พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์

มหาอำมาตย์เอก มหาเสวกเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ องคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมุหมนตรีและองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเคยดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมพระคลังข้างที่ ราชเลขานุการและอธิบดีกรมราชเลขานุการ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ราชเลขานุการ
ดำรงตำแหน่ง	13 กรกฎาคม พ.ศ. 2433 - 24 มิถุนายน พ.ศ. 2455
ถัดไป	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี
สมุหมนตรี
ดำรงตำแหน่ง	16 ธันวาคม พ.ศ. 2453 - 27 เมษายน พ.ศ. 2458
เสนาบดีที่ปรึกษา
ดำรงตำแหน่ง	2 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 - 27 เมษายน พ.ศ. 2458
ประสูติ	7 กันยายน พ.ศ. 2403
สิ้นพระชนม์	21 เมษายน พ.ศ. 2458 (54 ปี)
ภรรยา	ชายา หม่อมเจ้าจำรัส สวัสดิกุล นักสุดาดวง หม่อม หม่อมเพิ่ม สวัสดิกุล ณ อยุธยา หม่อมตลับ สวัสดิกุล ณ อยุธยา
พระบุตร	หม่อมเจ้าใหญ่ สวัสดิกุล หม่อมเจ้าวิบูลย์สวัสดิ์วงศ์ สวัสดิกุล หม่อมเจ้ามงคลประวัติ สวัสดิกุล
ราชสกุล	สวัสดิกุล
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	ท้าวทรงกันดาล (หุ่น) ท.จ.ว.
ลายพระอภิไธย

พระประวัติ

วังกรมพระสมมตอมรพันธุ์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ พระเดิม พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ ประสูติเมื่อวันศุกร์ที่ 7 กันยายน พ.ศ. 2403 เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 49 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหุ่น (ต่อมามีบรรดาศักดิ์เป็นท้าวทรงกันดาล)

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่ พ.ศ. 2423 ทรงดำรงตำแหน่งหัวหน้าไปรเวตสิเกรตารี (ราชเลขานุการ) กำกับดูแลกรมพระอาลักษณ์ จนกระทั่ง พ.ศ. 2435 กรมพระอาลักษณ์ได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นกระทรวง เรียกว่า กระทรวงมุรธาธร และโปรดเกล้าฯ ให้กรมพระคลังข้างที่ ซึ่งเดิมอยู่ในสังกัดกระทรวงพระคลังมหาสมบัติมาขึ้นกับกระทรวงมุรธาธร

ช่วงปลาย พ.ศ. 2435 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา ทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และกรมขุนสมมตอมรพันธุ์ ทรงดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมพระคลังข้างที่อีกตำแหน่งหนึ่ง

ต่อมาใน พ.ศ. 2436 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เสด็จไปตรวจราชการที่หัวเมือง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ไปทรงบังคับบัญชาราชการในหน้าที่เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ และให้กรมหมื่นสมมตอมรพันธุ์ ทรงบังคับบัญชาราชการแทนในหน้าที่เสนาบดีกระทรวงมุรธาธรเป็นการชั่วคราว

ในช่วงปลายรัชกาล ทรงตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประพาสยุโรป เมื่อ พ.ศ. 2450 พร้อมด้วยพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสรรพสาตรศุภกิจ และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมขุนนครสวรรค์วรพินิต

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธุ์ เมื่อปี พ.ศ. 2429 และทรงเลื่อนเป็น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ เมื่อปี พ.ศ. 2443

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเลื่อนเป็นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ บรมธรรมิกราชวงษ์วิสุทธิ วชิราวุธราชปฤจฉานุวัตน์ รัตนบัณฑิตยชาติย์ สุขุมราชมันตนาธิบดี เมตตาสีตลหฤทัย พุทธาทิไตรรัตนคุณาลงกรณ์ ธรรมาทรบพิตร ทรงศักดินา 15,000 ได้รับพระราชทานยศเป็นมหาอำมาตย์เอก ได้ดำรงตำแหน่งสมุหมนตรี และเป็นเสนาบดีที่ปรึกษา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธ์ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2458 เวลา 15:02 น. สิริพระชันษาได้ 55 ปี ทรงเป็นต้นราชสกุลสวัสดิกุล

พระกรณียกิจที่สำคัญ

• 2423 - 2433 - ไปรเวตสิเกรตารีในพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• 2427 - 2458 - รัฐมนตรีสภา
• 2430 - 2458 - องคมนตรี
• 2433 - 2455 - ราชเลขาธิการ/อธิบดีกรมราชเลขานุการ
• 2434 - อธิบดีกรมศึกษาธิการ
• 2435 - 2455 - อธิบดีกรมพระคลังข้างที่
• 2453 - 2458 - สมุหมนตรี และเสนาบดีที่ปรึกษา

พระโอรสและพระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ กรมพระสมมตอมรพันธ์ ทรงเป็นต้นราชสกุล มีพระชายา 1องค์, ชายา 1 องค์ และหม่อม 2 ท่าน ได้แก่

1. หม่อมเจ้าหญิงจำรัส (ราชสกุลเดิม: นิลรัตน์) พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา
2. หม่อมตลับ
3. หม่อมเพิ่ม
4. นักสุดาดวง ท.จ. พระธิดาในพระองค์เจ้าแก้วมโนหอแห่งกัมพูชา พระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดสระเกษ เมื่อวันที่ 9 เมษายน พ.ศ. 2451 (ร.ศ.127) ได้รับพระราชทานผ้าไตร 3 ไตร เงิน 200 เฟื้อง ผ้าขาวพับ 4 พับ เครื่องประโคมศพ กลองชนะ 10 จ่าปี 1 ฉัตรเบญจา 10 คัน

พระรูป	พระนาม	พระมารดา	ประสูติ	สิ้นชีพิตักษัย	คู่สมรส
	1. หม่อมเจ้าหญิงใหญ่		7 สิงหาคม พ.ศ. 2428	ในวันประสูติ
	2. หม่อมเจ้าวิบูลย์สวัสดิ์วงศ์	หม่อมเพิ่ม	28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2428	23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2483	หม่อมเกื้อ (ณ ระนอง)
	3. (ท่านชายตุ๊)	หม่อมเจ้าหญิงจำรัส	21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429	29 สิงหาคม พ.ศ. 2491	หม่อมราชวงศ์หญิงบัว (สนิทวงศ์)

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ (7 กันยายน พ.ศ. 2403 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ (1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - 22 ธันวาคม พ.ศ. 2429)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธุ์ (22 ธันวาคม พ.ศ. 2429 - 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ (25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - ปัจจุบัน)

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของประเทศไทยและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของต่างประเทศต่างๆ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2429 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)
• พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2429 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)
• พ.ศ. 2436 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2436 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการในพระองค์ (ร.ด.ม.(พ))
• พ.ศ. 2456 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2447 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2445 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2453 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2436 – เหรียญรัชฎาภิเศกมาลา (ร.ศ.)
• พ.ศ. 2440 – เหรียญประพาสมาลา (ร.ป.ม.)
• พ.ศ. 2440 – เหรียญราชินี (ส.ผ.)
• พ.ศ. 2450 – เหรียญรัชมงคล (ร.ร.ม.)
• พ.ศ. 2451 – เหรียญรัชมังคลาภิเศก รัชกาลที่ 5 (ร.ม.ศ.5)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 6 (ร.ร.ศ.6)
• พ.ศ. 2444 – เข็มอักษรพระบรมนามาภิธัย จ.ป.ร. ชั้นที่ 1
• พ.ศ. 2450 – เข็มอักษรเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป (ทองคำ)
• พ.ศ. 2452 – เข็มพระชนมายุสมมงคล ชั้นที่ 1 (ทองคำลงยาราชาวดี)
• พ.ศ. 2453 – เข็มอักษรพระบรมนามาภิธัย ว.ป.ร. ชั้นที่ 1
• พ.ศ. 2453 – เข็มสมุหมนตรี
• พ.ศ. 2454 – เข็มไอยราพต
• พ.ศ. 2455 – เข็มข้าหลวงเดิม
• พ.ศ. 2456 – เข็มพระบรมรูปสมเด็จพระบรมราชินีนาถ กรอบประดับเพ็ชร์ ชั้นพิเศษ
• พ.ศ. 2452 – เสมาทองคำพระบรมรูปรัชกาลที่ 5

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•  เดนมาร์ก:
  • พ.ศ. 2450 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 1
•  อิตาลี:
  • พ.ศ. 2440 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แม่พระรับสาร ชั้นสายสร้อย
•  รัฐสันตะปาปา:
  • พ.ศ. 2440 – เครื่องอิสริยาภรณ์ปิอุสที่ 9 ชั้นที่ 1
•  ญี่ปุ่น:
  • พ.ศ. 2441 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อาทิตย์อุทัย ชั้นสูงสุดประดับดอกคิริ
•  ออสเตรีย-ฮังการี:
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญสเตฟานแห่งฮังการี ชั้นที่ 1

พระยศ

พระยศพลเรือน

• มหาเสวกเอก
• มหาอำมาตย์เอก

พระยศเสือป่า

• 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - นายหมู่ใหญ่
• 26 ธันวาคม พ.ศ. 2457 - นายกองตรี

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์

16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. (=23.) พระอัครชายา (หยก)               4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน               10. เงิน แซ่ตัน                       21. น้องสาวของท่านผู้หญิงน้อย ภรรยาของเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่)               5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                             22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์                       23. (=17.) พระอัครชายา (หยก)               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์                                         3. ท้าวทรงกันดาล (หุ่น)

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. ประกาศแต่งตั้งสมุหมนตรี
2. ประกาศแต่งตั้งเสนาบดีที่ปรึกษา
3. ราชกิจจานุเบกษา, <<หม่อมสอน สวัสดิกุล ณ อยุธยา (ปิยัมปุตระ)>>(การพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้า และถวายบังคมพระบรมรูป เนื่องในวันคล้ายกับวันพระบรมราชาภิเษกครั้งหลัง ตามสุริยตคติ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๖, ตอน ๓๔, ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๒, หน้า ๔๙๘
4. ตำแหน่งข้าราชการกรมพระคลังข้างที่ รัตนโกสินทร ศก 117
5. (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0 ง): 1733–1735. 11 พฤศจิกายน ร.ศ. 130. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-14. สืบค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2561. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= ((help))
6. ได้รับพระราชทานยศเป็นมหาอำมาตย์เอก
7. ข่าวสิ้นพระชนม์
8. คณะกรรมการกฤษฎีกา (ประเทศไทย)
9. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตั้งปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 45
10. ราชกิจจานุเบกษา, สัญญาบัตรปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 47-48
11. ประกาศแต่งตั้งองคมนตรี
12. ประกาศแต่งตั้งราชเลขาธิการ
13. "แจ้งความกระทรวงธรรมการ ตั้งตำแหน่งอธิบดี กรมพยาบาลและศึกษาธิการ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 9 (50): 440. 12 มีนาคม ร.ศ. 111. สืบค้นเมื่อ 10 เมษายน พ.ศ. 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= ((help))
14. ประกาศแต่งตั้งอธิบดีกรมพระคลังข้างที่
15. ประกาศแต่งตั้งสมุหมนตรี และเสนาบดีที่ปรึกษา
16. ราชกิจจานุเบกษา, การพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้า และถวายบังคมพระบรมรูป เนื่องในวันคล้ายกับวันพระบรมราชาภิเษกครั้งหลัง ตามสุริยตคติ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๖, ตอน ๓๔, ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๒, หน้า ๔๙๘
17. พระราชทานเพลิงศพ ราชกิจจานุเบกษา วันที่ 19 เมษายน ร.ศ.127 Link
18. พระราชโองการแต่งตั้ง
19. (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-08-15. สืบค้นเมื่อ 2020-04-27.
20. ราชกิจจานุเบกษา, การตั้งกรม, เล่ม ๓ ตอนที่ ๓๔ หน้า ๒๘๔, ๒๒ ธันวาคม ๑๒๔๘
21. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๗๙๑, ๑๒ พฤศจิกายน ๑๓๐
22. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๗๙๒, ๑๒ พฤศจิกายน ๑๓๐
23. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่มที่ ๑๐ ตอนที่ ๓๘ หน้า ๔๑๔, ๑๗ ธันวาคม ๑๑๒
24. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๕๕๖, ๑๕ ตุลาคม ๑๓๐
25. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๑๐ ตอนที่ ๓๗ หน้า ๔๐๔, ๑๐ ธันวาคม ๑๑๒
26. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา 2022-05-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๐ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๖๗๘, ๑๕ กุมภาพันธ์ ๒๔๕๖
27. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๑ ตอนที่ ๓๒ หน้า ๕๖๕, ๖ พฤศจิกายน ๑๒๓
28. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์, เล่ม ๑๙ ตอนที่ ๓ หน้า ๔๕, ๒๐ เมษายน ๑๒๑
29. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ 2022-06-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๔๑๑, ๑๑ มกราคม ๑๒๙
30. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มอักษรเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป, เล่ม ๒๔ ตอนที่ ๓๔ หน้า ๘๔๔, ๒๔ พฤศจิกายน ๑๒๖
31. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มพระชนมายุสมมงคล 2022-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๖ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๖๓๐, ๖ มีนาคม ๑๒๘
32. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกรมพระอาลักษณ์ เรื่อง พระราชทานเข็มตั้งสมุหมนตรีครั้งแรก 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๒๔๔, ๒๕ ธันวาคม ๑๒๙
33. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มข้าหลวงเดิม, เล่ม ๒๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๒๕๑, ๕ มกราคม ๑๓๑
34. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์และเหรียญต่างประเทศ, เล่ม ๒๔ ตอนที่ ๓๘ หน้า ๑๐๐๗, ๒๒ ธันวาคม ๑๒๖
35. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาต เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ, เล่ม ๑๔ ตอนที่ ๒๕ หน้า ๓๓๑, ๑๙ กันยายน ๑๑๖
36. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาต เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ, เล่ม ๑๔ ตอนที่ ๒๕ หน้า ๓๓๒, ๑๙ กันยายน ๑๑๖
37. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ, เล่ม ๑๕ ตอนที่ ๒๕ หน้า ๒๖๕, ๑๘ กันยายน ๑๑๗
38. พระราชทานยศ
39. พระราชทานสัญญาบัตรเสือป่า
40. (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-06-24. สืบค้นเมื่อ 2021-06-24.

บรรณานุกรม

• ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. ISBN 
• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 67-68. ISBN 

แหล่งข้อมูลอื่น

• ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์, เล่ม 32, 25 เมษายน พ.ศ. 2458, หน้า 172

ก่อนหน้า		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์		ถัดไป
-		ราชเลขานุการ (13 กรกฎาคม พ.ศ. 2433 - 24 มิถุนายน พ.ศ. 2455)		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี