ตระกูลเจ้าเจ็ดตน หรือ ทิพย์จักราธิวงศ์ หรือ ราชวงศ์ทิพย์จักร เป็นราชวงศ์ที่ปกครองนครลำปาง นครเชียงใหม่ และนครลำพูน
พระราชอิสริยยศ | |
---|---|
ปกครอง |
|
สาขา |
|
จำนวนพระมหากษัตริย์ | 35 พระองค์ |
ประมุขพระองค์แรก | พระยาไชยสงคราม |
ผู้นำสกุลองค์ปัจจุบัน |
|
ประมุขพระองค์สุดท้าย |
|
ช่วงระยะเวลา |
|
สถาปนา | พ.ศ. 2275 |
ล่มสลาย | 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 |
วงศ์เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ – ตำแหน่งในนาม – |
---|
ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ |
|
วงศ์เจ้าผู้ครองนครลำปาง – ตำแหน่งในนาม – |
---|
ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ |
|
วงศ์เจ้าผู้ครองนครลำพูน – ตำแหน่งในนาม – |
---|
ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ |
|
การสถาปนา
ทิพย์จักราธิวงศ์ หรือ ราชวงศ์ทิพย์จักรหรือ ราชวงศ์เจ้าเจ็ดตนได้รับการสถาปนาขึ้นในปลายรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระแห่งอาณาจักรอยุธยา โดย "หนานทิพย์ช้าง" ควาญช้างและพรานป่าผู้มีความสามารถ ได้ปราบดาภิเษกขึ้นครองนครลำปาง มีพระนามว่า พระญาสุลวะฦๅไชย ต่อมาได้รับการเฉลิมพระนามจากราชสำนักกรุงอังวะเป็นพระยาไชยสงคราม ถือเป็นนครรัฐอิสระในปี พ.ศ. 2275
เมื่อถึงแก่พิราลัย เจ้าชายแก้วพระราชโอรสพระองค์ที่ 2 ได้ขึ้นครองราชย์เป็นเจ้าฟ้าชายแก้ว ซึ่งในช่วงดังกล่าวนครลำปางมีฐานะเป็นประเทศราชของพม่า โดยพระเจ้ากรุงอังวะได้โปรดฯ เฉลิมพระนามให้เป็นเจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว
เจ้ากาวิละ เจ้าผู้ครองนครลำปาง พระโอรสพระองค์ใหญ่ของเจ้าฟ้าชายแก้ว ได้ร่วมกับพระอนุชาทั้ง 6 พระองค์ และ พระยาจ่าบ้านผู้ครองนครเชียงใหม่ กอบกู้ล้านนาภายใต้การสนับสนุนจากทัพหลวงของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ในปี พ.ศ. 2317 ซึ่งในครั้งนั้นได้โปรดฯ ให้เจ้าพระยาจักรีและเจ้าพระยาสุรสีห์ยกกองทัพไปช่วยปราบพม่า เมื่อยึดนครเชียงใหม่และนครลำปางได้แล้ว จึงโปรดฯ ให้พระยาจ่าบ้านเป็นพระยาวิเชียรปราการครองนครเชียงใหม่ และเจ้ากาวิละเป็นพระยานครลำปาง ในการรบครั้งนั้น เจ้าพระยาสุรสีห์ได้พบรักกับเจ้าศรีอโนชา พระขนิษฐาของพระยากาวิละ และได้ทูลขอจากเจ้าฟ้าชายแก้ว ซึ่งต่อมาเจ้าหญิงศรีอโนชาได้สร้างวีรกรรมสำคัญยิ่งในการปกป้องพระนครจากพระยาสรรค์ ซึ่งก่อการกบฏต่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ซึ่งขณะนั้นเจ้าพระยาจักรีและเจ้าพระยาสุรสีห์ พระสวามีติดการสงครามที่เขมร หลังจากปกป้องพระนครเสร็จ ได้เชิญเจ้าพระยาจักรีกลับพระนครและปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
ในคราเดียวกันนั้นได้โปรดฯ สถาปนา "เจ้าพระยาสุรสีห์" พระอนุชาขึ้นเป็นกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท โปรดฯให้ พระยากาวิละขึ้นครองนครเชียงใหม่ (ซึ่งขณะนั้นได้กลายเป็นเมืองร้าง เนื่องจากพม่าได้เข้ามารุกรานจนพระยาจ่าบ้านต้องพาประชาชนอพยพหนี) โปรดฯ ให้พระยาคำโสม พระอนุชาพระองค์ที่ 2 ขึ้นครองนครลำปาง และโปรดฯ ให้เจ้าคำฝั้น พระอนุชาพระองค์ที่สามขึ้นครองนครลำพูน ตลอดต้นรัชสมัยที่ครองนคร เจ้ากาวิละได้ร่วมกับพระอนุชาทั้ง 6 พระองค์ กระทำการสงครามเพื่อขยายขอบเขตขัณฑสีมาออกไปอย่างขจรขจาย ได้กวาดต้อนผู้คนและทรัพย์สินจากหัวเมืองต่าง ๆ เพื่อนำกลับมาสร้างบ้านแปงเมือง รวมทั้งได้ทรงรื้อฟื้นโบราณราชประเพณีทุกอย่างให้กลับมายิ่งใหญ่เหมือนสมัยราชวงศ์มังรายครองอาณาจักรล้านนา ด้วยพระปรีชาสามารถและความจงรักภักดีต่อพระบรมราชจักรีวงศ์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดฯ เฉลิมพระอิสริยยศพระยากาวิละขึ้นเป็นพระบรมราชาธิบดี พระเจ้านครเชียงใหม่ เป็นใหญ่ในล้านนาไท 57 เมือง
ชื่อราชวงศ์
คำว่า "ทิพย์จักราธิวงศ์" เกิดจากการสถาปนาของพระเจ้ากาวิละ โดยเป็นชื่ออย่างเป็นทางการของราชวงศ์เจ้าเจ็ดตน ซึ่งภายหลังได้มีพระประสงค์ของ เจ้าดารารัศมี พระราชชายา ซึ่งเป็นองค์ประธานของการจัดสายสืบสกุล โดยพระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์มอบหมายให้บรรดาเจ้านายในราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ในราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง ช่วยกันสืบเสาะทายาทและผู้สืบสายโลหิตจาก พระเจ้าทิพย์จักรสุละวะฤๅไชยสงคราม และมอบหมายให้ เจ้าราชภาคินัย (เมืองชื่น ณ เชียงใหม่) เป็นผู้จารึกลำดับลงในสมุดข่อยโบราณภายใต้ "ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์" โดยจารึกเป็นอักษรล้านนาซึ่งภายหลังได้ถ่ายทอดมาเป็นอักษรไทยกลางและคงไว้ซึ่งอักษรล้านนาบ้างในฐานะที่ท่านเป็นเลขานุการของการจัดสายสืบสกุล ภายหลังบางตำรามักนิยมเรียกโดยย่อว่าราชวงศ์ทิพย์จักร อันหมายถึงชื่อราชวงศ์อย่างย่อจากพระนามเต็มของ พระเจ้าทิพย์จักรสุละวะฤๅไชยสงคราม ผู้เป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์
ความสัมพันธ์ระหว่างราชวงศ์อื่น
ราชวงศ์ทิพย์จักรถือเป็นราชวงศ์ล้านนาที่เชื่อมความสัมพันธ์กับพระราชวงศ์ล้านนาอันเก่าแก่เดิม อันได้แก่ ราชวงศ์มังรายอันมีพญามังรายมหาราชเป็นองค์ปฐมวงศ์ และราชวงศ์พะเยา พญางำเมือง ด้วยระบบความสัมพันธ์ฉันท์เครือญาติ[]
นอกจากนั้น เจ้านายในราชวงศ์ทิพย์จักรยังได้อภิเษกสมรสกับพระบรมวงศานุวงศ์ในราชวงศ์จักรีหลายพระองค์ พระองค์ที่มีบทบาทสำคัญ ได้แก่ เจ้าศรีอโนชา พระอัครชายาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท และเจ้าดารารัศมี พระราชชายา ด้วยความสัมพันธ์ระหว่างสองพระราชวงศ์ตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ถือเป็นส่วนสำคัญประการหนึ่งที่ทำให้พระราชอาณาจักรล้านนาเดิมได้เข้ารวมกับสยามประเทศอย่างสมบูรณ์
การที่ไทยในสยามประเทศสามารถรวมกันได้ เพราะอาศรัยพระบรมเดชานุภาพของพระบาทสมเด็จฯพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาทราชอนุชาเปนต้นเค้า ก็เปนความจริง แต่สมควรจะยกย่องผู้เปนหัวหน้าของชาวมณฑลพายัพในสมัยนั้นด้วย คือเจ้าเจ็ดตนอันเปนต้นตระกูลวงศ์ของเจ้านายเมืองเชียงใหม่ เมืองนครลำปางและเมืองลำพูน กับทั้งเจ้าเมืองน่านที่ได้เปนบรรพบุรุษของเจ้านายในเมืองนั้น ที่ได้สามิภักดิ์แล้วช่วยรบพุ่งข้าศึกเปนกำลังอย่างสำคัญ...จึงทรงพระกรุณาโปรดยกย่องวงศ์สกุลเจ้าเจ็ดตนและสกุลเจ้าเมืองน่านให้มียศเปนเจ้าสืบกันมา ด้วยเปนสกุลคู่พระบารมีของพระบรมราชจักรีวงศ์มาตั้งแต่ปฐมกาล
— พระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จมณฑลพายัพ พ.ศ. 2469
ลำดับสกุลวงศ์
ชั้น 1 องค์ปฐมวงศ์
- พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง), ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระเจ้านครเขลางค์ (ลำปาง) นครรัฐอิสระ (2275 - 2302)
ชั้น 2 พระราชบุตรในพระยาไชยสงคราม
- เจ้าชายอ้าย
- เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้านครเขลางค์ (ลำปาง) ประเทศราชของพม่า (2302 - 2317), เป็นพระราชบิดาใน"พระเจ้ากาวิละ" ด้วยพระราชโอรสทั้ง 7 พระองค์ ทรงมีบทบาทสำคัญในการกอบกู้ราชอาณาจักรล้านนาจากพม่า และต่อมาเจ้านายบุตรหลานได้ปกครองหัวเมืองเหนือ จึงเป็นที่มาของราชสมัญญาว่า "เจ้าเจ็ดตน" หรือ "เจ้าเจ็ดองค์"
- เจ้าหญิงคำทิพ
- เจ้าหญิงคำปา
- เจ้าชายพ่อเรือน บิดาในพระยาพุทธวงศ์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ พระองค์ที่ 4
- เจ้าหญิงกม (กมลา)
เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ (2325 - 2482)
ลำดับ | พระนาม | ปีที่ครองราชย์ | |
---|---|---|---|
1 | พระเจ้ากาวิละ | 2325 - 2358 (33 ปี) | สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ |
2 | พระยาธรรมลังกา | 2359 - 2365 (6 ปี) | |
3 | พระยาคำฟั่น | 2366 - 2368 (2 ปี) | |
4 | พระยาพุทธวงศ์ | 2369 - 2389 (20 ปี) | |
5 | พระเจ้ามโหตรประเทศ | 2390 - 2397 (7 ปี) | |
6 | พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ | 2399 - 2413 (14 ปี) | |
7 | พระเจ้าอินทวิชยานนท์ | 2416 - 2440 (24 ปี) | |
8 | เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์ | 2444 - 2452 (8 ปี) | |
9 | เจ้าแก้วนวรัฐ | 2454 - 2482 (28 ปี) |
เจ้าผู้ครองนครลำปาง (2275 - 2465)
ลำดับ | พระนาม | ปีที่ครองราชย์ | |
---|---|---|---|
1 | พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) | 2275 - 2306 (31 ปี) | สมัยกรุงศรีอยุธยา |
2 | เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว | 2306 - 2317 (11 ปี) | สมัยกรุงศรีอยุธยา |
3 | พระเจ้ากาวิละ | 2317 - 2325 (8 ปี) | สมัยกรุงธนบุรี |
4 | พระยาคำโสม | 2325 - 2337 (12 ปี) | สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ |
5 | พระเจ้าดวงทิพย์ | 2337 - 2369 | |
6 | พระยาไชยวงศ์ | 2369 - 2380 | |
7 | พระยาขัติยะ | 2380 - 2380 | |
8 | พระยาน้อยอินท์ | 2381 - 2391 | |
9 | เจ้าวรญาณรังษี | 2399 - 2414 | |
10 | เจ้าพรหมาภิพงษธาดา | 2416 - 2436 | |
11 | เจ้านรนันทไชยชวลิต | 2436 - 2439 | |
12 | เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต | 2441 - 2465 | |
13 | เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) | 2465 - 2468 (3 ปี) | ผู้รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง |
เจ้าผู้ครองนครลำพูน (2348 - 2486)
ลำดับ | พระนาม | ปีที่ครองราชย์ | |
---|---|---|---|
1 | พระยาคำฟั่น | 2348 - 2358 (10 ปี) | สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ |
2 | พระเจ้าลำพูนไชย | 2358 - 2370 (12 ปี) | |
3 | พระยาน้อยอินท์ | 2370 - 2380 (10 ปี) | |
4 | พระยาคำตัน | 2381 - 2384 (3 ปี) | |
5 | พระยาน้อยลังกา | 2384 - 2386 (2 ปี) | |
6 | เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ | 2386 - 2414 (23 ปี) | |
7 | เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ | 2414 - 2431 (17 ปี) | |
8 | เจ้าเหมพินธุไพจิตร | 2431 - 2439 (8 ปี) | |
9 | เจ้าอินทยงยศโชติ | 2441 - 2454 (13 ปี) | |
10 | เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ | 2454 - 2486 (32 ปี) |
อ้างอิง
- ราชบัณฑิตยสถาน. สารานุกรมประวัติศาสตร์ไทย เล่ม ๒ อักษร ช-จ. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2545. 420 หน้า. หน้า 323. ISBN
- หนานอินแปง. (2546). พระราชชายาเจ้าดารารัศมี. กรุงเทพฯ: บางกอกบุ๊ค.
- กัลยา เกื้อตระกูล. (2552). ต้นตระกูลเจ้าเมือง สายสกุล ณ ในสยาม. กรุงเทพฯ: ยิปวี กรุ๊ป. หน้า 192.
- ทศ คณนาพร. (2549). 9 ตระกูลดังแห่งล้านนา. กรุงเทพฯ: เนชั่นบุ๊คส์. หน้า 17.
- ภาสกร วงศ์ตาวัน. (2009). ประวัติศาสตร์สงครามเก้าทัพ สมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ: ยิปซี กรุ๊ป. หน้า 111.
- ฮันส์ เพนธ์, ประวัติศาสตร์ล้านนาฉบับย่อ, เชียงใหม่ : หอศิลปวัฒนธรรมเมืองเชียงใหม่, 2547, หน้า 201
- สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ:อมรินทร์, 2552. หน้า 336
- สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2008). ล้านนา: ประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรมกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและการเมือง. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. หน้า 26
- ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. (2507). เพ็ชรลานนา เล่ม 2. ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ. หน้า 6.
- ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. (1980). ผู้บุกเบิกแห่งเชียงใหม่. เรืองศิลป์. หน้า 86-87.
- ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๓ น่า ๔๐๗๓ วันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ ๒๔๖๙
แหล่งข้อมูลอื่น
- โดม ไกรปกรณ์. “การสร้างอาณานิคมภายในของสยามในดินแดนล้านนา: บทวิเคราะห์จากข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์และวรรณกรรม.” ใน พิเชฐ แสงทอง (บก.), เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ เวทีวิจัยมนุษยศาสตร์ไทย ครั้งที่ 10 คลุมเครือ เคลือบแคลง เส้นแบ่งและพรมแดนในมนุษยศาสตร์. น. 649-61. นครศรีธรรมราช: โรงพิมพ์กรีนโซนการพิมพ์, 2559.
- ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
- สมหมาย เปรมจิตต์, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ) . เชียงใหม่: มิ่งเมือง, 2540.
- ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว.ลำปาง) .
- เจ้าวงศ์สัก ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2539.
- คณะทายาทสายสกุล เจ้าหลวงเมืองพะเยา, สถาบันศิลปวัฒนธรรมโยนก. ครบรอบ 100 ปี แม่เจ้าทรายมูล (มหาวงศ์) ไชยเมือง และประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยา พุทธศักราช 2387 - 2456. พะเยา :บ.ฮาซัน พริ้นติ้ง จก., 2546
- นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่ :สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, 2539.
- คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์, นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ.
- รายพระนาม นาม เหล่าพระประยูรญาติ และ เชื้อสายเจ้านายฝ่ายเหนือ 2021-05-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ชัยวัฒน์ ปะสุนะ. (2564). ระบอบอาณานิคมของอังกฤษในพม่าและแหลมมลายู กับการจัดการมณฑลพายัพของรัฐสยาม ค.ศ. 1894-1933. วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
trakulecaecdtn hrux thiphyckrathiwngs hrux rachwngsthiphyckr epnrachwngsthipkkhrxngnkhrlapang nkhrechiyngihm aelankhrlaphunthiphyckrathiwngsphrarachxisriyysecaphukhrxngnkhrechiyngihm ecaphukhrxngnkhrlapang ecaphukhrxngnkhrlaphun ecaphukhrxngnkhrphaeyapkkhrxngnkhrechiyngihm nkhrlapang nkhrlaphun nkhrphaeyasakharachskul n echiyngihm rachskul n lapang rachskul n laphuncanwnphramhakstriy35 phraxngkhpramukhphraxngkhaerkphrayaichysngkhramphunaskulxngkhpccubnnkhrechiyngihm ecawngsskk n echiyngihm nkhrlapang ecasrirtn n lapang nkhrlaphun ecawthnn n laphunpramukhphraxngkhsudthaynkhrechiyngihm ecaaekwnwrth nkhrlapang ecabuywathywngsmanit nkhrlaphun ecackrkhakhcrskdi nkhrphaeya phrayapraethsxudrthischwngrayaewlankhrlapang ph s 2275 2468 nkhrechiyngihm ph s 2325 2482 nkhrlaphun ph s 2357 2486 nkhrphaeya ph s 2387 2456sthapnaph s 2275lmslay5 phvscikayn ph s 2486dkhkwngsecaphukhrxngnkhrechiyngihm taaehnnginnam rachwngsthiphyckrathiwngsecawngsskk n echiyngihmwngsecaphukhrxngnkhrlapang taaehnnginnam rachwngsthiphyckrathiwngsecasrirtn n lapangdkwngsecaphukhrxngnkhrlaphun taaehnnginnam rachwngsthiphyckrathiwngsphlxakastri ecawthnn n laphundkkarsthapnathiphyckrathiwngs hrux rachwngsthiphyckrhrux rachwngsecaecdtnidrbkarsthapnakhuninplayrchsmysmedcphraecaxyuhwthaysraaehngxanackrxyuthya ody hnanthiphychang khwaychangaelaphranpaphumikhwamsamarth idprabdaphieskkhunkhrxngnkhrlapang miphranamwa phrayasulwaliichy txmaidrbkarechlimphranamcakrachsankkrungxngwaepnphrayaichysngkhram thuxepnnkhrrthxisrainpi ph s 2275 emuxthungaekphiraly ecachayaekwphrarachoxrsphraxngkhthi 2 idkhunkhrxngrachyepnecafachayaekw sunginchwngdngklawnkhrlapangmithanaepnpraethsrachkhxngphma odyphraecakrungxngwaidoprd echlimphranamihepnecafasingharachthaniecafahlwngchayaekw ecakawila ecaphukhrxngnkhrlapang phraoxrsphraxngkhihykhxngecafachayaekw idrwmkbphraxnuchathng 6 phraxngkh aela phrayacabanphukhrxngnkhrechiyngihm kxbkulannaphayitkarsnbsnuncakthphhlwngkhxngsmedcphraecakrungthnburi inpi ph s 2317 sunginkhrngnnidoprd ihecaphrayackriaelaecaphrayasursihykkxngthphipchwyprabphma emuxyudnkhrechiyngihmaelankhrlapangidaelw cungoprd ihphrayacabanepnphrayawiechiyrprakarkhrxngnkhrechiyngihm aelaecakawilaepnphrayankhrlapang inkarrbkhrngnn ecaphrayasursihidphbrkkbecasrixoncha phrakhnisthakhxngphrayakawila aelaidthulkhxcakecafachayaekw sungtxmaecahyingsrixonchaidsrangwirkrrmsakhyyinginkarpkpxngphrankhrcakphrayasrrkh sungkxkarkbttxsmedcphraecataksinmharach sungkhnannecaphrayackriaelaecaphrayasursih phraswamitidkarsngkhramthiekhmr hlngcakpkpxngphrankhresrc idechiyecaphrayackriklbphrankhraelaprabdaphieskkhunepnpthmkstriyaehngkrungrtnoksinthr inkhraediywknnnidoprd sthapna ecaphrayasursih phraxnuchakhunepnkrmphrarachwngbwrmhasursinghnath oprdih phrayakawilakhunkhrxngnkhrechiyngihm sungkhnannidklayepnemuxngrang enuxngcakphmaidekhamarukrancnphrayacabantxngphaprachachnxphyphhni oprd ihphrayakhaosm phraxnuchaphraxngkhthi 2 khunkhrxngnkhrlapang aelaoprd ihecakhafn phraxnuchaphraxngkhthisamkhunkhrxngnkhrlaphun tlxdtnrchsmythikhrxngnkhr ecakawilaidrwmkbphraxnuchathng 6 phraxngkh krathakarsngkhramephuxkhyaykhxbekhtkhnthsimaxxkipxyangkhcrkhcay idkwadtxnphukhnaelathrphysincakhwemuxngtang ephuxnaklbmasrangbanaepngemuxng rwmthngidthrngruxfunobranrachpraephnithukxyangihklbmayingihyehmuxnsmyrachwngsmngraykhrxngxanackrlanna dwyphraprichasamarthaelakhwamcngrkphkditxphrabrmrachckriwngs phrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkmharach cungoprd echlimphraxisriyysphrayakawilakhunepnphrabrmrachathibdi phraecankhrechiyngihm epnihyinlannaith 57 emuxngchuxrachwngskhawa thiphyckrathiwngs ekidcakkarsthapnakhxngphraecakawila odyepnchuxxyangepnthangkarkhxngrachwngsecaecdtn sungphayhlngidmiphraprasngkhkhxng ecadararsmi phrarachchaya sungepnxngkhprathankhxngkarcdsaysubskul odyphrarachthanthrphyswnphraxngkhmxbhmayihbrrdaecanayinrachwngsthiphyckrathiwngsinrachskul n echiyngihm n laphun n lapang chwyknsubesaathayathaelaphusubsayolhitcak phraecathiphyckrsulawaviichysngkhram aelamxbhmayih ecarachphakhiny emuxngchun n echiyngihm epnphucarukladblnginsmudkhxyobranphayit rachwngsthiphyckrathiwngs odycarukepnxksrlannasungphayhlngidthaythxdmaepnxksrithyklangaelakhngiwsungxksrlannabanginthanathithanepnelkhanukarkhxngkarcdsaysubskul phayhlngbangtaramkniymeriykodyyxwarachwngsthiphyckr xnhmaythungchuxrachwngsxyangyxcakphranametmkhxng phraecathiphyckrsulawaviichysngkhram phuepnpthmkstriyaehngrachwngsthiphyckrathiwngskhwamsmphnthrahwangrachwngsxunrachwngsthiphyckrthuxepnrachwngslannathiechuxmkhwamsmphnthkbphrarachwngslannaxnekaaekedim xnidaek rachwngsmngrayxnmiphyamngraymharachepnxngkhpthmwngs aelarachwngsphaeya phyangaemuxng dwyrabbkhwamsmphnthchnthekhruxyati txngkarxangxing nxkcaknn ecanayinrachwngsthiphyckryngidxphiesksmrskbphrabrmwngsanuwngsinrachwngsckrihlayphraxngkh phraxngkhthimibthbathsakhy idaek ecasrixoncha phraxkhrchayainsmedcphrabwrrachecamhasursinghnath aelaecadararsmi phrarachchaya dwykhwamsmphnthrahwangsxngphrarachwngstngaettnkrungrtnoksinthr thuxepnswnsakhyprakarhnungthithaihphrarachxanackrlannaedimidekharwmkbsyampraethsxyangsmburn karthiithyinsyampraethssamarthrwmknid ephraaxasryphrabrmedchanuphaphkhxngphrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolk aelasmedcphrabwrrachecamhasursinghnathrachxnuchaepntnekha kepnkhwamcring aetsmkhwrcaykyxngphuepnhwhnakhxngchawmnthlphayphinsmynndwy khuxecaecdtnxnepntntrakulwngskhxngecanayemuxngechiyngihm emuxngnkhrlapangaelaemuxnglaphun kbthngecaemuxngnanthiidepnbrrphburuskhxngecanayinemuxngnn thiidsamiphkdiaelwchwyrbphungkhasukepnkalngxyangsakhy cungthrngphrakrunaoprdykyxngwngsskulecaecdtnaelaskulecaemuxngnanihmiysepnecasubknma dwyepnskulkhuphrabarmikhxngphrabrmrachckriwngsmatngaetpthmkal phrarachdarsphrabathsmedcphrapkeklaecaxyuhw esdcmnthlphayph ph s 2469ladbskulwngschn 1 xngkhpthmwngs phrayaichysngkhram thiphychang prabdaphieskkhunepnphraecankhrekhlangkh lapang nkhrrthxisra 2275 2302 chn 2 phrarachbutrinphrayaichysngkhram ecachayxay ecafasingharachthaniecafahlwngchayaekw ecankhrekhlangkh lapang praethsrachkhxngphma 2302 2317 epnphrarachbidain phraecakawila dwyphrarachoxrsthng 7 phraxngkh thrngmibthbathsakhyinkarkxbkurachxanackrlannacakphma aelatxmaecanaybutrhlanidpkkhrxnghwemuxngehnux cungepnthimakhxngrachsmyyawa ecaecdtn hrux ecaecdxngkh ecahyingkhathiph ecahyingkhapa ecachayphxeruxn bidainphrayaphuththwngs ecaphukhrxngnkhrechiyngihm phraxngkhthi 4 ecahyingkm kmla ecaphukhrxngnkhrechiyngihm 2325 2482 ladb phranam pithikhrxngrachy1 phraecakawila 2325 2358 33 pi smykrungrtnoksinthr2 phrayathrrmlngka 2359 2365 6 pi 3 phrayakhafn 2366 2368 2 pi 4 phrayaphuththwngs 2369 2389 20 pi 5 phraecamohtrpraeths 2390 2397 7 pi 6 phraecakawiolrssuriywngs 2399 2413 14 pi 7 phraecaxinthwichyannth 2416 2440 24 pi 8 ecaxinthworrssuriywngs 2444 2452 8 pi 9 ecaaekwnwrth 2454 2482 28 pi ecaphukhrxngnkhrlapang 2275 2465 ladb phranam pithikhrxngrachy1 phrayaichysngkhram thiphychang 2275 2306 31 pi smykrungsrixyuthya2 ecafasingharachthaniecafahlwngchayaekw 2306 2317 11 pi smykrungsrixyuthya3 phraecakawila 2317 2325 8 pi smykrungthnburi4 phrayakhaosm 2325 2337 12 pi smykrungrtnoksinthr5 phraecadwngthiphy 2337 23696 phrayaichywngs 2369 23807 phrayakhtiya 2380 23808 phrayanxyxinth 2381 23919 ecawryanrngsi 2399 241410 ecaphrhmaphiphngsthada 2416 243611 ecanrnnthichychwlit 2436 243912 ecabuywathywngsmanit 2441 246513 ecarachbutr aekwemuxngphwn n lapang 2465 2468 3 pi phurngtaaehnngecankhrlapangecaphukhrxngnkhrlaphun 2348 2486 ladb phranam pithikhrxngrachy1 phrayakhafn 2348 2358 10 pi smykrungrtnoksinthr2 phraecalaphunichy 2358 2370 12 pi 3 phrayanxyxinth 2370 2380 10 pi 4 phrayakhatn 2381 2384 3 pi 5 phrayanxylngka 2384 2386 2 pi 6 ecaichylngkaphisalosphakhykhun 2386 2414 23 pi 7 ecadaradierkrtniphorcn 2414 2431 17 pi 8 ecaehmphinthuiphcitr 2431 2439 8 pi 9 ecaxinthyngysochti 2441 2454 13 pi 10 ecackrkhakhcrskdi 2454 2486 32 pi xangxingrachbnthitysthan saranukrmprawtisastrithy elm 2 xksr ch c krungethph rachbnthitysthan 2545 420 hna hna 323 ISBN 974 8123 83 9 hnanxinaepng 2546 phrarachchayaecadararsmi krungethph bangkxkbukh klya ekuxtrakul 2552 tntrakulecaemuxng sayskul n insyam krungethph yipwi krup hna 192 ths khnnaphr 2549 9 trakuldngaehnglanna krungethph enchnbukhs hna 17 phaskr wngstawn 2009 prawtisastrsngkhramekathph smytnkrungrtnoksinthr krungethph yipsi krup hna 111 hns ephnth prawtisastrlannachbbyx echiyngihm hxsilpwthnthrrmemuxngechiyngihm 2547 hna 201 srswdi xxngskul prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 336 sanksngesrimsilpwthnthrrm mhawithyalyechiyngihm 2008 lanna prawtisastr silpwthnthrrmkbkarepliynaeplngthangsngkhmaelakaremuxng mhawithyalyechiyngihm hna 26 prani sirithr n phthlung 2507 ephchrlanna elm 2 phucdkar sunyphakhehnux hna 6 prani sirithr n phthlung 1980 phubukebikaehngechiyngihm eruxngsilp hna 86 87 rachkiccanuebksa elm 43 na 4073 wnthi 13 kumphaphnth 2469aehlngkhxmulxunodm ikrpkrn karsrangxananikhmphayinkhxngsyamindinaednlanna bthwiekhraahcakkhxethccringthangprawtisastraelawrrnkrrm in phiechth aesngthxng bk exksarprakxbkarprachumwichakarradbchati ewthiwicymnusysastrithy khrngthi 10 khlumekhrux ekhluxbaekhlng esnaebngaelaphrmaedninmnusysastr n 649 61 nkhrsrithrrmrach orngphimphkrinosnkarphimph 2559 prani sirithr n phthlung ephchrlanna khrngthi 2 echiyngihm phucdkar sunyphakhehnux 2538 smhmay eprmcitt sthabnwicysngkhm mhawithyalyechiyngihm tanansibharachwngs chbbsxbchara echiyngihm mingemuxng 2540 skdi rtnchy phngsawdarsuwrrnhxkhankhrlapang tananecaecdphraxngkhkbhxkhamngkhl chbbsxbthankbexksarsubkhn srsw lapang ecawngssk n echiyngihm khnathayathsayskul n echiyngihm ecahlwngechiyngihm krungethph xmrinthrphrinting aexnd phblichching cakd mhachn 2539 khnathayathsayskul ecahlwngemuxngphaeya sthabnsilpwthnthrrmoynk khrbrxb 100 pi aemecathraymul mhawngs ichyemuxng aelaprawtisayskulecahlwngemuxngphaeya phuththskrach 2387 2456 phaeya b hasn phrinting ck 2546 nngeyaw kaycncari dararsmi phraprawtiphrarachchaya ecadararsmi echiyngihm suriwngsbukhesnetxr 2539 khmphir khmphiryannnth nawaxakasexk ecanayfayehnux rayphranam nam ehlaphraprayuryati aela echuxsayecanayfayehnux 2021 05 14 thi ewyaebkaemchchin chywthn pasuna 2564 rabxbxananikhmkhxngxngkvsinphmaaelaaehlmmlayu kbkarcdkarmnthlphayphkhxngrthsyam kh s 1894 1933 withyaniphnthmhabnthit phakhwichaprawtisastr khnaxksrsastr culalngkrnmhawithyaly