เจ าจอมมารดาท พเกษร หร อสะกดว า ท พเกสร เป นเจ านายฝ ายเหน อจากนครเช ยงใหม เป นบาทบร จาร กาในพระบาทสมเด จพระจ ลจอมเกล าเ

เจ้าจอมมารดาทิพเกษร หรือสะกดว่า ทิพเกสร เป็นเจ้านายฝ่ายเหนือจากนครเชียงใหม่ เป็นบาทบริจาริกาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระชนนีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี

เจ้าจอมมารดา ทิพเกษร ในรัชกาลที่ 5 ท.จ.
เจ้าจอมมารดาทิพเกษร (ขวา) กับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี (ซ้าย)
เสียชีวิต	3 มีนาคม พ.ศ. 2445
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2419–2429)
บุตร	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี
บิดามารดา	เจ้าสุริยะ ณ เชียงใหม่ เจ้าสุวัณณา ณ เชียงใหม่

ต่อมาภายหลังเจ้าจอมมารดาทิพเกษรได้ทูลลาออกจากตำแหน่งบาทบริจาริกา เพื่อไปประกอบธุรกิจส่วนตัวนอกพระบรมมหาราชวังเมื่อ พ.ศ. 2429 จนมีทรัพย์สินมากมาย ก่อนจะถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2445

ประวัติ

เจ้าจอมมารดาทิพเกษร เป็นธิดาของเจ้าสุริยะ ณ เชียงใหม่ (โอรสเจ้าหนานมหาวงศ์ ณ เชียงใหม่) กับเจ้าสุวัณณา ณ เชียงใหม่ (ธิดาในเจ้าอุตรการโกศล (น้อยมหาพรหม ณ เชียงใหม่)) ซึ่งทั้งสองเป็นเจ้านายฝ่ายเหนือในราชวงศ์ทิพย์จักร

เจ้าอุตรการโกศล (น้อยมหาพรหม ณ เชียงใหม่) ซึ่งเป็นโอรสในพระเจ้ามโหตรประเทศ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่คนที่ 5 และเป็นตาของเจ้าทิพเกษร ได้พาท่านเข้าเฝ้าถวายเป็นบาทบริจาริกาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อ พ.ศ. 2419 ทรงตรัสเรียกว่า นางทิพ และทรงโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าทิพเกษรเข้าศึกษาขนบธรรมเนียมประเพณีของราชสำนักกรุงเทพฯ อยู่ในสำนักของเจ้าจอมมารดาแพ ผู้เป็นพระสนมเอกผู้ใหญ่ และยังโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยานรรัตนราชมานิต (โต มานิตยกุล) เป็นผู้อภิบาลดูแลเจ้าทิพเกษร

เมื่อท่านมีประสูติการพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงมีฐานันดรศักดิ์เป็น เจ้าจอมมารดา พระราชโอรสเพียงพระองค์เดียวคือพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าดิลกนพรัฐ ซึ่งประสูติเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2427 ในพระบรมมหาราชวัง ต่อมาทรง "กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี" ผู้เป็น "เจ้าชายนักเศรษฐศาสตร์ของไทย" ครั้น พ.ศ. 2429 เจ้าจอมมารดาทิพเกษรก็ถูกจำหน่ายจากตำแหน่งเจ้าจอม ออกไปประกอบธุรกิจส่วนตัว โดยรับซื้อและจำนองที่ดิน ทำให้ท่านมีตึกแถว และมีเรือกสวนไร่นาอีกหลายพันไร่ ถือเป็นเจ้าจอมที่ประกอบสัมมาอาชีพจนมีรายได้ด้วยตนเอง ภายหลังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดีให้ถวายแก่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเพราะไม่มีกำลังพอที่จะดูแลมรดก

เจ้าจอมมารดาทิพเกษร ถึงแก่อสัญกรรมด้วยวัณโรคภายในเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2445 และพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2450 ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พ.ศ. 2437 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายใน)
พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 5 (จ.ป.ร.5)

ลำดับสาแหรก

พงศาวลีของเจ้าจอมมารดาทิพเกษร ในรัชกาลที่ 5

16. เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว

8. พระเจ้ากาวิละ

17. เจ้าจันทา

4. เจ้ามหาวงศ์ ณ เชียงใหม่

9. เจ้าโนจา

2. เจ้าสุริยะ ณ เชียงใหม่

20. เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว

10. พระยาคำฟั่น

21. เจ้าจันทา

5. เจ้าบุญนำ ณ เชียงใหม่

11. เจ้าเนตรนารีไวย

1. เจ้าจอมมารดาทิพเกษร

24. พระยาธรรมลังกา

12. พระเจ้ามโหตรประเทศ

25. เจ้าจันฟอง

6. เจ้าอุตรการโกศล (มหาพรหม ณ เชียงใหม่)

13. เจ้าสุวรรณคำแผ่น

3. เจ้าสุวัณณา ณ เชียงใหม่

อ้างอิง

สาระ มีผลกิจ. ราชสำนักฝ่ายในสมัยรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : มิวเซียมเพรส, 2551. 296 หน้า. ISBN ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{}}: checksum
ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ฐานบุ๊คส์, ครั้งที่ 5 พ.ศ. 2554. 368 หน้า. ISBN
ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. เชียงใหม่ : [ม.ป.พ.], ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2538.

"ข่าวอสัญกรรม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 19 (51): 996. 21 มิถุนายน พ.ศ. 2445. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
"การกุศลปิดศพเจ้าจอมมารดาทิพเกษร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 20 (12): 180. 8 มีนาคม พ.ศ. 2445. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
"การเมรุวัดเทพศิรินทราวาศ ศพเจ้าจอมมารดาทิพเกสร เจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์ ท่านผู้หญิงอู่ ท้าวภัณฑสาร เจ้าจอมเจิม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (48): 1306. 1 มีนาคม พ.ศ. 2450. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-02-24. สืบค้นเมื่อ 2013-05-14.
เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว, ผศ. ดร. เปิดแผนยึดล้านนา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2559, หน้า 95
สรัสวดี อ๋องสกุล (26 เมษายน 2562). "บทบาทของขัตยนารีในประวัติศาสตร์ล้านนา". วารสารประวัติศาสตร์. หน้า 23-24
ราชกิจจานุเบกษา, การถวายบังคมพระบรมรูปแลพระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์, 18 พฤศจิกายน ค.ศ. 1894, หน้า 262

[ราชกิจจา-1] "ข่าวอสัญกรรม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 19 (51): 996. 21 มิถุนายน พ.ศ. 2445. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[2] "การกุศลปิดศพเจ้าจอมมารดาทิพเกษร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 20 (12): 180. 8 มีนาคม พ.ศ. 2445. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[ราชกิจจา1-3] "การเมรุวัดเทพศิรินทราวาศ ศพเจ้าจอมมารดาทิพเกสร เจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์ ท่านผู้หญิงอู่ ท้าวภัณฑสาร เจ้าจอมเจิม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (48): 1306. 1 มีนาคม พ.ศ. 2450. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[4] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-02-24. สืบค้นเมื่อ 2013-05-14.

[5] เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว, ผศ. ดร. เปิดแผนยึดล้านนา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2559, หน้า 95

[6] สรัสวดี อ๋องสกุล (26 เมษายน 2562). "บทบาทของขัตยนารีในประวัติศาสตร์ล้านนา". วารสารประวัติศาสตร์. หน้า 23-24

[7] ราชกิจจานุเบกษา, การถวายบังคมพระบรมรูปแลพระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์, 18 พฤศจิกายน ค.ศ. 1894, หน้า 262