การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย

การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย (จีน: 姜維北伐) หมายถึงชุดการทัพ 11 ครั้งที่เป็นการบุกโดยรัฐจ๊กก๊กกระทำต่อรัฐอริวุยก๊กระหว่าง ค.ศ. 240 ถึง ค.ศ. 262 ในยุคสามก๊กของจีน การทัพนำโดยเกียงอุยขุนพลที่มีชื่อเสียงของจ๊กก๊ก ชุดการบุกขึ้นเหนือนี้แตกต่างจากการบุกขึ้นเหนือครั้งก่อน ๆ หน้าที่นำโดยจูกัดเหลียงซึ่งสามารถยึดเมืองปูเต๋าและอิมเป๋งเข้ามาในอาณาเขตของจ๊กก๊กได้ ในขณะที่การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุยไม่เป็นที่ชื่นชอบในทั้งหมู่ทหารและหมู่พลเรือนในจ๊กก๊ก และยังแตกต่างจาการบุกขึ้นเหนือของจูกัดเหลียงซึ่งมักมีกำลังทหารจ๊กก๊ก 60,000 นายหรือบางครั้งถึง 100,000 นาย ในรขณะที่ของเกียงอุยมีมีกจำนวนน้อยกว่าไม่เกิน 30,000 นาย แม้ภายหลังการเสียชีวิตของบิฮุยซึ่งเกียงอุยได้เข้าควบคุมการบัญชาการทหาร ก่อนหน้านี้การบุกขึ้นเหนือของจูกัดเหลียงประสบปัญหาด้านการขนส่งเสบียงสำหรับทัพขนาดใหญ่ เจียวอ้วนที่เป็นผู้สืบทอดอำนาจของจูกัดเหลียงเชื่อว่าภูมิประเทศที่เป็นแถบเทือกเขาของฮันต๋งเองที่เป็นต้นเหตุที่ทำให้การทัพล้มเหลว จึงพยายามจะเปลี่ยนเส้นทางเดินทัพเป็นทางแม่น้ำฮั่นซุย บิฮุยซึ่งสิืบทอดอำนาจต่อจากเจียวอ้วนก็เห็นด้วยและไม่เคยยอมให้เปิดศึกใหญ่ที่ยกไปจากทางฮันต๋ง แต่เกียงอุยไม่สนใจข้อกังวลเหล่านี้และยังฮันต๋งเป็นฐานทัพหลักเช่นเดียวกับที่จูกัดเหลียงเคยทำ

การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย
ส่วนหนึ่งของ สงครามในยุคสามก๊ก
วันที่ ค.ศ. 240–262 สถานที่ ภาคตะวันตกเฉียงเหนือของจีน (ส่วนใหญ่อยู่ในมณฑลกานซู่และมณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) ผล วุยก๊กชนะ จ๊กก๊กล่าถอย
คู่สงคราม
จ๊กก๊ก เผ่าและเกี๋ยง	วุยก๊ก
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
เกียงอุย เตียวเอ๊ก อองเป๋ง เลียวฮัว ม้าตง เตียวหงี † แฮหัวป๋า (หลัง ค.ศ. 249)	กุยห้วย แฮหัวป๋า (ก่อน ค.ศ. 249) ต้านท่าย ชิจิด † หลี เจี่ยน  เตงงาย   สุมาหู

การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย
อักษรจีนตัวเต็ม	姜維北伐
อักษรจีนตัวย่อ	姜维北伐
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน Jiāng Wéi Běifá
การทัพบุกทุ่งราบกลางเก้าครั้ง
อักษรจีนตัวเต็ม	九伐中原
อักษรจีนตัวย่อ	九伐中原
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน Jǐufá Zhōngyuán

ท้ายที่สุดในการทัพแต่ละครั้งก็ถูกยกเลิกไปเนื่องจากเสบียงอาหารไม่เพียงพอ ความสูญเสียอย่างหนักในสนามรบ หรือเหตุผลอื่น ๆ การทัพเหล่านี้เป็นการผลาญทรัพยากรที่มีจำกัดอยู่แล้วในจ๊กก๊ก และนำไปสู่การล่มสลายของจ๊กก๊กในปี ค.ศ. 263

ในวัฒนธรรมประชานิยมและในนวนิยายอิงประวัติศาสตร์เรื่องสามก๊กในศตวรรษที่ 14 การทัพเหล่านี้ถกเรียกถึงอย่างไม่ถูกต้องว่า "การทัพบุกทุ่งราบกลางเก้าครั้ง" (九伐中原 จิ่วฝาจง-ยฺเหวียน) การเรียกนี้ไม่ถูกต้องเพราะแท้จริงแล้วมีการทัพ 11 ครั้งแทนที่จะเป็น 9 ครั้ง และยุทธการเหล่านี้เกิดขึ้นในสถานที่ที่ห่างไกลจากทุ่งราบกลาง

โหมโรง

ในปี ค.ศ. 227 แผ่นดินจีนถูกแบ่งเป็น 3 รัฐที่สู้รบกัน ได้แก่ รัฐวุยก๊ก จ๊กก๊ก และง่อก๊ก แต่ละรัฐมีความมุ่งหมายจะรวบรวมดินแดนของราชวงศ์ฮั่นที่ล่มสลายไปให้กลับรวมเป็นหนึ่งภายใต้การปกครองของตน ระหว่างปี ค.ศ. 228 และ ค.ศ. 234 จูกัดเหลียงอัครมหาเสนาบดีและผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ของจ๊กก๊กได้นำการทัพ 5 ครั้งเข้าโจมตีวุยก๊ก แต่ท้ายที่สุดของการทัพแต่ละครั้งจบด้วยความไม่สำเร็จ และผลโดยภาพรวมก็อยู่ในภาวะคุมเชิงกัน จูกัดเหลียงป่วยเสียชีวิตระหว่างการทัพครั้งที่ 5 ในปี ค.ศ. 234 หลังการเสียชีวิตจองจูกัดเหลียง เจียวอ้วนและบิฮุยซึ่งสืบทอดอำนาจต่อจากจูกัดเหลียงในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ของจ๊กก๊ก ได้ยุตินโยบายแข็งกร้าวต่อวุยก๊กแล้วหันไปมุ่งเน้นนโยบายภายในและการพัฒนาภายในมากขึ้น มีช่วงเวลาแห่งความสงบระหส่างจ๊กก๊กและวุยก๊กยาว 6 ปีจนถึงปี ค.ศ. 240 เมื่อเกียงอุยขุนพลจ๊กก๊กตัดสินใจสานต่อปณิธานของจูกัดเหลียงและโจมตีวุยก๊กต่อไป

การบุกครั้งแรก (ค.ศ. 240)

ลำดับเหตุการณ์การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย
ช่วงเวลาโดยประมาณ	สถานที่	เหตุการณ์
240	นคร มณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งแรก: เกียงอุยโจมตีเมืองแต่ถูกกุยห้วยตีแตกพ่ายกลับไป กุยห้วยยังรบชนะชนเผ่าเกี๋ยงภายใต้การนำของปีต๋องและบีบให้ยอมสวามิภักดิ์
247	มณฑลกานซู่และมณฑลชิงไห่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่สอง: ชนเผ่าเกี๋ยงก่อกบฏต่อต้านการปกครองของวุยก๊กในเมืองหลงเส, ลำอั๋น, กิมเสีย และเสเป๋ง เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กไปสนับสนุนกบฏชนเผ่าเกี๋ยง กุยห้วยและแฮหัวป๋าตีทัพเกียงอุยแตกพ่ายกลับไปและปราบปรามกบฏชนเผ่าเกี๋ยง
248	มณฑลกานซู่, มณฑลชิงไห่ และมองโกเลียใน	กุยห้วยปราบกบฏชนเผ่าเกี๋ยงภายใต้การนำของเอ๋อเจอไซและจื้ออู๋ไต้ในอำเภอเหอกวาน, ไป๋ถู่ และหลงอี๋ การบุกขึ้นเหนือครั้งที่ 3: เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กมาสนับสนุนจื้ออู๋ไต้ โดยให้เลียวฮัวอยู่รักษาเขาเฉิงจ้ง เมื่อกุยห้วยเข้าโจมตีเลียวฮัว เกียงอุยจึงต้องถอยกลับมาช่วยเลียวฮัวและล้มเหลวในการสมทบกับจื้ออู๋ไต้
6 ก.พ. – 1 มี.ค. 249		แฮหัวป๋าแปรพักตร์ไปเข้าด้วยจ๊กก๊กหลังอุบัติการณ์สุสานโกเบงเหลงเมื่อวันที่ 5 ก.พ.
ป. ก.ย. – พ.ย. 249	มณฑลกานซู่, มณฑลฉ่านซี และมณฑลเสฉวน	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่สี่: เกียงอุยโจมตีมณฑลยงจิ๋วและสร้างป้อมปราการ 2 แห่งที่เขาก๊กสัน ต้านท่าย, ชิจิด และเตงงายยึดป้อมปราการ 2 แห่งที่ก๊กสัน เกียงอุยแสร้งถอยทัพและส่งเลียวฮัวไปโจมตีเตงงายที่ไป๋ฉุ่ยและเบี่ยงเบนความสนใจ เตงงายรู้ว่าแท้จริงแล้วเกียงอุยมีเป้าหมายจะตีเถาเฉิงจึงส่งกำลังไปเสริมที่เถาเฉิง เกียงอุยไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากถอยทัพ
250	มณฑลชิงไห่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่ห้า: เกียงอุยโจมตีเมืองเสป๋งและล่าถอยหลังยึดไม่สำเร็จ
16 ก.พ. – 17 มี.ค. 253	นครเฉิงตู มณฑลเสฉวน	บิฮุยถูกลอบสังหารโดยกัว ซิวที่เป็นผู้แปรพักตร์จากวุยก๊ก
14 มิ.ย. – 9 ก.ย. 253	นครเหอเฝย์ มณฑลอานฮุย	ยุทธการที่หับป๋า: เตียวเต๊กป้องกันหับป๋าจากการโจมตีของจูกัดเก๊กได้สำเร็จ
	ตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่หก: เกียงอุยปิดล้อมเต๊กโตเสีย สุมาสูสั่งกุยห้วยและต้านท่ายให้ไปขับไล่เกียงอุย เกียงอุยยกทัพกลับเมื่อเสบียงอาหารหมด
2 – 31 ก.ค. 254	ตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่เจ็ด: เกียงอุยโจมตีเมือง หลี เจี่ยนแปรพักตร์และยอมยกเต๊กโตเสียให้จ๊กก๊ก ยุทธการที่อำเภอเซียงอู่: เตียวหงีและชิจิดถูกสังหารในที่รบ ทัพจ๊กก๊กยึดเต๊กโตเสีย, เหอกวาน และหลิมเอีย แล้วกวาดต้อนราษฎรไปยังอาณาเขตของจ๊กก๊ก
18 ก.ย. – 11 พ.ย. 255	ตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่แปด: ยุทธการที่เต๊กโตเสีย
8 ส.ค. – 6 ก.ย. 256	ตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่เก้า: เตงงายขับไล่การรุกรานที่นำโดยเกียงอุย
ป. มิ.ย. 257 – มี.ค./เม.ย. 258	มณฑลอานฮุย	: จูกัดเอี๋ยนเริ่มก่อกบฏต่อวุยก๊กในฉิวฉุนโดยได้รับการสนับสนุนจากง่อก๊ก แต่ในที่สุดกบฏก็ถูกทัพวุยก๊กปราบปราม
	มณฑลกานซู่และมณฑลฉ่านซี	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่สิบ: เกียงอุยโจมตีกองทหารรักษาการณ์ของวุยก๊กใกล้เตียงเสียหรือกำแพงเมืองจีน และเตงงายนำทหารเข้าล้อมเกียงอุยแต่ไม่ยกเข้ารบ เกียงอุยล่าถอยไปหลังทราบข่าวว่ากบฏจูกัดเอี๋ยนล้มเหลว
30 ต.ค. – 28 พ.ย. 262	ตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่	การบุกขึ้นเหนือครั้งที่สิบเอ็ด: เตงงายรบชนะเกียงอุยที่อำเภอโหวเหอ เกียงอุยล่าถอยไปยังท่าจง

ในปี ค.ศ. 240 เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กเข้าโจมตีเมือง (隴西郡 หล่งซี-จฺวิ้น) ซึ่งอยู่ในอาณาเขตของวุยก๊ก กุยห้วยขุนพลวุยก๊กจึงนำทัพเข้าโจมตีข้าศึกและขับไล่ไปถึงอาณาเขตของชนเผ่าเกี๋ยง (羌 เชียง) เกียงอุยนำกำลังล่าถอยกลับจ๊กก๊ก ในช่วงเวลาเดียวกันนั้น กุยห้วยเข้าโจมตีชนเผ่าเกี๋ยงที่นำโดยปีต๋อง (迷當 หมีตาง) และเอาชนะได้ ตระกูลชนเผ่า มากกว่า 3,000 ตระกูลยอมสวามิภักดิ์ต่อกุยห้วย กุยห้วยให้ย้ายทั้งหมดไปอยู่ภูมิภาค (關中 กวานจง; ปัจจุบันคือตอนกลางของมณฑลฉ่านซี)

การบุกครั้งที่สอง (ค.ศ. 247)

ในปี ค.ศ. 247 ชนเผ่าเกี๋ยงนำโดยโงโห (餓何 เอ้อเหอ), เสียวกั้ว (燒戈 เชาเกอ) ฝาถง (伐同), เอ๋อเจอไซ (蛾遮塞) และคนอื่น ๆ เริ่มก่อกบฏต่อวุยก๊กในสี่เมืองคือ (隴西 หล่งซี; ปัจจุบันอยู่บริเวณนคร มณฑลกานซู่), ลำอั๋น (南安 หนานอาน; ปัจจุบันอยู่บริเวณ มณฑลกานซู่), กิมเสีย (金城 จินเฉิง; ปัจจุบันอยู่บริเวณนครหลานโจว มณฑลกานซู่) และเสเป๋ง (西平 ซีผิง; ปัจจุบันอยู่บริเวณนคร มณฑลชิงไห่) เข้าโจมตีหลายเมืองและหลายอำเภอในพื้นที่ และเรียกร้องให้ทัพจ๊กก๊กมาช่วยสนับสนุน

ไป๋หู่เหวิน (白虎文) และจื้ออู๋ไต้ (治無戴) ประมุขชนเผ่าที่มีอิทธิพล 2 คนในมณฑลเลียงจิ๋วตอบรับร่วมการก่อกบฏต่อวุยก๊ก เมื่อเกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กไปยังมณฑลเลียงจิ๋วเพื่อสนับสนุนกบฏชาวเกี๋ยง ไป๋หู่เหวินและจื้ออู๋ไต้ก็เข้าด้วยกับเกียงอุย

ราชสำนักวุยก๊กมีคำสั่งให้แฮหัวป๋านำกองกำลังไปรักษาการณ์ที่ด้านข้าง เมื่อกุยห้วยนำกองทัพมายังเต๊กโตเสีย (狄道 ตี๋เต้า; อยู่บริเวณ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ที่ปรึกษาของกุยห้วยแนะนำว่าควรเข้าโจมตีอำเภอเปาสิว (枹罕縣 ฝูห่านเซี่ยน; ปัจจุบันอยู่ใน มณฑลกานซู่) และสยบเผ่าเกี๋ยงก่อนที่จะจัดการกับทัพจ๊กก๊กที่รุกเข้ามา กุยห้วยคาดการณ์ว่าเกียงอุยจะโจมตีที่ตั้งของแฮหัวป๋า จึงมุ่งลงใต้ไปเสริมกำลังให้แฮหัวป๋า เกียงอุยเข้าโจมตีแฮหัวป๋าที่ฝั่งตะวันตกของ (洮水 เถาฉุ่ย) ตามที่กุยห้วยคาดไว้ แต่เกียงอุยก็ต้องล่าถอยเมื่อกุยห้วยนำกำลังเสริมมาถึง จากนั้นกุยห้วยจึงยกเข้าโจมตีกบฏเผ่าเกี๋ยง สังหารโงโหและเสียวกั้ว และบีบให้ทัพตระกูลชนเผ่าเกี๋ยงหลายพันนายยอมจำนน

การบุกครั้งที่สาม (ค.ศ. 248)

ในปี ค.ศ. 248 เอ๋อเจอไซ (蛾遮塞) และกบฏชนเผ่าเกี๋ยงก่อกบฏยึดป้อมปราการในอำเภอเหอกวาน (河關; ในบริเวณใกล้เคียงกับนคร มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) และอำเภอไป๋ถู่ (白土; ใน มณฑลชิงไห่ในปัจจุบัน) และใช้ในการป้องกันทัพวุยก๊กที่ยกข้าม (洮水 เถาฉุ่ย) กุยห้วยแสร้งทำเป็นว่ากำลังจะเข้าโจมตีจากต้นน้ำ แต่แท้จริงแล้วลอบสั่งกองกำลังให้ข้ามแม่น้ำที่ปลายน้ำเพื่อเข้าโจมตีไป๋ถู่ การโจมตีสำเร็จและฝ่ายกบฏถูกตีแตกพ่าย จื้ออู๋ไต้ (治無戴) นำทัพชนเผ่าของตนเข้าโจมตีเมือง (武威郡 อู่เวย์จฺวิ้น) โดยให้ครอบครัวยังอยู่ที่เมืองซีไห่ (西海郡 ซีไห่จฺวิ้น; ใกล้กับ มองโกเลียใน) เมื่อกุยห้วยทราบเรื่องนี้จึงนำกองกำลังเข้าโจมตีเมืองซีไห่ แต่ก็พบเข้ากับทัพของจื้ออู๋ไต้ซึ่งกำลังยกกลับจากเมืองอู่เวย์ สองทัพปะทะบนทางเหนือของอำเภอหลงอี๋ (龍夷縣 หลงอี๋เซี่ยน; ทางตะวันตกของ มณฑลชิงไห่ในปัจจุบัน) ทัพวุยก๊กได้รับชนะและทัพของจื้ออู่ต้านล่าถอย

เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กจากเซ็กเอ๋ง (石營 ฉืออิ๋ง; อยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ไปยังเฉียงชฺวาน (彊川; ทางตะวันตกของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) เพื่อจะสมทบกับทัพจื้ออู๋ไต้ที่กำลังล่าถอย โดยเกียงอุยให้เลียวฮัวอยู่รักษาเขาเฉิงจ้ง (成重山 เฉิงจ้งชาน; อยู่ทางตะวันตกของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) เพื่อสร้างป้อมปราการ รวบรวมกำลังชาวเกี๋ยงที่เหลืออยู่ และคุมตัวไว้เป็นตัวประกันในป้อม เมื่อกุยห้วยทราบเรื่องที่เกียงอุยนำทัพมา กุยห้วยต้องการจะแบ่งทัพของตนออกเป็น 2 กองเพื่อโจมตีข้าศึก แต่เหล่านายทหารของกุยห้วยมีความเห็นที่แตกต่างออกไป โดยคาดว่าเกียงอุยจะมุ่งหน้าไปทางตะวันตกเพื่อสมทบกับจื้ออู๋ไต้และรวมกำลังเข้าด้วยกัน ในขณะที่เลียวฮัวยังคงอยู่ป้องกันฐานที่มั่นของจ๊กก๊กที่เขาเฉิงจ้ง หากแบ่งทัพออกเป็น 2 ส่วน พลังโจมตีจะลดลงอย่างมากและอาจจบลงด้วยสถานการณ์ที่ไม่อาจต้านเกียงอุยหรือยึดฐานที่มั่นของเลียวฮัวได้ เหล่านายทหารจึงโน้มน้าวกุยห้วยให้มุ่งเน้นไปทีการบุกไปทางตะวันตกเพื่อโจมตีเกียงอุยและจื้ออู๋ไต้แยกกันก่อนที่ทั้งคู่จะเข้าสมทบกันได้

กุยห้วยยืนกรานจะใช้แผนแรกโดยกล่าวว่า "หากเราโจมตีเลียวฮัว จะทำให้ข้าศึกที่ไม่ทันตั้งตัวได้ เกียงอุยจะต้องหันกลับมาช่วยเลียวฮัวอย่างแน่นอน เมื่อถึงเวลาที่เกียงอุยกลับมาถึง เราก็เอาชนะเลียวฮัวได้แล้ว ทำเช่นนี้แล้วจะทำให้เกียงอุยและทหารเหน็ดเหนื่อยจากการเดินทางไป ๆ มา ๆ หากเกียงอุยไม่พบกับพวกอนารยชนแล้ว พวกอนารยชนก็จะล่าถอยไปเอง นี่เป็นแนวทางที่ดีที่สุด" กุยห้วยจึงมอบหมายให้แฮหัวป๋านำกองกำลังแยกไล่ตามเกียงอุยไปถึงท่าจง (沓中; ทางตะวันตกเฉียงเหนือของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ขณะที่ตัวกุยห้วยนำอีกกองกำลังเข้าโจมตีเลียวฮัว เกียงอุยหันกลับมาช่วยเหลือเลียวฮัวจริง ๆ ตามที่กุยห้วยคาดการณ์ไว้ และล้มเหลวในการสมทบกับจื้ออู๋ไต้

การบุกครั้งที่สี่ (ค.ศ. 249)

ในฤดูใบไม้ผลิ ค.ศ. 249 โจซองผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ของวุยก๊กถูกปลดและถูกประหารชีวิตในเหตุการณ์รัฐประหารที่ก่อขึ้นโดยสุมาอี้ที่เป็นผู้สำเร็จราชการร่วมและเข้ากุมอำนาจของราชสำนักวุยก๊กอย่างสมบูรณ์ ในเวลานั้นแฮหัวป๋าเป็นผู้ใต้บังคับบัญชาของแฮเฮาเหียนผู้ดำรงตำแหน่งขุนพลโจมตีภาคตะวันตก (征西將軍 เจิงซีเจียงจฺวิน) แฮเฮาเหียนเป็นญาติของทั้งแฮหัวป๋าและโจซอง หลังการเสียชีวิตของโจซอง สุมาอี้เรียกตัวแฮเฮาเหียนกลับมายังนครหลวงลกเอี๋ยง แล้วให้กุยห้วยมาดำรงตำแหน่งแทน กุยห้วยจึงกลายเป็นผู้บังคับบัญชาคนใหม่ของแฮหัวป๋า แฮหัวป๋าไม่ถูกกันกับกุยห้วยมาโดยตลอดจึงกลัวว่าตนจะมีชะตากรรมเหมือนโจซอง แฮหัวป๋าจึงหนีและแปรพักตร์ไปเข้าด้วยจ๊กก๊ก

ในฤดูใบไม้ร่วง เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กโจมตีมณฑลในอาณาเขตของวุยก๊ก ให้สร้างป้อมปราการสองแห่งที่เขาก๊กสัน (麴山 ชฺวีชาน; ทางตะวันออกเฉียงใต้ของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) และสั่งให้นายทหารกุอั๋น (句安 โกว อาน) และลิหิม (李歆 หลี่ ซิน) อยู่รักษาทั้งสองป้อม เกียงอุยยังให้ติดต่อกับชนเผ่าเกี๋ยงและขอให้ช่วยคุกคามเมืองต่าง ๆ ในมณฑลยงจิ๋ว กุยห้วยปรึกษากับต้านท่ายข้าหลวงมณฑลยงจิ๋วถึงวิธีการรับมือการบุกของจ๊กก๊ก ต้านท่ายกล่าวว่า "ป้อมปราการที่ก๊กสันคงมีการป้องกันเป็นอย่างดี แต่เส้นทางที่นำไปสู่จ๊กนั้นยากแก่การสัญจร ดังนั้นพวกเขาจึงต้องการเสบียงที่มีปริมาณเพียงพอ เผ่าเกี๋ยงก็กังวลเรื่องจุดอ่อนนี้ของทัพจ๊ก พวกเขาจึงอาจไม่เต็มใจช่วยจ๊ก หากเราล้อมป้อมปราการและเข้าโจมตี เราจะสามารถเข้ายึดได้โดยง่าย แม้ว่าเมื่อกำลังเสริมของจ๊กมาถึง ภูมิประเทศเทือกเขาอันอันตรายก็จะทำให้พวกเขาหมดแรง"

กุยห้วยจึงสั่งให้ต้านท่าย ชิจิด และเตงงายนำทัพวุยก๊กเข้าโจมตีป้อมปราการที่ก๊กสันและตัดทางเสบียงและน้ำ กุอั๋นและลิหิมนำทหารของตนไปยั่วยุเตงงายให้เข้าโจมตีพวกตน แต่เตงงายเพิกเฉย เมื่อเวลาผ่านไป เสบียงของทั้งสองป้อมปราการก็ค่อย ๆ หมด เกียงอุยนำกองกำลังของตนจากเขางิวเทาสัน (牛頭山 หนิวโถวชาน; อยู่ทางตะวันตกของ นคร มณฑลเสฉวนในปัจจุบัน) เพื่อไปเสริมกำลังให้ป้อมปราการ ระหว่างก็พบเข้ากับกองกำลังของต้านท่าย ต้านท่ายกล่าวว่า "พิชัยสงครามซุนจื่อกล่าวว่าวิธีการที่ดีที่สุดในการชนะศึกคือการชนะโดยไม่ต้องรบ หากเรายึดเขางิวเทาสันได้ ทางถอยของเกียงอุยก็จะถูกปิดผนึก เราก็จะจับตัวได้โดยง่าย" ต้านท่ายจึงสั่งกองกำลังของตนให้สร้างป้อมปราการต้านทัพของเกียงอุยแต่ไม่ออกโจมตีข้าศึก เวลาเดียวกันต้านท่ายยังเขียนหนังสือไปถึงกุยห้วย ขอให้ช่วยโจมตีเขางิวเทาสัน กุยห้วยทำตามนั้นและนำกองกำลังข้ามเตรียมเข้าตีเขางิวเทาสัน

หลังจากเกียงล่าถอย กุอั๋นและลิหิมก็ถูกทอดทิ้งโดดเดี่ยวที่ป้อมปราการที่ก๊กสัน ทั้งคู่ไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากยอมจำนนต่อข้าศึก จากนั้นกุยห้วยจึงนำกองกำลังไปทางตะวันตกเพื่อโจมตีชนเผ่าเกี๋ยงที่กำลังสับสน และบีบให้ชนเผ่าเกี๋ยงยอมจำนน เตงงายเตือนกุยห้วยว่า "ข้าศึกไม่ได้ล่าถอยไปไกล พวกเขาอาจจะหันกลับมาโจมตีเราอีก เราควรแบ่งทัพของเราเผื่อพวกเขาโจมตีเราอีกครั้ง"

เตงงายยังคงรักษาการณ์อยู่ทางเหนือของไป๋ฉุ่ย (白水; ปัจจุบันคือ มณฑลเสฉวน) สามวันต่อมา เกียงอุยส่งเลียวฮัวนำทัพเข้าใกล้ค่ายของเตงงายจากทางใต้ของไป๋ฉุ่ย เตงงานบอกกับเหล่านายทหารว่า "เกียงอุยหันกลับมาโจมตีเรา เรามีกำลังน้อย ตามหลักแล้วเราควรข้ามแม่น้ำและไม่สร้างสะพาน ข้าเห็นว่าเกียงอุยจะต้องส่งเลียวฮัวมาขัดขวางเราเพื่อบีบให้เรายังอยู่ที่นี่ ในขณะที่เกียงอุยเข้าโจมตีเถาเฉิง (洮城; อยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) จากทางตะวันออก" เถาเฉิงตั้งอยู่ทางเหนือของแม่น้ำและห่างจากที่ตั้งของเตงงายราว 60 หลี่ เตงงายแบ่งกองกำลังให้เดินทัพตลอดคืนไปยังเถาเฉิงเพื่อป้องกันป้อมปราการ เกียงอุยข้ามแม่น้ำมาโจมตีเถาเฉิงตามที่เตงงายคาดการณ์ไว้ แต่ยึดป้อมปราการไม่สำเร็จเพราะเตงงายได้เสริมกำลังป้องกันไว้แล้ว เกียงอุยเห็นว่าไม่มีทางเลือกอื่นจึงถอยทัพกลับจ๊กก๊ก

การบุกครั้งที่ห้า (ค.ศ. 250)

ในปี ค.ศ. 250 เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กโจมตีเมืองเสเป๋ง (西平郡 ซีผิงจฺวิ้น; ปัจจุบันอยู่บริเวณนครซีหนิง มณฑลชิงไห่) เกียงอุยถอยทัพหลังจากยึดเมืองเสเป๋งไม่สำเร็จ

การบุกครั้งที่หก (ค.ศ. 253)

ในฤดูร้อนปี ค.ศ. 253 ง่อก๊กที่เป็นรัฐพันธมิตรของจ๊กก๊กยกทัพโจมตีชายแดนด้านตะวันออกของวุยก๊ก นำไปสู่ยุทธการที่หับป๋า

เกียงอุยภูมิใจในความคุ้นเคยกับวัฒนธรรมและประเพณีของชนเผ่าเกี๋ยง (羌 เชียง) และชนเผ่าที่ไม่ใช่ชาวจีนฮั่นอื่น ๆ ที่อาศัยทางด้านตะวันตกของจีน เกียงอุยจึงมักคิดจะเกลี้ยกล่อมผู้คนชนเผ่าเหล่านี้ให้มาเป็นพันธมิตรกับจ๊กก๊กและยกทัพโจมตีประสานเข้าบุกอาณาเขตของวุยก๊กซึ่งอยู่ในมณฑลกานซู่ในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม บิฮุยผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์แห่งจ๊กก๊กไม่เห็นด้วยอย่างมากกับความกระหายสงครามของเกียงอุยที่มีต่อวุยก๊ก และพยายามควบคุมเกียงอุยโดยการจำกัดจำนวนกำลังพลที่เกียงอุยนำไปในแต่ละครั้งที่ออกศึกได้ไม่เกิน 10,000 นาย ครั้งหนึ่งบิฮุยเคยบอกเกียงอุยว่าควรหยุดการโจมตีวุยก๊กและมุ่งเน้นไปที่นโยบายส่งเสริมเสถียรภาพและความเจริญรุ่งเรืองภายในจ๊กก๊ก

ในวันที่ 16 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 253 บิฮุยถูกลอบสังหารโดยกัว ซิว (郭脩) ผู้แปรพักตร์จากวุยก๊กระหว่างงานเลี้ยงในวันแรกของเทศกาลขึ้นปีใหม่ หลังการเสียชีวิตของบิฮุย เกียงอุยได้อำนาจควบคุมทัพจ๊กก๊กมากขึ้นและสามารถทำตามที่ตนต้องการได้ ในฤดูร้อนของปีนั้น หลังทราบข่าวว่าง่อก๊กโจมตีวุยก๊กทางตะวันออก เกียงอุยจึงนำกำลังพลจ๊กก๊กหลายหมื่นนายออกจากเซ็กเอ๋ง (石營 ฉืออิ๋ง; อยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ข้าล้อมเต๊กโตเสีย (狄道 ตี๋เต้า; อยู่บริเวณ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน)

สุมาสูผู้สำเร็จราชการของวุยก๊กเรียกงีสง (虞松 ยฺหวี ซง) มาถามความเห็นเรื่องวิธีจัดการการบุกของง่อก๊กทางตะวันออกและจ๊กก๊กทางตะวันตก งีสงวิเคราะห์สถานการณ์และกล่าวว่าการป้องกันที่หับป๋านั้นแข็งแกร่งเพียงพอที่จะต้านทานการโจมตีของง่อก๊กได้ระยะเวลาหนึ่ง และท้ายที่สุดทัพง่อก๊กก็จะถอนทัพกลับไปเมื่อหมดขวัญกำลังใจ งีสงแนะนำให้เปิดการโจมตีโต้กลับการบุกของจ๊กก๊กอย่างรวดเร็วไม่ให้ทันตั้งตัวและขับไล่ออกไป สุมาสูเห็นด้วยจึงสั่งให้กุยห้วยและต้านท่ายนำทัพวุยก๊กไปตั้งมั่นในภูมิภาคเพื่อโจมตีทัพจ๊กก๊กและสลายวงล้อมที่เต๊กโตเสีย ต้านท้ายโจมตีทัพจ๊กก๊กแตกพ่ายที่ลั่วเหมิน (洛門; อยู่ใน มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ในที่สุดเกียงอุยจึงถอยทัพทั้งหมดกลับไปจ๊กก๊กเมื่อเสบียงอาหารหมด

การบุกครั้งที่เจ็ด (ค.ศ. 254)

ในฤดูร้อน ค.ศ. 254 เกียงอุยนำทัพจ๊กก๊กเข้าโจมตีเมืองอีกครั้ง หลี เจี่ยน (李簡) ขุนนางของวุยก๊กที่รักษาเต๊กโตเสีย (狄道 ตี๋เต้า; อยู่บริเวณ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ยอมสวามิภักดิ์ต่อเกียงอุย เกียงอุยจึงรุกต่อไปเข้าโจมตีอำเภอซงบู๋ก๋วน (襄武縣 เซียงอู่เซี่ยน; อยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้ของ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) และเข้ารบกับชิจิดขุนพลวุยก๊ก ชิจิดพ่ายแพ้และถูกสังหาร แต่ทัพจ๊กก๊กก็สูยเสียขุนพลเตียวหงีไปในการรบ ทัพจ๊กก๊กที่ได้ชัยชนะเข้ายึดสามอำเภอคือเต๊กโตเสีย เหอกวาน (河關; ในบริเวณใกล้เคียงกับนคร มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) และ (臨洮 หลินเถา) และกวาดต้อนราษฎรผู้อาศัยในสามอำเภอให้ย้ายมาอยู่ภายในอาณาเขตของจ๊กก๊ก

การบุกครั้งที่แปด (ค.ศ. 255)

การบุกครั้งที่เก้า (ค.ศ. 256)

การบุกครั้งที่สิบ (ค.ศ. 257-258)

การบุกครั้งที่สิบเอ็ด (ค.ศ. 262)

ผลสืบเนื่อง

ในนิยายสามก๊ก

หมายเหตุ

1. ในนวนิยายอิงประวัติศาสตร์เรื่องสามก๊ก (ซานกั๋วเหยี่ยนอี้) ในศตวรรษที่ 14 โงโหและเสียวกั้วถูกรวมเข้าเป็นตัวละครเดียวกันคือโงโหเสียวกั้ว ซึ่งมีบทบาทในตอนที่ 109 แต่ในสามก๊ก ฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) ตอนที่ 80 เรียกแยกเป็น "โงโห" และ "เสียวกั้ว" สองคนเหมือนกับในจดหมายเหตุสามก๊ก

อ้างอิง

อ้างอิงจากจดหมายเหตุสามก๊ก (ซานกั๋วจื้อ)

1. (正始元年，蜀將羌維出隴西。淮遂進軍，追至彊中，維退，遂討羌迷當等，案撫柔氐三千餘落，拔徙以實關中。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
2. (八年，隴西、南安、金城、西平諸羌餓何、燒戈、伐同、蛾遮塞等相結叛亂，攻圍城邑，南招蜀兵，涼州名胡治無戴復叛應之。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
3. (討蜀護軍夏侯霸督諸軍屯為翅。淮軍始到狄道，議者僉謂宜先討定枹罕，內平惡羌，外折賊謀。淮策維必來攻霸，遂入渢中，轉南迎霸。維果攻為翅，會淮軍適至，維遁退。進討叛羌，斬餓何、燒戈，降服者萬餘落。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
4. (十年， ... 又出隴西、南安、金城界，與魏大將軍郭淮、夏侯霸等戰於洮西。胡王治無戴等舉部落降，維將還安處之。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 44.
5. (九年，遮塞等屯河關、白土故城，據河拒軍。淮見形上流，密於下渡兵據白土城，擊，大破之。治無戴圍武威，家屬留在西海。淮進軍趨西海，欲掩取其累重，會無戴折還，與戰於龍夷之北，破走之。令居惡虜在石頭山之西，當大道止，斷絕王使。淮還過討，大破之。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
6. (姜維出石營，從彊川，乃西迎治無戴，留陰平太守廖化於成重山築城，斂破羌保質。淮欲分兵取之。諸將以維衆西接彊胡，化以據險，分軍兩持，兵勢轉弱，進不制維，退不拔化，非計也，不如合而俱西，及胡、蜀未接，絕其內外，此伐交之兵也。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
7. (淮曰：「今往取化，出賊不意，維必狼顧。比維自致，足以定化，且使維疲於奔命。兵不遠西，而胡交自離，此一舉而兩全之策也。」乃別遣夏侯霸等追維於沓中，淮自率諸軍就攻化等。維果馳還救化，皆如淮計。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
8. (十二年春正月，魏誅大將軍曹爽等，右將軍夏侯霸來降。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 33.
9. (... 泰曰：「麴城雖固，去蜀險遠，當須運糧。羌夷患維勞役，必未肯附。今圍而取之，可不血刃而拔其城；雖其有救，山道阻險，非行兵之地也。」) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 22.
10. (淮從泰計，使泰率討蜀護軍徐質、南安太守鄧艾等進兵圍之，斷其運道及城外流水。安等挑戰，不許，將士困窘，分糧聚雪以稽日月。維果來救，出自牛頭山，與泰相對。泰曰：「兵法貴在不戰而屈人。今絕牛頭，維無反道，則我之禽也。」勑諸軍各堅壘勿與戰，遣使白淮，欲自南渡白水，循水而東，使淮趣牛頭，截其還路，可并取維，不惟安等而已。淮善其策，進率諸軍軍洮水。維懼，遁走，安等孤縣，遂皆降。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 22.
11. (秋，衞將軍姜維出攻雍州，不克而還。將軍句安、李韶降魏。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 33.
12. (嘉平元年，與征西將軍郭淮拒蜀偏將軍姜維。維退，淮因西擊羌。艾曰：「賊去未遠，或能復還，宜分諸軍以備不虞。」) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 28.
13. (於是留艾屯白水北。三日，維遣廖化自白水南向艾結營。艾謂諸將曰：「維今卒還，吾軍人少，法當來渡而不作橋。此維使化持吾，令不得還。維必自東襲取洮城。」洮城在水北，去艾屯六十里。艾即夜潛軍徑到，維果來渡，而艾先至據城，得以不敗。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 28.
14. (十三年，姜維復出西平，不克而還。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 33.
15. ([十六年]夏，維率將數萬人出石營，經董亭，圍南安，魏雍州刺史陳泰解圍至洛門，維糧盡退還。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 44.
16. (明年，加督中外軍事。復出隴西，守狄道長李簡舉城降。進圍襄武，與魏將徐質交鋒，斬首破敵，魏軍敗退。維乘勝多所降下，拔河間、狄道、臨洮三縣民還， ...) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 44.
17. ([十七年]夏六月，維復率衆出隴西。冬，拔狄道、河間、臨洮三縣民，居于緜竹、繁縣。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 33.

อ้างอิงจากอรรถาธิบายจดหมายเหตุสามก๊ก (ซานกั๋วจื้อจู้)

อ้างอิงจากจือจื้อทงเจี้ยน

1. (是歲，雍、涼羌胡叛降漢，漢姜維將兵出隴右以應之，與雍州刺史郭淮、討蜀護軍夏侯霸戰于洮西。胡王白虎文、治無戴等率部落降維，維徙之入蜀。淮進擊羌胡餘黨，皆平之。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
2. (初，右將軍夏侯霸為曹爽所厚，以其父淵死於蜀，常切齒有報仇之志，為討蜀護軍，屯於隴西，統屬征西。征西將軍夏侯玄，霸之從子，爽之外弟也。爽旣誅，司馬懿召玄詣京師，以雍州刺史郭淮代之。霸素與淮不叶，以為禍必相及，大懼，遂奔漢。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
3. (秋，漢衞將軍姜維寇雍州，依麴山築二城，使牙門將句安、李歆等守之，聚羌胡質任，侵偪諸郡；征西將軍郭淮與雍州刺史陳泰禦之。泰曰：「麴城雖固，去蜀險遠，當須運糧；羌夷患維勞役，必未肯附。今圍而取之，可不血刃而拔其城；雖其有救，山道阻險，非行兵之地也。」) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
4. (淮乃使泰率討蜀護軍徐質、南安太守鄧艾進兵圍麴城，斷其運道及城外流水。安等挑戰，不許，將士困窘，分糧聚雪以引日月。維引兵救之，出自牛頭山，與泰相對。泰曰：「兵法貴在不戰而屈人。今絕牛頭，維無反道，則我之禽也。」敕諸軍各堅壘勿與戰，遣使白淮，使淮趣牛頭截其還路。淮從之，進軍洮水。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
5. (維懼，遁走，安等孤絕，遂降。淮因西擊諸羌。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
6. (漢姜維復寇西平，不克。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75.
7. (漢姜維自以練西方風俗，兼負其才武，欲誘諸羌、胡以為羽翼，謂自隴以西，可斷而有。每欲興軍大舉，費禕常裁制不從，與其兵不過萬人，曰：「吾等不如丞相亦已遠矣；丞相猶不能定中夏，況吾等乎！不如且保國治民，謹守社稷，如其功業，以俟能者，無為希冀徼倖，決成敗於一舉；若不如志，悔之無及。」) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 76.
8. (及禕死，維得行其志，乃將數萬人出石營，圍狄道。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 76.
9. (大將軍師問於虞松曰：「今東西有事，二方皆急，而諸將意沮，若之何？」松曰：「昔周亞夫堅壁昌邑而吳、楚自敗，事有似弱而強，不可不察也。今恪悉其銳衆，足以肆暴，而坐守新城，欲以致一戰耳。若攻城不拔，請戰不可，師老衆疲，勢將自走，諸將之不徑進，乃公之利也。姜維有重兵而縣軍應恪，投食我麥，非深根之寇也。且謂我幷力於東，西方必虛，是以徑進。今若使關中諸軍倍道急赴，出其不意，殆將走矣。」師曰：「善！」乃使郭淮、陳泰悉關中之衆，解狄道之圍；敕毌丘儉按兵自守，以新城委吳。陳泰進至洛門，姜維糧盡，退還。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 76.
10. (狄道長李簡密書請降於漢。六月，姜維寇隴西。 ... 漢姜維自狄道進拔河間、臨洮。將軍徐質與戰，殺其盪寇將軍張嶷，漢兵乃還。) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 76.

อ้างอิงอื่น ๆ

1. จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26, 33 และ 44 และจือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 75–78.

บรรณานุกรม

• ตันซิ่ว (ศตวรรษที่ 3). จดหมายเหตุสามก๊ก (ซานกั๋วจื้อ).
• เผย์ ซงจือ (ศตวรรษที่ 5). อรรถาธิบายจดหมายเหตุสามก๊ก (ซานกั๋วจื้อจู้).
• ซือหม่า กวาง (1084). จือจื้อทงเจี้ยน.
• ล่อกวนตง (ศตวรรษที่ 14). สามก๊ก (ซันกั๋วเหยี่ยนอี้).