Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
ออกญาวังวรเวียงชัย (จวน) (เขมร: ឧកញ៉ា វ៉ាង ជួន, อักษรโรมัน: Oknha Veang Thiounn, 8 เมษายน พ.ศ. 2407 – กันยายน พ.ศ. 2489) เป็นขุนนางเขมรในช่วงที่กัมพูชาอยู่ภายใต้การปกครองของฝรั่งเศส ซึ่งมีอิทธิพลยาวนานต่อประวัติศาสตร์เขมรผ่านพระราชพงศาวดารกัมพูชา แม้ว่าเขาจะถูกขนานนามว่าเป็น โชกุนแห่งกัมพูชา ภายใต้การปกครองของฝรั่งเศสก็ตาม และยังได้รับขนานนามว่า "ตัวแทนแห่งศักดินา, ออกญาวังวรเวียงชัย (จวน) ได้รับยกย่องในการรับใช้ราชอาณาจักรกัมพูชาเป็นเวลานานของเขาว่าเป็น "แบบอย่างของพลเมืองอาณานิคมที่มองเห็นวิธีที่จะพลิกโฉมระบอบการปกครองใหม่ให้เป็นประโยชน์ได้อย่างรวดเร็ว":
ออกญาวังวรเวียงชัย (จวน) | |
|---|---|
ឧកញ៉ា វ៉ាង ជួន | |
 | |
| เกิด | 08 เมษายน ค.ศ. 1864 , จังหวัดกำปงฉนัง, กัมพูชาในอารักขาของฝรั่งเศส |
| เสียชีวิต | 28 สิงหาคม ค.ศ. 1946 (82 ปี) ราชธานีพนมเปญ, กัมพูชาในอารักขาของฝรั่งเศส |
| ชื่ออื่น | โชกุนแห่งกัมพูชา |
| อาชีพ | ขุนนางและเสนาบดีวังกัมพูขา |
ประวัติ
ออกญาวังวรเวียงชัย (จวน) เกิดที่อำเภอ, จังหวัดกำปงฉนัง เมื่อวันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2407 ในครอบครัวชาวประมงชาวเชื้อสายเวียดนามที่อพยพมาจากฮาเตียน และตั้งรกรากไปทางเหนือของเมืองกรุงเก่าละแวกไม่กี่ไมล์ บิดาของออกญาวังวรเวียงชัยเป็นขุนนางชั้น พิเภกนริศ ฮุย, เป็น "ขุนนางกิตติมศักดิ์" ในองครักษ์ส่วนตัวของสมเด็จพระราชินีนาถ สันนิษฐานว่าอาจเป็นสมเด็จพระวรราชินี (แป้น) พระราชมารดาในพระบาทสมเด็จพระนโรดม บรมรามเทวาวตาร บิดาของออกญาวังวรเวียงชัย คือ ฮุย ถึงแก่อสัญกรรมในปี พ.ศ. 2440 และพระมารดาคือ นางเวง ถึงแก่อสัญกรรมไม่นานหลังจากนั้นในปี พ.ศ. 2443 เมื่อครั้นวัยเยาว์ ออกญาวังวรเวียงชัยได้เข้าเรียนที่โรงเรียนของฝรั่งเศสในกรุงพนมเปญ จากนั้นจึงเข้าเรียนที่โรงเรียนมัธยมศึกษาชัสเซลูป-เลาบัตในกรุงไซง่อน
รับราชการ
ออกญาวังวรเวียงชัยสามารถพูดได้ไม่เพียงแต่ภาษาเขมรและภาษาไทยสยามอย่างคล่องแคล่วและยังสามารถพูดภาษาฝรั่งเศสได้อีกด้วย ออกญาวังวรเวียงชัยได้เข้ารับการเป็นเลขานุการคณะรัฐมนตรีในปี พ.ศ. 2426 เขาทำหน้าที่เป็นคนกลางประสานงานระหว่างรัฐบาลอาณานิคมฝรั่งเศสกับพระราชสำนักในพระมหาพระบาทสมเด็จพระนโรดม บรมรามเทวาวตารแห่งกัมพูชา
ในปี พ.ศ. 2427 ออกญาวังวรเวียงชัยได้สมรสกับมาลี ลูกสาวของ ขุนนางเขมรและ ชาวฝรั่งเศส ซึ่งเป็นครอบครัวผู้มีชื่อเสียงในสายตาของทางการอินโดจีน
โอกุสต์ ปาวีได้เทียบเชิญออกญาวังวรเวียงชัยไปฝรั่งเศสในปี พ.ศ. 2428 ตอนที่เขามีอายุเพียง 19 ปี หลังจากใช้เวลาสามปีในฝรั่งเศส ออกญาวังวรเวียงชัยได้รับแต่งตั้งให้เป็นล่ามเขมรในวันที่ 1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2431 และได้ประจำอยู่กับ "คณะปาวี" จนถึงปี พ.ศ. 2438 ออกญาวังวรเวียงชัยยังช่วยคณะของปาวีนำตำนานและวรรณคดีเขมรไปเผยแพร่ยังฝรั่งเศสหลายเรื่องเช่น (วรวงศ์สุรวงศ์)
ในขณะที่เขาถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างรุนแรงจากขุนนางเขมรฝ่ายอนุรักษ์นิยมในพระราชวังซึ่งสนับสนุนการก่อกบฎของเจ้าชายนักองค์วัตถา (กบฎนักองค์วัตถา) เพื่อต่อต้านอาณานิคมของฝรั่งเศส แต่ออกญาวังวรเวียงชัยกลับสนับสนุนการร่วมมือกับรัฐในอารักขาของฝรั่งเศสเพื่อปรับปรุงกัมพูชาให้ทันสมัย
ดำรงตำแหน่งเสนาบดีวัง
เหตุการณ์พระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธร (ยุคุนธร)
หลังจากการก่อกบฏในปี พ.ศ. 2427-2429 (ยุคุนธร) พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระนโรดม บรมรามเทวาวตาร และการเดินทางทางการทูตไปยังฝรั่งเศสที่ล้มเหลวของพระองค์ในปี พ.ศ. 2429 พระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธรได้ไล่ล่าผู้ที่พระองค์สันนิษฐานว่าเป็นผู้รับผิดชอบในการทำให้กัมพูชาเป็น "ทาสในอำนาจของผู้บริหาร (ชาวฝรั่งเศส)" พระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธรทรงเรียกร้องให้ปลดอัครมหาเสนาบดี อัม "ผู้หลบหนีจากศัตรู" เมื่อปี พ.ศ. 2428 และทรงเรียกร้องให้ปลดออกญาวังวรเวียงชัยจากเลขาธิการคณะรัฐมนตรี โดยพระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธรทรงกล่าวหาว่า 2 คนหลังเป็น "2 ผู้ยักยอกแห่งประเทศกัมพูชา"
ในเรื่องอื้อฉาวที่เกิดขึ้นกับพระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธร ออกญาวังวรเวียงชัยไม่ได้พยายามปกป้องตัวเองและเข้าข้างเจ้าหน้าที่อาณานิคมฝรั่งเศส ออกญาวังวรเวียงชัยถูกกล่าวหาโดยพระองค์เจ้านโรดม อรุณยุคนธรว่าเป็นลูกครึ่งที่ถูกฝรั่งเศสปฏิบัติราวกับเป็นหุ่นเชิดตั้งแต่ที่เขาถูกคัดเลือกให้เป็นเลขานุการและล่ามซึ่งได้รับการแต่งตั้งโดยอาณานิคมฝรั่งเศสให้เข้ารับตำแหน่งในสภารัฐมนตรี และถูกกล่าวหาว่าแสวงหาผลประโยชน์เพื่อแลกกับการรับใช้เจ้าอาณานิคม
เยือนฝรั่งเศส
ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2435 ออกญาวังวรเวียงชัยดำรงตำแหน่งรองเลขาธิการคณะรัฐมนตรี และเป็นหนึ่งในผู้ไกล่เกลี่ยหลักระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กัมพูชากับข้าหลวงใหญ่ของรัฐบาลอินโดจีนฝรั่งเศส จากตำแหน่งเลขาธิการคนแรกในปี พ.ศ. 2440 เขาดำรงตำแหน่งเลขาธิการทั่วไปและสมาชิกคณะรัฐมนตรี "โดยตำแหน่ง" ในปี พ.ศ. 2442
ในปี พ.ศ. 2445 ออกญาวังวรเวียงชัยได้รับพระราชทานแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งในพระบาทสมเด็จพระนโรดม บรมรามเทวาวตาร ประสานงานกับข้าหลวงใหญ่ของรัฐบาลอินโดจีนฝรั่งเศส Boulloche และได้รับการแต่งตั้งเป็นเสนาบดีวัง กรมพระคลัง และกรมศิลป์ เขาดำรงตำแหน่งดังกล่าวจนกระทั่งสิ้นรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ในปี พ.ศ. 2470 และยังคงดำรงตำแหน่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ มุนีวงศ์ จนถึงปี พ.ศ. 2484
ในปี พ.ศ. 2449 ออกญาวังวรเวียงชัยได้ร่วมติดตามคณะในพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ในการเสด็จพระราชดำเนินไปเยือนฝรั่งเศสซึ่งถือเป็นการแสดงระดับนานาชาติครั้งแรกและได้มีการนำนาฏศิลป์กัมพูชา อย่างเช่น ละโคนโขลและระบำพระราชทรัพย์เขมร (ระบําราชสํานัก) ไปแสดงในครั้งนั้นด้วย ประชาชนชาวฝรั่งเศสต่างประทับใจกับการแสดงของคณะนาฏศิลป์กัมพูชาและนิตยสารฝรั่งเศส "L'Illustration" ต่างได้ยกย่องออกญาวังวรเวียงชัยถึงสติปัญญาอันเฉียบแหลม และขณะเดียวกันทางคณะได้มีการเรียกร้องดินแดนคืนจากทางสยาม คือ มณฑลบูรพา อันได้แก่ พระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณ คืนแก่กัมพูชาอีกด้วย (ต่อมากัมพูชาได้รับดินแดนดังกล่าวคืนเมื่อวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2449 เมื่อสยามต้องยอมทำสัญญายกมณฑลบูรพาให้กับฝรั่งเศสเพื่อแลกกับเมืองตราดและเมืองด่านซ้าย)
ผู้ส่งเสริมมรดกวัฒนธรรมกัมพูชา
ในปี พ.ศ. 2460 ออกญาวังวรเวียงชัยมีส่วนร่วมในโครงการมรดกสำคัญๆ เช่น โรงเรียนศิลปะแห่งแรกในพระราชอาณาจักรกัมพูชา (ซึ่งต่อมากลายเป็น) และพิพิธภัณฑ์อัลเบิร์ต ซาร์เราต์ (ซึ่งต่อมากลายเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติกัมพูชา) ในช่วงเวลานั้น ออกญาวังวรเวียงชัยยังเริ่มทำงานในสิ่งที่จะเป็นมรดกทางวรรณกรรมที่สำคัญของเขา นั่นคือแก้ไขปรับปรุงและรวบรวมฉบับพระราชพงศาวดารแห่งกัมพูชา และยังได้รวบรวมและปรับปรุงบทละครสำคัญของ เรียมเกร์ (รามเกียรติ์เขมร) ขึ้นอย่างเป็นระบบโดยอิงจากงานก่อนหน้าของเขาในวัดพระแก้วมรกตที่กรุงพนมเปญ แต่ผลงานของเขาไม่เคยได้รับการตีพิมพ์อย่างถูกต้อง
จากการมีส่วนร่วมในสิ่งพิมพ์เกี่ยวกับมรดกดังกล่าว โดยเฉพาะในบทวิจารณ์วารสาร กัมพุชสุริยา ซึ่งร่วมมือกับทำให้ออกญาวังวรเวียงชัยกลายมาเป็นปัญญาชนชาวเขมรพื้นเมืองคนแรกๆ ซึ่งเป็นตัวแทนของความรู้ด้านศาสนาและวัฒนธรรมในท้องถิ่นที่สอดคล้องกับยุคสมัยของเขาผ่านการถ่ายทอดมรดกของเขมรในรูปแบบสมัยใหม่ เช่น ฉบับพิมพ์เป็นภาษาฝรั่งเศส
ในปี พ.ศ. 2471 หลังจากพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ มุนีวงศ์ ออกญาวังวรเวียงชัยได้รับการแต่งตั้งให้เป็นประธานคณะกรรมการถาวรของคณะรัฐมนตรี เมื่อถึงเวลานั้น เขาได้สะสมความมั่งคั่งและอำนาจมากกว่าใครๆ ในพระราชอาณาจักรกัมพูชาและได้รับสมญานามเป็น โชกุนแห่งกัมพูชา ที่ค่อนข้างมีอำนาจและอิทธิพลเทียบเคียงกับพระมหากษัตริย์กัมพูชาหรืออาจมากกว่า
[จวน] เป็นผู้ที่ร่ำรวยและทรงอำนาจที่สุดในราชอาณาจักรขณะนี้ [...]. เขาเป็นเจ้านายที่แท้จริง รัฐมนตรีคนอื่นๆ มกุฎราชกุมาร แม้แต่ตัวองค์พระมหากษัตริย์เอง [พระสีสุวัติ] ต่างตัวสั่นเทาต่อหน้าเขา หมดอาลัยตายอยากและอยากลาออกจากตำแหน่ง
— [แฮร์รี่ เอ. ฟรังค์], East of Siam, 1926
ในพระราชสำนักและหน่วยงานข้าราชการกัมพูชาต่างเปรียบเปรยออกญาวังวรเวียงชัยกับสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์แห่งสยาม
ในปี พ.ศ. 2478 ออกญาวังวรเวียงชัยได้เลื่อนตำแหน่งให้บุตรชายของเขารับราชการดำรงตำแหน่งเลขาธิการคณะรัฐมนตรี นอกจากนี้ ในช่วงทศวรรษ 1930 ออกญาวังวรเวียงชัยยังได้จัดงานแต่งงานระหว่างหลานสาวนางป็อก เวน (Poc Vane) กับผู้มีสิทธิในการสืบราชบัลลังก์อย่างสมเด็จกรมพระสีสุวัตถิ์ มุนีเรศ โดยต้องการสร้างสัมพันธ์เครือข่ายแห่งอำนาจผ่านประเพณีการแต่งงานที่เชื่อมโยงครอบครัวของจวนกับพระราชวงศ์ อีกทั้งออกญาวังวรเวียงชัยยังพยายามทำให้สมเด็จกรมพระสีสุวัตถิ์ มุนีเรศได้สืบราชสมบัติต่อ แผนการดังกล่าวทำให้พระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ มุนีวงศ์และเจ้าหน้าที่ฝรั่งเศสต่างไม่พอใจ ซึ่งต่อมาพวกเขาได้เลือกผู้มีสิทธิในราชบัลลังก์พระองค์อื่นแทน นั่นคือ พระนโรดม สีหนุ ทำให้แผนการสืบราชบัลลังก์สมเด็จกรมพระสีสุวัตถิ์ มุนีเรศของออกญาวังวรเวียงชัยสิ้นสุดไป
อิทธิพลของออกญาวังวรเวียงชัยเริ่มตกต่ำลงเมื่อเกิดกรณีพิพาทอินโดจีนในช่วงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระสีสุวัตถิ์ มุนีวงศ์ทำให้กัมพูชาสูญเสียจังหวัดเสียมราฐ พระตะบอง ศรีโสภณ แก่ประเทศไทย ประกอบกับการที่ฝรั่งเศสได้ทูลเชิญพระนโรดม สีหนุขึ้น ขณะนั้นมีพระชมมายุเพียง 19 ชันษาขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ อย่างไรก็ตามออกญาวังวรเวียงชัยยังคงดำรงตำแหน่งอัครมหาเสนาบดี (เทียบเท่าผู้สำเร็จราชการ) ในช่วงเริ่มต้นการครองราชย์ของพระบาทสมเด็จพระนโรดม สีหนุ หลังจากควบคุมพระองค์อยู่หลายปี สีหนุกล่าวถึงออกญาวังวรเวียงชัยว่าในช่วงท้ายของการดำรงตำแหน่งอัครมหาเสนาบดีของเขา ออกญาวังวรเวียงชัยเป็น "กษัตริย์องค์น้อยที่แท้จริง" และ "ทรงอำนาจเทียบเท่ากับผู้บังคับบัญชาชาวฝรั่งเศสในช่วงนั้น" เมื่อสงครามโลกครั้งที่สองทำให้สถานการณ์ในกัมพูชาเลวร้ายลงด้วยการเข้ามาของญี่ปุ่น พระนโรดม สีหนุได้หารือกับพลเรือเอกฝรั่งเศส ฌ็อง เดอกู ภายใต้คำสั่งของรัฐบาลวิชีฝรั่งเศสนำไปสู่การปลดออกญาวังวรเวียงชัยจากตำแหน่งอัครมหาเสนาบดีและแทนที่ด้วย Ung Hy ขึ้นดำรงตำแหน่งแทน
ออกญาวังวรเวียงชัยถึงแก่อสัญกรรมเมื่อเดือนกันยายน พ.ศ. 2489 ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนโรดม สีหนุ
มรดก
เรียมเกร์
ในปี พ.ศ. 2446 ออกญาวังวรเวียงชัยได้ตีพิมพ์คำอธิบายเกี่ยวกับภาพวาดบนผนังในพระบรมราชวังจตุมุขสิริมงคลที่วาดภาพ "เรียมเกร์" ไม่เพียงแต่เขาอธิบายฉากต่างๆ ที่ปรากฏในภาพวาดในอารามของพระเจดีย์เงินเท่านั้น เขายังรวมเรียงความเชิงวิชาการของรามายณะและตำนานอินเดียต่างๆ ไว้ในบทความของเขาด้วย แม้ว่าเขาจะศึกษาตำนานดั้งเดิมอย่างละเอียดมากก็ตาม เขาได้เปลี่ยนแปลงให้ภาพจิตรกรรมฝาผนังสมบูรณ์เพื่อให้ผู้มาเยี่ยมชมพระราชวังมีความสะดวกยิ่งขึ้น
บทวิจารณ์เหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการถ่ายทอดมหากาพย์แบบดั้งเดิมนี้ ก่อนที่ Saveros Pou จะแปลเนื้อหาในภายหลัง การระบุฉากของเขาถูกหยิบยกมากล่าวถึงในวัดพุทธหลายแห่ง เช่นเดียวกับกรณีของพระวิหารวัดโบในเมืองเสียมราฐ
การเมืองกัมพูชาร่วมสมัย
ภาพลักษณ์ของออกญาวังวรเวียงชัย (จวน) มักถูกนำมาเปรียบเทียบกับตระกูลนักการเมืองอย่าง (ตระกูลฮุน) สมเด็จอัครมหาเสนาบดี เดโช ฮุน เซนและบุตรชาย สมเด็จมหาบวรธิบดี ฮุน มาแณตและเครือข่ายครอบครัวที่มีอิทธิพลทางการเมืองในกัมพูชาปัจจุบันอย่างสูง
อ้างอิง
- Meyer, Charles (1971). Derrière le sourire khmer (ภาษาฝรั่งเศส). Plon. p. 109.
- Kiernan, Ben (2008-10-01). How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930–1975 (ภาษาอังกฤษ). Yale University Press. ISBN .
- Vickery, Michael (1986). Kampuchea: Politics, Economics, and Society (ภาษาอังกฤษ). F. Pinter. p. 5. ISBN .
- Osborne, Milton E. (1997). The French Presence in Cochinchina and Cambodia: Rule and Response (1859-1905) (ภาษาอังกฤษ). White Lotus Press. p. 249. ISBN .
- Mikaelian, Grégory (2009). La royauté d'Oudong: réformes des institutions et crise du pouvoir dans le royaume khmer du XVIIe siècle (ภาษาฝรั่งเศส). Presses de l'Université Paris-Sorbonne. p. 237. ISBN .
- Aberdam, Marie, « Samdech Veang Thiounn, (1864-1946), figure de l’interprète devenu haut-dignitaire du royaume khmer sous l’administration française », Bulletin de l’AEFEK (in French), n° 20, February 2015.
- République française, Bulletin officiel de l’Indochine française, Première partie, Cochinchine et Cambodge (in French), 1900, n°8, p. 1137.
- Péninsule : etudes interdisciplinaires sur l'Asie du Sud-Est peninsulaire (ภาษาฝรั่งเศส). Cercle de culture et de recherches laotiennes. 2006. p. 44.
- Edwards, Penny (2007-01-01). Cambodge: The Cultivation of a Nation, 1860-1945 (ภาษาอังกฤษ). University of Hawaii Press. p. 84. ISBN .
- Chesnel, Céline, « Du palais des grandes dames au conseil des ministres, retour sur la neutralisation du pouvoir de Norodom par le Protectorat (1860-1904) », Péninsule n°59, 2009 (2), p. 78
- Lamant, Pierre L. (1989). L'affaire Yukanthor: autopsie d'un scandale colonial (ภาษาฝรั่งเศส). Société française d'histoire d'outre-mer. p. 156. ISBN .
- Hess, Jean (1900). L'Affaire Iukanthor, les dessous d'un protectorat (ภาษาฝรั่งเศส). F. Juven. p. 76.
- Edwards, Penny (2007-01-01). Cambodge: The Cultivation of a Nation, 1860-1945 (ภาษาอังกฤษ). University of Hawaii Press. p. 88. ISBN .
- Franck, Harry Alverson (1926). East of Siam (ภาษาอังกฤษ). pp. 84–85.
- Ghosh, Amitav (1998). Dancing in Cambodia, at Large in Burma (ภาษาอังกฤษ). Orient Blackswan. p. 23. ISBN .
- Udaya (ภาษาเขมร). Department of Culture and Monuments, Authority for the Protection and Management of the Region of Angkor/Siem Reap. 2004. p. 20.
- Dovert, Stéphane (2004). Réfléchir l'Asie du sud-est: essai d'épistémologie (ภาษาฝรั่งเศส). Indes savantes. p. 31. ISBN .
- Giteau, Madeleine (2003). Capolavori della pittura cambogiana nei monasteri buddhisti di epoca post-angkoriana (ภาษาอิตาลี). CESMEO. p. 179. ISBN .
- Arts asiatiques (ภาษาฝรั่งเศส). A. Maisonneuve. 1995. p. 75.
- Giteau, Madeleine (1995). "Note sur Kumbhakarṇa dans l'iconographie khmère". Arts Asiatiques. 50 (1): 69–75. doi:10.3406/arasi.1995.1370.
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
xxkyawngwrewiyngchy cwn ekhmr ឧកញ វ ង ជ ន xksrormn Oknha Veang Thiounn 8 emsayn ph s 2407 knyayn ph s 2489 epnkhunnangekhmrinchwngthikmphuchaxyuphayitkarpkkhrxngkhxngfrngess sungmixiththiphlyawnantxprawtisastrekhmrphanphrarachphngsawdarkmphucha aemwaekhacathukkhnannamwaepn ochkunaehngkmphucha phayitkarpkkhrxngkhxngfrngessktam aelayngidrbkhnannamwa twaethnaehngskdina xxkyawngwrewiyngchy cwn idrbykyxnginkarrbichrachxanackrkmphuchaepnewlanankhxngekhawaepn aebbxyangkhxngphlemuxngxananikhmthimxngehnwithithicaphlikochmrabxbkarpkkhrxngihmihepnpraoychnidxyangrwderw xxkyawngwrewiyngchy cwn ឧកញ វ ង ជ នekid08 emsayn kh s 1864 1864 04 08 cnghwdkapngchnng kmphuchainxarkkhakhxngfrngessesiychiwit28 singhakhm kh s 1946 1946 08 28 82 pi rachthaniphnmepy kmphuchainxarkkhakhxngfrngesschuxxunochkunaehngkmphuchaxachiphkhunnangaelaesnabdiwngkmphukhaprawtixxkyawngwrewiyngchy cwn ekidthixaephx cnghwdkapngchnng emuxwnthi 8 emsayn ph s 2407 inkhrxbkhrwchawpramngchawechuxsayewiydnamthixphyphmacakhaetiyn aelatngrkrakipthangehnuxkhxngemuxngkrungekalaaewkimkiiml bidakhxngxxkyawngwrewiyngchyepnkhunnangchn phiephknris huy epn khunnangkittimskdi inxngkhrksswntwkhxngsmedcphrarachininath snnisthanwaxacepnsmedcphrawrrachini aepn phrarachmardainphrabathsmedcphranordm brmramethwawtar bidakhxngxxkyawngwrewiyngchy khux huy thungaekxsykrrminpi ph s 2440 aelaphramardakhux nangewng thungaekxsykrrmimnanhlngcaknninpi ph s 2443 emuxkhrnwyeyaw xxkyawngwrewiyngchyidekhaeriynthiorngeriynkhxngfrngessinkrungphnmepy caknncungekhaeriynthiorngeriynmthymsuksachseslup elabtinkrungisngxnrbrachkarxxkyawngwrewiyngchysamarthphudidimephiyngaetphasaekhmraelaphasaithysyamxyangkhlxngaekhlwaelayngsamarthphudphasafrngessidxikdwy xxkyawngwrewiyngchyidekharbkarepnelkhanukarkhnarthmntriinpi ph s 2426 ekhathahnathiepnkhnklangprasannganrahwangrthbalxananikhmfrngesskbphrarachsankinphramhaphrabathsmedcphranordm brmramethwawtaraehngkmphucha inpi ph s 2427 xxkyawngwrewiyngchyidsmrskbmali luksawkhxng khunnangekhmraela chawfrngess sungepnkhrxbkhrwphumichuxesiynginsaytakhxngthangkarxinodcin oxkust pawiidethiybechiyxxkyawngwrewiyngchyipfrngessinpi ph s 2428 txnthiekhamixayuephiyng 19 pi hlngcakichewlasampiinfrngess xxkyawngwrewiyngchyidrbaetngtngihepnlamekhmrinwnthi 1 kumphaphnth ph s 2431 aelaidpracaxyukb khnapawi cnthungpi ph s 2438 xxkyawngwrewiyngchyyngchwykhnakhxngpawinatananaelawrrnkhdiekhmripephyaephryngfrngesshlayeruxngechn wrwngssurwngs inkhnathiekhathukwiphakswicarnxyangrunaerngcakkhunnangekhmrfayxnurksniyminphrarachwngsungsnbsnunkarkxkbdkhxngecachaynkxngkhwttha kbdnkxngkhwttha ephuxtxtanxananikhmkhxngfrngess aetxxkyawngwrewiyngchyklbsnbsnunkarrwmmuxkbrthinxarkkhakhxngfrngessephuxprbprungkmphuchaihthnsmy darngtaaehnngesnabdiwng xxkyawngwrewiyngchy cwn trngklang aelakhnakharachkarkmphuchainyukhxarkkhafrngess hlngkaryayemuxnghlwngmakrungphnmepy rchsmyphrabathsmedcphrasisuwtthiehtukarnphraxngkhecanordm xrunyukhnthr yukhunthr hlngcakkarkxkbtinpi ph s 2427 2429 yukhunthr phrarachoxrsinphrabathsmedcphranordm brmramethwawtar aelakaredinthangthangkarthutipyngfrngessthilmehlwkhxngphraxngkhinpi ph s 2429 phraxngkhecanordm xrunyukhnthridillaphuthiphraxngkhsnnisthanwaepnphurbphidchxbinkarthaihkmphuchaepn thasinxanackhxngphubrihar chawfrngess phraxngkhecanordm xrunyukhnthrthrngeriykrxngihpldxkhrmhaesnabdi xm phuhlbhnicakstru emuxpi ph s 2428 aelathrngeriykrxngihpldxxkyawngwrewiyngchycakelkhathikarkhnarthmntri odyphraxngkhecanordm xrunyukhnthrthrngklawhawa 2 khnhlngepn 2 phuykyxkaehngpraethskmphucha ineruxngxuxchawthiekidkhunkbphraxngkhecanordm xrunyukhnthr xxkyawngwrewiyngchyimidphyayampkpxngtwexngaelaekhakhangecahnathixananikhmfrngess xxkyawngwrewiyngchythukklawhaodyphraxngkhecanordm xrunyukhnthrwaepnlukkhrungthithukfrngessptibtirawkbepnhunechidtngaetthiekhathukkhdeluxkihepnelkhanukaraelalamsungidrbkaraetngtngodyxananikhmfrngessihekharbtaaehnnginspharthmntri aelathukklawhawaaeswnghaphlpraoychnephuxaelkkbkarrbichecaxananikhm eyuxnfrngess xxkyawngwrewiyngchyidepnhnunginkhnaphutidtamphrabathsmedcphrasisuwtthiinrahwangesdceyuxnfrngessephuxeriykrxngdinaednkhuncaksyam tngaetpi ph s 2435 xxkyawngwrewiyngchydarngtaaehnngrxngelkhathikarkhnarthmntri aelaepnhnunginphuiklekliyhlkrahwangsthabnphramhakstriykmphuchakbkhahlwngihykhxngrthbalxinodcinfrngess caktaaehnngelkhathikarkhnaerkinpi ph s 2440 ekhadarngtaaehnngelkhathikarthwipaelasmachikkhnarthmntri odytaaehnng inpi ph s 2442 inpi ph s 2445 xxkyawngwrewiyngchyidrbphrarachthanaetngtngihdarngtaaehnnginphrabathsmedcphranordm brmramethwawtar prasanngankbkhahlwngihykhxngrthbalxinodcinfrngess Boulloche aelaidrbkaraetngtngepnesnabdiwng krmphrakhlng aelakrmsilp ekhadarngtaaehnngdngklawcnkrathngsinrchsmykhxngphrabathsmedcphrasisuwtthiinpi ph s 2470 aelayngkhngdarngtaaehnnginrchsmyphrabathsmedcphrasisuwtthi muniwngs cnthungpi ph s 2484 inpi ph s 2449 xxkyawngwrewiyngchyidrwmtidtamkhnainphrabathsmedcphrasisuwtthiinkaresdcphrarachdaeninipeyuxnfrngesssungthuxepnkaraesdngradbnanachatikhrngaerkaelaidmikarnanatsilpkmphucha xyangechn laokhnokhlaelarabaphrarachthrphyekhmr rabarachsank ipaesdnginkhrngnndwy prachachnchawfrngesstangprathbickbkaraesdngkhxngkhnanatsilpkmphuchaaelanitysarfrngess L Illustration tangidykyxngxxkyawngwrewiyngchythungstipyyaxnechiybaehlm aelakhnaediywknthangkhnaidmikareriykrxngdinaednkhuncakthangsyam khux mnthlburpha xnidaek phratabxng esiymrath sriosphn khunaekkmphuchaxikdwy txmakmphuchaidrbdinaedndngklawkhunemuxwnthi 23 minakhm ph s 2449 emuxsyamtxngyxmthasyyaykmnthlburphaihkbfrngessephuxaelkkbemuxngtradaelaemuxngdansay phusngesrimmrdkwthnthrrmkmphucha inpi ph s 2460 xxkyawngwrewiyngchymiswnrwminokhrngkarmrdksakhy echn orngeriynsilpaaehngaerkinphrarachxanackrkmphucha sungtxmaklayepn aelaphiphithphnthxlebirt sarerat sungtxmaklayepnphiphithphnthsthanaehngchatikmphucha inchwngewlann xxkyawngwrewiyngchyyngerimthanganinsingthicaepnmrdkthangwrrnkrrmthisakhykhxngekha nnkhuxaekikhprbprungaelarwbrwmchbbphrarachphngsawdaraehngkmphucha aelayngidrwbrwmaelaprbprungbthlakhrsakhykhxng eriymekr ramekiyrtiekhmr khunxyangepnrabbodyxingcakngankxnhnakhxngekhainwdphraaekwmrktthikrungphnmepy aetphlngankhxngekhaimekhyidrbkartiphimphxyangthuktxng cakkarmiswnrwminsingphimphekiywkbmrdkdngklaw odyechphaainbthwicarnwarsar kmphuchsuriya sungrwmmuxkbthaihxxkyawngwrewiyngchyklaymaepnpyyachnchawekhmrphunemuxngkhnaerk sungepntwaethnkhxngkhwamrudansasnaaelawthnthrrminthxngthinthisxdkhlxngkbyukhsmykhxngekhaphankarthaythxdmrdkkhxngekhmrinrupaebbsmyihm echn chbbphimphepnphasafrngess inpi ph s 2471 hlngcakphrarachphithibrmrachaphieskinphrabathsmedcphrasisuwtthi muniwngs xxkyawngwrewiyngchyidrbkaraetngtngihepnprathankhnakrrmkarthawrkhxngkhnarthmntri emuxthungewlann ekhaidsasmkhwammngkhngaelaxanacmakkwaikhr inphrarachxanackrkmphuchaaelaidrbsmyanamepn ochkunaehngkmphucha thikhxnkhangmixanacaelaxiththiphlethiybekhiyngkbphramhakstriykmphuchahruxxacmakkwa cwn epnphuthirarwyaelathrngxanacthisudinrachxanackrkhnani ekhaepnecanaythiaethcring rthmntrikhnxun mkudrachkumar aemaettwxngkhphramhakstriyexng phrasisuwti tangtwsnethatxhnaekha hmdxalytayxyakaelaxyaklaxxkcaktaaehnng aehrri ex frngkh East of Siam 1926 inphrarachsankaelahnwyngankharachkarkmphuchatangepriybepryxxkyawngwrewiyngchykbsmedcecaphrayabrmmhasrisuriywngsaehngsyam inpi ph s 2478 xxkyawngwrewiyngchyideluxntaaehnngihbutrchaykhxngekharbrachkardarngtaaehnngelkhathikarkhnarthmntri nxkcakni inchwngthswrrs 1930 xxkyawngwrewiyngchyyngidcdnganaetngnganrahwanghlansawnangpxk ewn Poc Vane kbphumisiththiinkarsubrachbllngkxyangsmedckrmphrasisuwtthi muniers odytxngkarsrangsmphnthekhruxkhayaehngxanacphanpraephnikaraetngnganthiechuxmoyngkhrxbkhrwkhxngcwnkbphrarachwngs xikthngxxkyawngwrewiyngchyyngphyayamthaihsmedckrmphrasisuwtthi muniersidsubrachsmbtitx aephnkardngklawthaihphrabathsmedcphrasisuwtthi muniwngsaelaecahnathifrngesstangimphxic sungtxmaphwkekhaideluxkphumisiththiinrachbllngkphraxngkhxunaethn nnkhux phranordm sihnu thaihaephnkarsubrachbllngksmedckrmphrasisuwtthi munierskhxngxxkyawngwrewiyngchysinsudip xiththiphlkhxngxxkyawngwrewiyngchyerimtktalngemuxekidkrniphiphathxinodcininchwngplayrchsmyphrabathsmedcphrasisuwtthi muniwngsthaihkmphuchasuyesiycnghwdesiymrath phratabxng sriosphn aekpraethsithy prakxbkbkarthifrngessidthulechiyphranordm sihnukhun khnannmiphrachmmayuephiyng 19 chnsakhunepnphramhakstriy xyangirktamxxkyawngwrewiyngchyyngkhngdarngtaaehnngxkhrmhaesnabdi ethiybethaphusaercrachkar inchwngerimtnkarkhrxngrachykhxngphrabathsmedcphranordm sihnu hlngcakkhwbkhumphraxngkhxyuhlaypi sihnuklawthungxxkyawngwrewiyngchywainchwngthaykhxngkardarngtaaehnngxkhrmhaesnabdikhxngekha xxkyawngwrewiyngchyepn kstriyxngkhnxythiaethcring aela thrngxanacethiybethakbphubngkhbbychachawfrngessinchwngnn emuxsngkhramolkkhrngthisxngthaihsthankarninkmphuchaelwraylngdwykarekhamakhxngyipun phranordm sihnuidharuxkbphleruxexkfrngess chxng edxku phayitkhasngkhxngrthbalwichifrngessnaipsukarpldxxkyawngwrewiyngchycaktaaehnngxkhrmhaesnabdiaelaaethnthidwy Ung Hy khundarngtaaehnngaethn xxkyawngwrewiyngchythungaekxsykrrmemuxeduxnknyayn ph s 2489 trngkbrchsmyphrabathsmedcphranordm sihnumrdkeriymekr xxkyawngwrewiyngchy cwn suksaaelaburnapdisngkhrnphaphcitrkrrmfaphnngthiphrrnnathung eriymekr inwdphraaekwmrkt phrabrmrachwngctumukhsirimngkhl xyanglaexiyd inpi ph s 2446 xxkyawngwrewiyngchyidtiphimphkhaxthibayekiywkbphaphwadbnphnnginphrabrmrachwngctumukhsirimngkhlthiwadphaph eriymekr imephiyngaetekhaxthibaychaktang thipraktinphaphwadinxaramkhxngphraecdiyenginethann ekhayngrwmeriyngkhwamechingwichakarkhxngramaynaaelatananxinediytang iwinbthkhwamkhxngekhadwy aemwaekhacasuksatanandngedimxyanglaexiydmakktam ekhaidepliynaeplngihphaphcitrkrrmfaphnngsmburnephuxihphumaeyiymchmphrarachwngmikhwamsadwkyingkhun bthwicarnehlanimibthbathsakhyinkarthaythxdmhakaphyaebbdngedimni kxnthi Saveros Pou caaeplenuxhainphayhlng karrabuchakkhxngekhathukhyibykmaklawthunginwdphuththhlayaehng echnediywkbkrnikhxngphrawiharwdobinemuxngesiymrath karemuxngkmphucharwmsmy phaphlksnkhxngxxkyawngwrewiyngchy cwn mkthuknamaepriybethiybkbtrakulnkkaremuxngxyang trakulhun smedcxkhrmhaesnabdi edoch hun esnaelabutrchay smedcmhabwrthibdi hun maaentaelaekhruxkhaykhrxbkhrwthimixiththiphlthangkaremuxnginkmphuchapccubnxyangsungxangxingMeyer Charles 1971 Derriere le sourire khmer phasafrngess Plon p 109 Kiernan Ben 2008 10 01 How Pol Pot Came to Power Colonialism Nationalism and Communism in Cambodia 1930 1975 phasaxngkvs Yale University Press ISBN 978 0 300 14844 2 Vickery Michael 1986 Kampuchea Politics Economics and Society phasaxngkvs F Pinter p 5 ISBN 978 0 86187 422 4 Osborne Milton E 1997 The French Presence in Cochinchina and Cambodia Rule and Response 1859 1905 phasaxngkvs White Lotus Press p 249 ISBN 978 974 8434 00 1 Mikaelian Gregory 2009 La royaute d Oudong reformes des institutions et crise du pouvoir dans le royaume khmer du XVIIe siecle phasafrngess Presses de l Universite Paris Sorbonne p 237 ISBN 978 2 84050 597 6 Aberdam Marie Samdech Veang Thiounn 1864 1946 figure de l interprete devenu haut dignitaire du royaume khmer sous l administration francaise Bulletin de l AEFEK in French n 20 February 2015 Republique francaise Bulletin officiel de l Indochine francaise Premiere partie Cochinchine et Cambodge in French 1900 n 8 p 1137 Peninsule etudes interdisciplinaires sur l Asie du Sud Est peninsulaire phasafrngess Cercle de culture et de recherches laotiennes 2006 p 44 Edwards Penny 2007 01 01 Cambodge The Cultivation of a Nation 1860 1945 phasaxngkvs University of Hawaii Press p 84 ISBN 978 0 8248 2923 0 Chesnel Celine Du palais des grandes dames au conseil des ministres retour sur la neutralisation du pouvoir de Norodom par le Protectorat 1860 1904 Peninsule n 59 2009 2 p 78 Lamant Pierre L 1989 L affaire Yukanthor autopsie d un scandale colonial phasafrngess Societe francaise d histoire d outre mer p 156 ISBN 978 2 85970 012 6 Hess Jean 1900 L Affaire Iukanthor les dessous d un protectorat phasafrngess F Juven p 76 Edwards Penny 2007 01 01 Cambodge The Cultivation of a Nation 1860 1945 phasaxngkvs University of Hawaii Press p 88 ISBN 978 0 8248 2923 0 Franck Harry Alverson 1926 East of Siam phasaxngkvs pp 84 85 Ghosh Amitav 1998 Dancing in Cambodia at Large in Burma phasaxngkvs Orient Blackswan p 23 ISBN 978 81 7530 017 0 Udaya phasaekhmr Department of Culture and Monuments Authority for the Protection and Management of the Region of Angkor Siem Reap 2004 p 20 Dovert Stephane 2004 Reflechir l Asie du sud est essai d epistemologie phasafrngess Indes savantes p 31 ISBN 978 2 84654 078 0 Giteau Madeleine 2003 Capolavori della pittura cambogiana nei monasteri buddhisti di epoca post angkoriana phasaxitali CESMEO p 179 ISBN 978 88 87828 02 3 Arts asiatiques phasafrngess A Maisonneuve 1995 p 75 Giteau Madeleine 1995 Note sur Kumbhakarṇa dans l iconographie khmere Arts Asiatiques 50 1 69 75 doi 10 3406 arasi 1995 1370