รายพระนามกษ ตร ย นครร ฐน าน เจ าผ ครองนครน าน และ เจ าผ ปกครองเม องน าน น บต งแต ป พ ศ 1825 จนถ งป พ ศ 2474 นครน าน หร อ

รายพระนามกษัตริย์นครรัฐน่าน, เจ้าผู้ครองนครน่าน และ เจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 1825 จนถึงปี พ.ศ. 2474

นครน่าน หรือ อาณาจักรน่าน สถาปนาขึ้นเมื่อราวปี พ.ศ. 1812 โดยพญาภูคา เจ้าเมืองย่าง มีดำริห์ที่จะสร้างเมืองใหม่ให้พระโอรสขึ้นปกครอง แล้วพญาภูคาได้ทรงเลือกพื้นที่ที่มีชัยภูมิที่ดีแล้วก็โปรดให้สร้างเมืองใหม่ขึ้น เเล้วเสร็จในปี พ.ศ. 1825 พญาภูคา เจ้าเมืองย่าง ผู้เป็นพระบิดาจึงได้ประทานนามเมืองใหม่แห่งนี้ว่า “วรนคร” ซึ่งหมายถึง เมืองที่ดี นับเป็นการเริ่มต้นประวัติศาสตร์ของนครน่าน
นครน่าน หรือ อาณาจักรน่าน มีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ที่ยาวนานพอๆ กับอาณาจักรสุโขทัย และอาณาจักรล้านนา ปกครองโดยกษัตริย์และเจ้าผู้ครองนครที่สืบสันตติวงศ์และพลัดเปลี่ยนกันขึ้นปกครองรวมทั้งสิ้น 64 พระองค์ และสามารถแบ่งพัฒนาการทางประวัติศาสตร์และความเป็นมาของนครน่าน ออกเป็น 4 ยุคสมัย ดังนี้

ยุค นครรัฐน่าน มีความสัมพันธ์กับอาณาจักรสุโขทัย
ยุค เมืองน่าน ภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านนา
ยุค เมืองน่าน ภายใต้การปกครองของอาณาจักรพม่า
ยุค นครน่าน ภายใต้การปกครองของอาณาจักรธนบุรีและอาณาจักรรัตนโกสินทร์

กษัตริย์และเจ้าผู้ครอง แห่งนครน่าน
ราชาธิปไตยในอดีต


ตราแผ่นดินเมืองนครน่าน

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช พระเจ้านครเมืองน่าน _{ทรงเป็นพระเจ้าผู้ครองนครน่านพระองค์แรกและพระองค์เดียวในประวัติศาสตร์น่าน}

ปฐมกษัตริย์	• พญาภูคา ปฐมกษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคา • พญาขุนฟอง ปฐมวงศ์กษัตริย์แห่งนครรัฐน่าน
องค์สุดท้าย	เจ้ามหาพรหมสุรธาดา
อิสริยยศ	กษัตริย์แห่งนครรัฐน่าน พระเจ้านครเมืองน่าน เจ้านครเมืองน่าน พระยาเมืองน่าน
สถานพำนัก	หอคำหลวง แห่งนครน่าน
ผู้แต่งตั้ง	กษัตริย์ล้านนา (พ.ศ. 1993–2101) กษัตริย์พม่า (พ.ศ. 2103–2329) กษัตริย์สยาม (พ.ศ. 2317–2474)
เริ่มระบอบ	พ.ศ. 1812
สิ้นสุดระบอบ	17 สิงหาคม พ.ศ. 2474 (662 ปี 7 เดือน 17 วัน)
ผู้อ้างสิทธิ์	เจ้าสมปรารถนา ณ น่าน

รายพระนามกษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคา (นครรัฐน่านอิสระ)

ยุคที่ 1 สถาปนาเมืองวรนคร (ปัว) และเมืองน่าน (พ.ศ. 1825 - พ.ศ. 2004 )

เมื่อประมาณปี พ.ศ. 1825 มีคนไทยกลุ่มหนึ่งในการนำของพระยาภูคา ได้ครอบครองพื้นที่ราบบริเวณตอนบนของจังหวัดน่าน ตั้งศูนย์การปกครองอยู่ที่เมืองย่าง หรือเมืองล่าง (เชื่อกันว่าอยู่บริเวณริมฝั่งด้านใต้ของแม่น้ำย่างใกล้เทือกเขาดอยภูคา ในเขตบ้านเสี้ยว หมู่ที่ 6 ตำบลยม อำเภอท่าวังผา) เนื่องจากพบร่องรอยชุมชนในสภาพที่เป็นคูน้ำคันดินกำแพงเมืองซ้อนกันอยู่ ต่อมาพระยาภูคามีดำริห์ที่จะได้ขยายอาณาเขตของตนออกไปให้กว้างขวางมากขึ้น จึงได้ส่งพระราชบุตรบุญธรรมสองคนไปสร้างเมืองใหม่ เมืองแรกให้สร้างทางตะวันออกริมฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง แล้วให้ชื่อเมืองว่า "เมืองจันทบุรี" (หลวงพระบาง) แล้วให้ผู้เป็นพี่ไปครองเมือง เมืองที่สองโปรดให้สร้างทางตะวันตกริมฝั่งแม่น้ำน่า แล้วให้ชื่อเมืองว่า "เมืองวรนคร" (ปัว) แล้วให้เจ้าขุนฟอง ผู้เป็นน้องไปครองเมือง

เจ้าหลวงภูคา ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่าน แห่งราชวงศ์ภูคา

รายพระนามกษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคา

กษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคา ในยุคนครรัฐน่านอิสระ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1825 - พ.ศ. 2004 รวมระยะเวลา 179 ปี และมีกษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคาขึ้นปกครองทั้งสิ้น 16 พระองค์ 17 รัชกาล มีรายพระนามตามลำดับ ดังนี้

ลำดับ	รายพระนาม	ครองราชย์			หมายเหตุ
ลำดับ	รายพระนาม	เริ่ม	สิ้นสุด	รวมเวลา	หมายเหตุ
สถาปนาเมืองวรนครขึ้นเป็นราชธานีแห่งแรกของนครรัฐน่าน (พ.ศ. 1825 - พ.ศ. 1902)
1	พญาขุนฟอง	พ.ศ. 1825	พ.ศ. 1845	20 ปี	ปฐมกษัตริย์น่าน
2	พญาเก้าเกื่อน	พ.ศ. 1846	พ.ศ. 1848	2 ปี	พระโอรส พญาขุนฟอง
3	พระนางคำปินมหาเทวี	พ.ศ. 1848	พ.ศ. 1849	7 เดือน	พระชายา พญาเก้าเกื่อน
-	พระนางวรนครเทวี	พ.ศ. 1850	พ.ศ. 1866	16 ปี	รักษาเมืองวรนคร พระชายา พญางำเมือง
4	พญาผานอง	พ.ศ. 1866	พ.ศ. 1896	30 ปี	พระโอรส พญาเก้าเกื่อน
5	พญาขุนไส	พ.ศ. 1896	พ.ศ. 1898	2 ปี	พระโอรส พญาผานอง
6	พญากานเมือง	พ.ศ. 1898	พ.ศ. 1902	5 ปี	พระเชษฐา พญาขุนไส
ย้ายราชธานีจากเมืองวรนครมายังเวียงภูเพียงแช่แห้ง (พ.ศ. 1902)
สถาปนาเวียงภูเพียงแช่แห้ง ขึ้นเป็นราชธานีแห่งที่ 2 (พ.ศ. 1092 - พ.ศ. 1911)
6	พญากานเมือง	พ.ศ. 1902	พ.ศ. 1905	4 ปี	พระเชษฐา พญาขุนใส
7	พญาผากอง	พ.ศ. 1905	พ.ศ. 1911	6 ปี	พระโอรส พญากานเมือง
ย้ายราชธานีจากเวียงภูเพียงแช่แห้ง มายังเมืองน่าน (พ.ศ. 1911 )
สถปนาเวียงน่าน หรือ นันทบุรี ขึ้นเป็นราชธานีแห่งที่ 3 (พ.ศ. 1911 - พ.ศ. 2362)
7	พญาผากอง	พ.ศ. 1911	พ.ศ. 1931	20 ปี	พระโอรส พญากานเมือง
8	พญาคำตัน	พ.ศ. 1931	พ.ศ. 1941	10 ปี	พระโอรส พญาผากอง
9	พญาศรีจันต๊ะ	พ.ศ. 1941	พ.ศ. 1942	1 ปี	พระโอรส พญาคำตัน
-	พระยาเถระ	พ.ศ. 1942	พ.ศ. 1942	6 เดือน	พญาแพร่กบฎ
-	พระยาอุ่นเมือง	พ.ศ. 1942	พ.ศ. 1943	1 ปี	อนุชาพญาเถระ
10	พญาหุง	พ.ศ. 1943	พ.ศ. 1950	7 ปี	พระอนุชา พญาศรีจันต๊ะ
11	พญาคัมพูลราช	พ.ศ. 1950	พ.ศ. 1960	10 ปี	พระโอรส พญาหุง
12	พญาพันต้น	พ.ศ. 1960	พ.ศ. 1968	8 ปี	พระโอรส พญาภูเข่ง
13	พญางั่วฬารผาสุม	พ.ศ. 1969	พ.ศ. 1976	7 ปี	พระโอรส พญาพันต้น
14	พญาอินต๊ะแก่นท้าว (1)	พ.ศ. 1976	พ.ศ. 1977	3 เดือน	พระโอรส พญางั่วฬารผาสุม
15	พญาแปง	พ.ศ. 1977	พ.ศ. 1978	1 ปี	พระอนุชา พญาอินต๊เแก่นท้าว
16	พญาอินต๊ะแก่นท้าว (2)	พ.ศ. 1978	พ.ศ. 1993	15 ปี	พระเชษฐา พญาแปง
เมืองน่านตกเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรล้านนา (พ.ศ. 1993)
17	พญาผาแสง	พ.ศ. 1993	พ.ศ. 2004	11 ปี	พระภาติยะ พญาอินต๊ะแก่นท้าว
สิ้นสุดการปกครองของกษัตริย์นครรัฐน่านแห่งราชวงศ์ภูคา (พ.ศ. 2004)

รายพระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของล้านนา)

ยุคที่ 2 นครน่าน ภายใต้การปกครองอาณาจักรล้านนา (พ.ศ. 1993 - พ.ศ. 2101 รวมระยะเวลา 108 ปี)

เมื่อพระเจ้าติโลกราช ตีเมืองน่านได้สำเร็จ ในปี พ.ศ. 1993 ซึ่งตรงกับรัชสมัยของ กษัตริย์น่าน พระองค์ที่ 16แห่งราชวงศ์ภูคา ก็ทรงผนวกเมืองน่านเข้าเป็นประเทศราชของอาณาจักรล้านนา แล้วทรงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง เจ้าผาแสง พระโอรสใน กษัตริย์น่าน องค์ที่ 15 แห่งราชวงศ์ภูคา และทรงเป็นพระภาติยะใน กษัตริย์น่าน องค์ที่ 16 แห่งราชวงศ์ภูคา ขึ้นปกครองเมืองน่านสืบต่อมา

ในระยะแรกเมืองน่านยังมีฐานะเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรล้านนา แต่หลังจากที่ กษัตริย์น่าน องค์ที่ 17 แห่งราชวงศ์ภูคา ทรงสิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2004 เมืองน่านก็ถูกลดฐานะลงเป็นเพียงหัวเมืองในอาณาจักรล้านนา เจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน มีฐานะเป็นขุนนาง (หมื่น,ท้าว,พระยา) ที่ขึ้นตรงกับกษัตริย์แห่งเมืองเชียงใหม่จะเป็นผู้คัดเลือกขุนนางให้มาปกครองดูแลเมืองน่านทั้งสิ้น จึงทรงเป็นกษัตริย์น่าน พระองค์ที่ 16 และเป็นพระองค์สุดท้ายที่สืบเชื้อสายกษัตริย์มาจากราชวงศ์ภูคา นับตั้งแต่พระเจ้าขุนคำฟอง ทรงเสด็จขึ้นเสวยราชย์สมบัติเป็นปฐมกษัตริย์น่านแห่งราชวงศ์ภูคา ในปี พ.ศ. 1825
_{ขุนนางที่พระเจ้าติโลกราช แต่งตั้งให้มาครองเมืองน่าน ก็จะครองอยู่เพียงระยะเวลาสั้น ๆ ประมาณ 3 - 5 ปี ต่อมาก็ได้อยู่นานขึ้น แต่ไม่เกิน 10 ปี สภาพของเมืองน่านคงเป็นปกติสุขเช่นเดิม}

**“พระเจ้าล้านทอง”** พระรองประธาน ในพุทธลักษณะปางมารศรีวิชัยศิลปะล้านนา ประทับนั่งบนฐานชุกชี สร้างด้วยอิฐถือปูนลงรักปิดทองสูง 8 ศอก สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2065 โดย พระเจ้าคำยอดฟ้า เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 33 เป็นพระพุทธรูปที่สวยงามองค์หนึ่งในจังหวัดน่านและเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองมาช้านาน

รายพระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของล้านนา)

เมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านนา) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1993 - พ.ศ. 2101 รวมระยะเวลา 108 ปี มีเจ้าผู้ครองเมืองน่าน ในยุคนี้ 16 องค์ มีรายพระนามตามลำดับ ดังต่อไปนี้

ลำดับ	รายพระนาม	ครองราชย์			หมายเหตุ
ลำดับ	รายพระนาม	เริ่ม	สิ้นสุด	รวมเวลา	หมายเหตุ
18	หมื่นสร้อยเชียงของ	พ.ศ. 2005	พ.ศ. 2009	4 ปี	ย้ายไปครองเมืองฝาง
19		พ.ศ. 2009	พ.ศ. 2011	2 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
20		พ.ศ. 2012	พ.ศ. 2016	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
21		พ.ศ. 2016	พ.ศ. 2018	2 ปี	ย้ายไปครองเมืองฝาง
22	ท้าวขาก่าน	พ.ศ. 2019	พ.ศ. 2023	4 ปี	ย้ายไปครองเมืองเชียงราย
23	ท้าวอ้ายยวม	พ.ศ. 2024	พ.ศ. 2028	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
24	ท้าวเมืองตน	พ.ศ. 2028	พ.ศ. 2032	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
25		พ.ศ. 2032	พ.ศ. 2032	6 เดือน	พิราลัย ณ เมืองน่าน
26	(1)	พ.ศ. 2032	พ.ศ. 2039	7 ปี	ย้ายไปครองเมืองเชียงราย
27	หมื่นตีนเชียง	พ.ศ. 2039	พ.ศ. 2040	1 ปี	ย้ายไปครองเมืองเชียงราย
28	(2)	พ.ศ. 2040	พ.ศ. 2050	10 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
29		พ.ศ. 2050	พ.ศ. 2052	2 ปี	ย้ายไปครองเมืองฝาง
30		พ.ศ. 2053	พ.ศ. 2056	3 ปี	ย้ายไปครองเมืองนครลำปาง
31	ท้าวบุญฝาง	พ.ศ. 2056	พ.ศ. 2058	2 ปี	ย้ายไปครองเมืองเทิง
32	เจ้าเมืองฝาง	พ.ศ. 2058	พ.ศ. 2059	10 เดือน	ย้ายไปครองเมืองพะเยา
33	พระยาคำยอดฟ้า (1)	พ.ศ. 2059	พ.ศ. 2060	3 เดือน	ย้ายไปครองเมืองพะเยา
34	พระยาหน่อเชียงแสน	พ.ศ. 2060	พ.ศ. 2062	2 ปี	ย้ายไปครองเมืองพะเยา
35	พระยาคำยอดฟ้า (2)	พ.ศ. 2062	พ.ศ. 2069	7 ปี	ย้ายไปครองเมืองเชียงใหม่
36	เจ้าแสนสงคราม	พ.ศ. 2069	พ.ศ. 2069	1 เดือน	ย้ายไปครองเมืองนครลำปาง
37	พระยาคำยอดฟ้า (3)	พ.ศ. 2069	พ.ศ. 2070	1 ปี	พิราลัย ณ เมืองเชียงใหม่
38	พระยาพลเทพฦๅไชย	พ.ศ. 2070	พ.ศ. 2101	31 ปี	หนีไปเมืองล้านช้าง

รายพระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของพม่า)

ยุคที่ 3 นครน่าน ภายใต้การปกครองของอาณาจักรพม่าแห่งราชวงศ์อังวะ (พ.ศ. 2103 - พ.ศ. 2329 รวมระยะเวลา 226 ปี )

ในปี พ.ศ. 2096 - พ.ศ. 2101 พระเจ้าบุเรงนอง แห่งกรุงหงสาวดี ได้ยกกองทัพมาตีเมืองเชียงใหม่ และได้เมืองเชียงใหม่เป็นประเทศราชของพม่า ต่อมากองทัพพม่าได้ยกมาตีเมืองน่าน เมืองน่านในขณะนั้นปกครองโดย พระยาพลเทพฤๅชัย เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 38 นำกองทัพเมืองน่านออกต่อสู้กับกองทัพพม่าอย่างสุดกำลัง และไม่สามารถต้านทานกองทัพพม่าได้ จึงได้พาครอบครัว และชาวเมืองน่านบางส่วนหลบหนีไปพึ่งเจ้าเมืองหลวงพระบาง ในปี พ.ศ. 2101 จึงถือเป็นการสิ้นสุดอำนาจของอาณาจักรล้านนา ในแผ่นดินเมืองน่าน

ต่อมา พระเจ้าบุเรงนอง จึงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง พระยาหน่อคำเสถียรไชยราชสงคราม มาเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน แทนในปี พ.ศ. 2103 และได้ใช้เมืองน่านเป็นฐานกำลังในการยกกองทัพพม่าไปปราบปรามอาณาจักรล้านช้างต่อไป

วัดภูมินทร์ สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2139 โดยพระเจ้าเจตบุตรพรหมินทร์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 40 เดิมมีชื่อว่า **“วัดพรหมมินทร์”** ซึ่งเป็นพระนามของพระเจ้าเจตบุตรฯ ผู้สร้างวัด สันนิษฐานว่าในภายหลังได้เรียกชื่อกันเพี้ยนมาเป็นชื่อวัดภูมินทร์ในปัจจุบัน

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน (ภายใต้การปกครองของพม่า)

ยุคนครน่าน (ภายใต้การปกครองของพม่า) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2103 - พ.ศ. 2329 รวมระยะเวลา 226 ปี มีเจ้าผู้ครองนครน่าน ในยุคนี้ทั้งหมด 15 องค์ มีรายพระนาม ตามลำดับดังนี้

ลำดับ	รายพระนาม	ครองราชย์			หมายเหตุ
ลำดับ	รายพระนาม	เริ่ม	สิ้นสุด	รวมเวลา	หมายเหตุ
39	พระยาหน่อคำเสถียรไชยสงคราม	พ.ศ. 2103	พ.ศ. 2134	31 ปี
40	พระเจ้าเจตบุตรพรหมินทร์	พ.ศ. 2134	พ.ศ. 2140	6 ปี	ครั้งที่ 1
-	พระยาแขก (รักษาเมืองน่าน)	พ.ศ. 2141	พ.ศ. 2143	2 ปี
41	พระเจ้าเจตบุตรพรหมินทร์	พ.ศ. 2144	พ.ศ. 2146	2 ปี	ครั้งที่ 2
42	พระเจ้าพลศึกซ้ายไชยสงคราม	พ.ศ. 2146	พ.ศ. 2158	12 ปี
43		พ.ศ. 2158	พ.ศ. 2168	10 ปี
44		พ.ศ. 2169	พ.ศ. 2182	13 ปี
45		พ.ศ. 2182	พ.ศ. 2191	9 ปี
46		พ.ศ. 2192	พ.ศ. 2205	13 ปี
47		พ.ศ. 2207	พ.ศ. 2230	23 ปี
48		พ.ศ. 2232	พ.ศ. 2246	14 ปี
-	พระนาซ้าย (น้อยอินทร์)	พ.ศ. 2246	พ.ศ. 2251	5 ปี	ครั้งที่ 1
49		พ.ศ. 2251	พ.ศ. 2257	6 ปี
50	เจ้าฟ้าเมียวซา	พ.ศ. 2257	พ.ศ. 2259	2 ปี
-	พระนาขวา (น้อยอินทร์)	พ.ศ. 2259	พ.ศ. 2269	10 ปี	ครั้งที่ 2
สถาปนาราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ขึ้นปกครองเมืองนครน่าน ในปี พ.ศ 2269
51	พระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ ปฐมวงศ์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์	พ.ศ. 2269	พ.ศ. 2294	25 ปี	สถาปนา ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
52	พระเจ้าอริยวงษ์	พ.ศ. 2297	พ.ศ. 2311	14 ปี
53	พระเจ้านายอ้าย	พ.ศ. 2311	พ.ศ. 2312	7 เดือน
54	พระเจ้ามโนราชา	พ.ศ. 2312	พ.ศ. 2317	5 ปี
-	เจ้ามโน	พ.ศ. 2325	พ.ศ. 2327	2 ปี	อ้างสิทธิ์ใน นครน่านที่เมืองเทิง
-	พระยาอัตถวรปัญโญ	พ.ศ. 2327	พ.ศ. 2329	2 ปี	อ้างสิทธิ์ใน นครน่านที่เมืองเทิง

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน (ภายใต้การปกครองของอาณาจักรธนบุรีและรัตนโกสินทร์)

ยุคที่ 4 นครน่าน ภายใต้การปกครองของอาณาจักรธนบุรีและอาณาจักรรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2474 รวมระยะเวลา 145 ปี )

ในปี พ.ศ. 2326 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 1 แห่งราชวงศ์จักรี ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนา เจ้าจันทปโชติ ผู้เป็นพระโอรสใน พระเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 ขึ้นเป็น "เจ้าผู้ครองเมืองน่าน" และได้รับการเฉลิมพระนามว่า พระยามงคลวรยศประเทศราช และโปรดเกล้าฯ ให้กลับขึ้นมาครองเมืองน่านตามเดิม แต่เมืองน่านในขณะนั้นยังรกร้างว่างเปล่าเพราะถูกทิ้งร้างมาเป็นเวลานาน เจ้ามงคลวรยศ จึงได้ตั้งมั่นอยู่ที่เมืองท่าปลา (อาณาเขตเมืองนครน่านในอดีต)

ในปี พ.ศ. 2327 พระเจ้าปดุง พระมหากษัตริย์พม่า รัชกาลที่ 5 แห่งราชวงศ์โก้นบอง ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนา เจ้าอัตถวรปัญโญ ผู้เป็นพระภาติยะ (หลานน้า)ใน พระเจ้ามงคลวรยศ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 ขึ้นเป็น "เจ้าผู้ครองเมืองน่าน" และได้รับการเฉลิมพระนามว่า พระยาอัตถวรปัญโญ โดยตั้งมั่นอยู่ที่เมืองเทิง (อาณาเขตเมืองนครน่านในอดีต)

ในส่วนของ เจ้าสมณะ ผู้เป็นพระอนุชาต่างพระมารดากับ พระเจ้ามงคลวรยศ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 ได้ตั้งมั่นอยู่ที่เมืองสา (อำเภอเวียงสา ในปัจจุบัน)

ในปี พ.ศ. 2329 พระเจ้ามงคลวรยศ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 ได้สละราชย์สมบัติ และยกเมืองน่านให้ พระยาอัตถวรปัญโญ ผู้เป็นพระภาติยะ (หลานน้า) ขึ้นปกครองสืบต่อไป

ในปี พ.ศ. 2331 พระยาอัตถวรปัญโญ เจ้าเมืองน่าน ได้นำแสนท้าวขุนนางเมืองน่าน เสด็จลงไปเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เพื่อขอเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารเป็นข้าขอบขัณฑสีมาแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ในการนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ พระยาอัตถวรปัญโญ ขึ้นเป็น "เจ้าผู้ครองนครน่าน" ต่อไปตามเดิม และในครั้งนั้นก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง เจ้าสมณะ ผู้เป็นพระมาตุลา (น้าชาย)ใน พระยาอัตถวรปัญโญ เจ้าเมืองน่าน ขึ้นเป็น "พระยาอุปราช เมืองน่าน" หรือที่ราชสำนักนครน่านเรียกว่า พระยามหาอุปราชา เจ้าหอหน้า

ในปี พ.ศ. 2344 เมืองน่าน ได้รับการบูรณะซ่อมแซมโดย สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 57 ให้กับขึ้นมาเป็นบ้านเมืองได้ดังเดิม เป็นที่เรียบร้อย และให้นามเมืองน่าน (ใหม่) แห่งนี้ว่า เมืองสิริไชยนันทเทพบุรีสะหรีสรีสวัติพระนครเมืองน่านราชธานี เมืองนครน่าน จึงมีสถานะเป็นเมืองประเทศราชแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2344 เป็นต้นมา

ในปี พ.ศ. 2347 พระยาอัตถวรปัญโญ เจ้าเมืองน่าน มีความชอบในราชการ และทรงมีพระปรีชาสามารถในการปกครองและบริหารบ้านเมืองเป็นอย่างยิ่ง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เลื่อนพระอิสริยยศ พระยาอัตถวรปัญโญ เจ้าเมืองน่าน ขึ้นเป็น "สมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน" และได้รับการเฉลิมพระนามว่า "สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ สมเด็จเจ้าฟ้าหลวงเมืองน่าน" และทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 57

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน (ภายใต้การปกครองของกรุงธนบุรีและกรุงรัตนโกสินทร์)

นครน่าน (ภายใต้การปกครองของกรุงธนบุรีและกรุงรัตนโกสินทร์) พ.ศ. 2317 - พ.ศ. 2474 รวมระยะเวลา 157 ปี มีเจ้าผู้ครองนครทั้งสิ้น 10 พระองค์ แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน 10 พระองค์ แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ มีรายพระนามตามลำดับ ดังนี้

ลำดับ	พระรูป	รายพระนาม	ครองราชย์
ลำดับ	พระรูป	รายพระนาม	เริ่ม	สิ้นสุด	รวมเวลา
55 (5)		พระยาวิธูร (เจ้าวิธูร)	25 มีนาคม พ.ศ. 2317	31 มีนาคม พ.ศ. 2321	4 ปี
-		พระยามโนราชา (เจ้ามโน)	พ.ศ. 2321	พ.ศ. 2323	2 ปี
56 (6)		พระยามงคลวรยศ (เจ้าจันทปโชติ)	2 เมษายน พ.ศ. 2326	2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2329	3 ปี
57 (7)		เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ (เจ้าน้อยอัตถะ)	19 สิงหาคม พ.ศ. 2331	15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2353	23 ปี
58 (8)		พระยาสุมนเทวราช (เจ้าสมณะ)	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2354	26 มิถุนายน พ.ศ. 2368	14 ปี
59 (9)		พระยามหายศ (เจ้ามหายศ)	6 กันยายน พ.ศ. 2368	30 มกราคม พ.ศ. 2378	10 ปี
60 (10)		พระยาอชิตวงษ์ (เจ้าอชิตวงษ์)	28 มกราคม พ.ศ. 2380	11 ตุลาคม พ.ศ. 2380	8 เดือน
61 (11)		พระยามหาวงษ์ (เจ้ามหาวงษ์)	23 เมษายน พ.ศ. 2381	23 ตุลาคม พ.ศ. 2394	13 ปี
62 (12)		เจ้าอนันตวรฤทธิเดช (เจ้าอนันตยศ)	14 พฤษภาคม พ.ศ. 2395	28 พฤษภาคม พ.ศ. 2435	40 ปี
63 (13)		พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช (เจ้าสุริยะ)	21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2437	5 เมษายน พ.ศ. 2461	25 ปี
64 (14)		เจ้ามหาพรหมสุรธาดา (เจ้ามหาพรหม)	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2462	17 สิงหาคม พ.ศ. 2474	12 ปี

_{หมายเหตุ : ตัวเลขในวงเล็บหมายถึงลำดับรัชกาลที่นับตั้งแต่ พญาหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 ผู้สถาปนาราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ขึ้นปกครองเมืองนครน่าน ในปี พ.ศ 2269}

ผู้สืบสกุลเจ้าผู้ครองนครน่าน ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองในประเทศไทย

อ้างอิง

บันทึกประวัติศาสตร์-เล่าเรื่องถิ่นเหนือ
ประวัติศาสตร์ชาติไทย (จังหวัดน่าน)
หอมรดกไทย (จังหวัดน่าน)
ประวัติศาสตร์เมืองน่าน (ข้อมูล หออัตลักษณ์นครน่าน)

บทความประวัติศาสตร์นี้ยังเป็น คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

[1] บันทึกประวัติศาสตร์-เล่าเรื่องถิ่นเหนือ

[2] ประวัติศาสตร์ชาติไทย (จังหวัดน่าน)

[3] หอมรดกไทย (จังหวัดน่าน)

[4] ประวัติศาสตร์เมืองน่าน (ข้อมูล หออัตลักษณ์นครน่าน)