รัฐเชียงตุง

เขตรัฐตุงคบุรี หรือ เขมรัฐโชติตุงบุรี โดยย่อว่า เขมรัฐ (พม่า: ခေမာရဋ္ဌ เขมารฏฺฐ; บาลี: เขมรฏฺ) หรือ รัฐเชียงตุง (พม่า: ကျိုင်းတုံ; ไทใหญ่: ၵဵင်းတုင်; ไทยถิ่นเหนือ: ᨩ᩠ᨿᨦᨲᩩᨦ) บ้างเรียก เมืองเขิน (ไทเขิน: ᨾᩮᩨ᩠ᨦᨡᩨ᩠ᨶ) และจารึกเมืองเชียงตุงเรียก เมืองไทย เป็นรัฐเจ้าฟ้าแห่งหนึ่งในกลุ่มสหพันธรัฐชาน ปัจจุบันอยู่ในเขตประเทศพม่า มีราชธานีคือเชียงตุง ซึ่งเป็นเขตเมืองใหญ่เพียงแห่งเดียวเพราะเป็นแอ่งที่ราบขนาดใหญ่ ทั้งประเทศเป็นเขตภูเขาสูงสลับซับซ้อนของเทือกเขาแดนลาวมีที่ราบขนาดแคบ ถือเป็นรัฐที่มีพื้นที่ขนาดใหญ่ที่สุดในหมู่รัฐชานอื่น ๆ ตั้งอยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้สุดของรัฐชาน ตั้งแต่แม่น้ำสาละวินจรดแม่น้ำโขง และถูกแยกจากรัฐชานตอนเหนือด้วย

เชียงตุง ကျိုင်းတုံ / ᨩ᩠ᨿᨦᨲᩩᨦ
รัฐเจ้าฟ้าของสหพันธรัฐชาน
ราว พ.ศ. 1786 – พ.ศ. 2502
รัฐเชียงตุง (สีฟ้า) ในแผนที่รัฐชาน
พื้นที่
• พ.ศ. 2444	31,079 ตารางกิโลเมตร (12,000 ตารางไมล์)
ประชากร
• พ.ศ. 2444	190,698 คน
ประวัติศาสตร์
• ก่อตั้งโดยผู้แทนของพญามังราย	ราว พ.ศ. 1786
• เจ้าฟ้าองค์สุดท้ายสละอำนาจ	พ.ศ. 2502
ก่อนหน้า ถัดไป อาณาจักรล้านนา รัฐชาน

รัฐเชียงตุงมีลักษณะเป็นรัฐชายขอบ โอนอ่อนไปตามอิทธิพลของรัฐรอบข้างคือ พม่า จีน และล้านนา เมื่อรัฐใดรัฐหนึ่งมีอำนาจมากกว่า เจ้าผู้ครองเชียงตุงก็จะเข้าสวามิภักดิ์กับฝ่ายนั้น กระนั้นเชียงตุงยังคงรักษาความสัมพันธ์กับเชียงใหม่ในฐานะบ้านพี่เมืองน้องมาตลอด แต่ในช่วงหลังเชียงตุงสวามิภักดิ์กับพม่า เพราะพม่าไม่มีนโยบายกวาดต้อนผู้คน ต่างจากฝ่ายสยามที่มุ่งทำลายเมืองเชียงตุง เพราะไม่ต้องการให้ฝ่ายพม่าใช้เชียงตุงเป็นที่มั่นสำหรับโจมตีเมืองเชียงราย

หลังการสละราชอำนาจของเจ้าจายหลวง มังราย เมื่อ พ.ศ. 2502 รัฐเชียงตุงถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของรัฐชานโดยสมบูรณ์ แม้จะพยายามต่อสู้เพื่อเอกราชหลายครั้ง แต่ก็ตกเป็นดินแดนส่วนหนึ่งของพม่าไปโดยปริยาย และหลังการรัฐประหารของนายพลเนวี่นเมื่อ พ.ศ. 2505 สิทธิพิเศษของเจ้าฟ้าไทใหญ่ต่าง ๆ ถูกยกเลิกลงทั้งหมด

ประวัติ

แรกเริ่ม

รัฐเชียงตุงเกิดจากการขยายอำนาจขึ้นทางเหนือของพญามังรายแห่งอาณาจักรล้านนา ที่ส่งพระราชนัดดาชื่อเจ้าน้ำท่วมขึ้นปกครองเชียงตุง อันเป็นดินแดนของและไทใหญ่ ประชากรส่วนใหญ่ในเมืองหลวงเป็นชาวเขิน ต่างจากหัวเมืองอื่น ๆ ที่ส่วนใหญ่เป็นไทใหญ่ ตามประวัติศาสตร์ พญามังรายสร้างเมืองเชียงตุงเมื่อ พ.ศ. 1810 เพื่อเป็นเมืองหน้าด่านทางทิศเหนือของล้านนา โดยมีสัมพันธ์อันดีจนถึงรัชสมัยพญากือนา ส่วนรัชสมัยพญาแสนเมืองมาจนถึงพญาสามฝั่งแกน เชียงตุงสวามิภักดิ์กับจีน จนรัชสมัยพระเจ้าติโลกราชความสัมพันธ์ระหว่างเชียงตุงกับล้านนาจึงเฟื่องฟูอีกครั้ง เพราะมีการเผยแผ่ศาสนาพุทธและวรรณกรรมล้านนาไปยังเชียงตุง

ร่วมสมัย

การสมรสระหว่างเจ้านางสุคันธากับเจ้าอินทนนท์ ณ เชียงใหม่ เมื่อ พ.ศ. 2476

จักรพรรดิเฉียนหลงกระทำสงครามกับพระเจ้ามังระช่วง พ.ศ. 2303 รัฐเชียงตุงจึงสวามิภักดิ์ต่อเชียงใหม่ใน พ.ศ. 2345 แต่ภายหลังเชียงตุงได้รับความช่วยเหลือจากพม่า จึงกลับเข้าสู่กับปกครองของพม่าตามเดิมและผนวกรัฐเมืองยองไปด้วยกันใน พ.ศ. 2357

ยุครัตนโกสินทร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นต้นมา สยามมีนโยบายมุ่งแผ่อำนาจไปยังเชียงตุงและเชียงรุ่ง แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ แม้ทั้งสองเมืองนี้จะยอมสวามิภักดิ์ต่อสยามก็ตาม หลังการปักปันเขตแดนกับสหราชอาณาจักรเมื่อ พ.ศ. 2428-2438 สยามเป็นฝ่ายเสียเปรียบ เมื่อเขตแดนแบ่งออกอย่างชัดเจน สยามมีดินแดนสุดที่แม่สาย ส่วนเมืองเชียงตุง เมืองยอง และหัวเมืองไทใหญ่อื่น ๆ ขึ้นในอารักขาของสหราชอาณาจักร ต่อมาสหราชอาณาจักรยุบขึ้นกับเชียงตุง

27 พฤษภาคม พ.ศ. 2485 ตรงกับสงครามโลกครั้งที่สอง รัฐเชียงตุงถูกกองทัพพายัพจากประเทศไทยรุกรานและเข้ายึดเชียงตุงซึ่งเป็นเมืองหลวง ตามข้อตกลงระหว่างจอมพลแปลก พิบูลสงครามกับจักรวรรดิญี่ปุ่น เดือนธันวาคมปีเดียวกันกองทัพไทยเข้ายึดรัฐเชียงตุงและสี่อำเภอของรัฐเมืองปั่น ที่สุดรัฐบาลไทยผนวกดินแดนนี้อย่างเป็นทางการและประกาศจัดตั้งสหรัฐไทยเดิมและอำเภอเมืองพานเมื่อ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2486 ภายหลังประเทศไทยถอนตัวออกจากรัฐเชียงตุงและเมืองปั่นเมื่อ พ.ศ. 2488 และยกเลิกการอ้างสิทธิใน พ.ศ. 2489 เพื่อเข้าร่วมกับองค์การสหประชาชาติและยกเลิกการคว่ำบาตรจากการเข้าร่วมกับฝ่ายอักษะ

หลังการสละราชอำนาจของเจ้าจายหลวง มังราย เมื่อ พ.ศ. 2502 รัฐเชียงตุงถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของรัฐชานโดยสมบูรณ์ แม้จะพยายามต่อสู้เพื่อเอกราชหลายครั้ง แต่ก็ตกเป็นดินแดนส่วนหนึ่งของพม่าไปโดยปริยาย และหลังการรัฐประหารของนายพลเนวี่นเมื่อ พ.ศ. 2505 สิทธิพิเศษของเจ้าฟ้าไทใหญ่ต่าง ๆ ถูกยกเลิกลงทั้งหมด

การปกครอง

รัฐเชียงตุงปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ มีเจ้าฟ้าเป็นผู้ปกครอง ใช้พระนามว่า เขมาธิปติราชา เช่น รัตนภูมินทะนรินทาเขมาธิปติราชา หรือ พญาศรีสุธรรมกิตติ สิริเมฆนรินทร์ เขมาธิปติราชา ในยุคเริ่มต้น เชียงตุงมีฐานะเป็นประเทศราชของอาณาจักรล้านนา มีเจ้าผู้ครองปกครองตนเองด้วยจารีตท้องถิ่น และได้รับเกียรติเรียกเจ้าผู้ครองเชียงตุงว่า "พระหัวเจ้า" เชียงตุงต้องแสดงความจงรักภักดีต่อราชธานีที่ยิ่งใหญ่กว่าด้วยการประกอบพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา

ล้านนามักส่งลูกหลานกษัตริย์หรือขุนนางที่ใกล้ชิดจากเชียงใหม่ปกครองเชียงตุง แต่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 24 เป็นต้นมา เชียงตุงยอมรับอำนาจของพม่า ส่วนเชียงใหม่ยอมรับอิทธิพลของสยาม ความขัดแย้งระหว่างสยามและพม่าส่งผลต่อความสัมพันธ์ระหว่างเชียงใหม่และเชียงตุง จนก่อให้เกิดสงครามเชียงตุงช่วงต้นรัตนโกสินทร์

เจ้าผู้ครองรัฐเป็นผู้บริหารและใช้อำนาจเต็ม ปกครองประชากรด้วยความผาสุก กอปรด้วยความอารีอย่างบิดากับบุตร หากมีผู้ใดกระทำผิดก็จะใช้อำนาจเด็ดขาดในการปราบปราม เช่น หากมีผู้ใดโกรธชักดาบออกจากฝักเพียงฝ่ามือเดียวจะถูกปรับไหมเป็นเงินหลายรูปี เป็นต้น ทั้งนี้รัฐเชียงตุงยังมีนครรัฐน้อย ๆ เป็นบริวารในอำนาจตนเองจำนวนหนึ่งเช่น และ

รายพระนามและรายนามผู้ปกครองรัฐเชียงตุง

#	ผู้ปกครอง	เริ่มต้น	สิ้นสุด	หมายเหตุ
1	เจ้ามังคุ่ม และ เจ้ามังเคียน	1790	1796	ขุนนางชาวลัวะ ได้รับการแต่งตั้งจากพระญามังรายมหาราช
2	เจ้าน้ำท่วม	1796	1807	พระโอรสของพระญาไชยสงคราม ได้รับการแต่งตั้งจากพระญามังรายมหาราช
3	เจ้าน้ำน่าน	1807	1860	เจ้านายในราชวงศ์มังราย ได้รับการแต่งตั้งจากพระญามังรายมหาราช
4	เจ้าสามหมื่นห้วย	1860	1867	เจ้านายในราชวงศ์มังราย ได้รับการแต่งตั้งจากพระญาไชยสงคราม
5	เจ้าอ้ายลก	1867	1885	เจ้านายในราชวงศ์มังราย ได้รับการแต่งตั้งจากพระญาไชยสงคราม
6	เจ้าไส่น่าน	1885	1903	เจ้านายในราชวงศ์มังราย ได้รับการแต่งตั้งจากพระญาผายู
—	—	1903	1911	เป็นเมืองร้างไม่มีผู้ปกครอง
7	เจ้าเจ็ดพันตู (เจ้าสัตตพันธุราชา)	1911	1930	พระโอรสของพระญาผายู ได้รับการแต่งตั้งจากพระญาผายู
8	เจ้าอ้ายอ่อน (เจ้ารัตนพันธุราชา)	1930	?	พระโอรสของเจ้าเจ็ดพันตู มาช่วยเชียงใหม่รบกับอยุธยาแล้วถูกจับกุมตัวไป
9	เจ้าบุญชู (เจ้าแขนเหล็ก,เจ้าพาหุราชา)	1933	1946	เจ้านายในราชวงศ์มังราย มีศักดิ์เป็นลูกพี่ลูกน้องของเจ้าเจ็ดพันตู
10	เจ้ายี่คำ (พระยาเจ้ามธุระ)	1946	1959	พระอนุชาของเจ้าบุญชู
—	—	1959	1962	ไม่ปรากฏรายละเอียด
11	เจ้าสามตนน้องหล้า (พระยากองรัตนเภรี)	1962	1986	พระอนุชาของเจ้าบุญชู และเจ้ายี่คำ
12	เจ้าสามสรี (พระยาสรีสุธัมมจุฬามณีราชา)	1986	1999	พระโอรสของเจ้าสามตนน้องหล้า
13	เจ้าพระยาอ้ายเลาคำทา (จันทบุณณราชา)	1999	2017
14	เจ้าเลา (พระยาอทิตตราชา)	2017	2062	พระโอรสของเจ้าพระยาอ้ายเลาคำทา
15	เจ้าหน่อแก้ว	2062	2064	พระอนุชาของเจ้าเลา
16	เจ้าสายคอ (พระยาสิวิเชยยราชา)	2064	2066	พระโอรสของเจ้าเลา
17	เจ้าไส่พรม	2066	2066	พระอนุชาของเจ้าสายคอ ครองเมืองอยู่ได้ประมาณ 1 เดือน
18	เจ้าสายเชียงคง	2066	2066	พระอนุชาของเจ้าสายคอ ครองเมืองได้ไม่กี่วัน
19	เจ้าคำหมู่	2066	2066	พระอนุชาของเจ้าสายคอ ครองเมืองได้ 1 เดือน 7 วัน
20	เจ้าท้าวคำฟู (พระยาแก้วยอดฟ้านรินทะ)	2066	2103	พระอนุชาของเจ้าสายคอ ส่งคณะทูตเพื่อขอเข้าสวามิภักดิ์กับพระเจ้าบุเรงนอง
21	เจ้าแก้วบุญนำ	2103	2139	พระโอรสของเจ้าคำฟู
22	เจ้าคำท้าว (พระยาสุธัมมราชา)	2139	2163	พระโอรสของเจ้าแก้วบุญนำ
23	เจ้าเกี๋ยงคำ (เจ้าขาก,พระยาแก้วผาบนรินทะ)	2163	2181	พระอนุชาของเจ้าคำท้าว เคยครองเมืองขากมาก่อนที่จะขึ้นปกครองเมืองเชียงตุง
24	เจ้าอุ่น (พระยาอาทิตตราชา)	2181	2200	พระโอรสของเจ้าเกี๋ยงคำ
—	—	2200	2204	ไม่ปรากฏรายละเอียด
25	เจ้าอินคำ (พระยารัตนพันธุ)	2204	2221	พระนัดดาของเจ้าแก้วบุญนำ (พระมารดาเป็นพระธิดาของเจ้าแก้วบุญนำ)
26	เจ้ารามหมื่น (พระยาสุรินทราชา)	2221	2229	พระอนุชาของเจ้าอินคำ
27	เจ้าแก้วบุญมา (อุเทยยไตรวัจระ)	2229	2246	พระโอรสของเจ้ารามหมื่น
28	เจ้าสาม	?	?
29	เจ้าเมืองชืน	2253	2271
30	เจ้าม่องมยู	2272	2280	พระอนุชาของเจ้าเมืองชื่น
31	เจ้าติตถนันทราชา	2280	2283	พระอนุชาของเจ้าเมืองชื่น และเจ้าม่องมยู
32	เจ้าเมืองสาม (จุฬามณีสิริเมฆภูมินนรินทาเขมาบติราชา) – ครั้งที่ 1	2283	2309	พระโอรสของเจ้าติตถนันทราชา
—	เจ้ากาง	2309	2312	โอรสของเจ้าม่องมยู ชิงเมืองได้จากเจ้าเมืองสาม
33	เจ้าเมืองสาม (จุฬามณีสิริเมฆภูมินนรินทาเขมาบติราชา) – ครั้งที่ 2	2312	2330
34	เจ้ากองไท ที่ ๑ (สากยภูมินทนรินทะ)	2330	?	พระโอรสของเจ้าเมืองสาม ถูกเชียงใหม่รุกรานและพาตัวมายังเมืองเชียงใหม่
35	เจ้าดวงแสงมหาขนาน	2357	2400	พระอนุชาของเจ้ากองไท ที่ ๑
36	เจ้ามหาพรม	2401	2419	พระโอรสของเจ้าดวงแสงมหาขนาน
37	เจ้าฅำแสน	2420	2423	พระอนุชาของเจ้ามหาพรหม
38	เจ้าหม่อมเชียงแขง (เจ้าโชติกองไท)	2423	2429	พระอนุชาของเจ้าคำแสน เคยครองเมืองเชียงแขง (เมืองสิงห์) มาก่อนที่จะขึ้นปกครองเมืองเชียงตุง
39	เจ้าหม่อมเสือ (มหาพยัคฆโชติกองฅำฟู)	2429	2439	พระโอรสของเจ้าหม่อมเชียงแขง
—	เจ้านางทิพย์ธิดา	2439	2440	พระขนิษฐาของเจ้าหม่อมเสือ ว่าราชการแทนเจ้าก้อนแก้วอินแถลงซึ่งเป็นพระอนุชา
40	เจ้าหม่อมก้อนแก้วอินแถลง	2440	2478	พระอนุชาของเจ้าหม่อมเสือ
—	—	2478	2480	รอการแต่งตั้งจากสหราชอาณาจักร
41	เจ้ากองไท ที่ ๒ (สารกยะภูมินนรินทาเขมาธิบติราชา)	2480	2480	พระโอรสของเจ้าหม่อมก้อนแก้วอินแถลง ดำรงตำแหน่ง 162 วัน
—	—	2480	2486	ไม่มีการแต่งตั้งเพราะมีการดำเนินคดีการปลงพระชนม์เจ้ากองไท แล้วต่อเนื่องถึงการเกิดสงครามโลกครั้งที่ 2
42	เจ้าพรหมลือ (สิริสุวรรณราชยสสร)	2486	2488	พระเชษฐาของเจ้ากองไท ได้รับการแต่งตั้งโดยสยามในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2
43	สมเด็จเจ้าฟ้าชายหลวง	2489	2502	พระโอรสของเจ้ากองไท ที่ ๒

เศรษฐกิจ

แม้รัฐเชียงตุงจะเป็นรัฐบนภูเขาสูงสลับซับซ้อน แต่มีราชธานีตั้งอยู่บนแอ่งที่ราบขนาดใหญ่ เป็นพื้นที่ชุมนุมทางการค้าขนาดใหญ่ ทั้งยังเป็นศูนย์กลางทางการเมือง การปกครอง และเศรษฐกิจ ด้วยเหตุนี้เชียงตุงจึงเป็นรัฐเกษตรกรรมผสมผสานกับการค้า ขณะที่เมืองยองซึ่งอยู่ตะวันออกสุด ที่ราบขนาดขนาดกว้าง สามารถพึ่งพาตัวเองได้ ถือเป็นพื้นที่เกษตรกรรมของรัฐเชียงตุง เชียงตุงเป็นศูนย์กลางทางการค้าทางเกวียนจากเมืองต้าหลี่ และสิบสองพันนา ก่อนส่งต่อไปยังย่างกุ้งและมะละแหม่ง ช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 ทุกปีจะมีคาราวานขนถ่ายสินค้าจากจีน ผ่านเชียงตุงไปเชียงใหม่ ด้วยล่อจำนวน 8,000 ตัว

สินค้าจากเชียงตุงส่วนใหญ่คือใบชา ฝิ่น ส้มจุก และหนังสัตว์

ประชากรศาสตร์

ชาติพันธุ์

เจ้านางทิพย์ธิดาพร้อมข้าราชบริพารกับเครื่องแต่งกายพื้นเมือง

รัฐเชียงตุงมีประชากรหลายเชื้อชาติ ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวไทใหญ่ แต่ในราชธานีและพื้นที่ตอนกลางของประเทศมีประชากรหลักเป็นชาวไทเขิน บ้างก็ว่าชาวไทเขินคือชาวไทยวนที่อพยพขึ้นมาจากอาณาจักรล้านนาในรัชสมัยพญามังราย ตรงกับคริสต์ศตวรรษที่ 13 ตามหัวเมืองก็มีประชากรชาติอื่น ๆ เข้าไปอาศัย เช่น ฮ่อ พม่า กะเหรี่ยง ไทลื้อ ม้ง ปะหล่อง และ นอกนั้นยังมีชาวไทเหนือซึ่งอพยพมาจากยูนนาน และชาวเขาหลายเผ่าอาศัยอยู่ เช่น มูเซอ และ ส่วนอดีตรัฐเมืองยองทางตะวันออกสุด ซึ่งถูกรวมเข้ากับรัฐเชียงตุงนั้น มีประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวไทลื้อลูกผสมกับชาวไทใหญ่และเขิน

ชาวไทเขินที่เป็นประชากรหลักของราชธานีมักสวมเครื่องแต่งกายสีฉูดฉาด ประกอบด้วยผ้าโพกศีรษะ เสื้อปั๊ด ผ้าคาดเอว แต่ละชิ้นมักไม่ซ้ำสีกัน ในอดีตผู้ชายมักสักด้วยอักขระอาคมต่าง ๆ ในยุคที่ตกอยู่ในอารักขาของสหราชอาณาจักร ชาวเขินมักถูกรวมเข้ากับชาวไทใหญ่

ภาษา

ภาษาไทเขิน มีความคล้ายและใกล้เคียงกับภาษายองและไทลื้อมาก ทั้งยังคล้ายกับภาษาไทยวน ต่างเพียงแค่สำเนียง และการลงท้ายคำ ซึ่งชาวเขินแบ่งออกเป็นสามกลุ่มคือ กลุ่มเขินก่อ-เขินแด้, กลุ่มเขินอู และกลุ่มเขินหวา ส่วนอักษรไทเขินได้รับอิทธิพลอักษรจากล้านนาจากการเผยแผ่ศาสนา โดยรับอักษรธรรมล้านนาและอักษรฝักขามไปพร้อม ๆ กับศาสนา จึงมีลักษณะคล้ายกับอักษรธรรมล้านนา รวมทั้งยังรับวรรณกรรมล้านนาที่แพร่หลายสู่เชียงตุงด้วย

นอกจากนี้ชาวเชียงตุงบางส่วนที่เคยได้รับการเรียนภาษาไทยช่วงที่ไทยเข้าปกครอง สามารถพูดและอ่านภาษาไทยได้ดี

ศาสนา

เดิมประชากรนับถือศาสนาผี ปัจจุบันนับถือศาสนาพุทธ มีวัดอยู่ทุกหมู่บ้าน มีวัฒนธรรมสูง และไม่ชอบการลักขโมย สืบเนื่องคณะสงฆ์จากอาณาจักรล้านนาเดินทางเข้าไปเผยแผ่ศาสนา ดังจะพบว่ามีการสถาปนาวัดนิกายสวนดอก (นิกายรามัญ หรือยางกวง) และนิกายป่าแดง (หรือนิกายสีหล) สู่เชียงตุงตั้งแต่รัชสมัยพญากือนาและพระเจ้าติโลกราชเป็นต้นมา ซึ่งเกิดขึ้นก่อนการเผยแผ่ศาสนาในรัชสมัยพระเจ้าบุเรงนองเสียอีก โดยพญากือนาทรงสนับสนุนให้พระสงฆ์จากเชียงแสนและเชียงตุงศึกษาศาสนาพุทธจากวัดสวนดอกในเชียงใหม่ ต่อมาในรัชกาลพญาสามฝั่งแกนมีการรับคัมภีร์ศาสนาจากลังกาเรียกว่านิกายป่าแดงตามชื่อ ก่อนแพร่หลายไปทั่วล้านนาและเชียงตุง ซึ่งพระยาสิริธัมมจุฬา เจ้าเมืองเชียงตุงสร้างวัดป่าแดงเป็นอรัญวาสีประจำเมืองเชียงตุงเมื่อ พ.ศ. 1989 สองนิกายนี้เคยเกิดสังฆเภทเมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 15 จนพระเมืองแก้วทรงไกล่เกลี่ยให้สองนิกายนี้กลับมาปรองดองกัน

ในช่วงหลังนิกายป่าแดงได้รับความนิยมมากกว่านิกายยางกวง ในด้านพระธรรมวินัยและการสวดแบบบาลีที่ถูกต้องแบบเดียวกับการสวดของพระสงฆ์ไทย แต่นิกายยางกวงยังปรากฏอิทธิพลอยู่บ้างตามชุมชนห่างไกล ด้านการสวดมนต์ พระสงฆ์ไทใหญ่และพม่าจะสวดบาลีสำเนียงพม่า ด้วยเหตุนี้พระสงฆ์เขินจึงไม่สังฆกรรมกับพระสงฆ์ไทใหญ่และพม่า แม้ปัจจุบันพระสงฆ์เขินแสดงเจตจำนงรวมเข้ากับนิกายของพม่า กระนั้นคณะสงฆ์เขินยังคงจารีตและระบบสมณศักดิ์เดิมตามอย่างล้านนา และอิงการศึกษาศาสนาอย่างคณะสงฆ์ไทยในปัจจุบัน

คณะสงฆ์เขินมี สมเด็จอาชญาธรรม เป็นประมุขสงฆ์แห่งเมืองเชียงตุงและหัวเมืองทางฟากตะวันออกของแม่น้ำสาละวิน เปรียบตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชแห่งเชียงตุง แต่หลังคณะสงฆ์เขินรวมเข้ากับนิกายสุธัมมาของพม่าแล้ว ตำแหน่งสมเด็จอาชญาธรรมถูกลดฐานะลงเทียบเจ้าคณะอำเภอเชียงตุงเท่านั้น

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. ความเป็นมาของคำสยาม, ไทย ลาว และขอม และลักษณะทางสังคมของชื่อชนชาติ, หน้า 395
2. เที่ยวเมืองเชียงตุงและแคว้นสาละวิน, หน้า 103
3. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 98-99
4. Society, Royal Geographical (1857). The Journal of the Royal Geographical Society: JRGS (ภาษาอังกฤษ). Murray.
5. ประเสริฐ ณ นคร, ศาสตราจารย์ ดร. (2547). ประมวลข้อมูลเกี่ยวกับจารึกพ่อขุนรามคำแหง (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักหอสมุดแห่งชาติ. p. 165.
6. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 71
7. เที่ยวเมืองเชียงตุงและแคว้นสาละวิน, หน้า 106
8. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 370
9. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 372
10. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 373
11. Donald M. Seekins, Historical Dictionary of Burma (Myanmar), p. 251
12. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 76-77
13. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 82
14. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 228
15. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 371
16. Imperial Gazetteer of India, v. 15, p. 200.
17. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 383
18. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-11-27. สืบค้นเมื่อ 2014-09-08.
19. "ประกาส รวมกลันตัน ตรังกานู ไซบุรี ปะลิส เชียงตุง และเมืองพาน เข้าไนราชอาณาจักรไทย" (PDF). ราชกิจจานุเบกสา. 60 (55ก): 1532–1533. 18 ตุลาคม พ.ศ. 2486. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
20. Shan and Karenni States of Burma
21. David Porter Chandler & David Joel Steinberg eds. In Search of Southeast Asia: A Modern History. p. 388
22. "WHKMLA : History of the Shan States". 18 May 2010. สืบค้นเมื่อ 21 December 2010.
23. Ben Cahoon (2000). "World Statesmen.org: Shan and Karenni States of Burma". สืบค้นเมื่อ 7 July 2014.
24. เที่ยวเมืองเชียงตุงและแคว้นสาละวิน, หน้า 104
25. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 229
26. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 101
27. Sir Charles Crosthwaite "The pacification of Burma"
28. Saimong Mangrai, Sao (1981). The P̲āḍaeng Chronicle and the Jengtung State Chronicle Translated.Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan.
29. ทวี สว่างปัญญางกูร (2533). พงศาวดารเมืองเชียงตุง: หนังสือแจกเป็นบัตรพลีงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าแม่ทิพวรรณ ณ เชียงตุง. เชียงใหม่.
30. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 231
31. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 93
32. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 82-83
33. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 106
34. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 71
35. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 97
36. 30 ชาติในเชียงราย, หน้า 94
37. เที่ยวเมืองเชียงตุงและแคว้นสาละวิน, หน้า 107
38. "ไทเขินบ้านต้นแหนนน้อย". ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม. 31 พฤษภาคม 2555. สืบค้นเมื่อ 31 ธันวาคม 2557. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]
39. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 230
40. บรรจบ พันธุเมธา. ไปสอบคำไทย. กรุงเทพฯ : โครงการเผยแพร่เอกลักษณ์ของไทย กระทรวงศึกษาธิการ, 2522, หน้า 174
41. ประวัติศาสตร์ล้านนา, หน้า 162
42. สมโชติ อ๋องสกุล (22 กุมภาพันธ์ 2560). "เจ้านางสุคันธา ณ เชียงใหม่ สายใยรักสองราชสำนัก เชียงใหม่-เชียงตุง". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 12 กันยายน 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
43. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 132
44. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 130
45. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย, หน้า 131

บรรณานุกรม

• จิตร ภูมิศักดิ์. ความเป็นมาของคำสยาม, ไทย ลาว และขอม และลักษณะทางสังคมของชื่อชนชาติ. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : ชนนิยม, 2556. 440 หน้า. ISBN 
• บ. บุญค้ำ. เที่ยวเมืองเชียงตุงและแคว้นสาละวิน. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : ศยาม, 2555. 392 หน้า. ISBN 
• บุญช่วย ศรีสวัสดิ์. 30 ชาติในเชียงราย. พิมพ์ครั้งที่ 8. กรุงเทพฯ : สยามปริทัศน์, 2557. 592 หน้า. ISBN 
• สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 7, กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2553. 660 หน้า. ISBN 
• เสมอชัย พูลสุวรรณ. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2552. 222 หน้า. ISBN 

แหล่งข้อมูลอื่น

• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ รัฐเชียงตุง