สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ (4 กันยายน พ.ศ. 2422 — 25 กันยายน พ.ศ. 2422) เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เป็นพระโสทรานุชาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร เป็นพระโสทรเชษฐภาดาในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และเป็นพระปิตุลาในพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 เจ้าฟ้าชั้นเอก
ประสูติ	4 กันยายน พ.ศ. 2422 พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพพระมหานคร
สิ้นพระชนม์	25 กันยายน พ.ศ. 2422 (0 ปี 21 วัน) พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพพระมหานคร
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

พระประวัติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ ประสูติวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2422 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ บรมนริศรสมบัติเทวราช จุฬาลงกรณ์นาถปรมางกูร สมบูรณอุกฤษฐศักดิ์ อุโภตปักษ์วิสุทธิพงศ์ มหามกุฎราชรวิวงศ์วราวัตรลักษณสมบัติ ขัตติยราชกุมาร

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ สิ้นพระชนม์ในเขตพระราชฐานชั้นใน เมื่อวันที่ 25 กันยายน พ.ศ. 2422 พระชันษา 21 วัน ได้เชิญพระศพออกทางประตูพรหมศรีสวัสดิ์ไปตั้งยังหอธรรมสังเวช

หลังพระองค์สิ้นพระชนม์ครบ 100 วัน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระราชเทวีทรงสถาปนาพระพุทธรูปปางสมาธิ เพื่ออุทิศส่วนกุศลแด่สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ โดยโปรดให้ประดิษฐานพระพุทธรูปองค์นั้นไว้ที่ศาลาการเปรียญ วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร ปัจจุบันอัญเชิญไปไว้ในพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ในการบำเพ็ญพระราชกุศลทุกวันที่ 31 พฤษภาคม เพื่ออุทิศถวายสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์ที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดให้เชิญพระอัฐิสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย พระรูปสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ พระอัฐิสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตม์ธำรง พระรูปสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา พระอัฐิพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ออกตั้งด้วย ดังปรากฏในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันว่า

"...เจ้าพนักงานเชิญพระอังคารขึ้นยานุมาศมีกระบวนแห่เทวดาเครื่องสูงกลองชะนะไปลงท่าพระ เชิญพระอังคารลงเรือชัย ๒ ลำมีเรือแห่ไปลอยที่หน้าวัดปทุมคงคาตามอย่างโบราณประเพณี แล้วกระบวนแห่ซึ่งเชิญพระอังคารไปส่งลงเรือ แล้วกลับเข้ามารับพระบรมอัฏฐิจากพระบรมมหาราชวัง เชิญออกพระที่นั่งทรงธรรมสดับปกรณ์ดังเช่นแต่ก่อน พระบรมอัฏฐิที่เชิญออกมาวันนี้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ สมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ ๑ เชิญสถิตย์บนบุษบกทองคำเปลวกลางพระที่นั่งทรงธรรม สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑล สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรไชย พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร พระองค์เจ้านภางค์พิพัทธพงศ์ เชิญสถิตย์ในบุษบกห้ายอดแล้วพระราชทานรางวัลเจ้านายข้าราชการที่ถวายของในการพระเมรุ แล้วเสด็จขึ้นข้างใน…"

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ (4 กันยายน พ.ศ. 2422 - 25 กันยายน พ.ศ. 2422)

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์

16. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. (=12.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. (=25.) สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. (=6.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. (=26.) เงิน แซ่ตัน               9. (=13.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. (=27.) สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3​               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์                                         24. (=16.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               12. (=8.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       25. (=17.) สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               6. (=4.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             26. (=18.) เงิน แซ่ตัน               13. (=9.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       27. (=19.) สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               3. สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า                                   28. พระยาจินดารังสรรค์ (แก้วแขก)               14. หลวงอาสาสำแดง (แตง)                       29. คุณหญิงจีน จินดารังสรรค์               7. สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา                             15. ท้าวสุจริตธำรง (นาค)

อ้างอิง

1. หอธรรมสังเวช หอนิเพทพิทยา และ หออุเทศทักษิณา ที่ตั้งสำหรับตั้งพระศพเจ้านายฝ่ายใน หอบรรณสารสนเทศ สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี
2. สมบัติ จำปาเงิน. รัชกาลที่ ๕ : พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระปิยมหาราช. กรุงเทพฯ : 2020 เวิลด์ มีเดีย จำกัด, 2541.^[]
3. ประมวลจารึกสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ที่พบในภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคกลาง. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2517, 95-96
4. การพระราชกุศล วันที่ ๓๑ พฤษภาคม หอสมุดพระวชิรญาณ
5. จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ฉบับประจำวันที่ ๔๕๐๔ วันพฤหัสบดีแรม ๓ ค่ำ เดือน ๔ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒^[]