สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร (14 กันยายน พ.ศ. 2420 – 2 มกราคม พ.ศ. 2466) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี เป็นพระราชธิดาชั้นทูลกระหม่อมพระองค์แรกในรัชกาลที่ 5 มีพระโสทรานุชาพระองค์หนึ่ง คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต กล่าวกันว่าพระองค์เป็นเจ้านายผู้มีพระสิริโฉมงดงามเป็นที่สุด และเป็นพระราชธิดาที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดปราน
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ | |
---|---|
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 เจ้าฟ้าชั้นเอก กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร | |
ประสูติ | 14 กันยายน พ.ศ. 2420 พระบรมมหาราชวัง ประเทศสยาม |
สิ้นพระชนม์ | 2 มกราคม พ.ศ. 2466 (45 ปี) โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ประเทศสยาม |
ราชวงศ์ | จักรี |
พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
พระมารดา | สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี |
พระประวัติ
พระชนม์ชีพช่วงต้น
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ 19 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี เมื่อเวลา 09.21 น. ของวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2420 ได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระชนกนาถเมื่อวันที่ 14 ตุลาคมปีเดียวกัน ดังปรากฏใน จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลที่ 5 ความว่า "เวลาบ่าย 5 โมงเศษไปสมโภชเดือนลูกฟ้าหญิง ให้ชื่อสุทธาทิพย์รัตนสุขุมขัติยกัลยาวดี..." และรับพระราชทานพระสุพรรณบัตรเฉลิมพระนามเมื่อวันที่ 6 มกราคม พ.ศ. 2430 พระชนกนาถตรัสเรียกว่า "ลูกหญิง" ชาววังออกพระนามว่า "ทูลกระหม่อมหญิง" หรือ "ทูลกระหม่อมหญิงใหญ่" เนื่องจากพระองค์เป็นพระราชธิดาเจ้าฟ้าชั้นเอกพระองค์แรกในรัชกาล
เล่ากันว่าก่อนที่พระองค์จะประสูตินั้น มีเจ้านายสตรีคือพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภาพรรณี พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร ยังเป็นทาริกาอยู่ เล่าขานนิยมชมชื่นกันในหมู่ชาววังและเจ้านายว่ามีพระรูปโฉมสวยงามนัก ครั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชธิดาพระองค์นี้ ความที่ทูลกระหม่อมหญิงมีพระรูปโฉมงดงาม ถึงกับพระบิดารับสั่งกับพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร ว่า "ฉันไม่แพ้เธอแล้ว กรมพิชิต" หมายความว่าทรงมี "ลูกสาว" สวยไม่แพ้พระธิดากรมหลวงพิชิตฯ แต่ที่สำคัญคือพระองค์มีพระพักตร์และพระรูปโฉมคล้ายคลึงกับสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระบรมราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพราะเคยตรัสว่า "หน้าลูกหญิงเหมือนย่า พ่ออยากจุดธูปเทียนบูชาเหลือเกิน" และพระราชทานพระธำมรงค์ให้
หม่อมเจ้ามารยาตรกัญญา ดิศกุล ทรงเล่าประทานไว้ว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร เมื่อทรงพระเยาว์นั้น ผิวพรรณขาวผุดผ่องไม่มีร่องรอยใด ๆ บนพระวรกายเลย จนเป็นที่เกรงกันในเวลานั้นว่าจะมีพระชนม์ไม่ยืน เมื่อมีพระชันษาได้หนึ่งปี วันหนึ่งขณะพระพี่เลี้ยงเชิญเสด็จขึ้นเฝ้าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะที่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรับพระองค์ส่งพระราชทานต่อพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี ปลายพระขนงของพระองค์ได้กระแทกกับขอบพานจนเกิดแผลเป็น ทำให้ชาววังโล่งใจว่าทรงมีแผลเป็น และคงจะมีพระชนม์ยืน
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรทรงเข้ารับการศึกษาอย่างกุลสตรีชาววังตามโบราณราชประเพณีที่โรงเรียนราชกุมารีในพระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาวิชาภาษาไทยจากพระมารดา และพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) และทรงศึกษาวิชาภาษาอังกฤษจากครูมีทินและครูทิมจนแตกฉาน
หลังโสกันต์
เมื่อพระชันษาได้ 11 ปี พระองค์ได้เข้าพระพิธีโสกันต์ เมื่อทรงเครื่องสวมชฎาแล้วพระบิดาถึงกับตรัสว่า "ลูกพ่องามปานเทวดา" และเมื่อมีขบวนแห่โสกันต์นั้นมีเกร็ดเชิงซุบซิบเล่าต่อกันมาว่า บรรดาชาวบ้านที่ได้มาเฝ้าชมขบวนแห่ครั้งนั้นต่างก็ออกปากว่า "ลูกท่านงามนัก เลยต้องแห่กันถึงเย็น" อันที่จริงแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระวรราชเทวีทรงพระประชวรพระโรคปัจจุบันและได้บรรทมหนุนที่พระเพลาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไว้ ทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จไปในพระราชพิธีไม่ได้ จึงทำให้พิธีแห่โสกันต์นั้นต้องเลื่อนไปถึงค่ำ หลังพระราชพิธีโสกันต์ พระองค์ต้องงดเสด็จออกจากพระราชฐานฝ่ายในและทรงสะพักอย่างขัตติยราชนารี แต่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรทรงกันแสง และทูลขอพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวให้รับสั่งให้พระองค์เป็นเด็กต่อ เพื่อที่จะถวายงานราชเลขานุการิณีรับใช้เบื้องพระยุคลบาทพระชนกนาถที่ฝ่ายหน้าได้ต่อไป ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็โปรดให้เป็นตามนั้น แต่ทรงตรัสไว้ว่า "เมื่ออายุครบ 18 เมื่อใดพ่อจะไม่ยอมลูกหญิงอีก"
หลังจากนั้นเป็นต้นมา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร ทรงปฏิบัติตนเป็นเจ้านายฝ่ายในตามอย่างโบราณราชประเพณีอย่างเคร่งครัด ครั้นเจ้าคุณจอมมารดาสำลี ในรัชกาลที่ 4 ซึ่งเป็นขรัวยายพิราลัยเมื่อ พ.ศ. 2443 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานให้บำเพ็ญกุศลศพของเจ้าคุณจอมมารดาภายในพระบรมมหาราชวัง เพราะ "เพื่อความสะดวกแก่ลูกหญิงไม่ต้องข้ามฟาก"
ในราชสำนักยุโรปมักเรียกพระองค์ซึ่งเป็นพระราชธิดาพระองค์ใหญ่ว่า "ปรินเซสรอยัล" ซึ่งเทียบกับพระอิสริยยศ "สยามบรมราชกุมารี" ในปัจจุบัน ครั้นวันที่ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2446 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ สถาปนาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี ขึ้นเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าต่างกรมฝ่ายในมีพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์เดียวในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ได้รับพระราชทานกรมสูงสุดถึงกรมหลวง และพระนามกรมยังหมายความถึงกรุงรัตนโกสินทร์ซึ่งเป็นนามของเมืองหลวง
การประชวรและการสิ้นพระชนม์
สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร ประชวรพระโรคที่พระปัปผาสะและสิ้นพระชนม์เมื่อเวลา 16.12 น. ของวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2465 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2466) สิริพระชันษา 45 ปี เวลา 17.30 น. ของวันถัดมา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จฯมาพระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพที่วังบางขุนพรหม เจ้าพนักงานเชิญพระศพลงพระลอง ประดิษฐานบนแว่นฟ้า 3 ชั้น ประกอบพระโกศกุดั่นใหญ่ยอดพุ่มเฟื่อง ตั้งเครื่องสูง 8 ชุมสาย 2 และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ แล้วทรงทอดผ้าไตรเสร็จ พระสงฆ์สวดสดับปกรณ์แล้วถวายอนุโมทนา โปรดให้มีพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมทั้งกลางวันกลางคืนมีกำหนด 2 เดือน ถึงวันที่ 2 ธันวาคม พ.ศ. 2466 เจ้าพนักงานเปลี่ยนพระโกศเป็นพระโกศทองใหญ่ เวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ มาบำเพ็ญพระราชกุศล พระเทพมุนี (เผื่อน ติสฺสทตฺโต) แสดงพระธรรมเทศนาหนึ่งกัณฑ์ วันที่ 4 ธันวาคม เวลา 13.00 น. เจ้าพนักงานเปลื้องพระโกศออก เชิญพระลองทรงพระศพขึ้นพระวอวิมานเทียมม้าออกจากวังบางขุนพรหมไปหยุดหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เชิญพระศพขึ้นพระเวชยันตราชรถ พระญาณวราภรณ์อ่านพระอภิธรรมนำขบวนเชิญพระศพไปยังพระเมรุท้องสนามหลวง ประกอบพระโกศจันทน์ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า แสดงพระธรรมเทศนาหนึ่งกัณฑ์ เวลา 17.50 น. จึงพระราชทานเพลิงพระศพ
ชีวิตส่วนพระองค์
พระจริยวัตร
หม่อมราชวงศ์สุดใจ บรรยงกะเสนา ผู้ที่ได้มาพึ่งพระบารมีทูลกระหม่อมหญิงมาตั้งแต่อายุ 11 ปี จนถึงสิ้นพระชนม์ ได้เขียนเล่าถึงทูลกระหม่อมหญิงว่า "ยังมิได้เล่าถึงพระรูปพระโฉมที่งดงามยิ่ง เมื่อทรงพระเจริญพระชันษาแล้ว ทูลกระหม่อมแดง (สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก) ยังทรงชมว่า "พี่หญิงช่างงามจริง แม้ท่าบ้วนน้ำหมากก็ไม่เหมือนใคร" ส่วนพระมรรยาท พระอิริยาบถ ก็ได้ยินแต่คนสรรเสริญ และยอพระเกียรติ ว่าด้วยพระกุศลที่ได้ทรงทำไว้แต่หนหลังบันดาลให้งามพร้อมทั้งพระรูปโฉม พระนิสัย และน้ำพระทัย เป็นยอดขัตติยนารี"
หม่อมเจ้าจงจิตรถนอม ดิศกุล บันทึกไว้เมื่อคราวเกศากันต์ความว่า "ข้าพเจ้าพอใจจะอยู่กับสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงศรีรัตนโกสินทร เมื่ออยู่ในวังเคยทรงเล่าประทานว่า ข้าพเจ้าไปเดินตามทูลกระหม่อมหญิงติดอกต้องใจที่จะอยู่กับท่าน ไปงานในวังครั้งใดก็มุ่งที่จะไปเฝ้าทูลกระหม่อมนี้อยู่เสมอ" ส่วนหม่อมเจ้ามารยาตรกัญญา ดิศกุล บันทึกเกี่ยวกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรไว้ว่า "ในชั่วชีวิต 5 ขวบของข้าพเจ้า ยังไม่เคยเห็นใครที่งามและน่ารักเหมือนพระองค์ท่านเลย"
แต่สำหรับในสายตาเด็ก ๆ อย่างพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ ทรงมองว่าทูลกระหม่อมหญิงนั้น "งามมาก แต่ค่อนข้างน่ากลัว" เนื่องจากเป็นพระราชธิดาชั้นทูลกระหม่อมพระองค์ใหญ่จึงเป็นชั้น "พระปิตุจฉา" ของเจ้านายชั้นพระราชนัดดาในรัชกาลที่ 5 เป็นส่วนมาก เมื่อพระบิดาตรัสเรียกว่า ลูกหญิง และผู้อื่นตรัสเรียกและระบุถึงว่า ทูลกระหม่อมหญิง เจ้านายชั้นพระภาติยะบางพระองค์จึงเผลอพระองค์ตรัสเรียกว่า ทูลกระหม่อมป้าหญิง ดังเช่นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ทรงนิพนธ์ไว้ในหนังสือเรื่อง เกิดวังปารุสก์ เล่ม 1 ว่า "ทูลกระหม่อมหญิงนั้น ทรงงามมาก แต่ค่อนข้างน่ากลัว" และเมื่อวันหนึ่งพระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ ตรัสเรียกทูลกระหม่อมหญิงว่า ทูลกระหม่อมป้าหญิง ก็ทรงถูกตำหนิว่า "อะไร ทูลกระหม่อมป้าชายมีที่ไหน"
ความสนพระทัย
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรโปรดของสวยงาม พระองค์มีพระปรีชาสามารถด้านการถักนิตติง (Knitting) และ (Tatting) จนได้รับรางวัลประจำปีวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร นอกจากนี้พระองค์ยังโปรดการจัดดอกไม้ ร้อยดอกไม้ โดยทรงแปลงวิธีปักดอกไม้ขวดซึ่งแต่เดิมจะปักเสมอกันเป็นพุ่มมาแบบสูงข้างต่ำข้าง และปักใบไม้แซมหรือปล่อยให้ดอกห้อยลงมาบ้างกระจายกันไป พระองค์เป็นผู้ประดิษฐ์พวงมาลัยที่ผูกห้อยจากริบบินเป็นพระองค์แรก พระองค์โปรดการถ่ายภาพ สามารถล้างและอัดภาพได้ด้วยพระองค์เอง โดยภาพถ่ายของพระองค์ก็ได้รับรางวัลชนะเลิศในการประกวดประจำปีด้วยเช่นกัน
พระองค์มีพระนิพนธ์จำนวนหนึ่ง หนึ่งในนั้นคือ "ฉันท์เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงวิสุทธิกระษัตริย์" ในรูปแบบ ปรากฏในหนังสือ กลอนจารึกแต่งประทีปที่บางปะอิน เมื่องานรัชฎาภิเศกในรัชชกาลที่ 5 ตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2464
พระกรณียกิจ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรทรงรับราชการเป็นราชเลขานุการิณีในพระองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและได้มีโอกาสตามเสด็จประพาสต้นหลายครั้ง รวมทั้งตามเสด็จประพาสชวา ซึ่งได้โดยเสด็จออกแขกเมืองร่วมกับพระบิดา เมื่อพระบิดากำลังเสวยเครื่องและทรงงานไปด้วย จะมีรับสั่งให้พระองค์ทรงอักษรตามพระราชดำรัสสั่งงาน
พระกรณียกิจด้านสาธารณกุศลนั้น พระองค์ทรงบริจาคทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อร่วมก่อตั้งสภาอุณาโลมแดงแห่งชาติสยาม (สภากาชาดไทย) และยังทรงดำรงตำแหน่งอุปนายิกาสภาอุณาโลมแดง ร่วมกับเจ้านายฝ่ายในอีกหลายพระองค์ เช่น สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี, พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา, พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา
นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงบริจาคพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นเงิน 200,000 บาท ในโอกาสคล้ายวันประสูติเมื่อวันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2460 ในการสร้างตึกสุทธาทิพย์ ภายในโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย นับเป็นพระราชวงศ์ฝ่ายในพระองค์แรกที่ทรงบริจาคทรัพย์สร้างตึกถึง 200,000 บาท นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงดำรงตำแหน่งสมาชิกพิเศษของสภากาชาดไทย เนื่องจากพระกรณียกิจที่พระองค์เป็นผู้อุปถัมภ์ช่วยเหลือกิจการสภากาชาดมาโดยตลอด
พระเกียรติยศ
ธรรมเนียมพระยศของ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร | |
---|---|
ธงประจำพระอิสริยยศ | |
ตราประจำพระองค์ | |
การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
การขานรับ | พะยะค่ะ/เพคะ |
พระอิสริยยศ
- 14 กันยายน พ.ศ. 2420 – 14 ตุลาคม พ.ศ. 2420 : สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิง
- 14 ตุลาคม พ.ศ. 2420 – 9 สิงหาคม พ.ศ. 2446 : สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี
- 9 สิงหาคม พ.ศ. 2446 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร
- 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 2 มกราคม พ.ศ. 2466 : สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร
- 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดของตระกูลต่าง ๆ ดังต่อไปนี้
- พ.ศ. 2430 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายใน)
- พ.ศ. 2446 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายใน)
- พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)
- พ.ศ. 2447 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2 (ม.ป.ร.2)
- พ.ศ. 2451 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (จ.ป.ร.1)
- พ.ศ. 2455 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)
พระอนุสรณ์
- ตึกสุทธาทิพย์ ตั้งอยู่ภายในโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย เป็นตึกที่สร้างขึ้นจากการบริจาคพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นเงิน 200,000 บาท เนื่องในโอกาสคล้ายวันประสูติเมื่อวันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2460
- เรือสุทธาทิพย์ เป็นเรือกลไฟเหล็กของบริษัท Siam Steam Navigation ตั้งชื่อตามพระนาม "สมเด็จเจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์" ปัจจุบัน เรือสุทธาทิพย์ได้จมลงระหว่างเกาะโรงโขนกับเกาะจวง เนื่องจากถูกระเบิดจากเครื่องบินทิ้งระเบิดของฝ่ายสัมพันธมิตร
พงศาวลี
อ้างอิง
- เชิงอรรถ
- พระภรรยาเจ้า และสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ 5, หน้า 103-104
- หอมติดกระดาน, หน้า 191
- พระภรรยาเจ้า และสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ 5, หน้า 105
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศพระราชทานพระสุพรรรณบัตร สถาปนาพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน ขึ้นเป็น สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุธาทิพยรัตน์, เล่ม 4, ตอน 38, 6 มกราคม จ.ศ. 1887, หน้า 304
- "รัชกาลที่ 5 รับสั่ง"ฉันไม่เธอแพ้แล้ว"เมื่อทรงมี"ลูกสาวสวย"ไม่แพ้กรมหลวงพิชิตปรีชากร". ศิลปวัฒนธรรม. 11 พฤศจิกายน 2562. สืบค้นเมื่อ 2 พฤษภาคม 2563.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help)) - "ตำนานใน "กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร" พระราชธิดาที่ร.5 ออกพระโอษฐ์ "งามเหมือนเทวดา"". ศิลปวัฒนธรรม. 13 เมษายน 2563. สืบค้นเมื่อ 2 พฤษภาคม 2563.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help)) - วิกัลย์ พงศ์พนิตานนท์ และพลตรี หม่อมราชวงศ์ศุภวัฒย์ เกษมศรี (13 เมษายน 2563). "สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน สุขุมขัตติยกัลยาวดี". นามานุกรมวรรณคดีไทย. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2563.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help)) - ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการประกาศตั้งกรม สมเด็จพระเจ้าลูกเธอฝ่ายใน สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี 2012-06-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 20, ตอน 19, 9 สิงหาคม พ.ศ. 2446, หน้า 312
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์ 2009-02-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 39, ตอน ง, 7 มกราคม พ.ศ. 2466, หน้า 2779
- "การพระเมรุท้องสนามหลวง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 40 (ง): 4000–4011. 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2466. สืบค้นเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2562.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
((help)) - http://valuablebook.tkpark.or.th/pdf/annals.pdf[] จดหมายเหตุการเสด็จประพาสต้นของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
- หอมติดกระดาน, หน้า 75-76
- . สภากาชาดไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-05-31. สืบค้นเมื่อ 11 พฤศจิกายน 2555.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help)) - วิทยาลัยพยาบาลสภากาชาดไทย[]
- พิพิธภัณฑ์มีชีวิต สภากาชาดไทย[], สืบค้นวันที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2556
- (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2012-06-04. สืบค้นเมื่อ 2007-12-15.
- "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 1. 30 ตุลาคม 2453.
- "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (ก): 154. 30 กรกฎาคม 2454.
- "ประกาศ คำนำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 52 (0ง): 1179–1180. 14 กรกฎาคม 2478.
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวพระราชพิธีโสกันต พระราชพิธีโสกันตพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุธาทิพยรัตน และพระราชทานพระสุพรรณบัตรและเครื่องราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ฟ้าสุธาทิพยรัตน, เล่ม 4, ตอน 38, 6 มกราคม จ.ศ. 1249, หน้า 300
- ราชกิจจานุเบกษา, การเฉลิมพระสุพรรณบัตร 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 20, ตอน 19, 9 สิงหาคม ร.ศ. 122, หน้า 307
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม 10, ตอน 35, 26 พฤศจิกายน ร.ศ. 112, หน้า 374
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ ฝ่ายใน 2015-10-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 21, ตอน 32, 6 พฤศจิกายน ร.ศ. 123, หน้า 570
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายใน 2011-11-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 25, ตอน 39, 27 ธันวาคม ร.ศ. 127, หน้า 1153
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบัน ฝ่ายใน, เล่ม 29, ตอน 0 ง, 22 มกราคม ร.ศ. 131, หน้า 2444
- ดร. พิชิต เมืองนาโพธิ์. "เรือจมสุทธาทิพย์". สืบค้นเมื่อ 8 กันยายน 2557.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
((help))
- บรรณานุกรม
- สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 69. ISBN
- จิรวัฒน์ อุตตมะกุล, นายแพทย์. พระภรรยาเจ้า และสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ 5. กรุงเทพฯ : ลายคำ, 2552. 600 หน้า. ISBN
- ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. หอมติดกระดาน. กรุงเทพฯ : มติชน, 2553. 394 หน้า. ISBN
แหล่งข้อมูลอื่น
- สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร
- เรือจมสุทธาทิพย์ 2006-06-23 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr 14 knyayn ph s 2420 2 mkrakhm ph s 2466 epnphrarachthidainphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw prasutiaetsmedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi epnphrarachthidachnthulkrahmxmphraxngkhaerkinrchkalthi 5 miphraosthranuchaphraxngkhhnung khux smedcphraecabrmwngsethx ecafabriphtrsukhumphnthu krmphrankhrswrrkhwrphinit klawknwaphraxngkhepnecanayphumiphrasiriochmngdngamepnthisud aelaepnphrarachthidathiphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwoprdpransmedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtnsmedcphraecabrmwngsethx chn 5 ecafachnexk krmhlwngsrirtnoksinthrprasuti14 knyayn ph s 2420 phrabrmmharachwng praethssyamsinphrachnm2 mkrakhm ph s 2466 45 pi orngphyabalculalngkrn praethssyamrachwngsckriphrabidaphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwphramardasmedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwiphraprawtiphrachnmchiphchwngtn thulkrahmxmhyingemuxkhrngthrngphraeyaw kxnosknt smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr epnphrarachthidaphraxngkhthi 19 inphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw prasutiaetsmedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi emuxewla 09 21 n khxngwnthi 14 knyayn ph s 2420 idrbphrarachthanphranamcaksmedcphrachnknathemuxwnthi 14 tulakhmpiediywkn dngpraktin cdhmayehtuphrarachkicraywninrchkalthi 5 khwamwa ewlabay 5 omngessipsmophcheduxnlukfahying ihchuxsuththathiphyrtnsukhumkhtiyklyawdi aelarbphrarachthanphrasuphrrnbtrechlimphranamemuxwnthi 6 mkrakhm ph s 2430 phrachnknathtrseriykwa lukhying chawwngxxkphranamwa thulkrahmxmhying hrux thulkrahmxmhyingihy enuxngcakphraxngkhepnphrarachthidaecafachnexkphraxngkhaerkinrchkal elaknwakxnthiphraxngkhcaprasutinn miecanaystrikhuxphraecawrwngsethx phraxngkhecaxaphaphrrni phrathidainphraecabrmwngsethx krmhlwngphichitprichakr yngepntharikaxyu elakhanniymchmchunkninhmuchawwngaelaecanaywamiphrarupochmswyngamnk khrnphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwmiphrarachthidaphraxngkhni khwamthithulkrahmxmhyingmiphrarupochmngdngam thungkbphrabidarbsngkbphraecanxngyaethx krmhlwngphichitprichakr wa chnimaephethxaelw krmphichit hmaykhwamwathrngmi luksaw swyimaephphrathidakrmhlwngphichit aetthisakhykhuxphraxngkhmiphraphktraelaphrarupochmkhlaykhlungkbsmedcphraethphsirinthrabrmrachini phrabrmrachchnniinphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw ephraaekhytrswa hnalukhyingehmuxnya phxxyakcudthupethiynbuchaehluxekin aelaphrarachthanphrathamrngkhih hmxmecamaryatrkyya diskul thrngelaprathaniwwa smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr emuxthrngphraeyawnn phiwphrrnkhawphudphxngimmirxngrxyid bnphrawrkayely cnepnthiekrngkninewlannwacamiphrachnmimyun emuxmiphrachnsaidhnungpi wnhnungkhnaphraphieliyngechiyesdckhunefaphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw khnathi phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwthrngrbphraxngkhsngphrarachthantxphranangecasukhumalmarsri phrarachethwi playphrakhnngkhxngphraxngkhidkraaethkkbkhxbphancnekidaephlepn thaihchawwngolngicwathrngmiaephlepn aelakhngcamiphrachnmyun smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthrthrngekharbkarsuksaxyangkulstrichawwngtamobranrachpraephnithiorngeriynrachkumariinphrabrmmharachwng thrngsuksawichaphasaithycakphramarda aelaphrayasrisunthrowhar nxy xacaryangkur aelathrngsuksawichaphasaxngkvscakkhrumithinaelakhruthimcnaetkchan hlngosknt smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr thrngchaykhukbsmedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi phramarda emuxphrachnsaid 11 pi phraxngkhidekhaphraphithiosknt emuxthrngekhruxngswmchdaaelwphrabidathungkbtrswa lukphxngampanethwda aelaemuxmikhbwnaehoskntnnmiekrdechingsubsibelatxknmawa brrdachawbanthiidmaefachmkhbwnaehkhrngnntangkxxkpakwa lukthanngamnk elytxngaehknthungeyn xnthicringaelw smedcphranangecaesawphaphxngsri phrawrrachethwithrngphraprachwrphraorkhpccubnaelaidbrrthmhnunthiphraephlakhxngphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwiw thaihphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwesdcipinphrarachphithiimid cungthaihphithiaehoskntnntxngeluxnipthungkha hlngphrarachphithiosknt phraxngkhtxngngdesdcxxkcakphrarachthanfayinaelathrngsaphkxyangkhttiyrachnari aetsmedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthrthrngknaesng aelathulkhxphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwihrbsngihphraxngkhepnedktx ephuxthicathwaynganrachelkhanukarinirbichebuxngphrayukhlbathphrachnknaththifayhnaidtxip sungphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkoprdihepntamnn aetthrngtrsiwwa emuxxayukhrb 18 emuxidphxcaimyxmlukhyingxik hlngcaknnepntnma smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr thrngptibtitnepnecanayfayintamxyangobranrachpraephnixyangekhrngkhrd khrnecakhuncxmmardasali inrchkalthi 4 sungepnkhrwyayphiralyemux ph s 2443 phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwphrarachthanihbaephykuslsphkhxngecakhuncxmmardaphayinphrabrmmharachwng ephraa ephuxkhwamsadwkaeklukhyingimtxngkhamfak inrachsankyuorpmkeriykphraxngkhsungepnphrarachthidaphraxngkhihywa prinessrxyl sungethiybkbphraxisriyys syambrmrachkumari inpccubn khrnwnthi 9 singhakhm ph s 2446 phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw miphrabrmrachoxngkaroprdekla sthapnasmedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi khunepnsmedcecafatangkrmfayinmiphranamwa smedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi krmhlwngsrirtnoksinthr epnsmedcphraecalukethxphraxngkhediywinrchsmyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwthiidrbphrarachthankrmsungsudthungkrmhlwng aelaphranamkrmynghmaykhwamthungkrungrtnoksinthrsungepnnamkhxngemuxnghlwng karprachwraelakarsinphrachnm smedcphraecaphinangethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr prachwrphraorkhthiphrappphasaaelasinphrachnmemuxewla 16 12 n khxngwnthi 2 mkrakhm ph s 2465 nbaebbpccubnepn ph s 2466 siriphrachnsa 45 pi ewla 17 30 n khxngwnthdma phrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhw esdcmaphrarachthannahlwngsrngphrasphthiwngbangkhunphrhm ecaphnknganechiyphrasphlngphralxng pradisthanbnaewnfa 3 chn prakxbphraokskudnihyyxdphumefuxng tngekhruxngsung 8 chumsay 2 aelaekhruxngrachxisriyaphrn aelwthrngthxdphaitresrc phrasngkhswdsdbpkrnaelwthwayxnuomthna oprdihmiphraphithithrrmswdphraxphithrrmthngklangwnklangkhunmikahnd 2 eduxn thungwnthi 2 thnwakhm ph s 2466 ecaphnknganepliynphraoksepnphraoksthxngihy ewla 17 00 n phrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhwesdc mabaephyphrarachkusl phraethphmuni ephuxn tis stht ot aesdngphrathrrmethsnahnungknth wnthi 4 thnwakhm ewla 13 00 n ecaphnknganepluxngphraoksxxk echiyphralxngthrngphrasphkhunphrawxwimanethiymmaxxkcakwngbangkhunphrhmiphyudhnawdphraechtuphnwimlmngkhlaram echiyphrasphkhunphraewchyntrachrth phrayanwraphrnxanphraxphithrrmnakhbwnechiyphrasphipyngphraemruthxngsnamhlwng prakxbphraokscnthn phraecawrwngsethx krmhlwngchinwrsiriwthn smedcphrasngkhracheca aesdngphrathrrmethsnahnungknth ewla 17 50 n cungphrarachthanephlingphrasphchiwitswnphraxngkhphracriywtr caksay smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr phraecabrmwngsethx krmhlwngthiphyrtnkiritkulini ecakhuncxmmardasali inrchkalthi 4 aelasmedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi hmxmrachwngssudic brryngkaesna phuthiidmaphungphrabarmithulkrahmxmhyingmatngaetxayu 11 pi cnthungsinphrachnm idekhiynelathungthulkrahmxmhyingwa yngmiidelathungphrarupphraochmthingdngamying emuxthrngphraecriyphrachnsaaelw thulkrahmxmaedng smedcphramhitlathiebsr xdulyedchwikrm phrabrmrachchnk yngthrngchmwa phihyingchangngamcring aemthabwnnahmakkimehmuxnikhr swnphramrryath phraxiriyabth kidyinaetkhnsrresriy aelayxphraekiyrti wadwyphrakuslthiidthrngthaiwaethnhlngbndalihngamphrxmthngphrarupochm phranisy aelanaphrathy epnyxdkhttiynari hmxmecacngcitrthnxm diskul bnthukiwemuxkhraweksakntkhwamwa khaphecaphxiccaxyukbsmedcecafakrmhlwngsrirtnoksinthr emuxxyuinwngekhythrngelaprathanwa khaphecaipedintamthulkrahmxmhyingtidxktxngicthicaxyukbthan ipnganinwngkhrngidkmungthicaipefathulkrahmxmnixyuesmx swnhmxmecamaryatrkyya diskul bnthukekiywkbsmedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthriwwa inchwchiwit 5 khwbkhxngkhapheca yngimekhyehnikhrthingamaelanarkehmuxnphraxngkhthanely aetsahrbinsaytaedk xyangphraecawrwngsethx phraxngkhecaculckrphngs thrngmxngwathulkrahmxmhyingnn ngammak aetkhxnkhangnaklw enuxngcakepnphrarachthidachnthulkrahmxmphraxngkhihycungepnchn phrapituccha khxngecanaychnphrarachnddainrchkalthi 5 epnswnmak emuxphrabidatrseriykwa lukhying aelaphuxuntrseriykaelarabuthungwa thulkrahmxmhying ecanaychnphraphatiyabangphraxngkhcungephlxphraxngkhtrseriykwa thulkrahmxmpahying dngechnphraecawrwngsethx phraxngkhecaculckrphngsthrngniphnthiwinhnngsuxeruxng ekidwngparusk elm 1 wa thulkrahmxmhyingnn thrngngammak aetkhxnkhangnaklw aelaemuxwnhnungphraxngkhecaculckrphngs trseriykthulkrahmxmhyingwa thulkrahmxmpahying kthrngthuktahniwa xair thulkrahmxmpachaymithiihn khwamsnphrathy smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthroprdkhxngswyngam phraxngkhmiphraprichasamarthdankarthknitting Knitting aela Tatting cnidrbrangwlpracapiwdebycmbphitrdusitwnaramrachwrwihar nxkcakniphraxngkhyngoprdkarcddxkim rxydxkim odythrngaeplngwithipkdxkimkhwdsungaetedimcapkesmxknepnphummaaebbsungkhangtakhang aelapkibimaesmhruxplxyihdxkhxylngmabangkracayknip phraxngkhepnphupradisthphwngmalythiphukhxycakribbinepnphraxngkhaerk phraxngkhoprdkarthayphaph samarthlangaelaxdphaphiddwyphraxngkhexng odyphaphthaykhxngphraxngkhkidrbrangwlchnaelisinkarprakwdpracapidwyechnkn phraxngkhmiphraniphnthcanwnhnung hnunginnnkhux chnthechlimphraekiyrtismedcphraecanxngnangethx ecafakrmhlwngwisuththikrastriy inrupaebb praktinhnngsux klxncarukaetngprathipthibangpaxin emuxnganrchdaphieskinrchchkalthi 5 tiphimphemux ph s 2464phrakrniykickhnatamesdcphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwemuxkhraesdcpraphaschwa ph s 2444 smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthrthrngrbrachkarepnrachelkhanukariniinphraxngkhphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwaelaidmioxkastamesdcpraphastnhlaykhrng rwmthngtamesdcpraphaschwa sungidodyesdcxxkaekhkemuxngrwmkbphrabida emuxphrabidakalngeswyekhruxngaelathrngnganipdwy camirbsngihphraxngkhthrngxksrtamphrarachdarssngngan phrakrniykicdansatharnkuslnn phraxngkhthrngbricakhthrphyswnphraxngkhephuxrwmkxtngsphaxunaolmaedngaehngchatisyam sphakachadithy aelayngthrngdarngtaaehnngxupnayikasphaxunaolmaedng rwmkbecanayfayinxikhlayphraxngkh echn smedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi phraxrrkhchayaethx phraxngkhecaxublrtnnarinakh krmkhunxrrkhwrrachklya phrawimadaethx phraxngkhecasayswliphirmy krmphrasuththasininat piymharachpdiwrda nxkcakni phraxngkhyngthrngbricakhphrarachthrphyswnphraxngkhepnengin 200 000 bath inoxkaskhlaywnprasutiemuxwnthi 15 knyayn ph s 2460 inkarsrangtuksuththathiphy phayinorngphyabalculalngkrn sphakachadithy nbepnphrarachwngsfayinphraxngkhaerkthithrngbricakhthrphysrangtukthung 200 000 bath nxkcakni phraxngkhyngthrngdarngtaaehnngsmachikphiesskhxngsphakachadithy enuxngcakphrakrniykicthiphraxngkhepnphuxupthmphchwyehluxkickarsphakachadmaodytlxdphraekiyrtiysthrrmeniymphrayskhxng krmhlwngsrirtnoksinthrthngpracaphraxisriyystrapracaphraxngkhkarthulitfaphrabathkaraethntnkhaphraphuththecakarkhanrbphayakha ephkhaphraxisriyys 14 knyayn ph s 2420 14 tulakhm ph s 2420 smedcphraecalukethx ecafahying 14 tulakhm ph s 2420 9 singhakhm ph s 2446 smedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi 9 singhakhm ph s 2446 23 tulakhm ph s 2453 smedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi krmhlwngsrirtnoksinthr 23 tulakhm ph s 2453 2 mkrakhm ph s 2466 smedcphraecaphinangethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr 10 krkdakhm ph s 2478 smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthrekhruxngrachxisriyaphrn smedcphraecabrmwngsethx ecafa krmhlwngsrirtnoksinthr idrbphrarachthanekhruxngrachxisriyaphrnchnsungsudkhxngtrakultang dngtxipni ph s 2430 ekhruxngkhttiyrachxisriyaphrnxnmiekiyrtikhunrungeruxngyingmhackribrmrachwngs m c k fayin ph s 2446 ekhruxngrachxisriyaphrnxnepnobranmngkhlnphrtnrachwraphrn n r fayin ph s 2436 ekhruxngrachxisriyaphrnculcxmekla chnthi 1 pthmculcxmekla p c fayin ph s 2447 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 4 chnthi 2 m p r 2 ph s 2451 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 5 chnthi 1 c p r 1 ph s 2455 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 6 chnthi 1 w p r 1 phraxnusrntuksuththathiphy tngxyuphayinorngphyabalculalngkrn sphakachadithy epntukthisrangkhuncakkarbricakhphrarachthrphyswnphraxngkhepnengin 200 000 bath enuxnginoxkaskhlaywnprasutiemuxwnthi 15 knyayn ph s 2460 eruxsuththathiphy epneruxklifehlkkhxngbristh Siam Steam Navigation tngchuxtamphranam smedcecafasuththathiphyrtn pccubn eruxsuththathiphyidcmlngrahwangekaaorngokhnkbekaacwng enuxngcakthukraebidcakekhruxngbinthingraebidkhxngfaysmphnthmitrphngsawliphngsawlikhxngsmedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr 16 24 phrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkmharach 8 12 phrabathsmedcphraphuththelishlanphaly 17 25 smedcphraxmrinthrabrmrachini 4 6 phrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw 18 26 engin aestn 9 13 smedcphrasrisurieynthrabrmrachini 19 27 smedcphraecaphinangethx ecafakrmphrasrisudarks 2 phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw 20 phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw 10 smedcphrabrmrachmatamhykaethx krmhmunmatyaphithks 21 ecacxmmardathrphy 5 smedcphraethphsirinthrabrmrachini 22 busy chawbangekhn 11 hmxmnxy siriwngs n xyuthya 23 aecm 1 smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr 24 16 phrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkmharach 12 8 phrabathsmedcphraphuththelishlanphaly 25 17 smedcphraxmrinthrabrmrachini 6 4 phrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw 26 18 engin aestn 13 9 smedcphrasrisurieynthrabrmrachini 27 19 smedcphraecaphinangethx ecafakrmphrasrisudarks 3 smedcphrapitucchaeca sukhumalmarsri phraxkhrrachethwi 28 ecaphrayaxrrkhmhaesna bunnakh 14 smedcecaphrayabrmmhaphiichyyati tht bunnakh 29 ecakhunphrarachphnthunwl 7 ecakhuncxmmardasali inrchkalthi 4 15 khlay bunnakh xangxingechingxrrthphraphrryaeca aelasmedcecafainrchkalthi 5 hna 103 104 hxmtidkradan hna 191 phraphrryaeca aelasmedcecafainrchkalthi 5 hna 105 rachkiccanuebksa prakasphrarachthanphrasuphrrrnbtr sthapnaphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn khunepn smedcphraecalukethx ecafasuthathiphyrtn elm 4 txn 38 6 mkrakhm c s 1887 hna 304 rchkalthi 5 rbsng chnimethxaephaelw emuxthrngmi luksawswy imaephkrmhlwngphichitprichakr silpwthnthrrm 11 phvscikayn 2562 subkhnemux 2 phvsphakhm 2563 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help tananin krmhlwngsrirtnoksinthr phrarachthidathir 5 xxkphraoxsth ngamehmuxnethwda silpwthnthrrm 13 emsayn 2563 subkhnemux 2 phvsphakhm 2563 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help wikly phngsphnitannth aelaphltri hmxmrachwngssuphwthy eksmsri 13 emsayn 2563 smedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi namanukrmwrrnkhdiithy subkhnemux 4 phvsphakhm 2563 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help rachkiccanuebksa phrabrmrachoxngkarprakastngkrm smedcphraecalukethxfayin smedcphraecalukethx ecafasuththathiphyrtn sukhumkhttiyklyawdi 2012 06 04 thi ewyaebkaemchchin elm 20 txn 19 9 singhakhm ph s 2446 hna 312 rachkiccanuebksa khawsinphrachnm 2009 02 19 thi ewyaebkaemchchin elm 39 txn ng 7 mkrakhm ph s 2466 hna 2779 karphraemruthxngsnamhlwng PDF rachkiccanuebksa 40 ng 4000 4011 17 kumphaphnth ph s 2466 subkhnemux 3 kumphaphnth ph s 2562 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a trwcsxbkhawnthiin accessdate aela date help http valuablebook tkpark or th pdf annals pdf lingkesiy cdhmayehtukaresdcpraphastnkhxngphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw hxmtidkradan hna 75 76 sphakachadithy khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2012 05 31 subkhnemux 11 phvscikayn 2555 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help withyalyphyabalsphakachadithy lingkesiy phiphithphnthmichiwit sphakachadithy lingkesiy subkhnwnthi 14 phvsphakhm ph s 2556 PDF khlngkhxmulekaekbcakaehlngedim PDF emux 2012 06 04 subkhnemux 2007 12 15 phrabrmrachoxngkar prakaskhanaphranamphrabrmwngsanuwngs PDF rachkiccanuebksa 27 k 1 30 tulakhm 2453 phrabrmrachoxngkar prakaskhanaphranamphrabrmwngsanuwngs PDF rachkiccanuebksa 28 k 154 30 krkdakhm 2454 prakas khanaphranamphrabrmwngsanuwngs PDF rachkiccanuebksa 52 0ng 1179 1180 14 krkdakhm 2478 rachkiccanuebksa khawphrarachphithiosknt phrarachphithioskntphraecalukethx ecafasuthathiphyrtn aelaphrarachthanphrasuphrrnbtraelaekhruxngrachxisriyysepnsmedcphraecalukethx fasuthathiphyrtn elm 4 txn 38 6 mkrakhm c s 1249 hna 300 rachkiccanuebksa karechlimphrasuphrrnbtr 2016 03 04 thi ewyaebkaemchchin elm 20 txn 19 9 singhakhm r s 122 hna 307 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn elm 10 txn 35 26 phvscikayn r s 112 hna 374 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn fayin 2015 10 02 thi ewyaebkaemchchin elm 21 txn 32 6 phvscikayn r s 123 hna 570 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn rchkalpccubnfayin 2011 11 20 thi ewyaebkaemchchin elm 25 txn 39 27 thnwakhm r s 127 hna 1153 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn rchkalpccubn fayin elm 29 txn 0 ng 22 mkrakhm r s 131 hna 2444 dr phichit emuxngnaophthi eruxcmsuththathiphy subkhnemux 8 knyayn 2557 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin accessdate help brrnanukrmsankwrrnkrrmaelaprawtisastr krmsilpakr rachskulwngs krungethph sankwrrnkrrmaelaprawtisastr krmsilpakr 2554 296 hna hna 69 ISBN 978 974 417 594 6 cirwthn xuttmakul nayaephthy phraphrryaeca aelasmedcecafainrchkalthi 5 krungethph laykha 2552 600 hna ISBN 978 974 9747 52 0 snsniy wirasilpchy hxmtidkradan krungethph mtichn 2553 394 hna ISBN 978 974 02 0643 9aehlngkhxmulxunwikimiediykhxmmxnsmisuxthiekiywkhxngkb smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr smedcphraecabrmwngsethx ecafasuththathiphyrtn krmhlwngsrirtnoksinthr eruxcmsuththathiphy 2006 06 23 thi ewyaebkaemchchin