บทความน ย งต องการเพ มแหล งอ างอ งเพ อพ ส จน ความถ กต องค ณสามารถพ ฒนาบทความน ได โดยเพ มแหล งอ างอ งตามสมควร เน อหาท ขาด

จักรพรรดิ (อังกฤษ: Emperor) หรือ พระราชาธิราช หมายถึง ประมุขชายผู้เป็นเจ้าครองจักรวรรดิ

สมเด็จพระจักรพรรดินารูฮิโตะแห่งญี่ปุ่น จักรพรรดิเพียงพระองค์เดียวในปัจจุบัน

รัฐหรืออาณาจักร (kingdom) ที่อยู่ภายใต้อำนาจอธิปไตยการปกครองอันเดียวกัน เช่น จักรวรรดิอังกฤษ จักรวรรดิเยอรมัน อันประกอบด้วยหลายชนชาติ แต่ละชนชาติจะมีพระมหากษัตริย์ของตนเองปกครองอยู่ด้วย จึงอาจพูดได้ว่าสมเด็จพระจักรพรรดิคือกษัตริย์ผู้ปกครองกษัตริย์ หากเป็นสตรีเรียกว่า จักรพรรดินีนาถ (Empress Regnant) สำหรับพระมเหสีของจักรพรรดิจะเรียกว่า “จักรพรรดินี” (Empress Consort) ส่วนสำหรับพระสวามีของจักรพรรดินีนาถจะเรียกว่า “เจ้าชายพระราชสวามี” (Price Consort)” โดยทั่วไปถือกันว่า “จักรพรรดิ” มีฐานันดรสูงกว่า “พระราชา”

ข้อแตกต่างระหว่างจักรพรรดิกับประมุขแบบอื่น

ทั้งกษัตริย์และจักรพรรดิ ต่างเป็นพระประมุขของรัฐเหมือนกัน ยังไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัวที่บ่งบอกถึงความแตกต่างในฐานันดรทั้งสองประเภทนี้โดยชัดเจน แต่ก็มีปัจจัยหลายประการที่เกี่ยวของได้แก่ การตีความของนักประวัติศาสตร์ ขนาดและลักษณะของอาณาจักรที่ทรงปกครอง และชื่อตำแหน่งที่ราชวงศ์นั้น ๆ เลือกที่จะเรียกตนเอง ลักษณะเฉพาะที่อาจนับเป็นปัจจัยให้ใช้ฐานันดรจักรพรรดิอาจสรุปได้หลายทางดังนี้

จักรพรรดิ ในภาษาอังกฤษเรียกว่า Emperor และ/หรือได้รับการยอมรับเป็น “จักรพรรดิ” จากความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างประเทศ
จักรพรรดิ เป็นประมุขของรัฐราชาธิปไตยอื่นด้วยโดยที่ไม่ถอดถอนความเป็นราชาของรัฐอื่นที่ตนปกครอง
เป็นจักรพรรดิที่ถือว่าสืบเชื้อสายจากเทพเจ้าหรือดำรงตำแหน่งสูงทางศาสนาโดยการแสดงตนโดย
- ทางพิธีการและความเชื่อมั่นทางศาสนา เช่น โรมโบราณ หรือจักรพรรดิญี่ปุ่น
- ฝ่ายบ้านเมืองหรือพระราชามีอำนาจสูงกว่าศาสนจักร (จักรพรรดิสันตะปาปานิยม (Caesaropapism)) พระราชาในยุโรปที่เป็นคริสต์ศาสนิกชนจะถือตนเองเป็นเพียงกษัตริย์ (King) ไม่เรียกตนเป็นจักรพรรดิ พระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ ที่มีปัญหาขัดแย้งกับสมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ไม่ยอมลงรอยกับโรมก็ได้เรียกตำแหน่งของพระองค์โดยใช้คำว่า “อิมพีเรียม” (imperium) และพระราชาแห่งรัสเซียก็เรียกตนเองว่าซาร์ ซึ่งหมายถึงจักรพรรดิ เพราะถือพระองค์ว่าอยู่เหนือคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์ แต่พระองค์จะอยู่ภายใต้พระเจ้าเท่านั้น
เป็นประเพณียุโรป (คริสเตียน) ที่พระราชาสามารถสืบย้อนพระราชวงศ์ไปถึงสมัยจักรวรรดิโรมัน หรือที่ได้รับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมัน (ไบแซนไทน์) ในการสืบทอดอำนาจ

การเลือกใช้ชื่อตำแหน่งโดยพระราชาได้กลายเป็นแนวคิดที่ต่างไปจากเดิมในภาษาอังกฤษ กล่าวคือความต่างที่ว่าพระราชาควรเป็นพระมหากษัตริย์หรือเป็นพระจักรพรรดิไม่ได้กำหนดไว้ตายตัวอีกต่อไป ต่างจากตำแหน่งพระราชาที่เป็น ฟาโรห์ เคาะลีฟะฮ์ สุลต่าน หรือ ซึ่งยังมีการกำหนดแยกชัดเจนอยู่

จักรพรรดิในโลกตะวันตกและตะวันออก

ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมามีการใช้ฐานันดรพระราชาในระดับ “จักรพรรดิ” ทั้งในโลกซีกตะวันตกซึ่งเริ่มจากยุคโรมันและต่อด้วยยุคคริสเตียน ทางซีกโลกตะวันออกมีประเพณีที่แตกต่างจากตะวันตก ซึ่งได้เกิดขึ้นโดยไม่มีความเกี่ยวข้องกัน ทั้งจีนและญี่ปุ่นอ้างความเป็นจักรพรรดิว่าสืบเชื้อสายมาจากสรวงสวรรค์ เจงกิสข่านถือว่าพระองค์ได้อำนาจจากธรรมชาติอันยิ่งใหญ่ จักรพรรดิญี่ปุ่นสืบเชื้อสายมาจากพระอาทิตย์

รายพระนามของจักรพรรดิ

จักรพรรดิโดยการเป็นจักรวรรดิแบบทั่วไป

จักรวรรดิโบราณ

จักรวรรดิเปอร์เชีย (16 ปี ก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 213) ดูรายพระนามพระมหากษัตริย์เปอร์เซีย
จักรวรรดิแห่งพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช (พ.ศ. 209 – พ.ศ. 262)
จักรวรรดิโมริยะ (Mauryan Empire) (พ.ศ. 222 – พ.ศ. 358) ดู ราชวงศ์โมริยะ
จักรวรรดิจีน (จักรวรรดิ พ.ศ. 322 – พ.ศ. 2454) ดู จักรพรรดิจีนและรายพระนามจักรพรรดิจีน
จักรวรรดิโรมัน (พ.ศ. 516 – พ.ศ. 1019) ดู รายพระนามจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน

สมัยกลาง

ภาพโมเสกแสดงจักรพรรดิยุสตินิอานุสที่ 1 แห่งจักรวรรดิไบแซนไทน์ ประทับยืนกลาง ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 6

ประเพณีตะวันตกและไบแซนไทน์

จักรวรรดิไบแซนไทน์ (พ.ศ. 938 – พ.ศ. 1996) ดู รายพระนามจักรพรรดิไบแซนไทน์
- จักรวรรดิละติน (พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1804)
- จักรวรรดิไนเซีย (Empire of Nicaea – พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1804) “จักรวรรดิไบแซนไทน์” ที่ตั้งรัฐบาลพลัดถิ่นหลังจากถูก “จักรวรรดิละติน” ยึดคอนสแตนติโนเปิล ในสงครามครูเสดครั้งที่ 4
- (Empire of Trebizond -พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 2004) การแตกแยกออกจากจักรวรรดิไบแซนไทน์อีกอาณาจักรหนึ่ง
- (Despotate of Epirus – พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1902) ปกครองโดยจักรพรรดิทีโอดอร์ ดูกาส พ.ศ. 1770 – พ.ศ. 1773
จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ (พ.ศ. 1343 และ พ.ศ. 1505 – พ.ศ. 2349) ดู จักรพรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์
จักรวรรดิบัลแกเรีย (พ.ศ. 1456 – พ.ศ. 1965) ดู รายพระนามพระมหากษัตริย์บัลแกเรีย
จักรวรรดิเซอร์เบีย (พ.ศ. 1888 – พ.ศ. 1914) ดู

อื่น ๆ

เจ้าผู้ปกครองเวียดนามพระองค์แรกที่ใช้ฐานันดรจักรพรรดิ (หว่างเด๊) ได้แก่ ผู้สถาปนาเมื่อ พ.ศ. 1509 ดู รายพระนามจักรพรรดิเวียดนาม
ญี่ปุ่น (พระจักรพรรดิที่เรียกเป็นภาษาญี่ปุ่นในปัจจุบันว่า “เท็นโน” นับแต่ประมาณ พ.ศ. 1200 เป็นต้นมา) ดู จักรพรรดิญี่ปุ่นและรายพระนามจักรพรรดิญี่ปุ่น
จักรวรรดิมองโกล (พ.ศ. 1749 – พ.ศ. 1911) ดู และรายพระนามพระมหากษัตริย์มองโกเลีย
จักรวรรดิออตโตมัน (พ.ศ. 1842 – พ.ศ. 2465) ดู รายพระนามสุลต่านแห่งออตโตมัน
จักรวรรดิเอธิโอเปีย (จักรวรรดิ พ.ศ. 1813 – พ.ศ. 2518) ดู รายพระนามจักรพรรดิเอธิโอเปีย
จักรวรรดิแอซเท็ก (พ.ศ. 1918 – พ.ศ. 2064) ดู เฮวยี ตลาโทอานิ (Hueyi Tlatoani)
จักรวรรดิอินคา (พ.ศ. 1981 – พ.ศ. 2076) ดู รายพระนามซาปา อินคา (Sapa Inca)

สมัยใหม่

วิลเฮ็ล์มที่ 1, ฟรันทซ์ โยเซ็ฟที่ 1, อะเลคซันดร์ที่ 2 แห่งสันนิบาตสามจักรพรรดิ

วิลเฮ็ล์มที่ 2 แห่งเยอรมนี, นิโคลัสที่ 2 แห่งรัสเซีย

วิลเฮ็ล์มที่ 2, เมห์เหม็ดที่ 5, ฟรันทซ์ โยเซ็ฟที่ 1 สามจักรพรรดิของฝ่ายมหาอำนาจกลาง

นิโคลัสที่ 2 จักรพรรดิแห่งรัสเซีย, จอร์จที่ 5 จักรพรรดิแห่งอินเดีย

จักรวรรดิเปอร์เชีย (อิหร่าน) (พ.ศ. 2044 – พ.ศ. 2522) ดู รายพระนามพระมหากษัตริย์เปอร์เซีย
จักรวรรดิโมกุล (พ.ศ. 2059 – พ.ศ. 2400) ดู รายพระนามจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโมกุล
จักรวรรดิรัสเซีย (พ.ศ. 2264 – พ.ศ. 2460) ดู จักรพรรดิรัสเซีย
(พ.ศ. 2290 – พ.ศ. 2366)
(พ.ศ. 2326 – พ.ศ. 2386)
จักรวรรดิซิกข์ (พ.ศ. 2342 – พ.ศ. 2392) ดู
จักรวรรดิฝรั่งเศส ดู
- จักรวรรดิฝรั่งเศสที่หนึ่ง (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2357 และ พ.ศ. 2358)
- จักรวรรดิฝรั่งเศสที่สอง (พ.ศ. 2395 – พ.ศ. 2413)
จักรวรรดิเฮติ ดู
- (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2349)
- (พ.ศ. 2392 – พ.ศ. 2402)
จักรวรรดิออสเตรีย (ต่อมาจักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี) (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2461) ดู จักรพรรดิออสเตรีย
จักรวรรดิเม็กซิโก ดู รายพระนามจักรพรรดิเม็กซิโก
- จักรวรรดิเม็กซิโกที่ 1 (พ.ศ. 2364 – พ.ศ. 2366)
- (พ.ศ. 2407 – พ.ศ. 2410)
จักรวรรดิบราซิล (พ.ศ. 2365 – พ.ศ. 2432) ดู
จักรวรรดิเยอรมัน (พ.ศ. 2414 – พ.ศ. 2461) ดู จักรพรรดิเยอรมัน
จักรวรรดิอินเดีย (ภายใต้จักรวรรดิบริติช) (พ.ศ. 2419 – พ.ศ. 2491) ดู จักรพรรดิอินเดียและ
จักรวรรดิเกาหลี (พ.ศ. 2440 – พ.ศ. 2453) ดู
จักรวรรดิจีน (พ.ศ. 2458 – พ.ศ. 2459) ดู จักรพรรดิจีน
จักรวรรดิแมนจูเรีย (ภายใต้จักรวรรดิญี่ปุ่น) (พ.ศ. 2475 – พ.ศ. 2488) ดู จักรพรรดิแมนจูเรีย

สมัยปัจจุบัน

จักรวรรดิแอฟริกากลาง (พ.ศ. 2519 – พ.ศ. 2522) ดู จักรพรรดิแอฟริกากลาง

รูปภาพ

จักรพรรดิยุโรป

จักรพรรดิอเมริกา

จักรพรรดิแอฟริกา

จักรพรรดิเอเชีย

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. พิมพ์ครั้งที่ ๒, กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556. 1,544 หน้า. ISBN
ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมศัพท์รัฐศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556. 438 หน้า. ISBN

ดูเพิ่ม

ไคเซอร์ (โรมันอันศักดิ์สิทธิ์, ออสเตรีย, เยอรมนี)
ซาร์ (รัสเซีย, เซอร์เบีย, บัลแกเรีย)
พระเจ้าจักรพรรดิ (จักรพรรดิตามคติพุทธศาสนา)
พระราชาธิราช
(มองโกเลีย)
- ชาฮันชาห์ (อิหร่าน, โมกุล)