สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อู่)

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ นามเดิม อู่ เป็นสมเด็จพระราชาคณะ อดีตเจ้าอาวาสวัดสัมพันธวงศารามวรวิหาร และวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อู่ )
ส่วนบุคคล
มรณภาพ	24 สิงหาคม พ.ศ. 2401
นิกาย	มหานิกาย
ตำแหน่งชั้นสูง
ที่อยู่	วัดสุทัศนเทพวราราม กรุงเทพมหานคร
ตำแหน่ง	อดีตเจ้าอาวาสวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร

ประวัติ

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ มีนามเดิมว่า อู่ ส่วนประวัติชั้นบวชเรียนและเปรียญนั้นไม่ทราบว่าเป็นอย่างไร ไม่ได้ความปรากฏ กล่าวกันว่าท่านเป็นผู้ฉลาดสามารถในพระปริยัติธรรมเป็นเปรียญธรรม 9 ประโยค ถึงปีเถาะ พ.ศ. 2374 วันพฤหัสบดีขึ้น 5 ค่ำ เดือน 8 ทรงตั้งเป็นพระราชาคณะผู้ใหญ่ที่พระธรรมไตรโลก มีสำเนาที่ทรงตั้งดังนี้ "ให้เลื่อน พระราชกระวี เป็นพระธรรมติโลกาจารย์ ญาณวิสารทนายก ติปิฏกธรา บวรสังฆาราม คามวสี สถิต ณ วัดเกาะวรวิหาร พระอารามหลวง"

ครั้งถึงปีเถาะ พ.ศ. 2386 เมื่อทรงบูรณะวัดสุทัศนเทพวรารามเสร็จแล้ว โปรดให้อาราธนามาเป็นอธิบดีสงฆ์วัดสุทัศน์ฯ เป็นองค์แรกจึงทรงเลื่อนเป็นพระพิมลธรรม คราวเดียวกับทรงตั้งสมเด็จพระอริยวงษญาณ (นาค) มีสำเนาที่ทรงตั้ง ดังนี้ "ให้พระธรรมไตรโลก เป็นพระพิมลธรรม อนันญาณนายก ติปิฏกธรา มหาคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิตในวัดสุทัศนเทพธารามอาวาศวรวิหาร พระอารามหลวง ทรงตั้งวันพุธ แรม 11 ค่ำ เดือน 6 ปีเถาะพุทธศักราช 2386"

ตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช

เมื่อสมเด็จพระอริยวงษญาณ (นาค) สิ้นพระชนม์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริจะให้ท่านเป็นสมเด็จพระสังฆราช พระองค์โปรดให้อาลักษณ์ร่างนามที่จะทรงแต่งตั้งอยู่แล้ว ลงศุภมัศคุกำหนดวันจะทรงตั้งเป็นวันอังคาร แรม 15 ค่ำ เดือน 4 ปีจอ พ.ศ. 2393 แต่ประจวบเวลาทรงพระประชวร พระอาการมาก จึงมิได้ทรงตั้ง พอพ้นวันที่กำหนดจะทรงตั้งไปวันเดียวก็เสด็จ​สวรรคตเสียก่อน

สมเด็จพระราชาคณะ

ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตั้งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นนุชิตชิโนรส เป็นกรมสมเด็จพระ ดำรงสมณศักดิ์ที่สมเด็จพระสังฆราชเจ้า และทรงสถาปนาพระพิมลธรรม (อู่) เป็นสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ ตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่หนเหนือ มีสำเนาที่ทรงตั้ง ดังนี้

ให้เลื่อนพระพิมลธรรม ขึ้นเป็นสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ ปริยัติวรสังฆาธิบดี ศรีสมณุตมปรินายก ตรีปิฏกโกศล วิมลปรีชา มหาอุดรคณิฤศร บวรลังฏาราม คามวสี อรัญวาสี สถิต วัดสุทัศน์เทพวรารามวรวิหาร พระอารามหลวง นิจภัตรเดือนละ 5 ตำลึง มีถานานุศักดิ์ควรตั้งถานานุกรมได้ 10 รูป

มรณภาพ

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อู่) ถึงแก่มรณภาพในรัชกาลที่ 4 เมื่อ ณ วันอังคาร เดือน 9 ขึ้น 15 ค่ำ ปีมะเมีย พ.ศ. 2401 เวลาเช้า ตรงกับวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2401 เข้าโกศวันพุธ แรม 1 ค่ำ เดือน 9 ปีมะเมีย ครองวัดสุทัศนเทพวราราม ได้ 14 ปี มีอายุพรรษาเท่าไรไม่ปรากฏ

อ้างอิง

1. สมมติอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ, เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑, กรมศิลปากร, 2545, หน้า 77