พระธรรมไตรโลกาจารย์

พระธรรมไตรโลกาจารย์ เป็นสมณศักดิ์พระราชาคณะชั้นธรรม ปัจจุบันพระราชทานเฉพาะแก่พระเถระฝ่ายธรรมยุติกนิกาย มีพัดยศประจำตำแหน่งเป็นพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ มี 5 แฉก พื้นแพรต่วนสีแดง

พระธรรมไตรโลกาจารย์
การเรียกขาน	ท่านเจ้าคุณ
จวน	พระอารามหลวง หรือวัดราษฎร์
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์ไทย
วาระ	ตลอดชีพ หรือ ได้รับสถาปนาเป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรอง
ผู้ประเดิมตำแหน่ง	พระธรรมไตรโลก (ชื่น)​
สถาปนา	พ.ศ. 2330

ฐานานุกรม

พระธรรมไตรโลกาจารย์ มีฐานานุศักดิ์ตั้งฐานานุกรมได้ 6 รูป ดังนี้

• พระครูปลัดสุตวัฒน์
• พระครูวินัยธร
• พระครูธรรมธร
• พระครูสังฆรักษ์
• พระครูสมุห์
• พระครูใบฎีกา

ประวัติ

ในทำเนียบสมณศักดิ์และคณะสงฆ์ครั้งกรุงเก่า ฉบับหลวง ปรากฏสมณศักดิ์ พระธรรมไตรโลก เป็นพระราชาคณะในคณะคามวาสีฝ่ายขวา อยู่วัดสุธาสวรรค์ ในสมัยรัตนโกสินทร์ถือเป็นพระราชาคณะผู้ใหญ่ตำแหน่งหนึ่ง

ผู้ได้รับสมณศักดิ์

ผู้ดำรงสมณศักดิ์พระราชาคณะชั้นธรรมที่พระธรรมไตรโลกาจารย์ มีรายนามดังต่อไปนี้

ลำดับที่	รายนาม	วัด	ดำรงสมณศักดิ์	หมายเหตุ
1	พระธรรมไตรโลก (ชื่น)	วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2330
2	พระธรรมไตรโลก	วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร	พ.ศ.	อาจเป็นรูปเดียวกับพระธรรมไตรโลก (ชื่น)
3	พระธรรมไตรโลก	วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร	พ.ศ.	สุดท้ายเลื่อนเป็นพระธรรมอุดม
4	พระธรรมไตรโลก	วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ.
5	พระธรรมไตรโลก (ทองดี)	วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร	พ.ศ.	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพนรัตน
6	พระธรรมไตรโลก (จันทร์)	วัดเครือวัลย์วรวิหาร	พ.ศ.
7	พระธรรมติโลกาจารย์ (อู่)	วัดสัมพันธวงศาราม วรวิหาร	พ.ศ.	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ
8		วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร	พ.ศ.	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
9	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (รอด)	วัดโมลีโลกยารามราชวรวิหาร	พ.ศ.
10	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (จีน)	วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร	พ.ศ.	สุดท้ายเป็นพระธรรมเจดีย์
11		วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2415 - 2422	สุดท้ายเลื่อนเป็นพระพิมลธรรม
12		วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2422 - 2428
13	พระธรรมไตรยโลกาจาริย (แสง ปญฺญาทีโป)	วัดราชบุรณราชวรวิหาร	พ.ศ. 2428 - 2434	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
14	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)	วัดบพิตรพิมุขวรวิหาร	พ.ศ. 2453 - 2437	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
15	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เดช ฐานจาโร)	วัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร	พ.ศ. 2437 - 2438
16	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (อ่อน อหึสโก)	วัดพิชยญาติการามวรวิหาร	พ.ศ. 2438 - 2443	สุดท้ายเลื่อนเป็นพระสาสนโสภณ
17	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (จ่าย ปุณฺณทตฺโต)	วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2443 - 2445	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระวันรัต
18	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (ม.ร.ว. เจริญ ญาณฉนฺโท)	วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2445 - 2453	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษจารย์
19	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เจริญ ญาณวโร)	วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร	พ.ศ. 2453 - 2464	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษจารย์
20	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เฮง เขมจารี)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2464 - 2471	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระวันรัต
21		วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร	พ.ศ. 2471 - 2476
22	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (ช้อย ฐานทตฺโต)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2478 - 2488
23	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (ยอด อกฺกวํโส)	วัดเขาแก้ว	พ.ศ. 2488 - 2489
24	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (อาจ อาสโภ)	วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2490 - 2492	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์
25	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (วน ฐิติญาโณ)	วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร	พ.ศ. 2492 - 2504	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์
26	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (นิรันตร์ นิรนฺตโร)	วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร	พ.ศ. 2504 - 2521	สุดท้ายเลื่อนเป็นสมเด็จพระวันรัต
27			พ.ศ. 2521 - 2547
28	พระธรรมไตรโลกาจารย์ (พูนศักดิ์ วรภทฺทโก)	วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร	พ.ศ. 2547 - 2564	ปัจจุบันเป็นพระพรหมวัชราจารย์

อ้างอิง

• สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. ISBN