สมเด็จพระวันรัต

สมเด็จพระวันรัต แปลว่า ผู้ยินดีในการอยู่ป่า ผู้รักการอยู่ป่า เดิมใช้คำว่า พนรัตน์ และ วันรัตน์ ซึ่งแปลว่า ป่าแก้ว ปัจจุบันเป็นราชทินนามสมเด็จพระราชาคณะรูปหนึ่งในฝ่ายธรรมยุติกนิกาย

สมเด็จพระวันรัต
สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต) (รูปล่าสุด)
การเรียกขาน	ท่านเจ้าประคุณสมเด็จฯ
จวน	พระอารามหลวง
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์ไทย
วาระ	ตลอดพระชีพ
ผู้ประเดิมตำแหน่ง	พระธรรมธิราราชมหามุนี ว่าที่พระพนรัตน​
สถาปนา	พ.ศ. 2325
เงินตอบแทน	27,400 บาท

วันรัตน์ เป็นนามที่ได้มาจากลังกา สันนิษฐานตามคำแปลว่าคงเป็นฝ่ายอรัญวาสี คู่กับสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ซึ่งเป็นสังฆนายกฝ่ายคามวาสี ในพระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ปรากฏนามนี้ครั้งแรกในรัชสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ว่าพระพนรัตน์ป่าแก้วให้ฤกษ์แก่พระศรีสินในการก่อกบฏ ที่มีชื่อเสียงปรากฏเด่นชัดอีกรูปหนึ่งคือสมเด็จพระพนรัตน์ป่าแก้ว ซึ่งได้เข้าไปถวายพระพรสมเด็จพระนเรศวรมหาราชขอพระราชทานอภัยโทษแก่แม่ทัพนายกองที่ตามเสด็จไม่ทันคราวสงครามยุทธหัตถี

สมเด็จพระวันรัต ในสมัยกรุงศรีอยุธยาพระมหาเถระผู้จะได้รับพระราชทานนามนี้จะต้องมีความสำคัญมากในด้านภูมิธรรม โดยเฉพาะความป็นผู้ยินดีในการปฏิบัติกรรมฐาน ยินดีในการปลีกวิเวก

ฐานานุกรม

สมเด็จพระวันรัต มีฐานานุศักดิ์ตั้งฐานานุกรมได้ 10 รูป ดังนี้

• พระครูปลัดสัมพิพัฒนสุตาจารย์ ญาณโกศล วิมลศีลาจาร มหาคณาธิการนายก ปิฎกธรรมรักขิต

พระครูวินัยธร พระครูพรหมสร พระครูคู่สวด พระครูธรรมคุต พระครูรองคู่สวด พระครูสังฆกิจจานุรักษ์ พระครูใบฎีกา

พระครูธรรมธร พระครูอมรศัพท์ พระครูคู่สวด พระครูพุทธบาล พระครูรองคู่สวด พระครูสมุห์

รายนามสมเด็จพระวันรัตสมัยรัตนโกสินทร์

ลำดับที่	รายนาม	วัด	ได้รับสมณศักดิ์
1	พระธรรมธีรราชมหามุนี (ชื่น) ว่าที่พระพนรัตน	วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2325
2	สมเด็จพระพนรัตน (สุก)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	?
3	สมเด็จพระพนรัตน์	วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2337
4	สมเด็จพระพนรัตน (มี)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	?
5	สมเด็จพระพนรัตน (อาจ)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2359
6	สมเด็จพระพนรัตน (ด่อน)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2363
7		วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร	?
8	สมเด็จพระพนรัตน (นาค)	วัดราชบุรณราชวรวิหาร	พ.ศ. 2373
9		วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2386
10		วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2394
11		วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2415
12	สมเด็จพระวันรัตน์ (ทับ พุทฺธสิริ)	วัดโสมนัสราชวรวิหาร	พ.ศ. 2422
13	สมเด็จพระวันรัต (แดง สีลวฑฺฒโน)	วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2434
14	สมเด็จพระวันรัต (ฑิต อุทโย)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2443
15	สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต)	วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2466
16	สมเด็จพระวันรัต (แพ ติสฺสเทโว)	วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2472
17	สมเด็จพระวันรัต (เฮง เขมจารี)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2482
18	สมเด็จพระวันรัต (เผื่อน ติสฺสทตฺโต)	วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2488
19	สมเด็จพระวันรัต (ปลด กิตฺติโสภโณ)	วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2490
20	สมเด็จพระวันรัต (ปุ่น ปุณฺณสิริ)	วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2504
21	สมเด็จพระวันรัต (ทรัพย์ โฆสโก)	วัดสังเวชวิศยารามวรวิหาร	พ.ศ. 2515
22	สมเด็จพระวันรัต (จับ ฐิตธมฺโม)	วัดโสมนัสราชวรวิหาร	พ.ศ. 2520
23	สมเด็จพระวันรัต (นิรันตร์ นิรนฺตโร)	วัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร	พ.ศ. 2539
24	สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต)	วัดบวรนิเวศวิหารราชวรวิหาร	พ.ศ. 2552

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548

1. . สำนักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดภูเก็ต. 27 เมษายน 2555. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-06-18. สืบค้นเมื่อ 15 กุมภาพันธ์ 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
2. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ, พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553.