ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ประเทศไทย)

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หรือ ภาคอีสาน (มาจากภาษาบาลี อีสาน, ภาษาสันสกฤต ईशान्य īśānya อีศานฺย แปลว่า "ตะวันออกเฉียงเหนือ") เป็นภูมิภาคหนึ่งในประเทศไทย ตั้งอยู่บนแอ่งโคราชและแอ่งสกลนคร มีแม่น้ำโขงกั้นประเทศลาวทางทิศเหนือและตะวันออกของภาค ทางทิศใต้มีเทือกเขาพนมดงรักกั้นประเทศกัมพูชาและภาคตะวันออกของประเทศไทย และมีทิวเขาเพชรบูรณ์และทิวเขาดงพญาเย็นเป็นแนวกั้นทางตะวันตกแยกจากภาคกลาง

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ภูมิภาค
จากซ้ายบนไปล่างขวา: สะพานมิตรภาพไทย-ลาว แห่งที่ 1, อุทยานแห่งชาติภูกระดึง, อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่, อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง และ แห่เทียนเข้าพรรษา
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือในประเทศไทย
เมืองใหญ่สุด	นครราชสีมา
ภาษา	ลาวอีสาน, ไทย, เขมรเหนือ, กูย, พวน, ผู้ไท, ไทยโคราช, โส้, ญ้อ และอื่น ๆ
จังหวัด	20 จังหวัด จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดขอนแก่น จังหวัดชัยภูมิ จังหวัดนครพนม จังหวัดนครราชสีมา จังหวัดบึงกาฬ จังหวัดบุรีรัมย์ จังหวัดมหาสารคาม จังหวัดมุกดาหาร จังหวัดยโสธร จังหวัดร้อยเอ็ด จังหวัดเลย จังหวัดศรีสะเกษ จังหวัดสกลนคร จังหวัดสุรินทร์ จังหวัดหนองคาย จังหวัดหนองบัวลำภู จังหวัดอำนาจเจริญ จังหวัดอุดรธานี จังหวัดอุบลราชธานี
พื้นที่
• ทั้งหมด	168,855 ตร.กม. (65,195 ตร.ไมล์)
ประชากร  (พ.ศ. 2565)
• ทั้งหมด	21,826,920 คน
• ความหนาแน่น	130 คน/ตร.กม. (330 คน/ตร.ไมล์)
เดมะนิม	คนอีสาน
ดัชนีการพัฒนามนุษย์
• HDI (2019)	0.758 (สูง)
เขตเวลา	(ประเทศไทย)
ส่วนหนึ่งของ

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือยังมีเนื้อที่มากที่สุดของประเทศไทย ประมาณ 168,854 ตารางกิโลเมตร หรือมีเนื้อที่ร้อยละ 33.17 เทียบได้กับหนี่งในสามของพื้นที่ทั้งหมดของประเทศไทยได้จัดว่าเป็นพื้นที่ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย เทือกเขาที่สูงที่สุดในภาคอีสานคือ ยอดภูลมโล ภูหลวง และภูกระดึง ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำสายสำคัญของชาวอีสานในหลายจังหวัดด้วยกัน เช่น แม่น้ำชี ลำตะคอง แม่น้ำเลย แม่น้ำมูล แม่น้ำสงคราม

ภาษาหลักของภาคนี้ คือ ภาษาลาวอีสาน ซึ่งเป็นภาษาสำเนียงหนึ่งทางฝั่งขวาแม่น้ำโขง ส่วนภาษาไทยนิยมใช้กันทั่วไปโดยเฉพาะในเมืองใหญ่และจังหวัดนครราชสีมาแต่ไม่ถือเป็นภาษาหลัก ขณะเดียวกันยังมีภาษาเขมรที่ใช้กันมากในบริเวณอีสานใต้ นอกจากนี้ มีภาษาถิ่นอื่น ๆ อีกมาก เช่น ภาษาผู้ไท ภาษาโส้ ภาษาไทโคราช ภาษากวย (ส่วย) ภาษาแสก ภาษาข่า ภาษากะเลิง ภาษาโย้ย ภาษาย้อ เป็นต้น ภาคอีสานยังมีเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่โดดเด่น เช่น อาหารอีสาน ภาษา อักษร เช่น อักษรไทน้อย ดนตรีหมอลำ ดนตรีกันตรึม ดนตรีเจรียง และศิลปะการ การเซิ้ง ที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะ เป็นต้น

ภูมิศาสตร์

จากภาพถ่ายดาวเทียมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จะสามารถมองเห็นเขตแดนประเทศไทยกับประเทศลาวและประเทศกัมพูชาได้ เนื่องจากการทำลายป่าที่มากขึ้นในภาคอีสาน

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือครอบคลุมพื้นที่ 160,000 ตารางกิโลเมตร มีขนาดเท่ากับครึ่งหนึ่งของประเทศเยอรมนี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตั้งอยู่บนแอ่งโคราชและแอ่งสกลนคร โดยลาดเอียงมาจากทิวเขาเพชรบูรณ์ทางทิศตะวันตกของภูมิภาค ลงไปยังแม่น้ำโขง ซึ่งกั้นประเทศลาวทางทิศเหนือและตะวันออกของภูมิภาค และทิศใต้กั้นประเทศกัมพูชาด้วยทิวเขาพนมดงรัก แอ่งโคราชจะอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง มีแม่น้ำสายหลัก คือ แม่น้ำมูล และแม่น้ำชี ทิศเหนือของแอ่งโคราชจะจรดแอ่งสกลนครโดยมีเทือกเขาภูพานกั้นไว้ แอ่งสกลนครมีแม่น้ำสายหลัก คือ แม่น้ำเลย และแม่น้ำสงคราม ดินในภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่เป็นทราย ประกอบกับแหล่งสะสมเกลือเป็นจำนวนมาก

ภูมิประเทศของภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นที่ราบ บางส่วนเป็นภูเขา โดยเฉพาะบริเวณตอนกลางของภูมิภาค เช่น จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดขอนแก่น จังหวัดชัยภูมิ จังหวัดนครพนม จังหวัดนครราชสีมา และจังหวัดบึงกาฬ โดยมีจุดสูงสุดของภาคตะวันออกเฉียงเหนืออยู่ที่ ยอดภูหลวง 1,835 เมตร เหนือระดับทะเลปานกลาง ตั้งอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง (จังหวัดเลย)

เทือกเขาและแม่น้ำในภาคอีสาน

ลำน้ำสาขาหลักของแม่น้ำโขงในประเทศไทย ได้แก่ แม่น้ำมูล และแม่น้ำชี แม่น้ำมูลไหลมาจากอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ในจังหวัดนครราชสีมา และไหลไปทางทิศตะวันออก บรรจบกับแม่น้ำโขงในจังหวัดอุบลราชธานี แม่น้ำอีกสายหนึ่ง คือ แม่น้ำชี ซึ่งไหลผ่านตอนกลางของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ก่อนที่จะไหลไปทางใต้เพื่อบรรจบกับแม่น้ำมูลในจังหวัดศรีสะเกษ แม่น้ำเลย และแม่น้ำสงคราม ก็เป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำโขงเช่นเดียวกัน โดยแม่น้ำเลยไหลไปทางทิศเหนือผ่านจังหวัดเลย และแม่น้ำสงครามไหลไปทางตะวันออกผ่านจังหวัดอุดรธานี จังหวัดสกลนคร จังหวัดนครพนม และจังหวัดหนองคาย

ช่วงอุณหภูมิเฉลี่ยของภาคตะวันออกเฉียงเหนือคือ ตั้งแต่ 30.2 องศาเซลเซียส ถึง 19.6 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุดที่บันทึกไว้ คือ 46.6 องศาเซลเซียส ในจังหวัดอุดรธานี อุณหภูมิต่ำสุด คือ -1.4 องศาเซลเซียส ในจังหวัดสกลนคร^[]

การแบ่งเขตการปกครอง

จังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีทั้งหมด 20 จังหวัด ตามสำนักงานราชบัณฑิตยสภา และตามคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ได้แก่

ตราประจำ จังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
	กาฬสินธุ์	Kalasin	982,578	6,946.746	141.4
	ขอนแก่น	Khon Kaen	1,767,601	10,885.991	162.4
	ชัยภูมิ	Chaiyaphum	1,127,423	12,778.287	88.2
	นครพนม	Nakhon Phanom	703,392	5,512.668	127.6
	นครราชสีมา	Nakhon Ratchasima	2,628,818	20,493.964	126.0
	บึงกาฬ	Bueng Kan	385,053	4,305.000	89.4
	บุรีรัมย์	Buri Ram	1,553,765	10,322.885	150.5
	มหาสารคาม	Maha Sarakham	962,665	5,291.683	180.0
	มุกดาหาร	Mukdahan	339,575	4,339.830	78.2
	ยโสธร	Yasothon	539,257	4,161.664	129.6
	ร้อยเอ็ด	Roi Et	1,309,708	8,299.449	157.8
	เลย	Loei	624,066	11,424.612	54.6
	ศรีสะเกษ	Si Sa Ket	1,452,472	8,839.976	164.3
	สกลนคร	Sakon Nakhon	1,122,905	9,605.764	116.9
	สุรินทร์	Surin	1,381,761	8,124.056	170.1
	หนองคาย	Nong Khai	521,886	3,027.280	124.5
	หนองบัวลำภู	Nong Bua Lam Phu	502,868	3,859.086	130.3
	อำนาจเจริญ	Amnat Charoen	372,137	3,161.248	117.7
	อุดรธานี	Udon Thani	1,544,786	11,730.302	131.7
	อุบลราชธานี	Ubon Ratchathani	1,813,088	15,774.000	115.2

ประชากรศาสตร์

ประชากรรวมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือในปี พ.ศ. 2565 มีจำนวนประมาณ 21,781,418 คน ร้อยละ 40 ของจำนวนประชากรอยู่ในจังหวัดนครราชสีมา จังหวัดอุบลราชธานี จังหวัดอุดรธานี และจังหวัดขอนแก่น จังหวัดดังกล่าวนี้มีเทศบาลนครที่มีชื่อเดียวกันกับจังหวัด เรียกกันว่า "สี่เมืองใหญ่ของอีสาน" ในปี พ.ศ. 2565 มีจำนวนประชากรในเทศบาลนครทั้งสี่ ได้แก่ เทศบาลนครนครราชสีมา 118,061 คน, เทศบาลนครอุดรธานี 116,870 คน, เทศบาลนครขอนแก่น 104,037 คน, และเทศบาลนครอุบลราชธานี 70,870 คน อย่างไรก็ตาม ในปี พ.ศ. 2553 มีเพียงร้อยละ 50 ของประชากรในภาคนี้อาศัยอยู่ในเขตเทศบาล จังหวัดกาฬสินธุ์เป็นจังหวัดที่มีประชากรในเขตเทศบาลมากที่สุด ส่วนจังหวัดร้อยเอ็ดน้อยที่สุด ดังนั้น ประชากรอีกส่วนหนึ่งยังคงอยู่ในเขตชนบท แต่อาศัยอยู่รอบ ๆ ศูนย์กลางเขตเมือง

ภาษาหลักของภาคนี้ คือ ภาษาอีสาน ซึ่งเป็นภาษาลาวสำเนียงหนึ่งทางฝั่งขวาแม่น้ำโขง มีจำนวนผู้ใช้ภาษาอีสานประมาณ 15 ถึง 23 ล้านคน ขณะเดียวกันยังมีภาษาเขมรถิ่นไทย ซึ่งเป็นสำเนียงหนึ่งของภาษาเขมร ใช้กันมากในบริเวณอีสานใต้ ส่วนภาษาไทยกลางนิยมใช้กันทั่วไปเป็นทางการโดยเฉพาะในเมืองใหญ่ แต่ไม่ถือเป็นภาษาหลัก นอกจากนี้ ยังมีภาษาไทยสำเนียงโคราช ใช้พูดกันในจังหวัดนครราชสีมาและจังหวัดใกล้เคียง มีผู้ใช้ราว 10,000 คน มีตำแหน่งทางภาษาระหว่างภาษาลาวและภาษาไทยกลาง

มีชนกลุ่มน้อยชาวเขมรจำนวนมากกระจุกตัวอยู่ในทางตอนใต้ของจังหวัดบุรีรัมย์ จังหวัดสุรินทร์ และจังหวัดศรีสะเกษ และผู้ลี้ภัยชาวเวียดนามบางส่วนในจังหวัดมุกดาหาร และจังหวัดนครพนม

นอกจากนี้ ยังมีภาษาอื่น ๆ ที่พูดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยส่วนใหญ่เป็นชนกลุ่มน้อย ดังนี้

ภาษา	ตระกูลภาษา	จำนวนผู้พูด	จังหวัดที่มีการพูด
โซ่ (ทะวืง)	ออสโตรเอเชียติก	750	สกลนคร
บรูตะวันออก	ออสโตรเอเชียติก	5,000	สกลนคร
บรูตะวันตก	ออสโตรเอเชียติก	20,000	มุกดาหาร อำนาจเจริญ อุบลราชธานี
เขมรถิ่นไทย	ออสโตรเอเชียติก	1,000,000	สุรินทร์ บุรีรัมย์ ศรีสะเกษ นครราชสีมา อุบลราชธานี ร้อยเอ็ด
กูย	ออสโตรเอเชียติก	300,000	สุรินทร์ บุรีรัมย์ ศรีสะเกษ อุบลราชธานี ร้อยเอ็ด มหาสารคาม นครราชสีมา
ญัฮกุร	ออสโตรเอเชียติก	1,500	นครราชสีมา ชัยภูมิ
ญ้อ	ขร้า–ไท	50,000	สกลนคร หนองคาย นครพนม มหาสารคาม มุกดาหาร
เยอ	ออสโตรเอเชียติก	200	ศรีสะเกษ
ผู้ไท	ขร้า–ไท	156,000	นครพนม อุบลราชธานี กาฬสินธุ์ สกลนคร อุดรธานี ร้อยเอ็ด ยโสธร อำนาจเจริญ บึงกาฬ มุกดาหาร
พวน	ขร้า–ไท	200,000	อุดรธานี เลย
แสก	ขร้า–ไท	11,000	นครพนม
โส้	ออสโตรเอเชียติก	55,000	นครพนม สกลนคร หนองคาย กาฬสินธุ์
ไทดำ	ขร้า–ไท	20,000	หนองคาย นครราชสีมา เลย (รวมถึงสระบุรี)
โย้ย	ขร้า–ไท	5,000	สกลนคร

สถิติประชากรแบ่งตามจังหวัด

อันดับ	จังหวัด	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2558)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2557)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2556)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2555)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2554)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2553)
1	นครราชสีมา	2,628,818	2,620,517	2,610,164	2,605,014	2,585,325	2,582,089
2	อุบลราชธานี	1,857,429	1,844,669	1,836,523	1,826,920	1,816,057	1,813,088
3	ขอนแก่น	1,798,014	1,790,049	1,781,655	1,774,816	1,766,066	1,767,601
4	บุรีรัมย์	1,584,661	1,579,248	1,573,438	1,566,740	1,559,085	1,553,765
5	อุดรธานี	1,575,152	1,570,300	1,563,964	1,557,298	1,548,107	1,544,786
6	ศรีสะเกษ	1,468,798	1,465,213	1,462,028	1,458,370	1,452,203	1,452,471
7	สุรินทร์	1,395,024	1,391,636	1,388,194	1,386,277	1,380,399	1,381,761
8	ร้อยเอ็ด	1,308,166	1,308,318	1,308,958	1,308,570	1,305,058	1,309,708
9	สกลนคร	1,142,737	1,138,609	1,134,322	1,129,174	1,123,351	1,122,905
10	ชัยภูมิ	1,138,252	1,137,049	1,135,723	1,133,034	1,127,423	1,127,423
11	กาฬสินธุ์	985,203	984,907	984,030	985,084	981,655	982,578
12	มหาสารคาม	964,596	960,588	955,644	945,149	939,736	940,911
13	นครพนม	715,399	713,341	710,860	708,350	704,768	703,392
14	เลย	638,819	634,513	632,205	629,787	624,920	624,066
15	ยโสธร	540,182	540,211	540,383	540,267	538,853	539,257
16	หนองคาย	519,580	517,260	514,943	512,439	509,870	509,395
17	หนองบัวลำภู	510,074	508,864	507,137	505,071	502,551	502,868
18	บึงกาฬ	420,647	418,566	416,236	412,613	407,634	403,542
19	อำนาจเจริญ	376,382	375,380	374,698	373,494	372,241	372,137
20	มุกดาหาร	348,101	346,016	344,302	342,868	340,581	339,575
—	รวม	21,916,034	21,845,254	21,775,407	21,701,335	21,585,883	21,573,318

เมืองใหญ่สุด

รายชื่อเมืองใหญ่ที่สุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 20 อันดับแรก เรียงตามจำนวนประชากร

การศึกษา

สถาบันอุดมศึกษาในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีดังนี้

สถาบันอุดมศึกษาของรัฐและในกำกับของรัฐ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี มหาวิทยาลัยนครพนม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สกลนคร มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตอำนาจเจริญ มหาวิทยาลัยรามคำแหง กลุ่มภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สาขาวิทยบริการฯ อุดรธานี สาขาวิทยบริการฯ ขอนแก่น สาขาวิทยบริการฯ ชัยภูมิ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน ศูนย์กลางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ นครราชสีมา วิทยาเขตขอนแก่น วิทยาเขตสุรินทร์ วิทยาเขตสกลนคร มหาวิทยาลัยการกีฬาแห่งชาติ วิทยาเขตมหาสารคาม วิทยาเขตศรีสะเกษ วิทยาเขตอุดรธานี มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ศูนย์วิทยพัฒนามสธ. จังหวัดอุดรธานี

มหาวิทยาลัยราชภัฏ กลุ่มภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม มหาวิทยาลัยราชภัฏร้อยเอ็ด มหาวิทยาลัยราชภัฏเลย มหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี สถาบันอุดมศึกษาเอกชน มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล นครราชสีมา มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขอนแก่น มหาวิทยาลัยราชธานี อุบลราชธานี-อุดรธานี มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตขอนแก่น ขอนแก่น มหาวิทยาลัยการจัดการและเทคโนโลยีอีสเทิร์น อุบลราชธานี วิทยาลัยพิชญบัณฑิต หนองบัวลำภู วิทยาลัยสันตพล อุดรธานี มหาวิทยาลัยเฉลิมกาญจนา ศรีสะเกษ-สุรินทร์-บุรีรัมย์ มหาวิทยาลัยเวสเทิร์น บุรีรัมย์ วิทยาลัยบัณฑิตเอเซีย ขอนแก่น วิทยาลัยนครราชสีมา นครราชสีมา วิทยาลัยเทคโนโลยีพนมวันท์ นครราชสีมา สถาบันการจัดการปัญญาภิวัฒน์ อุดรธานี ขอนแก่น นครรราชสีมา บุรีรัมย์ สถาบันอุดมศึกษานานาชาติ วิทยาลัยนานาชาติ มหาวิทยาลัยขอนแก่น (เทียบเท่าคณะ) วิทยาลัยการบินนานาชาติ มหาวิทยาลัยนครพนม (เทียบเท่าคณะ)

สาธารณสุข

โรงพยาบาลศูนย์ ระดับ A

• โรงพยาบาลมหาราชนครราชสีมา
• โรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงค์
• โรงพยาบาลขอนแก่น
• โรงพยาบาลอุดรธานี
• โรงพยาบาลสกลนคร
• โรงพยาบาลสุรินทร์
• โรงพยาบาลร้อยเอ็ด
• โรงพยาบาลบุรีรัมย์
• โรงพยาบาลศรีสะเกษ

โรงพยาบาลทั่วไป ระดับ S

• โรงพยาบาลเลย
• โรงพยาบาลมหาสารคาม
• โรงพยาบาลกาฬสินธุ์

การขนส่ง

ทางราง

• ทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ
  • ชุมทางบ้านภาชี–อุบลราชธานี
  • ชุมทางถนนจิระ–หนองคาย
  • หนองคาย–ท่านาแล้ง
  • ชุมทางแก่งคอย–ชุมทางบัวใหญ่
  • บ้านไผ่–นครพนม (โครงการ)

ทางอากาศ สนามบิน

• ท่าอากาศยานนานาชาติอุดรธานี
• ท่าอากาศยานนานาชาติอุบลราชธานี
• ท่าอากาศยานนานาชาติขอนแก่น
• ท่าอากาศยานสกลนคร
• ท่าอากาศยานเลย
• ท่าอากาศยานร้อยเอ็ด
• ท่าอากาศยานบุรีรัมย์
• ท่าอากาศยานนครพนม
• ท่าอากาศยานนครราชสีมา
• ท่าอากาศยานมุกดาหาร(อนาคต)
• ท่าอากาศยานบึงกาฬ(อนาคต)
• ท่าอากาศยานสารสินธุ์ กาฬสินธุ์-มหาสารคาม (อนาคต)
• ท่าอากาศยานบ้านไผ่ (อนาคต)
• ท่าอากาศยานศรีนครินทร์ ศรีสะเกษ (อนาคต)
• ท่าอากาศยานเลิงนกทา ยโสธร-อำนาจเจริญ (อนาคต)

อาหาร

ภาคอีสานเป็นภูมิภาคที่มีวัฒนธรรมการกินหลากหลายที่สุดของประเทศไทย ดังตัวอย่างประเภทอาหารต่อไปนี้

• ข้าวหอมมะลิ ผลิตภัณฑ์ข้าวหอมขึ้นชื่อที่มีชื่อเสียงติดอันดับโลก^[] นิยมปลูกกันมากในพื้นที่จังหวัดสุรินทร์ บุรีรัมย์ ร้อยเอ็ด ยโสธร ศรีสะเกษ อุบลราชธานี และนครราชสีมา
• ปลาแดก คืออาหารที่มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์มากกว่า 5,000 ปี^[] โดยการนำปลาหรือสัตว์ชนิดอื่น เช่น อึ่งอ่าง มาหมักกับเกลือและรำข้าวหรือข้าวคั่ว ใช้เป็นอาหารและเครื่องปรุงรส
• ปลาร้าหลน หรือหลนปาแดก คือการนำปลาร้าเป็นตัว ขนาดใหญ่พอประมาณนำไปทอดในกระทะให้สุก นิยมรับประทานกับข้าวเหนียว เครื่องเคียง เช่น พริกสด โหระพา กระเทียม
• ข้าวจี่ คือนำข้าวเหนียวที่นึ่งสุกแล้วปั้นเป็นก้อนโรยเกลือเสียบไม้ นำไปย่างไฟ แล้วทาทับด้วยไข่ น้ำผึ้ง หรือน้ำตาล
• หรือปาแดกบอง คือการนำปลาร้าเป็นตัวมาสับให้ละเอียดพร้อมกับใส่เครื่องปรุง เช่น ตะไคร้ พริก หอม กระเทียม ใบมะกรูด
• ลาบ เช่น ลาบหมู, ลาบไก่, ลาบซี้น, ลาบเนื้อ, ลาบควาย, ลาบไข่มดแดง, ลาบปลาตอง
• น้ำตก มีลักษณะเหมือนกับลาบทุกประการ ต่างกันเพียงแค่ไม่ใช้เนื้อสับแต่จะใช้เนื้อย่างหั่นเป็นชิ้น ๆ แทน โดยมากนิยมใช้เนื้อหมูย่างหรือเนื้อวัวย่าง
• ไข่มดแดง
• แกงอ่อม หรืออ่อม
• แกงเห็ด
• ก้อย
• แกงผักหวานไข่มดแดง
• ข้าวเหนียวไก่ย่าง
• ส้มตำ หรือตำบักหุ่ง
• เลือดแปลง
• หมก คืออาหารประเภทหนึ่งที่ใช้ใบตองห่อนิยมใช้กับเนื้อปลา ไก่ แมลง กบ เขียด ผัก และหน่อไม้ หมกหรือห่อหมกของภาคอีสานจะไม่ใส่กะทิ
• เนื้อหมูแห้งแดดเดียว
• เนื้อวัวแห้งแดดเดียวหรือซี้นแห้ง
• ซกเล็ก
• ซั่ว เช่น ซั่วไก่
• เอาะ เช่น เอาะกะปู
• เหนี่ยน เช่น เหนี่ยนบักเขีย เหนี่ยนบักมี่
• ป่น เช่น ป่นปลา ป่นกบ มีทั้งป่นแห้งและป่นน้ำ
• ซุบ เช่น ซุบหน่อไม้
• แจ่ว คือน้ำพริกอีสาน เช่น แจ่วปลา แจ่วกุ้ง แจ่วหมากเผ็ด แจ่วบอง
• แจ่วฮ้อน คือจิ้มจุ่มอีสาน
• ซิ้นดาด คือหมูกระทะอีสาน
• เข้าหลาม คือข้าวหลาม
• เข้าปุ้น คือขนมจีนอีสาน รับประทานกับน้ำยาประเภทต่าง ๆ เช่น น้ำนัว (น้ำปลาร้า) น้ำยาป่า น้ำยาโคราช น้ำงัว (เนื้อวัว) หรือรับประทานกับส้มตำประเภทต่าง ๆ เช่น ตำเข้าปุ้น ตำป่า ตำซั่ว (ตำซ่า) เป็นต้น
• เข้าเปียก คือกวยจั๊บอีสานเป็นอาหารที่ได้รับอิทธิพลเวียดนาม
• น้ำผัก
• ยำสลัดลาว
• แหนมเนือง คืออาหารที่ได้รับอิทธิพลเวียดนาม รับประทานใส่กะปิ ซอสหวาน ซีอิ๊วขาว และผักโหระพา
• เฝอ คือก๋วยเตี๋ยวที่ได้รับอิทธิพลเวียดนาม บางท้องถิ่นรับประทานใส่ซอสพริก กะปิ ซีอิ๊วดำ บางท้องที่ใส่มะเขือเทศลงในน้ำซุป
• หมาน้อยหรือหม้อน้อย
• ต้ม เช่น ต้มส้ม ต้มไก่ ต้มแซบ ต้มยำ
• ซ่า หรือซว่า
• แกงกล้วย เป็นอาหารพื้นบ้านอีสานใต้
• อ๋อหรือเอาะ ใช้น้ำน้อยกว่าอ่อม ใช้ผักและเนื้อสัตว์เคล้ากับน้ำพริกแกง แล้วตั้งไฟให้สุก จนน้ำในผักและเนื้อซึมออกมา นิยมใช้ปลาตัวเล็ก กุ้งฝอย ลูกอ๊อดและเขียด ตัวอย่างเช่น อ๋อฮวก (ใช้ลูกอ๊อดของกบหรือเขียด), อ๋อหน่อไม้

ประเพณี

• ยึดตามแบบขนบฮีตสิบสอง ครองสิบสี่
• ประเพณีผูกเสี่ยว จังหวัดขอนแก่น
• ประเพณีไหลเรือไฟ จังหวัดนครพนม
• ประเพณีปราสาทขี้ผึ้ง จังหวัดสกลนคร
• ประเพณีบุญผะเหวด จังหวัดร้อยเอ็ด
• ประเพณีผีตาโขน จังหวัดเลย
• ประเพณีบุญบั้งไฟ จังหวัดยโสธร
• ประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์
• ประเพณีเลี้ยงผีฟ้า จังหวัดกาฬสินธุ์
• ประเพณีแซนโฎนตา จังหวัดสุรินทร์และชาวอีสานตอนใต้
• ประเพณีแห่เทียนพรรษา จังหวัดอุบลราชธานี
• ประเพณีบุญเบิกฟ้า จังหวัดมหาสารคาม
• ประเพณีฮีตสิบสอง จังหวัดอำนาจเจริญ

อ้างอิง

1. สำนักงานสถิติแห่งชาติ. "สถิติประชากรศาสตร์ ประชากรและเคหะ". statbbi.nso.go.th. สืบค้นเมื่อ 20 เมษายน 2022.{{}}: CS1 maint: url-status ()
2. "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2020-07-07.
3. Klaus Glashoff. "Spoken Sanskrit". Spokensanskrit.de. สืบค้นเมื่อ 2010-05-02.
4. http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=1378 ราชบัณฑิตยสถาน
5. Schliesinger, Joachim (2001). "Chapter 2: Khorat Thai". Tai Groups of Thailand, Vol 2: Profile of the Existing Groups (eBook by BooksMango ed.). Bangkok: White Lotus Co, Ltd. pp. 7–12. ISBN . สืบค้นเมื่อ 9 July 2017.
6. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2558." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat58.htm 2558. สืบค้น 16 กุมภาพันธ์ 2559.
7. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2557." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat57.html 2558. สืบค้น 1 มีนาคม 2558.
8. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักทะเบียนกลาง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๕๖, เล่ม ๑๓๑, ตอน ๔๑ ง, ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๗, หน้า ๑
9. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2555." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat55.html 2555. สืบค้น 3 เมษายน 2556.
10. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2554." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat54.html 2555. สืบค้น 6 เมษายน 2555.
11. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2553." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: [1] 2011-07-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน 2553. สืบค้น 22 มีนาคม 2554.
12. ฐานข้อมูลกรมการปกครอง
13. lovethailand.org

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ภาคอีสาน

16°N 103°E / 16°N 103°E / 16; 103