สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เป็นราชทินนามของสมเด็จพระราชาคณะรูปหนึ่ง ปัจจุบันพระราชทานเฉพาะแก่พระภิกษุฝ่ายมหานิกาย

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
ผู้ดำรงตำแหน่งคนปัจจุบัน สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) ตั้งแต่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2559
การเรียกขาน	ท่านเจ้าประคุณสมเด็จฯ
จวน	พระอารามหลวงหรือวัดราษฎร์
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์ไทย
วาระ	ตลอดชีพ
ผู้ประเดิมตำแหน่ง	​

ประวัติ

พระพุทธโฆสะเป็นพระคันถรจนาจารย์เถระชาวอินเดียใต้ ได้รับยกย่องว่าเป็นนักปราชญ์ฝ่ายเถรวาท ได้ประพันธ์ไว้หลายเล่ม เช่น วิสุทธิมรรค สมันตปาสาทิกา เป็นต้น ในสุวรรณภูมิจึงมีการใช้นามของท่านเป็นราชทินนามสำหรับพระเถระผู้ทรงเกียรติคุณสูงสุดในด้านคันถธุระ

ในพงศาวดารเหนือ กล่าวถึงพระพุทธโฆษาจารย์ ว่าเป็นพระอรหันต์ผู้ห้ามทัพพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชกรุงเชียงแสนไม่ให้ตีเมืองศรีสัชนาลัย ส่วนสมัยอาณาจักรศรีอยุธยาก็มีสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เจ้าอาวาสวัดอโยธยา ได้แต่ง "ราโชวาทชาดก" ถวายสมเด็จพระนารายณ์มหาราช และสมัยสมเด็จพระเพทราชามีสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์อยู่วัดพุทไธศวรรย์

ในทำเนียบ "ตำแหน่งพระราชาคณะในกรุงนอกกรุง ครั้งกรุงเก่า" ปรากฏชื่อพระพุทธโฆษา วัดพุทไธศวรรย์ เป็นพระราชาคณะในคณะคามวาสีฝ่ายขวา ถึงสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ได้เปลี่ยนเป็นเจ้าคณะใหญ่คณะเหนือ (บางรูปเป็นเจ้าคณะกลาง) ตอนแรกมีสมณศักดิ์ระหว่างชั้นธรรมกับเจ้าคณะรอง ต่อมายกขึ้นเป็นสมเด็จพระราชาคณะจวบจนปัจจุบัน

ฐานานุกรม

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ มีฐานานุศักดิ์ตั้งฐานานุกรมได้ 10 รูป ดังนี้

• พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ ญาณธาดามหาสังฆานุนายก ปิฎกธรรมรักขิต

พระครูวินัยธร พระครูเมธังกร พระครูคู่สวด พระครูธรรมรัต พระครูรองคู่สวด พระครูสังฆวิจารณ์ พระครูใบฎีกา

พระครูธรรมธร พระครูวรวงศ์ พระครูคู่สวด พระครูธรรมรุจิ พระครูรองคู่สวด พระครูสมุห์

ผู้ได้รับสมณศักดิ์

ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ มีพระเถระได้รับพระราชทานสมณศักดิ์ที่พระพุทธโฆษาจารย์ ดังนี้

ลำดับที่	รายนาม	วัด	ปีที่รับสมณศักดิ์
1		วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	?
2		วัดโมลีโลกยารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	?
3		วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	?
4		วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2362
5	พระพุทธโฆษาจารย์ (ขุน)	วัดโมลีโลกยารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	?
6	พระพุทธโฆษาจารย์ (ฉิม)	วัดโมลีโลกยารามราชวรวิหาร ย้ายไปวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2375 พ.ศ. 2394
7		วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2400
8	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (สา ปุสฺสเทโว)	วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2422
9	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (แสง ปญฺญาทีโป)	วัดราชบุรณราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2437
10	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)	วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2448
11	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (หม่อมราชวงศ์เจริญ ญาณฉนฺโท)	วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2464
12	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร)	วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2471
13	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (อยู่ ญาโณทโย)	วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2496
14	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (วาสน์ วาสโน)	วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2506
15	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น ชุตินฺธโร)	วัดสามพระยา กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2518
16	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (พุฒ สุวฑฺฒโน)	วัดสุวรรณารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2539
17	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (วีระ ภทฺทจารี)	วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร	พ.ศ. 2553
18	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)	วัดญาณเวศกวัน จังหวัดนครปฐม	พ.ศ. 2559

อ้างอิง

1. วิเชียร อากาศฤกษ์ และสุนทร สุภูตะโยธิน, ประวัติสมณศักดิ์และพัดยศ , กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศรีอนันต์, 2528, หน้า 29
2. "วัดอโยธยา". สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา. สืบค้นเมื่อ 31 ตุลาคม 2556. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]
3. สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. หน้า 290. ISBN