Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
บทความนี้อาศัยจากมากเกินไป |
พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ (28 เมษายน พ.ศ. 2406 – 10 มีนาคม พ.ศ. 2490) เป็นพระราชวงศ์สยาม รัฐมนตรี นายพล และนักปราชญ์ เป็นพหูสูต พระองค์กลายเป็น "นายช่างใหญ่แห่งกรุงสยาม"
| สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 เจ้าฟ้าชั้นโท | |||||||||
 | |||||||||
| ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง | 12 มกราคม พ.ศ. 2477 - 2 มีนาคม พ.ศ. 2478 | ||||||||
| รัชสมัย | พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| นายกรัฐมนตรี | พระยาพหลพลพยุหเสนา | ||||||||
| เสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 21 มีนาคม พ.ศ. 2435 – 23 ธันวาคม พ.ศ. 2437 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ก่อนหน้า | สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงษ์ | ||||||||
| ถัดไป | พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นศิริธัชสังกาศ | ||||||||
| เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 1 เมษายน พ.ศ. 2435 – 20 มีนาคม พ.ศ. 2436 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ก่อนหน้า | สถาปนากระทรวง | ||||||||
| ถัดไป | พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ | ||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 2 กันยายน พ.ศ. 2444 – 12 มิถุนายน พ.ศ. 2450 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ก่อนหน้า | เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ | ||||||||
| ถัดไป | พระยาสุริยานุวัตร | ||||||||
| เสนาบดีกระทรวงกลาโหม | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2437 – 2 กันยายน พ.ศ. 2442 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ก่อนหน้า | เจ้าพระยาพลเทพ (ในฐานะ สมุหพระกลาโหม) | ||||||||
| ถัดไป | พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม | ||||||||
| (เสนาบดีกระทรวงวัง) | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 13 มิถุนายน พ.ศ. 2448 – กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2452 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ก่อนหน้า | พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา | ||||||||
| ถัดไป | พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสรรพสิทธิประสงค์ | ||||||||
| (อภิรัฐมนตรี) | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 – 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2475 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| (องคมนตรี) | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2430 – พ.ศ. 2435 | |||||||||
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| ผู้บัญชาการกรมยุทธยาธิการ | |||||||||
| ดำรงตำแหน่ง มีนาคม พ.ศ. 2439 – เมษายน พ.ศ. 2442 | |||||||||
| เสนาบดี | พระองค์เอง | ||||||||
| ก่อนหน้า | สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช | ||||||||
| ถัดไป | สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช | ||||||||
| ประสูติ | 28 เมษายน พ.ศ. 2406 จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม (ปัจจุบัน กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย) | ||||||||
| สิ้นพระชนม์ | 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 (83 ปี) วังคลองเตย จังหวัดพระนคร ประเทศไทย (ปัจจุบัน พิพิธภัณฑ์ตำหนักปลายเนิน กรุงเทพมหานคร) | ||||||||
| พระราชทานเพลิง | 19 เมษายน พ.ศ. 2493 พระเมรุ ท้องสนามหลวง | ||||||||
| หม่อม | หม่อมราชวงศ์ปลื้ม ศิริวงศ์ มาลัย เศวตามร์ หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ | ||||||||
| |||||||||
| พระบุตร | 9 องค์ | ||||||||
| ราชวงศ์ | จักรี | ||||||||
| ราชสกุล | จิตรพงศ์ | ||||||||
| พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว | ||||||||
| พระมารดา | พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย | ||||||||
| ศาสนา | เถรวาท | ||||||||
| อาชีพ | ทหาร นักการเมือง ศิลปิน นักวิชาการ | ||||||||
| ลายพระอภิไธย |  | ||||||||
| ยศที่ได้รับการแต่งตั้ง | |||||||||
| รับใช้ | สยาม | ||||||||
| แผนก/ | กองทัพสยาม | ||||||||
| ชั้นยศ |  พลเอก | ||||||||
| บังคับบัญชา | รั้งตำแหน่งผู้บัญชาการกรมทหารเรือ ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ | ||||||||
พระประวัติ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 63 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย ประสูติเมื่อวันอังคารเดือน 6 ขึ้น 11 ค่ำ ปีกุน เบญจศก จ.ศ. 1225 ตรงกับวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406 แรกประสูติมีสกุลยศเป็นพระองค์เจ้า และได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระบรมชนกนาถโดยมีพระราชหัตถเลขา ดังนี้
"สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้ากรุงสยามผู้พระบิดา ขอตั้งนามบุตรชายที่ประสูติจากหญิงแฉ่พรรณรายผู้มารดา ในวันอังคาร เดือน 6 ขึ้น 11 ค่ำ ปีกุนเบญจศกนั้นว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ สิงหนาม ขอจงมีความเจริญชนมายุ พรรณ สุข พล ปฏิภาณ ศุภสารสมบัติ สุวรรณหิรัญรัตนยศบริวารศฤงคารศักดานุภาพ ตระบะเดชพิเศษคุณสุนทรศรีสวัสดิ พิพัฒนมงคลพิบุลยผลทุกประการ เทอญ"
เมื่อครั้งที่สมเด็จพระบรมชนกนาถสวรรคต พระองค์มีพระชันษาเพียง 5 ปี แต่ทรงจำถึงตอนหนึ่งว่า "สมเด็จพระราชบิดาทรงประทับนั่งที่เก้าอี้ที่หมุนได้ ทรงฉลองพระองค์สีแดงสด"
ในปี พ.ศ. 2428 ได้รับการสถาปนาจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังมีพระราชดำริว่า หม่อมเจ้าพรรณราย พระมารดาในพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษนั้น นับเป็นพระเจ้าหลานเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระขนิษฐาร่วมพระชนกในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (สมเด็จพระบรมราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ดังนั้น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษจึงมีพระอัยการ่วมกับพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระบรมราชโองการสถาปนา พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ ขึ้นเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษ พร้อมกันนี้ทรงสถาปนาพระเชษฐภคินีในพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ ขึ้นเป็น พระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา ด้วย
นอกจากนี้พระองค์ทรงได้รับแต่งตั้งเป็นองคมนตรี เมื่อวันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2430
หลังจากที่ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งต่าง ๆ เช่น เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เสนาบดีกระทรวงพระคลัง เสนาบดีกระทรวงกลาโหม ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ ผู้บัญชาการทหารเรือ จนกระทั่งได้รับพระราชทานพระยศเป็น พลโท เมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2444 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระราชดำริเห็นควรที่จะสถาปนาให้ดำรงพระอิสริยยศที่ "กรมหลวง" ได้ กอปรกับการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ซึ่งเป็นพระโสทรานุชา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงสถาปนาพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษขึ้นเป็นเจ้าฟ้าต่างกรม มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัตติวงษ์ เมื่อ ปี พ.ศ. 2448
เมื่อ พ.ศ. 2452 พระองค์ประชวรด้วยโรคพระหทัยโตขณะที่ยังทรงรับราชการในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวัง จึงได้กราบถวายบังคมลาออกจากราชการ โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตตามที่ทรงขอ จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงแม้ด้วยพระโรคที่พระองค์เป็นอยู่นั้นไม่เอื้ออำนวยให้พระองค์ทรงสามารถรับราชการในตำแหน่งที่สำคัญ ๆ ได้ แต่พระองค์ก็ยังคงรับราชการส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงออกแบบงานต่าง ๆ ตามพระราชประสงค์ เช่น พระโกศพระบรมอัฐิและพระวิมานทองคำลงยาราชาวดีสำหรับประดิษฐานพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระบรมราชโองการเลื่อนกรมสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัตติวงษ์ ขึ้นเป็นกรมพระ มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่าสมเด็จพระเจ้าบรมวงษ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ มหามกุฏพงศ์นฤบดินทร ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ ปรเมนทรราชปิตุลา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตรกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธีวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัติ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับแต่งตั้งเป็นอภิรัฐมนตรี ตั้งแต่วันที่ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ถึงวันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2475
วันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2488 สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลมีพระราชโองการให้เลื่อนเป็นกรมพระยา มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์ มหามกุฎพงศนฤบดินทร์ ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ อัฐเมนทรราชอัยยกา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตรกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธิวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัตน์ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร ทรงศักดินา 50000
ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงใช้เวลาส่วนใหญ่กับงานศิลปะและวิทยาการจนพระกำลังพระปัญญาเสื่อมลงทุกที ด้วยทรงพระชราด้วยโรคภัยเบียดเบียน คือ โรคพระหทัยโต หลอดลมอักเสบเรื้อรัง และโรคเส้นพระโลหิตแข็ง วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 จึงสิ้นพระชนม์โดยสงบ ขณะมีพระชันษาได้ 83 ปี นับเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่มีพระชันษาสูงที่สุด และเป็นพระองค์เดียวที่มีพระชนม์ชีพมาถึงรัชสมัยรัชกาลที่ 9 ในการนี้ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ไว้ทุกข์ในพระราชสำนักมีกำหนด 15 วัน และพระราชทานพระโกศทองใหญ่ ประดับพุ่มเฟื่อง แทนพระโกศทองน้อยที่ทรงพระศพอยู่แต่เดิม เป็นการเพิ่มพระเกียรติยศขึ้นเป็นพิเศษ โดยมีพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง เมื่อวันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2493 โดยใช้พระเมรุองค์เดียวกับพระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
พระกรณียกิจ
ด้านราชการ
ทรงดำรงตำแหน่งเป็นเสนาบดีหลายกระทรวง ประกอบไปด้วย กระทรวงโยธาธิการกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ กระทรวงกลาโหม กระทรวงวัง ทั้งยังดำรงตำแหน่งองคมนตรีและรัฐมนตรีสภา และสมาชิกสภาการคลัง
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงดำรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรีที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน อุปนายกราชบัณฑิตยสภา แผนกศิลปากร และพระองค์ยังได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งผู้กำกับการพระราชวงศ์ มีหน้าที่สนองพระเดชพระคุณในพระราชกรณียกิจส่วนพระองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยพระราชวงศ์พระองค์ใดที่มีกิจที่ไม่ต้องกราบบังคมทูลพระกรุณาก็ให้ติดต่อกราบบังคมทูลต่อพระองค์แทน นอกจากนี้ ในขณะที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จยังต่างประเทศ พระองค์ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ตั้งแต่วันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2476 จนกระทั่ง พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติ พระองค์จึงพ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
ด้านศิลปกรรม
งานสถาปัตยกรรมที่โปรดทำมากคือ แบบพระเมรุ โดยตรัสว่า "เป็นงานที่ทำขึ้นใช้ชั่วคราวแล้วรื้อทิ้งไป เป็นโอกาสได้ทดลองใช้ปัญญาความคิดแผลงได้เต็มที่ จะผิดพลาดไปบ้างก็ไม่สู้กระไร ระวังเพียงอย่างเดียวคือเรื่องทุนเท่านั้น"
ด้านสถาปัตยกรรม
- การออกแบบก่อสร้างพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2442
- การออกแบบก่อสร้างอาคารเรียนโรงเรียนมัธยมวัดเบญจมบพิตร เริ่มก่อสร้างเมื่อ วันที่ 4 มิถุนายน รัตนโกสินทรศก 121 (พ.ศ. 2445) หรือ ร.ศ. 121
งานด้านสถาปัตยกรรมเป็นงานที่พระองค์ทรงพิถีพิถันอย่างมาก เพราะตรัสว่า "ต้องระวังเพราะสร้างขึ้นก็เพื่อความพอใจ ความเพลิดเพลินตา ไม่ใช่สร้างขึ้นเพื่ออยากจะรื้อทิ้ง ทุนรอนที่เสียไปก็ใช่จะเอาคืนมาได้ ผลที่สุดก็ต้องทิ้งไว้เป็นอนุสาวรีย์สำหรับขายความอาย"
ด้านภาพจิตรกรรม
- ภาพเขียน
- ภาพเขียนสีน้ำมันประกอบพระราชพงศาวดาร แผ่นดินพระเจ้าท้ายสระครั้งกรุงศรีอยุธยา เป็นภาพช้างทรงพระมหาอุปราชแทงช้างพระที่นั่ง ภาพเขียนรถพระอาทิตย์ที่เพดานพระที่นั่งภานุมาศจำรูญ (พระที่นั่งบรมพิมาน)
- ภาพประกอบเรื่องธรรมาธรรมะสงคราม
- ภาพแบบพัดต่าง ๆ
ฯลฯ
ด้านออกแบบ
- ออกแบบตรากระทรวงต่าง ๆ
- อนุสาวรีย์ทหารอาสา
- อนุสาวรีย์สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง
- อุทกทาน (องค์พระธรณีบีบมวยผมที่เชิงสะพานผ่านพิภพลีลา)
- พระปฐมบรมราชานุสรณ์เชิงสะพานพระพุทธยอดฟ้า
- พระเมรุมาศ และพระเมรุของพระบรมวงศ์หลายพระองค์
- พระพุทธไสยาสน์ ประดิษฐาน ห้องกรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย ตึกไชยันต์ โรงเรียนวัดราชาธิวาส สร้างอุทิศถวายและบรรจุพระอัฐิ และพระอังคาร ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย
ด้านวรรณกรรม
มีทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง เช่น โคลงประกอบภาพจิตรกรรมภาพพระราชพงศาวดาร โคลงประกอบเรื่องรามเกียรติ์ ทรงพระนิพนธ์เมื่องานฉลองพระนครครบรอบร้อยปี, ลายพระหัตถ์โต้ตอบประทานบุคคลต่าง ๆ เช่น จดหมายเวรโต้ตอบกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ลายพระหัตถ์ประทานความรู้ในลักษณะจดหมายโต้ตอบพระสารประเสริฐและพระยาอนุมานราชธน เรื่องภาษาและประเพณี ลายพระหัตถ์โต้ตอบเหล่านี้ เป็นเหมือนคลังความรู้สำหรับผู้สนใจใฝ่ศึกษาค้นคว้าทั่วไป
ด้านดุริยางคศิลป์และนาฏศิลป์
ทรงสนพระทัยทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล โดยเฉพาะดนตรีไทยนั้นทรงฝึกฝนมาแต่พระเยาว์ ทรงถนัดเล่นปี่พาทย์และระนาดมากกว่าเครื่องดนตรีอื่น ๆ
- เพลงพระนิพนธ์
- เพลงสรรเสริญพระบารมี (คำร้อง)
- เพลงเขมรไทรโยค
- เพลงตับ เช่น ตับแม่ศรีทรงเครื่อง ตับเรื่องขอมดำดิน
ด้านบทละคร
ทรงนิพนธ์บทละครดึกดำบรรพ์ไว้หลายเรื่อง เช่น
- สังข์ทอง ตอนทิ้งพวงมาลัย ตีคลี และตอนถอดรูป
- คาวี ตอนเผาพระขรรค์ ชุบตัว และตอนหึง
- อิเหนา ตอนตัดดอกไม้ฉายกริช ไหว้พระ และตอนบวงสรวง
- รามเกียรติ์ ตอนศูรปนขาตีสีดา
พระโอรสและพระธิดา
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงเป็นต้นราชสกุลจิตรพงศ์ มีหม่อม 3 ท่าน ได้แก่
- หม่อมราชวงศ์ปลื้ม (ราชสกุลเดิม: ศิริวงศ์) พระธิดาในพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานให้เป็นสะใภ้หลวง
- หม่อมมาลัย (สกุลเดิม: เศวตามร์) ธิดาพระสาครสมบัติ (เผือก เศวตามร์)
- หม่อมราชวงศ์โต (ราชสกุลเดิม: งอนรถ) ธิดาในหม่อมเจ้าแดง งอนรถ กับหม่อมวัน งอนรถ ณ อยุธยา
โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 9 พระองค์ เป็นชาย 5 พระองค์ และหญิง 4 พระองค์
| พระรูป | พระนาม | หม่อมมารดา | ประสูติ | สิ้นชีพิตักษัย | คู่สมรส |
|---|---|---|---|---|---|
 | 1. หม่อมเจ้าหญิงปลื้มจิตร (ท่านหญิงเอื้อย) | หม่อมราชวงศ์ปลื้ม | 6 มกราคม พ.ศ. 2433 | 29 ธันวาคม พ.ศ. 2459 | |
 | 2. หม่อมเจ้าอ้าย (ท่านชายอ้าย) | ที่ 1 ในหม่อมมาลัย | ไม่ทราบปี | 5 กันยายน พ.ศ. 2446 | |
 | 3. หม่อมเจ้าเจริญใจ (ท่านชายยี่) | ที่ 2 ในหม่อมมาลัย | 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2440 | 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 | หม่อมอ่อน |
| 4. หม่อมเจ้าสาม (ท่านชายสาม) | ที่ 1 ในหม่อมราชวงศ์โต | พ.ศ. 2447 | พ.ศ. 2447 | |
 | 5. หม่อมเจ้าหญิงประโลมจิตร ไชยันต์ (ท่านหญิงอี่) | ที่ 2 ในหม่อมราชวงศ์โต | 8 มีนาคม พ.ศ. 2448 | 31 ตุลาคม พ.ศ. 2513 | หม่อมเจ้าตระนักนิธิผล ไชยันต์ |
| 6. หม่อมเจ้าหญิงดวงจิตร (ท่านหญิงอาม) | ที่ 3 ในหม่อมราชวงศ์โต | 26 กันยายน พ.ศ. 2451 | 6 กันยายน พ.ศ. 2548 | ||
 | 7. หม่อมเจ้ายาใจ (ท่านชายไส) | ที่ 4 ในหม่อมราชวงศ์โต | 28 ธันวาคม พ.ศ. 2453 | 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2539 | หม่อมจักลิน (ดูบัวส์) |
 | 8. หม่อมเจ้าเพลารถ (ท่านชายงั่ว) | ที่ 5 ในหม่อมราชวงศ์โต | 3 ธันวาคม พ.ศ. 2457 | 26 มีนาคม พ.ศ. 2537 | หม่อมเจ้ากุมารีเฉลิมลักษณ์ (ดิศกุล) |
 | 9. หม่อมเจ้าหญิงกรณิกา (ท่านหญิงไอ) | ที่ 6 ในหม่อมราชวงศ์โต | 11 ธันวาคม พ.ศ. 2459 | 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2558 |
พระยศ
พลเอก นายกองตรี สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ | |
|---|---|
| รับใช้ |  ไทย |
| แผนก/ | กองทัพบกสยาม |
| ชั้นยศ | พลเอก |
พระยศทหาร
- พ.ศ. 2431 นายพลตรี
- 20 กันยายน พ.ศ. 2444 นายพลโท
- 10 กันยายน พ.ศ. 2466 นายพลเอก
พระยศพลเรือน
- 22 กันยายน พ.ศ. 2455 - มหาเสวกเอก
พระเกียรติยศ
พระอิสริยยศ
| ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ | |
|---|---|
 ธงประจำพระอิสริยยศ | |
 ตราประจำพระองค์ | |
| การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
| การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
| การขานรับ | พะยะค่ะ/เพคะ |
- 28 เมษายน พ.ศ. 2406 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ
- 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 – 10 มีนาคม พ.ศ. 2428 : พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ
- 10 มีนาคม พ.ศ. 2428 – 18 ธันวาคม พ.ศ. 2430 : พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์
- 18 ธันวาคม พ.ศ. 2430 – 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2448 : พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์
- 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2448 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์
- 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์
- 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 – 31 ธันวาคม พ.ศ. 2488 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ มหามกุฏพงศ์นฤบดินทร ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ ปรเมนทรราชปิตุลา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตรกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธีวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัติ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร
- 31 ธันวาคม พ.ศ. 2488 – 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ มหามกุฏพงศนฤบดินทร์ ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ อัฐเมนทรราชอัยยกา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตรกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธีวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัตน์ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลต่างๆ ดังนี้
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย
- พ.ศ. 2481 –
![image]()
เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า) (ดาราประดับเพชร) - พ.ศ. 2436 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า) - พ.ศ. 2443 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.) (สังวาลจุลจอมเกล้าลงยาราชาวดี) - พ.ศ. 2459 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.) (ฝ่ายหน้า) - พ.ศ. 2468 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.) - พ.ศ. 2461 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.) - พ.ศ. 2436 –
![image]()
เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ)) - พ.ศ. 2433 –
![image]()
เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ)) - พ.ศ. 2436 –
![image]()
เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.) - พ.ศ. 2469 –
![image]()
เหรียญศารทูลมาลา (ร.ศ.ท.) - พ.ศ. 2447 –
![image]()
เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2 (ม.ป.ร.2) - พ.ศ. 2451 –
![image]()
เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (จ.ป.ร.1) - พ.ศ. 2453 –
![image]()
เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1) - พ.ศ. 2469 –
![image]()
เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 1 (ป.ป.ร.1) - พ.ศ. 2481 –
![image]()
เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1) - พ.ศ. 2441 –
![image]()
เหรียญราชินี (ส.ผ.) - พ.ศ. 2450 – เข็มอักษรเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป (เข็มทอง)
- พ.ศ. 2452 – เข็มพระชนมายุสมมงคล ชั้นที่ 1 (ทองคำลงยาราชาวดี)
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ
![image]()
อิตาลี: - พ.ศ. 2435 –
![image]()
เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฏอิตาลี ชั้นที่ 1
- พ.ศ. 2435 –
พระสมัญญานาม
- พระบิดาช่างศิลป์แห่งกรุงสยาม และ นายช่างใหญ่แห่งกรุงสยาม
- พระบิดาทางด้านสถาปัตยกรรมไทย
การระลึก
วันที่ 28 เมษายนเป็นวันครบรอบวันประสูติของพระองค์ ทุกปีจะมีงาน "วันนริศ" ณ ตำหนักปลายเนิน คลองเตย มีการแสดงละคร การบรรเลงเพลงพระนิพนธ์ การตั้งแสดงงานฝีพระหัตถ์บางชิ้น และการมอบ "ทุนนริศรานุวัดติวงศ์" แก่นักศึกษาในสาขาวิชาศิลปะ
เนื่องในวาระฉลองวันประสูติครบ 100 พรรษาของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ในวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2506 องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก ได้ประกาศยกย่องให้พระองค์เป็นบุคคลสำคัญของโลกประจำปี พ.ศ. 2506 นับเป็นบุคคลไทยคนที่ 2 ที่ได้รับการยกย่องดังกล่าว
พงศาวลี
| พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อ้างอิง
- เชิงอรรถ
- พระราชกฤษฎีกา ตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ พุทธศักราช ๒๔๗๖ 2011-11-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ราชกิจจานุเบกษา, 11 มกราคม 2476, เล่ม 50, หน้า 838, สืบค้นวันที่ 6 พฤศจิกายน 2561
- นับตามปีปฏิทินสากล
- Silpakorn Channel. "Documentary of Prince Naris Official" (Video, subtitled). YouTube (ภาษาไทย และ อังกฤษ). . เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-12-21. สืบค้นเมื่อ 2019-04-25.
- จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ, คาถาพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระนามพระราชโอรสธิดา, โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, พ.ศ. 2472
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศตั้งกรม, เล่ม ๑, ตอน ๖๕, ๑๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๒๘, หน้า ๕๖๗
- ราชกิจจานุเบกษา, คำประกาศตั้งเจ้าฟ้ากรมขุน (พระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัติยกัลยา และพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษ) 2011-11-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 4, ตอน 37, 30 ธันวาคม พ.ศ. 2430, หน้า 293
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตั้งปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 45
- ราชกิจจานุเบกษา, สัญญาบัตรปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 47-48
- ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งต่าง ๆ
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศเลื่อนกรมและตั้งเจ้าพระยา, เล่ม ๒๒, ตอน ๓๔, ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๘, หน้า ๗๓๗
- ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนกรม ตั้งกรม ตั้งพระองค์เจ้า และตั้งเจ้าพระยา, เล่ม ๓๐, ตอน ก, ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๖, หน้า ๓๒๙
- (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 42 (0 ง): 2618. 28 พฤศจิกายน 2468. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-08-16. สืบค้นเมื่อ 8 มีนาคม 2562.
{{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=((help)) - "พระบรมราชโองการ ประกาศ เลิกอภิรัฐมนตรีสภา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 49 (0 ก): 2618. 17 กรกฎาคม 2475. สืบค้นเมื่อ 8 มีนาคม 2562.
{{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=((help)) - ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัติวงศ์ ขึ้นเป็นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระยา, เล่ม ๖๓, ตอนที่ ๑ ก, ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๙, หน้า ๕-๘
- "ข่าวในพระราชสำนัก วันอังคาร ที่ ๑๑ มีนาคม ๒๔๙๐ กำหนดการ พระราชกุศลทักษิณานุสรณ์พระราชทานสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์ พุทธศักราช ๒๔๙๐" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 64 (13 ง): 491. 18 มีนาคม 2490. สืบค้นเมื่อ 13 สิงหาคม 2563.
{{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=((help)) - "กำหนดการ ที่ ๗/๒๔๙๓ พระราชทานเพลิงพระศพจอมพล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต พระศพพลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์ และพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย ณ พระเมรุท้องสนามหลวง พุทธศักราช ๒๔๙๓" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 67 (21 ง): 1525, 1540–1550. 11 เมษายน 2493. สืบค้นเมื่อ 14 มีนาคม 2562.
{{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=((help)) - การดำรงตำแหน่งเสนาบดี
- ดำรงตำแหน่งกระทรวงโยธาธิการ
- ดำรงตำแหน่งกระทรวงต่างๆ
- ดำรงตำแหน่งองคมนตรีและรัฐมนตรี
- ประกาศตั้งสมาชิกสภาการคลัง
- ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งผู้กำกับการพระราชวงศ์(สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์), เล่ม ๔๔, ตอน ๐ ก, ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๐, หน้า ๒๓๘
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชกฤษฎีกาตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ พุทธศักราช ๒๔๗๖ 2011-11-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๐, ตอน ๐ ก, ๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๖, หน้า ๘๓๘
- พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
- พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
- พระราชทานยศทหารบก
- ราชกิจจานุเบกษา,ประกาศพระราชทานยศแก่ข้าราชการในกระทรวงวัง เล่ม 29 หน้า 1405 วันที่ 22 กันยายน 2455
- ผู้บัญชาการทหารบก พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ 2019-09-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน จากเว็บไซต์กองทัพบก
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๕ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๘๐๑, ๑๘ พฤศจิกายน ๒๔๘๑
- ราชกิจจานุเบกษา, ถวายบังคมพระบรมรูปและพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2019-05-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๐ ตอนที่ ๓๔ หน้า ๓๖๘, ๑๙ พฤศจิกายน ๑๑๒
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ฝ่ายหน้า และ ฝ่ายใน, เล่ม ๑๗ ตอนที่ ๓๕ หน้า ๕๐๑, ๒๕ พฤศจิกายน ๑๑๙
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายหน้า, เล่ม ๒๒ ตอนที่ ๓๕ หน้า ๗๖๒, ๒๖ พฤศจิกายน ๑๒๒
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานตรารัตนวราภรณ์ 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๒๓, ๒๑ มกราคม ๒๔๕๙
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๒ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๖๗๐, ๗ มีนาคม ๒๔๖๘
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๕ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๘๔๘, ๑๙ มกราคม ๒๔๖๑
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๑๐ ตอนที่ ๓๙ หน้า ๔๓๔, ๒๔ ธันวาคม ๑๑๒
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๗ ตอนที่ ๔๓ หน้า ๓๙๒, ๒๕ มกราคม ๑๐๙
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2020-07-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๐ ตอนที่ ๔๑ หน้า ๔๕๖, ๗ มกราคม ๑๑๒
- ราชกิจจานุเบกษา, ส่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไปพระราชทาน 2022-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๔๓๙, ๒ พฤษภาคม ๒๔๖๙
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๑ ตอนที่ ๓๒ หน้า ๕๖๕, ๖ พฤศจิกายน ๑๒๓
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายหน้า, เล่ม ๒๕ ตอนที่ ๓๕ หน้า ๑๐๑๒, ๒๙ พฤศจิกายน ๑๒๕
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ 2022-06-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๔๑๐, ๑๑ มกราคม ๑๒๙
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ฝ่ายหน้า 2022-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๑๒๐, ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๙
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ 2022-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๕ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๖๐, ๒๘ พฤศจิกายน ๒๔๘๑
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญราชินี, เล่ม ๑๕ ตอนที่ ๒๖ หน้า ๒๘๓, ๒๕ กันยายน ๑๑๗
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มอักษรเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป, เล่ม ๒๔ ตอนที่ ๓๔ หน้า ๘๘๕, ๒๘ พฤศจิกายน ๑๒๖
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มพระชนมายุสมมงคล 2022-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๖ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๖๓๐, ๖ มีนาคม ๑๒๘
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ, เล่ม ๙ ตอนที่ ๕ หน้า ๓๕, ๑ พฤษภาคม ๑๑๑
- คนและเหตุการณ์ของไทยที่ยูเนสโกยกย่อง
- พระบิดาช่างศิลป์แห่งกรุงสยาม
- (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2020-12-01. สืบค้นเมื่อ 2018-07-13.
- พระบิดาทางด้านสถาปัตยกรรมไทย
- การเฉลิมฉลองบุคคลสำคัญและเหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์[] จากเว็บไซต์ สำนักเลขาธิการคณะกรรมการแห่งชาติ ว่าด้วยการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ
- บรรณานุกรม
- สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 73-74. ISBN
| ก่อนหน้า | สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ | ถัดไป | ||
|---|---|---|---|---|
| สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ |  | เสนาบดีกระทรวงพระคลัง (21 มีนาคม พ.ศ. 2435 - 23 ธันวาคม พ.ศ. 2437) |  | พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนศิริธัชสังกาศ |
| เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ (พุ่ม ศรีไชยันต์) | | เสนาบดีกระทรวงกลาโหม (พ.ศ. 2437 - พ.ศ. 2442) | | พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม |
| พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ | | รั้งตำแหน่งผู้บัญชาการกรมทหารเรือ (27 มีนาคม พ.ศ. 2441 - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2442) | | พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม |
| สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช | | ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ (8 สิงหาคม พ.ศ. 2444 - 11 ธันวาคม พ.ศ. 2453) | | พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช |
| สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต | |  ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ (12 มกราคม พ.ศ. 2476 - 2 มีนาคม พ.ศ. 2477) | | พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ |
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
bthkhwamnixasykarxangxingcakaehlngkhxmulpthmphumimakekinipkrunaprbprungniodyephimaehlngkhxmulthutiyphumihruxttiyphumi eriynruwacanasaraemaebbnixxkidxyangiraelaemuxir phlexk smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs 28 emsayn ph s 2406 10 minakhm ph s 2490 epnphrarachwngssyam rthmntri nayphl aelankprachy epnphhusut phraxngkhklayepn naychangihyaehngkrungsyam smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngssmedcphraecabrmwngsethx chn 4 ecafachnothphusaercrachkaraethnphraxngkhdarngtaaehnng12 mkrakhm ph s 2477 2 minakhm ph s 2478rchsmyphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhwnaykrthmntriphrayaphhlphlphyuhesnaesnabdikrathrwngphrakhlngmhasmbtidarngtaaehnng 21 minakhm ph s 2435 23 thnwakhm ph s 2437kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkxnhnasmedcecafa krmphrackrphrrdiphngsthdipphraecanxngyaethx krmhmunsirithchsngkasesnabdikrathrwngoythathikardarngtaaehnng 1 emsayn ph s 2435 20 minakhm ph s 2436kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkxnhnasthapnakrathrwngthdipphraecanxngyaethx krmhmunsrrphsiththiprasngkhdarngtaaehnng 2 knyayn ph s 2444 12 mithunayn ph s 2450kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkxnhnaecaphrayaethewsrwngswiwthnthdipphrayasuriyanuwtresnabdikrathrwngklaohmdarngtaaehnng ph s 2437 2 knyayn ph s 2442kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkxnhnaecaphrayaphlethph inthana smuhphraklaohm thdipphraecanxngyaethx krmhmunprackssilpakhmesnabdikrathrwngwngdarngtaaehnng 13 mithunayn ph s 2448 kumphaphnth ph s 2452kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkxnhnaphraecanxngyaethx krmkhunphithylaphphvthithadathdipphraecanxngyaethx krmkhunsrrphsiththiprasngkhxphirthmntridarngtaaehnng 28 phvscikayn ph s 2468 17 krkdakhm ph s 2475kstriyphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhwxngkhmntridarngtaaehnng 30 phvsphakhm ph s 2430 ph s 2435kstriyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwphubychakarkrmyuththyathikardarngtaaehnng minakhm ph s 2439 emsayn ph s 2442esnabdiphraxngkhexngkxnhnasmedcecafa krmphraphanuphnthuwngswredchthdipsmedcecafa krmphraphanuphnthuwngswredchprasuti28 emsayn ph s 2406 cnghwdphrankhr praethssyam pccubn krungethphmhankhr praethsithy sinphrachnm10 minakhm ph s 2490 83 pi wngkhlxngety cnghwdphrankhr praethsithy pccubn phiphithphnthtahnkplayenin krungethphmhankhr phrarachthanephling19 emsayn ph s 2493 phraemru thxngsnamhlwnghmxmhmxmrachwngsplum siriwngs maly eswtamr hmxmrachwngsot ngxnrthphranametmsmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs mhamkutphngsnvbdinthr prminthranuchathiebnthr xthemnthrrachxyyka swamiphkdisyamwichit srrphsilpsiththiwithyathr surcitrkrsuphoksl praphnthprichachayobrankhdi sngkhitwathitwithiwicarn mohlarsitlthyasry phuththathiitrrtnsrnanuwtn khttiyedchanuphaphbphitrphranamedimphraecalukyaethx phraxngkhecacitrecriyphrabutr9 xngkhrachwngsckrirachskulcitrphngsphrabidaphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhwphramardaphrasmphnthwngsethx phraxngkhecaphrrnraysasnaethrwathxachiphthhar nkkaremuxng silpin nkwichakarlayphraxphiithyysthiidrbkaraetngtngrbichsyamaephnk wbr sngkdkxngthphsyamchnysphlexkbngkhbbycharngtaaehnngphubychakarkrmthharerux phubychakarkrmyuththnathikarphraprawtismedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs thrngepnphrarachoxrsxngkhthi 63 inphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw prasutiaetphrasmphnthwngsethx phraxngkhecaphrrnray prasutiemuxwnxngkhareduxn 6 khun 11 kha pikun ebycsk c s 1225 trngkbwnthi 28 emsayn ph s 2406 aerkprasutimiskulysepnphraxngkheca aelaidrbphrarachthanphranamcaksmedcphrabrmchnknathodymiphrarachhtthelkha dngni smedcphrapremnthrmhamngkud phracxmeklaecakrungsyamphuphrabida khxtngnambutrchaythiprasuticakhyingaechphrrnrayphumarda inwnxngkhar eduxn 6 khun 11 kha pikunebycsknnwa phraecalukyaethx phraxngkhecacitrecriy singhnam khxcngmikhwamecriychnmayu phrrn sukh phl ptiphan suphsarsmbti suwrrnhiryrtnysbriwarsvngkharskdanuphaph trabaedchphiesskhunsunthrsriswsdi phiphthnmngkhlphibulyphlthukprakar ethxy emuxkhrngthismedcphrabrmchnknathswrrkht phraxngkhmiphrachnsaephiyng 5 pi aetthrngcathungtxnhnungwa smedcphrarachbidathrngprathbnngthiekaxithihmunid thrngchlxngphraxngkhsiaedngsd trapracaphraxngkhkhxng smedc ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs inpi ph s 2428 idrbkarsthapnacakphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwkhunepnphraxngkhecatangkrm miphranamtamcarukinphrasuphrrnbtwa phraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwtiwngs nxkcakni phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwyngmiphrarachdariwa hmxmecaphrrnray phramardainphraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwtiwngsnn nbepnphraecahlanethxinphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw aelaepnphrakhnistharwmphrachnkinsmedcphraethphsirinthrabrmrachini smedcphrabrmrachchnniinphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw dngnn phraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwtiwngscungmiphraxykarwmkbphraxngkh phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwcungmiphrabrmrachoxngkarsthapna phraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwtiwngs khunepnphraecanxngyaethx ecafakrmkhunnrisranuwtiwngs phrxmknnithrngsthapnaphraechsthphkhiniinphraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwtiwngs khunepn phraecanxngnangethx ecafakrmkhunkhttiyklya dwy nxkcakniphraxngkhthrngidrbaetngtngepnxngkhmntri emuxwnthi 30 phvsphakhm ph s 2430 hlngcakthiidrbrachkarsnxngphraedchphrakhunintaaehnngtang echn esnabdikrathrwngoythathikar esnabdikrathrwngphrakhlng esnabdikrathrwngklaohm phubychakarkrmyuththnathikar phubychakarthharerux cnkrathngidrbphrarachthanphraysepn phloth emuxwnthi 20 knyayn ph s 2444 phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwcungmiphrarachdariehnkhwrthicasthapnaihdarngphraxisriyysthi krmhlwng id kxprkbkarsinphrachnmkhxngsmedcphraecanxngyaethx ecafacaturntrsmi krmphrackrphrrdiphngs sungepnphraosthranucha phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwcungthrngsthapnaphraecanxngyaethx ecafakrmkhunnrisranuwtiwngskhunepnecafatangkrm miphranamtamcarukinphrasuphrrnbtwa smedcphraecanxngyaethx ecafakrmhlwngnrisranuwttiwngs emux pi ph s 2448 emux ph s 2452 phraxngkhprachwrdwyorkhphrahthyotkhnathiyngthrngrbrachkarintaaehnngesnabdikrathrwngwng cungidkrabthwaybngkhmlaxxkcakrachkar odyphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwidphrarachthanphrabrmrachanuyattamthithrngkhx cnthungrchsmyphrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhw thungaemdwyphraorkhthiphraxngkhepnxyunnimexuxxanwyihphraxngkhthrngsamarthrbrachkarintaaehnngthisakhy id aetphraxngkhkyngkhngrbrachkarswnphraxngkhinphrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhw odythrngxxkaebbngantang tamphrarachprasngkh echn phraoksphrabrmxthiaelaphrawimanthxngkhalngyarachawdisahrbpradisthanphrabrmxthiphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw epntn dngnn phrabathsmedcphramngkudeklaecaxyuhwcungmiphrabrmrachoxngkareluxnkrmsmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmhlwngnrisranuwttiwngs khunepnkrmphra miphranamtamcarukinphrasuphrrnbtwasmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphranrisranuwdtiwngs mhamkutphngsnvbdinthr prminthranuchathiebnthr premnthrrachpitula swamiphkdisyamwichit srrphsilpsiththiwithyathr surcitrkrsuphoksl praphnthprichachayobrankhdi sngkhitwathitwithiwicarn mohlarsitlthyasry phuththathiitrrtnsrnanuwti khttiyedchanuphaphbphitr inrchsmyphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw thrngidrbaetngtngepnxphirthmntri tngaetwnthi 28 phvscikayn ph s 2468 thungwnthi 17 krkdakhm ph s 2475 wnthi 31 thnwakhm ph s 2488 smedcphraecaxyuhwxannthmhidlmiphrarachoxngkariheluxnepnkrmphraya miphranamtamcarukinphrasuphrrnbtwa smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwttiwngs mhamkudphngsnvbdinthr prminthranuchathiebnthr xthemnthrrachxyyka swamiphkdisyamwichit srrphsilpsiththiwithyathr surcitrkrsuphoksl praphnthprichachayobrankhdi sngkhitwathitwithiwicarn mohlarsitlthyasry phuththathiitrrtnsrnanuwtn khttiyedchanuphaphbphitr thrngskdina 50000 tngaetrchsmyphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw phraxngkhthrngichewlaswnihykbngansilpaaelawithyakarcnphrakalngphrapyyaesuxmlngthukthi dwythrngphrachradwyorkhphyebiydebiyn khux orkhphrahthyot hlxdlmxkesberuxrng aelaorkhesnphraolhitaekhng wnthi 10 minakhm ph s 2490 cungsinphrachnmodysngb khnamiphrachnsaid 83 pi nbepnphrarachoxrsinphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhwthimiphrachnsasungthisud aelaepnphraxngkhediywthimiphrachnmchiphmathungrchsmyrchkalthi 9 inkarni smedcphraecaxyuhwphumiphlxdulyedch thrngphrakrunaoprdekla ihiwthukkhinphrarachsankmikahnd 15 wn aelaphrarachthanphraoksthxngihy pradbphumefuxng aethnphraoksthxngnxythithrngphrasphxyuaetedim epnkarephimphraekiyrtiyskhunepnphiess odymiphithiphrarachthanephlingphrasph n phraemru thxngsnamhlwng emuxwnthi 19 emsayn ph s 2493 odyichphraemruxngkhediywkbphraemrumasphrabathsmedcphrapremnthrmhaxannthmhidlphrakrniykicdanrachkar nayphlexk smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs thrngdarngtaaehnngepnesnabdihlaykrathrwng prakxbipdwy krathrwngoythathikarkrathrwngphrakhlngmhasmbti krathrwngklaohm krathrwngwng thngyngdarngtaaehnngxngkhmntriaelarthmntrispha aelasmachiksphakarkhlng inrchsmyphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw thrngdarngtaaehnngxphirthmntrithipruksarachkaraephndin xupnaykrachbnthityspha aephnksilpakr aelaphraxngkhyngidrbkaraetngtngihdarngtaaehnngphukakbkarphrarachwngs mihnathisnxngphraedchphrakhuninphrarachkrniykicswnphraxngkhphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw odyphrarachwngsphraxngkhidthimikicthiimtxngkrabbngkhmthulphrakrunakihtidtxkrabbngkhmthultxphraxngkhaethn nxkcakni inkhnathiphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhwesdcyngtangpraeths phraxngkhidrbkaraetngtngihdarngtaaehnngphusaercrachkaraethnphraxngkh tngaetwnthi 12 mkrakhm ph s 2476 cnkrathng phrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhwthrngslarachsmbti phraxngkhcungphncaktaaehnngphusaercrachkaraethnphraxngkh dansilpkrrm ngansthaptykrrmthioprdthamakkhux aebbphraemru odytrswa epnnganthithakhunichchwkhrawaelwruxthingip epnoxkasidthdlxngichpyyakhwamkhidaephlngidetmthi caphidphladipbangkimsukrair rawngephiyngxyangediywkhuxeruxngthunethann dansthaptykrrm ifl wdebyemuxkhrngkxsrang jpgphraxuobsthwdebycmbphitrdusitwnaramrachwrwihar emuxaerksrangxakhareriynorngeriynmthymwdebycmbphitrkarxxkaebbkxsrangphraxuobsthwdebycmbphitr thwayphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw emux ph s 2442 karxxkaebbkxsrangxakhareriynorngeriynmthymwdebycmbphitr erimkxsrangemux wnthi 4 mithunayn rtnoksinthrsk 121 ph s 2445 hrux r s 121 ngandansthaptykrrmepnnganthiphraxngkhthrngphithiphithnxyangmak ephraatrswa txngrawngephraasrangkhunkephuxkhwamphxic khwamephlidephlinta imichsrangkhunephuxxyakcaruxthing thunrxnthiesiyipkichcaexakhunmaid phlthisudktxngthingiwepnxnusawriysahrbkhaykhwamxay danphaphcitrkrrm phaphekhiynphaphekhiynsinamnprakxbphrarachphngsawdar aephndinphraecathaysrakhrngkrungsrixyuthya epnphaphchangthrngphramhaxuprachaethngchangphrathinng phaphekhiynrthphraxathitythiephdanphrathinngphanumascaruy phrathinngbrmphiman phaphprakxberuxngthrrmathrrmasngkhram phaphaebbphdtang l danxxkaebb xxkaebbtrakrathrwngtang xnusawriythharxasa xnusawriysngkhramolkkhrngthihnung xuthkthan xngkhphrathrnibibmwyphmthiechingsaphanphanphiphphlila phrapthmbrmrachanusrnechingsaphanphraphuththyxdfa phraemrumas aelaphraemrukhxngphrabrmwngshlayphraxngkh phraphuththisyasn pradisthan hxngkrmhmunmhisrrachhvthy tukichynt orngeriynwdrachathiwas srangxuthisthwayaelabrrcuphraxthi aelaphraxngkhar khxngphraecabrmwngsethx krmhmunmhisrrachhvthydanwrrnkrrm phrasurioythykhadkhxchang citrkrrmprakxbokhlngphrarachphngsawdar fiphrahtthsmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs mithngrxyaekwaelarxykrxng echn okhlngprakxbphaphcitrkrrmphaphphrarachphngsawdar okhlngprakxberuxngramekiyrti thrngphraniphnthemuxnganchlxngphrankhrkhrbrxbrxypi layphrahtthottxbprathanbukhkhltang echn cdhmayewrottxbkbsmedcphraecabrmwngsethx krmphrayadarngrachanuphaph layphrahtthprathankhwamruinlksnacdhmayottxbphrasarpraesrithaelaphrayaxnumanrachthn eruxngphasaaelapraephni layphrahtthottxbehlani epnehmuxnkhlngkhwamrusahrbphusnicifsuksakhnkhwathwip danduriyangkhsilpaelanatsilp thrngsnphrathythngdntriithyaeladntrisakl odyechphaadntriithynnthrngfukfnmaaetphraeyaw thrngthndelnpiphathyaelaranadmakkwaekhruxngdntrixun ephlngphraniphnthephlngsrresriyphrabarmi kharxng ephlngekhmrithroykh ephlngtb echn tbaemsrithrngekhruxng tberuxngkhxmdadindanbthlakhr thrngniphnthbthlakhrdukdabrrphiwhlayeruxng echn sngkhthxng txnthingphwngmaly tikhli aelatxnthxdrup khawi txnephaphrakhrrkh chubtw aelatxnhung xiehna txntddxkimchaykrich ihwphra aelatxnbwngsrwng ramekiyrti txnsurpnkhatisidaphraoxrsaelaphrathidasmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs thrngepntnrachskulcitrphngs mihmxm 3 than idaek hmxmrachwngsplum rachskuledim siriwngs phrathidainphrasmphnthwngsethx phraxngkhecapraesrithskdi phrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhw phrarachthanihepnsaiphhlwng hmxmmaly skuledim eswtamr thidaphrasakhrsmbti ephuxk eswtamr hmxmrachwngsot rachskuledim ngxnrth thidainhmxmecaaedng ngxnrth kbhmxmwn ngxnrth n xyuthya odymiphraoxrsthidarwmthnghmd 9 phraxngkh epnchay 5 phraxngkh aelahying 4 phraxngkh phrarup phranam hmxmmarda prasuti sinchiphitksy khusmrs1 hmxmecahyingplumcitr thanhyingexuxy hmxmrachwngsplum 6 mkrakhm ph s 2433 29 thnwakhm ph s 24592 hmxmecaxay thanchayxay thi 1 inhmxmmaly imthrabpi 5 knyayn ph s 24463 hmxmecaecriyic thanchayyi thi 2 inhmxmmaly 28 phvsphakhm ph s 2440 2 phvsphakhm ph s 2493 hmxmxxn4 hmxmecasam thanchaysam thi 1 inhmxmrachwngsot ph s 2447 ph s 24475 hmxmecahyingpraolmcitr ichynt thanhyingxi thi 2 inhmxmrachwngsot 8 minakhm ph s 2448 31 tulakhm ph s 2513 hmxmecatranknithiphl ichyntifl hmxmecadwngcitr JPG 6 hmxmecahyingdwngcitr thanhyingxam thi 3 inhmxmrachwngsot 26 knyayn ph s 2451 6 knyayn ph s 25487 hmxmecayaic thanchayis thi 4 inhmxmrachwngsot 28 thnwakhm ph s 2453 28 phvscikayn ph s 2539 hmxmcklin dubws 8 hmxmecaephlarth thanchayngw thi 5 inhmxmrachwngsot 3 thnwakhm ph s 2457 26 minakhm ph s 2537 hmxmecakumariechlimlksn diskul 9 hmxmecahyingkrnika thanhyingix thi 6 inhmxmrachwngsot 11 thnwakhm ph s 2459 6 phvsphakhm ph s 2558phraysphlexk naykxngtri smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngsrbich ithyaephnk wbr sngkdkxngthphbksyamchnysphlexkphraysthhar ph s 2431 nayphltri 20 knyayn ph s 2444 nayphloth 10 knyayn ph s 2466 nayphlexkphraysphleruxn 22 knyayn ph s 2455 mhaeswkexkphraekiyrtiysphraxisriyys thrrmeniymphrayskhxng smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngsthngpracaphraxisriyystrapracaphraxngkhkarthulitfaphrabathkaraethntnkhaphraphuththecakarkhanrbphayakha ephkha28 emsayn ph s 2406 1 tulakhm ph s 2411 phraecalukyaethx phraxngkhecacitrecriy 1 tulakhm ph s 2411 10 minakhm ph s 2428 phraecanxngyaethx phraxngkhecacitrecriy 10 minakhm ph s 2428 18 thnwakhm ph s 2430 phraecanxngyaethx krmkhunnrisranuwdtiwngs 18 thnwakhm ph s 2430 10 phvscikayn ph s 2448 phraecanxngyaethx ecafakrmkhunnrisranuwdtiwngs 10 phvscikayn ph s 2448 23 tulakhm ph s 2453 smedcphraecanxngyaethx ecafakrmhlwngnrisranuwdtiwngs 23 tulakhm ph s 2453 11 phvscikayn ph s 2456 smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmhlwngnrisranuwdtiwngs 11 phvscikayn ph s 2456 31 thnwakhm ph s 2488 smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphranrisranuwdtiwngs mhamkutphngsnvbdinthr prminthranuchathiebnthr premnthrrachpitula swamiphkdisyamwichit srrphsilpsiththiwithyathr surcitrkrsuphoksl praphnthprichachayobrankhdi sngkhitwathitwithiwicarn mohlarsitlthyasry phuththathiitrrtnsrnanuwti khttiyedchanuphaphbphitr 31 thnwakhm ph s 2488 10 minakhm ph s 2490 smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs mhamkutphngsnvbdinthr prminthranuchathiebnthr xthemnthrrachxyyka swamiphkdisyamwichit srrphsilpsiththiwithyathr surcitrkrsuphoksl praphnthprichachayobrankhdi sngkhitwathitwithiwicarn mohlarsitlthyasry phuththathiitrrtnsrnanuwtn khttiyedchanuphaphbphitrekhruxngrachxisriyaphrn phlexk smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs idrbphrarachthanekhruxngrachxisriyaphrntrakultang dngni ekhruxngrachxisriyaphrnithy ph s 2481 ekhruxngkhttiyrachxisriyaphrnxnmiekiyrtikhunrungeruxngyingmhackribrmrachwngs m c k fayhna darapradbephchr ph s 2436 ekhruxngrachxisriyaphrnxnepnobranmngkhlnphrtnrachwraphrn n r fayhna ph s 2443 ekhruxngrachxisriyaphrnculcxmekla chnthi 1 pthmculcxmeklawiess p c w sngwalculcxmeklalngyarachawdi ph s 2459 ekhruxngrachxisriyaphrnrtnwraphrn r w fayhna ph s 2468 ekhruxngrachxisriyaphrnxnepnthiechidchuyingchangephuxk chnsungsud mhaprmaphrnchangephuxk m p ch ph s 2461 ekhruxngrachxisriyaphrnxnmiekiyrtiysyingmngkudithy chnsungsud mhawchirmngkud m w m ph s 2436 ehriyydusdimala ekhmrachkaraephndin r d m ph ph s 2433 ehriyydusdimala ekhmsilpwithya r d m s ph s 2436 ehriyyckrmala r c m ph s 2469 ehriyysarthulmala r s th ph s 2447 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 4 chnthi 2 m p r 2 ph s 2451 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 5 chnthi 1 c p r 1 ph s 2453 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 6 chnthi 1 w p r 1 ph s 2469 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 7 chnthi 1 p p r 1 ph s 2481 ehriyyrtnaphrn rchkalthi 8 chnthi 1 x p r 1 ph s 2441 ehriyyrachini s ph ph s 2450 ekhmxksresdcphrarachdaeninpraphasyuorp ekhmthxng ph s 2452 ekhmphrachnmayusmmngkhl chnthi 1 thxngkhalngyarachawdi ekhruxngrachxisriyaphrntangpraeths xitali ph s 2435 ekhruxngrachxisriyaphrnmngkutxitali chnthi 1phrasmyyanam phrabidachangsilpaehngkrungsyam aela naychangihyaehngkrungsyam phrabidathangdansthaptykrrmithykarralukwnthi 28 emsaynepnwnkhrbrxbwnprasutikhxngphraxngkh thukpicamingan wnnris n tahnkplayenin khlxngety mikaraesdnglakhr karbrrelngephlngphraniphnth kartngaesdngnganfiphrahtthbangchin aelakarmxb thunnrisranuwdtiwngs aeknksuksainsakhawichasilpa enuxnginwarachlxngwnprasutikhrb 100 phrrsakhxngsmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs inwnthi 28 emsayn ph s 2506 xngkhkarsuksa withyasastr aelawthnthrrmaehngshprachachati hruxyuensok idprakasykyxngihphraxngkhepnbukhkhlsakhykhxngolkpracapi ph s 2506 nbepnbukhkhlithykhnthi 2 thiidrbkarykyxngdngklawphngsawliphngsawlikhxngsmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs 16 22 smedcphrapthmbrmmhachnk 8 phrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkmharach 17 23 phraxkhrchaya hyk 4 24 phrabathsmedcphraphuththelishlanphaly 18 thxng n bangchang 9 smedcphraxmrinthrabrmrachini 19 smedcphrarupsiriosphakhymhanakhnari 2 phrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw 20 esrsthicinhkekiynaestn 10 engin aestn 21 nxngsawkhxngthanphuhyingchanaybrirks nxy 5 smedcphrasrisurieynthrabrmrachini 22 16 smedcphrapthmbrmmhachnk 11 smedcphraecaphinangethx ecafakrmphrasrisudarks 23 17 phraxkhrchaya hyk 1 smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs 24 4 phrabathsmedcphraphuththelishlanphaly 12 phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw 25 smedcphrasrisulaly 6 smedcphrabrmrachmatamhykaethx krmhmunmatyaphithks 26 phraxksrsmbti hmxmthb 13 ecacxmmardathrphy inrchkalthi 3 27 phxng n phthlung 3 phrasmphnthwngsethx phraxngkhecaphrrnray 14 cinkwng aesciw 7 hmxmkim siriwngs n xyuthya 15 aetng aesli wikimiediykhxmmxnsmisuxthiekiywkhxngkb smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngsxangxingechingxrrthphrarachkvsdika tngphusaercrachkaraethnphraxngkh phuththskrach 2476 2011 11 08 thi ewyaebkaemchchin rachkiccanuebksa 11 mkrakhm 2476 elm 50 hna 838 subkhnwnthi 6 phvscikayn 2561 nbtampiptithinsakl Silpakorn Channel Documentary of Prince Naris Official Video subtitled YouTube phasaithy aela xngkvs ekbcakaehlngedimemux 2021 12 21 subkhnemux 2019 04 25 cxmeklaecaxyuhw phrabathsmedcphra khathaphrarachniphnthinphrabathsmedcphracxmeklaecaxyuhw phrarachthanphranamphrarachoxrsthida orngphimphosphnphiphrrththnakr ph s 2472 rachkiccanuebksa prakastngkrm elm 1 txn 65 15 emsayn ph s 2428 hna 567 rachkiccanuebksa khaprakastngecafakrmkhun phraecanxngnangethx ecafakrmkhunkhtiyklya aelaphraecanxngyaethx ecafakrmkhunnrisranuwtiwngs 2011 11 08 thi ewyaebkaemchchin elm 4 txn 37 30 thnwakhm ph s 2430 hna 293 rachkiccanuebksa khawtngpriwiekhansilelxr elm 4 hna 45 rachkiccanuebksa syyabtrpriwiekhansilelxr elm 4 hna 47 48 idrbrachkarsnxngphraedchphrakhunintaaehnngtang rachkiccanuebksa prakaseluxnkrmaelatngecaphraya elm 22 txn 34 19 phvscikayn ph s 2448 hna 737 rachkiccanuebksa phrabrmrachoxngkar prakas eluxnkrm tngkrm tngphraxngkheca aelatngecaphraya elm 30 txn k 11 phvscikayn ph s 2456 hna 329 PDF rachkiccanuebksa 42 0 ng 2618 28 phvscikayn 2468 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedim PDF emux 2016 08 16 subkhnemux 8 minakhm 2562 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a trwcsxbkhawnthiin accessdate help phrabrmrachoxngkar prakas elikxphirthmntrispha PDF rachkiccanuebksa 49 0 k 2618 17 krkdakhm 2475 subkhnemux 8 minakhm 2562 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a trwcsxbkhawnthiin accessdate help rachkiccanuebksa phrabrmrachoxngkar prakas sthapnasmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphranrisranuwtiwngs khunepnsmedcphraecabrmwngsethxecafakrmphraya elm 63 txnthi 1 k 1 mkrakhm ph s 2489 hna 5 8 khawinphrarachsank wnxngkhar thi 11 minakhm 2490 kahndkar phrarachkuslthksinanusrnphrarachthansmedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwttiwngs phuththskrach 2490 PDF rachkiccanuebksa 64 13 ng 491 18 minakhm 2490 subkhnemux 13 singhakhm 2563 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a trwcsxbkhawnthiin accessdate help kahndkar thi 7 2493 phrarachthanephlingphrasphcxmphl smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrankhrswrrkhwrphinit phrasphphlexk smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwttiwngs aelaphrasph phraecabrmwngsethx phraxngkhecaphwngsrxysxangkhphraxngkhecapraphaphrrnphiily n phraemruthxngsnamhlwng phuththskrach 2493 PDF rachkiccanuebksa 67 21 ng 1525 1540 1550 11 emsayn 2493 subkhnemux 14 minakhm 2562 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a trwcsxbkhawnthiin accessdate help kardarngtaaehnngesnabdi darngtaaehnngkrathrwngoythathikar darngtaaehnngkrathrwngtang darngtaaehnngxngkhmntriaelarthmntri prakastngsmachiksphakarkhlng rachkiccanuebksa phrabrmrachoxngkar prakas tngphukakbkarphrarachwngs smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphranrisranuwdtiwngs elm 44 txn 0 k 23 tulakhm ph s 2470 hna 238 rachkiccanuebksa phrarachkvsdikatngphusaercrachkaraethnphraxngkh phuththskrach 2476 2011 11 08 thi ewyaebkaemchchin elm 50 txn 0 k 11 mkrakhm ph s 2476 hna 838 phrarachthansyyabtrthhar phrarachthansyyabtrthharbk phrarachthanysthharbk rachkiccanuebksa prakasphrarachthanysaekkharachkarinkrathrwngwng elm 29 hna 1405 wnthi 22 knyayn 2455 phubychakarthharbk phlexk smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs 2019 09 25 thi ewyaebkaemchchin cakewbistkxngthphbk rachkiccanuebksa aecngkhwamsanknaykrthmntri eruxng phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn 2022 10 19 thi ewyaebkaemchchin elm 55 txnthi 0 ng hna 2801 18 phvscikayn 2481 rachkiccanuebksa thwaybngkhmphrabrmrupaelaphrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn 2019 05 07 thi ewyaebkaemchchin elm 10 txnthi 34 hna 368 19 phvscikayn 112 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrnculcxmekla fayhna aela fayin elm 17 txnthi 35 hna 501 25 phvscikayn 119 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrnculcxmeklafayhna elm 22 txnthi 35 hna 762 26 phvscikayn 122 rachkiccanuebksa phrarachthantrartnwraphrn 2022 10 19 thi ewyaebkaemchchin elm 33 txnthi 0 ng hna 2923 21 mkrakhm 2459 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn 2022 10 19 thi ewyaebkaemchchin elm 42 txnthi 0 ng hna 3670 7 minakhm 2468 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn 2022 10 15 thi ewyaebkaemchchin elm 35 txnthi 0 ng hna 2848 19 mkrakhm 2461 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn elm 10 txnthi 39 hna 434 24 thnwakhm 112 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyydusdimala 2016 03 04 thi ewyaebkaemchchin elm 7 txnthi 43 hna 392 25 mkrakhm 109 rachkiccanuebksa phrarachthanekhruxngrachxisriyaphrn 2020 07 03 thi ewyaebkaemchchin elm 10 txnthi 41 hna 456 7 mkrakhm 112 rachkiccanuebksa sngekhruxngrachxisriyaphrnipphrarachthan 2022 09 27 thi ewyaebkaemchchin elm 43 txnthi 0 ng hna 439 2 phvsphakhm 2469 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn rchkalthi 4 2016 03 04 thi ewyaebkaemchchin elm 21 txnthi 32 hna 565 6 phvscikayn 123 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn rchkalpccubnfayhna elm 25 txnthi 35 hna 1012 29 phvscikayn 125 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrn 2022 06 13 thi ewyaebkaemchchin elm 27 txnthi 0 ng hna 2410 11 mkrakhm 129 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrtnaphrnfayhna 2022 09 27 thi ewyaebkaemchchin elm 43 txnthi 0 ng hna 3120 26 phvscikayn 2469 rachkiccanuebksa aecngkhwamsanknaykrthmntri eruxng phrarachthanehriyyrtnaphrn 2022 09 28 thi ewyaebkaemchchin elm 55 txnthi 0 ng hna 2960 28 phvscikayn 2481 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyrachini elm 15 txnthi 26 hna 283 25 knyayn 117 rachkiccanuebksa phrarachthanekhmxksresdcphrarachdaeninpraphasyuorp elm 24 txnthi 34 hna 885 28 phvscikayn 126 rachkiccanuebksa phrarachthanekhmphrachnmayusmmngkhl 2022 09 27 thi ewyaebkaemchchin elm 26 txnthi 0 ng hna 2630 6 minakhm 128 rachkiccanuebksa phrarachthanphrabrmrachanuyatekhruxngrachxisriyaphrntangpraeths elm 9 txnthi 5 hna 35 1 phvsphakhm 111 khnaelaehtukarnkhxngithythiyuensokykyxng phrabidachangsilpaehngkrungsyam PDF khlngkhxmulekaekbcakaehlngedim PDF emux 2020 12 01 subkhnemux 2018 07 13 phrabidathangdansthaptykrrmithy karechlimchlxngbukhkhlsakhyaelaehtukarnsakhythangprawtisastr lingkesiy cakewbist sankelkhathikarkhnakrrmkaraehngchati wadwykarsuksa withyasastr aelawthnthrrmaehngshprachachati brrnanukrmsankwrrnkrrmaelaprawtisastr krmsilpakr rachskulwngs krungethph sankwrrnkrrmaelaprawtisastr krmsilpakr 2554 296 hna hna 73 74 ISBN 978 974 417 594 6 wikimiediykhxmmxnsmisuxthiekiywkhxngkb smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs kxnhna smedcphraecabrmwngsethx ecafakrmphrayanrisranuwdtiwngs thdipsmedcphraecabrmwngsethx ecafacaturntrsmi krmphrackrphrrdiphngs esnabdikrathrwngphrakhlng 21 minakhm ph s 2435 23 thnwakhm ph s 2437 phraecabrmwngsethx krmkhunsirithchsngkasecaphrayartnathiebsr phum sriichynt esnabdikrathrwngklaohm ph s 2437 ph s 2442 phraecabrmwngsethx krmhlwngprackssilpakhmphrawrwngsethx krmhmunprabprpks rngtaaehnngphubychakarkrmthharerux 27 minakhm ph s 2441 31 singhakhm ph s 2442 phraecabrmwngsethx krmhlwngprackssilpakhmsmedcphrarachpitulabrmphngsaphimukh ecafaphanurngsiswangwngs krmphrayaphanuphnthuwngswredch phubychakarkrmyuththnathikar 8 singhakhm ph s 2444 11 thnwakhm ph s 2453 phraecabrmwngsethx krmhlwngnkhrichysrisuredchsmedcphraecabrmwngsethx ecafabriphtrsukhumphnthu krmphrankhrswrrkhwrphinit phusaercrachkaraethnphraxngkh 12 mkrakhm ph s 2476 2 minakhm ph s 2477 phraecawrwngsethx krmhmunxnuwtncaturnt