 March 2021. สืบค้นเมื่อ 4 September 2020.
• Nichols, Deborah L.; Pool, Christopher A. (2012). The Oxford Handbook of Mesoamerican Archaeology (ภาษาอังกฤษ). Oxford University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 5 June 2022. สืบค้นเมื่อ 5 June 2022.
• Pääbo, Svante (2003). "The mosaic that is our genome". ใน Clayton, Julie; Dennis, Carina (บ.ก.). 50 years of DNA. New York: Palgrave Macmillan. pp. 95–97. ISBN .
• (2000). The Great Divergence: China, Europe and the Making of the Modern World Economy. Princeton: Princeton University Press. ISBN .
• Price, Simon; Thonemann, Peter (2010). The Birth of Classical Europe: A History from Troy to Augustine. New York: Penguin Books. ISBN .
• Roberts, J. M.; Westad, Odd Arne (2013). The Penguin History of the World (Sixth ed.). New York: Penguin Books. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 25 August 2022.
• Shaw, Stanford (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume I: Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN .
• (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Delhi: Pearson Education. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 25 October 2022.
• ; Langer, William L., บ.ก. (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (Sixth ed.). Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN .
• (2017). "Periodization in World History: Challenges and Opportunities". ใน R. Charles Weller (บ.ก.). 21st-Century Narratives of World History: Global and Multidisciplinary Perspectives. Palgrave. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 June 2022. สืบค้นเมื่อ 21 June 2022.
• (2010). A History of India. John Wiley & Sons. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 20 December 2016. สืบค้นเมื่อ 21 July 2022.
• (2015). . Princeton University Press. ISBN .
• Ṭabīb, Rashīd al-Dīn; Faḍlallāh, Rašīd-ad-Dīn; Nishapuri, Zahir al-Din; Nīšāpūrī, Ẓahīr-ad-Dīn (2001). Bosworth, Clifford Edmund (บ.ก.). The History of the Seljuq Turks from the Jāmiʻ Al-tawārīkh: An Ilkhanid Adaptation of the Saljūq-nāma of Ẓahīr Al-Dīn Nīshāpūrī. แปลโดย Luther, Kenneth Allin. Psychology Press. ISBN .
• Teeple, John B. (2006). Timelines of World History. New York: DK Publishing. ISBN .
• Tindall, George; Shi, David (2010). America: A Narrative History. Vol. 1 (8th ed.). Norton. ISBN .
• ; (2007). The Byzantine Economy. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN .
• Pounds, Norman John Greville (1979). An Historical Geography of Europe, 1500–1840. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN .
• (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War, and Faith. Serendia Publications, Inc. ISBN .
• (1997). A New History of India (5th ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN .
• Xue, Zongzheng (1992). A History of Turks. Beijing: Chinese Social Sciences Press.
• , บ.ก. (2015). Early Cities in Comparative Perspective, 4000 BCE–1200 CE. . Vol. 3. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 February 2023. สืบค้นเมื่อ 3 September 2022.