มหาอำมาตย์ตรีพระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) (12 มีนาคม พ.ศ. 2423 – 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491) นักการศึกษา ผู้บัญชาการ (อธิการบดี) คนแรกของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (6 เมษายน พ.ศ. 2460 - 31 มีนาคม พ.ศ. 2468) และผู้ช่วยปลัดทูลฉลองกระทรวงธรรมการ ผู้แต่งหนังสือเรียนสมัยรัชกาลที่ 5 รวมทั้งหนังสือชุดธรรมจริยาเล่ม 1 และ 2
พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) | |
---|---|
พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) | |
(ผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) | |
ดำรงตำแหน่ง 6 เมษายน พ.ศ. 2460 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2468 | |
ก่อนหน้า | สถาปนามหาวิทยาลัย |
ถัดไป | พระยาภะรตราชา |
ข้อมูลส่วนบุคคล | |
เกิด | สันทัด 12 มีนาคม พ.ศ. 2423 ตำบลสะพานหัน อำเภอสัมพันธวงศ์ จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม |
เสียชีวิต | 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491 (67 ปี) โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ อำเภอปทุมวัน จังหวัดพระนคร ประเทศไทย |
สัญชาติ | ไทย |
ศาสนา | เถรวาท |
คู่สมรส | คุณหญิงอนุกิจวิธูร (แฉล้ม เทพหัสดิน ณ อยุธยา) |
บุพการี |
|
ญาติ | เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) (พี่ชาย) และมีพี่น้องต่างมารดาอีก 30 ท่าน |
ศิษย์เก่า | โรงเรียนฝึกหัดอาจารย์และสอบประกาศนียบัตรครูฝ่ายภาษาไทย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย |
อาชีพ | ข้าราชการ |
ประวัติ
พระยาอนุกิจวิธูรเกิดที่บ้านตำบลสะพานหัน จังหวัดพระนคร เป็นบุตรคนที่ 2 ของ (หม่อมหลวงเจียม เทพหัสดิน) และคุณหญิงอยู่ เทพหัสดิน ณ อยุธยา มีพี่น้องร่วมบิดามารดาคือเจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) เมื่ออายุได้ 2 ขวบท่านบิดาได้ถึงแก่อนิจกรรมในขณะที่พี่ชายมีอายุเพียง 6 ขวบ ภาระหนักจึงอยู่กับท่านมารดาในการเลี้ยงดูและให้การศึกษาด้วยการรับจ้างเย็บปักถักร้อยและค้าขายที่มีรายได้เพียงเล็กน้อย
การศึกษา
เด็กชายสนั่นผู้พี่มีนิสัยรักการเรียนมาแต่เด็กได้ถ่ายความรู้ให้กับเด็กชายสันทัดผู้น้องเป็นการเริ่มต้นไปด้วยจนถึงขั้นอ่านออกเขียนได้ก่อนที่จะไปเรียนกับมหาหนอ (ขุนอนุกิจวิธูร) ที่วัดเชิงเลน (วัดบพิตรพิมุข) ใกล้บ้าน เมื่ออายุ 11 ปี ได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กหลวงอยู่เวรฤทธิ์ รับใช้ในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารเป็นว่า 2 ปี ก่อนเป็นมหาดเล็กปกติ ในปีเดียวกันก็สอบได้ภาษาไทยประโยค 1 เพื่อเข้าเรียนต่อในโรงเรียนฝึกหัดอาจารย์และสอบประกาศนียบัตรครูฝ่ายภาษาไทยได้เมื่อ พ.ศ. 2438 ในวันที่ 10 กันยายน 2463 พระยาอนุกิจวิธูร สอบไล่ (จบการศึกษา) จากคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (ในขณะนั้นเรียก แผนกคุรุศึกษา) พร้อมกับ พระยาอุปกิตศิลปสาร (นิ่ม กาญจนาชีวะ) ขณะดำรงตำแหน่ง ปลัดกรมตำรา และ พันเอกหลวงสารานุประพันธ์ (นวล ปาจิณพยัคฆ์) ขณะดำรงตำแหน่ง ครูโรงเรียนนายร้อยทหารบก พร้อมกับได้รับเข็มหมายอักษร ค
การรับราชการ
เมื่อสอบได้แล้วจึงเข้ารับราชการเป็นครูโรงเรียนสายสวลีสัณฐาคารในตำแหน่งครูใหญ่ทั้งที่มีอายุเพียง 16 ปี ทั้งนี้โดยการคัดเลือกของพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์ (พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ) อธิบดีกรมศึกษาธิการในขณะนั้น และในปีเดียวกัน นายสนั่นพี่ชายซึ่งดำรงตำแหน่งผู้ช่วยอาจารย์ใหญ่โรงเรียนฝึกหัดอาจารย์ก็ได้รับเลือกไปศึกษาต่อที่ประเทศอังกฤษ
ใน พ.ศ. 2443 เมื่อกรมศึกษาธิการวางระเบียบการแบ่งแขวงการศึกษาในกรุงเทพฯ ขุนอนุกิจวิธูรก็ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายตรวจแขวงกลางพระนครและได้เลื่อนเป็นนายตรวจใหญ่ของกรมศึกษาธิการเมื่อ พ.ศ. 2445 ขณะดำรงตำแหน่งได้ไปดูงานการศึกษาที่ประเทศญี่ปุ่นเป็นเวลา 3 เดือนโดยร่วมไปกับคณะของเจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดีครั้งยังเป็นพระยาวิสุทธสุริยศักดิ์ ทูตพิเศษที่ไปรับเสด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามบรมราชกุมาร (ร. 6) ที่ทรงเสด็จกลับจากการสำเร็จการศึกษาในประเทศอังกฤษผ่านญี่ปุ่นโดยไปกับเรือพระที่นั่งมหาจักรี ข้าหลวงชุดนี้ประกอบด้วยหลวงไพศาลศิลปศาสตร์ (เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี) ขุนอนุกิจวิธูร (พระยาอนุกิจวิธูร)และนายอ่อน สาริกบุตร (พระยาชำนิบรรณาคม) การดูงานครั้งนี้ได้เห็นวิธีการจัดการศึกษาในประเทศญี่ปุ่นอย่างกว้างขวางมาก เนื่องจากกระทรวงศึกษาญี่ปุ่นได้จัดเจ้าหน้าที่ประจำคอยให้การช่วยเหลือแนะนำตลอดเวลา
ระหว่าง พ.ศ. 2446 – พ.ศ. 2455 พระยาอนุกิจวิธูรได้เลื่อนตำแหน่งจากนายตรวจใหญ่กรมศึกษาธิการเป็นข้าหลวงธรรมการมณฑลกรุงเก่าคนแรกเป็นผู้ช่วยเจ้ากรมกรมตรวจกระทรวงธรรมการ อาจารย์ผู้ปกครองโรงเรียนราชวิทยาลัย ปลัดกรมตรวจการกระทรวงธรรมการและหัวหน้าข้าหลวงตรวจการ กระทรวงธรรมการมาเป็นลำดับ พ.ศ. 2456 ได้รับบรรดาศักดิ์เป็นพระยาอนุกิจวิธูรและได้รับตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการหัตถกรรม กรมศึกษาธิการ คู่กับพระโอวาทวรกิจที่ได้ตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการพณิชการตามนโยบายส่งเสริมการศึกษาด้านวิสามัญที่เริ่มขึ้นในปีนั้น โรงเรียนฝึกการหัตถกรรมที่ได้จัดตั้งขึ้นเพื่อเตรียมครูด้านนี้ได้กลายเป็นต้นกำเนิดโรงเรียนเพาะช่างในเวลาต่อมา ได้เล่าว่า "พระยาอนุกิจวิธูร ได้พยายามรวบรวมช่างต่าง ๆ มารวมกัน โดยเฉพาะ เมื่อได้รับตำราถมนครมาจากพระยาเพชรปราณี (ดั่น รักตประจิต) ซึ่งมีความรู้วิชาถมบ้านพานมาร่วมด้วย เราช่วยกันคิดหาวิธีปรับปรุงการช่างถมให้ดีขึ้น ในที่สุดผมจึงคิดวิธีลงยาถมโดยใช้กรดกัดได้สำเร็จ ดังที่เรียกว่า ถมจุฑาธุธ ทุกวันนี้ งดงามกว่าถมบ้านพาน"
ผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ระหว่าง พ.ศ. 2457 – พ.ศ. 2459 พระยาอนุกิจวิธูรได้ดำรงตำแหน่งปลัดกรมวิสามัญศึกษาและเจ้ากรมวิสามัญศึกษาและเมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประดิษฐานโรงเรียนข้าราชการพลเรือนในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ได้แต่งตั้งพระยาอนุกิจวิธูรเป็นผู้บัญชาการมหาวิทยาลัยคนแรกเมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2460ซึ่งต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเรียกจากผู้บัญชาการมาเป็นอธิการบดี ในระยะเริ่มต้นงาน พระยาอนุกิจวิธูรได้จัดการและประสานงานได้อย่างราบรื่น ทั้งด้านการศึกษาและด้านสถานที่ โดยได้ขยายบริเวณมหาวิทยาลัยออกไปจากเดิมอย่างกว้างขวางดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน รับสั่งว่า "เมื่อตั้งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยขึ้นแล้ว พระยาอนุกิจวิธูรเป็นผู้บัญชาการ ฉันเป็นคณบดีคณะอักษรศาสตร์และวิทยาศาสตร์ เป็นคณบดีคณะรัฐประศาสนศาสตร์ เราทำงานอย่างเป็นกันเองและสบายใจมาก" ต่อมาใน พ.ศ. 2470 เมื่อพ้นตำแหน่งผู้บัญชาการแล้ว พระยาอนุกิจวิธูรได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ช่วยกระทรวงธรรมการ
ชีวิตการทำงาน
พระยาอนุกิจวิธูรกับเจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรีแม้จะมีอายุห่างกันเพียง 6 ปีเป็นพี่น้องกันแต่ก็เสมือนเป็นศิษย์กับครูกัน และยังเป็นเพื่อนร่วมงานกันได้เป็นอย่างดีด้วย ทั้งสองท่านให้ความเคารพแก่กันและกันช่วยเหลือกันในการงานมาตลอดชีวิตราชการ ความสำเร็จด้านการศึกษาตามโครงการที่เจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดีได้เริ่มไว้เดิมก็ดี หรือโครงการใหม่ก็ดี จะมีพระยาอนุกิจวิธูรเป็นผู้มีส่วนร่วมด้วย เปรียบเป็นแขนข้างหนึ่งของเจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรีก็ว่าได้ ตั้งแต่ พ.ศ. 2441 เมื่อเจ้าพระยาธรรมศักดิมนตรี กลับจากอังกฤษมาเป็นพนักงานแต่งแบบเรียนประจำกรมศึกษาธิการจัดทำหนังสือชุด พระยาอนุกิจวิธูรครั้งยังเป็นขุนอนุกิจวิธูรก็ได้ช่วยแต่งหนังสือธรรมจริยาเล่ม 1 และ 2 ซึ่งเป็นหนังสือที่เป็นคติสอนใจนักเรียนในสมัยนั้นได้เป็นอย่างดี
เมื่อเข้าดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในตอนแรก พระยาอนุกิจวิธูรรู้สึกหนักใจอยู่มากเนื่องจากเป็นงานใหม่ที่ต้องรวบรวมแผนกต่าง ๆ ที่กระจัดกระจายในสังกัดกระทรวงอื่น ๆ เข้าด้วยกัน ต้องติดต่ออาจารย์ชาวต่างประเทศ เจ้าพระยาธรรมศักดิ์ฯ ได้พูดปลอบว่า “การที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงตั้งเธอให้ดำรงตำแหน่งนี้ ก็เพราะทรงตระหนักว่าพี่ต้องเป็นผู้ช่วยเหลืออยู่เสมอ” พระยาอนุกิจวิธูรเคยเล่าว่าเมื่อเจ้าพระยาธรรมศักดิ์ฯ มอบหมายงานให้แล้วท่านจะไว้วางใจและให้อำนาจสิทธิ์ขาด เช่นเมื่อคราวที่นักเรียนโรงเรียนราชวิทยาลัยสไตรค์ไม่ยอมรับประทานอาหาร เมื่อทราบเรื่อง เจ้าพระยาธรรมศักดิ์ฯ บอกกับพระยาอนุกิจวิธูรว่า “พี่มอบให้เป็นอำนาจสิทธิ์ขาดของเธอในการจัดการเรื่องนี้" พระยาอนุกิจวิธูรจึงหาวิธีไกล่เกลี่ยประนีประนอมได้สำเร็จเป็นการแสดงว่าสองพี่น้องนี้มีความเข้าใจกันเป็นอย่างดี
ชีวิตครอบครัวและบั้นปลายชีวิต
พระยาอนุกิจวิธูรแต่งงานกับคุณหญิง อนุกิจวิธูร (แฉล้ม เทพหัสดิน ณ อยุธยา) แต่ไม่มีบุตรด้วยกัน แต่เนื่องจากมีนิสัยรักเด็กจึงเอาใจใส่หลานๆ ทั่วกันทุกคน เด็กในอุปการะต่างรักและเคารพท่านทุกคนเนื่องท่านเป็นคนชอบพูดเล่นหัวและเป็นกันเอง ทุกคนได้รับการถ่ายทอดอุปนิสัยความละเอียดถี่ถ้วน เยือกเย็น มัธยัสถ์รวมทั้งวิชาความรู้ต่างๆ อย่างมาก พระยาอนุกิจวิธูรมีนิสัยชอบงานอดิเรกและการสมาคม ชอบปลูกไม้ดอกและไม้ผลพันธุ์ดี ๆ ชอบเล่น หน้าวัว บอน แต่งบริเวณบ้านทำลำธารเล็ก ๆ เมื่อออกจากราชการแล้วก็มีเพื่อนฝูงที่เลี้ยงไก่เป็นงานอดิเรกมาเยี่ยมเยือนอยู่เสมอ พระยาอนุกิจวิธูรจึงทดลองเลี้ยงดูบ้างและเป็นผู้สั่งใข่ไก่มาฟักร่วมกับพระยาเสนีณรงค์ฤทธิ์ (หม่อมหลวงเล็ก สนิทวงศ์) จนกระทั่งได้ตั้งเล้าไก่ขึ้นในบริเวณบ้าน ซึ่งปัจจุบันเป็นชื่อซอยสันทัด อยู่ที่ถนนเศรษฐศิริ เขตดุสิตเมื่อกรมเกษตรจัดให้มีการประกวดไก่เพื่อสนับสนุนประชาชนให้เลี้ยงไก่ พระยาอนุกิจวิธูรก็ได้ส่งไก่เข้าประกวดในนามของ “เล้าไก่สันทัด” จนชนะการประกวดหลายคราวเป็นที่รู้จักกันดีในสมัยนั้น มีคนทั้งต่างจังหวัดและในพระนครมาชมและมาซื้อไก่ไปเลี้ยงหรือซื้อไข่ไปฟักบ้าง นอกจากนี้ยังมีชาวชวาและชาวสิงคโปร์พากันติดต่อสั่งซื้อไข่ไก่พันธุ์ไปฟักก็มาก
พระยาอนุกิจวิธูร ได้สร้างวัดคูบางหลวงอนุกิจวิธูร ที่อำเภอลาดหลุมแก้ว จังหวัดปทุมธานี ทายาทของท่านคือ นางสุนทรี จินตกวีวัฒน์ สมรสกับ ดร.จารึก จินตกวีวัฒน์ มีบุตร 1 คน และ ธิดา 1 คน
พระยาอนุกิจวิธูร รับราชการอยู่ 33 ปีเต็ม ได้รับพระราชทานยศ มียศตำแหน่งพิเศษเป็น นายหมวดโท และเป็นองคมนตรีในรัชกาลที่ 6 เครื่องราชอิสริยาภรณ์สูงสุดที่ได้รับพระราชทานคือ ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก
พระยาอนุกิจวิธูร ถึงแก่อนิจกรรมที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ด้วยโรคหัวใจวายเมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491 รวมอายุได้ 68 ปี ก่อนถึงแก่อนิจกรรมได้สั่งหลาน ๆ ให้จัดการฌาปนกิจศพอย่างเรียบง่ายภายใน 1 สัปดาห์ ไม่ให้ทำบุญแบบทุ่มเทที่เรียกว่าคนตายขายคนเป็นและให้นำเงินจำนวนหนึ่งไปมอบให้โรงพยาบาลศิริราชตั้งเป็นทุนสำหรับนักเรียนแพทย์ทำการค้นคว้าเรียกว่า ทุนพระยาอนุกิจวิธูร
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2465 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
- พ.ศ. 2463 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)
- พ.ศ. 2460 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2465 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
ลำดับสาแหรก
ลำดับสาแหรกของพระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
ดูเพิ่ม
อ้างอิง
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานยศ, เล่ม ๓๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๗๔๐, ๗ มกราคม ๒๔๕๙
- ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 34 หน้า 23 วันที่ 15 เมษายน 2460 ประกาศตั้งอธิบดีกรมมหาวิทยาลัยและตั้งผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
- ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ
- ทะเบียนประวัติพระยาอนุกิจวิธูร
- พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง
- พระราชทานสัญญาบัตรตำแหน่งหน้าที่ราชการ
- เสนาะจิตร สุวรรณโพธิศรี พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) หนังสือประวัติครู ครุสภาจัดพิมพ์ในวันครู 16 มกราคม 2503 หน้า 117
- ประกาศกระทรวงธรรมการ แผนกกรมศึกษาธิการ ตั้งเข้ากรมสามัญศึกษาและวิสามัญศึกษา
- พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งอธิบดีกรมมหาวิทยาลัยและตั้งผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
- เสนาะจิตร สุวรรณโพธิศรี พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) หนังสือประวัติครู ครุสภาจัดพิมพ์ในวันครู 16 มกราคม 2503 หน้า 118
- บันทึกจดหมายรายวันของพระยาอนุกิจวิธูร เอกสารที่นางเสนาะจิตร สุวรรณโพธิ์ศรี (เทพหัสดิน ณ อยุธยา) รับมรดกจากพระยาอนุกิจวิธูร พ.ศ. 2491 ไม่ได้ตีพิมพ์
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวในพระราชสำนัก วันอังคารที่ ๒ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๖๕[], เล่ม ๓๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๑๒, ๑๔ มกราคม ๒๔๖๕
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวในพระราชสำนัก วันพฤหัสบดีที่ ๓๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๖๓ 2022-06-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๓๖๘, ๘ มกราคม ๒๔๖๓
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวในพระราชสำนัก วันอังคารที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๖๐ 2022-06-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๔ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๕๔, ๑๓ มกราคม ๒๔๖๐
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา 2022-06-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๓๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๑๓๔, ๒๘ มกราคม ๒๔๖๕
บรรณานุกรม
- เสนาะจิตร สุวรรณโพธิศรี พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) หนังสือประวัติครู ครุสภาจัดพิมพ์ในวันครู 16 มกราคม 2503
- ธรรมศักดิ์มนตรี, เจ้าพระยา. บทประพันธ์บางเรื่องของครูเทพ. พระนคร: ไทยเขษม, 2486
- ไพศาลศิลปศาสตร์, พระ. รายงานการศึกษาประเทศญี่ปุ่น พระนคร: บำรุงกิจนุกูล. 2446
- ทะเบียนประวัติพระยาอนุกิจวิธูร
- ราชกิจจานุเบกษา
ก่อนหน้า | พระยาอนุกิจวิธูร (สันทัด เทพหัสดิน ณ อยุธยา) | ถัดไป | ||
---|---|---|---|---|
- | ผู้บัญชาการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (6 เมษายน พ.ศ. 2460 - 31 มีนาคม พ.ศ. 2468) | มหาอำมาตย์ตรี พระยาภะรตราชา (หม่อมหลวงทศทิศ อิศรเสนา) |
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
mhaxamatytriphrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya 12 minakhm ph s 2423 20 kumphaphnth ph s 2491 nkkarsuksa phubychakar xthikarbdi khnaerkkhxngculalngkrnmhawithyaly 6 emsayn ph s 2460 31 minakhm ph s 2468 aelaphuchwypldthulchlxngkrathrwngthrrmkar phuaetnghnngsuxeriynsmyrchkalthi 5 rwmthnghnngsuxchudthrrmcriyaelm 1 aela 2mhaxamatytriphrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya th ch th m th c r c ph phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya phubychakarculalngkrnmhawithyalydarngtaaehnng 6 emsayn ph s 2460 31 minakhm ph s 2468kxnhnasthapnamhawithyalythdipphrayaphartrachakhxmulswnbukhkhlekidsnthd 12 minakhm ph s 2423 tablsaphanhn xaephxsmphnthwngs cnghwdphrankhr praethssyamesiychiwit20 kumphaphnth ph s 2491 67 pi orngphyabalculalngkrn xaephxpthumwn cnghwdphrankhr praethsithysychatiithysasnaethrwathkhusmrskhunhyingxnukicwithur aechlm ethphhsdin n xyuthya buphkariphrayaphiichysurinthr hmxmhlwngeciym ethphhsdin bida khunhyingphiichysurinthr xyu ethphhsdin n xyuthya marda yatiecaphrayathrrmskdimntri snn ethphhsdin n xyuthya phichay aelamiphinxngtangmardaxik 30 thansisyekaorngeriynfukhdxacaryaelasxbprakasniybtrkhrufayphasaithy culalngkrnmhawithyalyxachiphkharachkarprawtiphrayaxnukicwithurekidthibantablsaphanhn cnghwdphrankhr epnbutrkhnthi 2 khxng hmxmhlwngeciym ethphhsdin aelakhunhyingxyu ethphhsdin n xyuthya miphinxngrwmbidamardakhuxecaphrayathrrmskdimntri snn ethphhsdin n xyuthya emuxxayuid 2 khwbthanbidaidthungaekxnickrrminkhnathiphichaymixayuephiyng 6 khwb pharahnkcungxyukbthanmardainkareliyngduaelaihkarsuksadwykarrbcangeybpkthkrxyaelakhakhaythimirayidephiyngelknxy karsuksa edkchaysnnphuphiminisyrkkareriynmaaetedkidthaykhwamruihkbedkchaysnthdphunxngepnkarerimtnipdwycnthungkhnxanxxkekhiynidkxnthicaiperiynkbmhahnx khunxnukicwithur thiwdechingeln wdbphitrphimukh iklban emuxxayu 11 pi idthwaytwepnmhadelkhlwngxyuewrvththi rbichinsmedcphrabrmoxrsathirach ecafamhawchirunhis syammkudrachkumarepnwa 2 pi kxnepnmhadelkpkti inpiediywknksxbidphasaithypraoykh 1 ephuxekhaeriyntxinorngeriynfukhdxacaryaelasxbprakasniybtrkhrufayphasaithyidemux ph s 2438 inwnthi 10 knyayn 2463 phrayaxnukicwithur sxbil cbkarsuksa cakkhnakhrusastr culalngkrnmhawithyaly inkhnanneriyk aephnkkhurusuksa phrxmkb phrayaxupkitsilpsar nim kaycnachiwa khnadarngtaaehnng pldkrmtara aela phnexkhlwngsaranupraphnth nwl pacinphykhkh khnadarngtaaehnng khruorngeriynnayrxythharbk phrxmkbidrbekhmhmayxksr kh karrbrachkar emuxsxbidaelwcungekharbrachkarepnkhruorngeriynsayswlisnthakharintaaehnngkhruihythngthimixayuephiyng 16 pi thngniodykarkhdeluxkkhxngphraecalukyaethx phraxngkhecakitiyakrwrlksn phraecabrmwngsethx krmphracnthburinvnath xthibdikrmsuksathikarinkhnann aelainpiediywkn naysnnphichaysungdarngtaaehnngphuchwyxacaryihyorngeriynfukhdxacarykidrbeluxkipsuksatxthipraethsxngkvs in ph s 2443 emuxkrmsuksathikarwangraebiybkaraebngaekhwngkarsuksainkrungethph khunxnukicwithurkidrbkaraetngtngepnnaytrwcaekhwngklangphrankhraelaideluxnepnnaytrwcihykhxngkrmsuksathikaremux ph s 2445 khnadarngtaaehnngidipdungankarsuksathipraethsyipunepnewla 3 eduxnodyrwmipkbkhnakhxngecaphrayaphraesdcsuernthrathibdikhrngyngepnphrayawisuththsuriyskdi thutphiessthiiprbesdcphrabrmoxrsathirach syambrmrachkumar r 6 thithrngesdcklbcakkarsaerckarsuksainpraethsxngkvsphanyipunodyipkberuxphrathinngmhackri khahlwngchudniprakxbdwyhlwngiphsalsilpsastr ecaphrayathrrmskdimntri khunxnukicwithur phrayaxnukicwithur aelanayxxn sarikbutr phrayachanibrrnakhm kardungankhrngniidehnwithikarcdkarsuksainpraethsyipunxyangkwangkhwangmak enuxngcakkrathrwngsuksayipunidcdecahnathipracakhxyihkarchwyehluxaenanatlxdewla rahwang ph s 2446 ph s 2455 phrayaxnukicwithurideluxntaaehnngcaknaytrwcihykrmsuksathikarepnkhahlwngthrrmkarmnthlkrungekakhnaerkepnphuchwyecakrmkrmtrwckrathrwngthrrmkar xacaryphupkkhrxngorngeriynrachwithyaly pldkrmtrwckarkrathrwngthrrmkaraelahwhnakhahlwngtrwckar krathrwngthrrmkarmaepnladb ph s 2456 idrbbrrdaskdiepnphrayaxnukicwithuraelaidrbtaaehnngepnphuxanwykarhtthkrrm krmsuksathikar khukbphraoxwathwrkicthiidtaaehnngepnphuxanwykarphnichkartamnoybaysngesrimkarsuksadanwisamythierimkhuninpinn orngeriynfukkarhtthkrrmthiidcdtngkhunephuxetriymkhrudanniidklayepntnkaenidorngeriynephaachanginewlatxma idelawa phrayaxnukicwithur idphyayamrwbrwmchangtang marwmkn odyechphaa emuxidrbtarathmnkhrmacakphrayaephchrprani dn rktpracit sungmikhwamruwichathmbanphanmarwmdwy erachwyknkhidhawithiprbprungkarchangthmihdikhun inthisudphmcungkhidwithilngyathmodyichkrdkdidsaerc dngthieriykwa thmcuthathuth thukwnni ngdngamkwathmbanphan phubychakarculalngkrnmhawithyalyrahwang ph s 2457 ph s 2459 phrayaxnukicwithuriddarngtaaehnngpldkrmwisamysuksaaelaecakrmwisamysuksaaelaemuxthrngphrakrunaoprdekla ihpradisthanorngeriynkharachkarphleruxninphrabathsmedcphraculcxmeklaecaxyuhwepnculalngkrnmhawithyaly kidaetngtngphrayaxnukicwithurepnphubychakarmhawithyalykhnaerkemuxwnthi 6 emsayn ph s 2460sungtxmaidepliynchuxeriykcakphubychakarmaepnxthikarbdi inrayaerimtnngan phrayaxnukicwithuridcdkaraelaprasannganidxyangrabrun thngdankarsuksaaeladansthanthi odyidkhyaybriewnmhawithyalyxxkipcakedimxyangkwangkhwangdngthiepnxyuinpccubn rbsngwa emuxtngculalngkrnmhawithyalykhunaelw phrayaxnukicwithurepnphubychakar chnepnkhnbdikhnaxksrsastraelawithyasastr epnkhnbdikhnarthprasasnsastr erathanganxyangepnknexngaelasbayicmak txmain ph s 2470 emuxphntaaehnngphubychakaraelw phrayaxnukicwithuridrbphrakrunaoprdekla ihepnphuchwykrathrwngthrrmkarchiwitkarthanganhnngsuxthrrmcriyaelm 2 phimphemux r s 122 ph s 2447 phrayaxnukicwithurkbecaphrayathrrmskdimntriaemcamixayuhangknephiyng 6 piepnphinxngknaetkesmuxnepnsisykbkhrukn aelayngepnephuxnrwmnganknidepnxyangdidwy thngsxngthanihkhwamekharphaekknaelaknchwyehluxkninkarnganmatlxdchiwitrachkar khwamsaercdankarsuksatamokhrngkarthiecaphrayaphraesdcsuernthrathibdiiderimiwedimkdi hruxokhrngkarihmkdi camiphrayaxnukicwithurepnphumiswnrwmdwy epriybepnaekhnkhanghnungkhxngecaphrayathrrmskdimntrikwaid tngaet ph s 2441 emuxecaphrayathrrmskdimntri klbcakxngkvsmaepnphnknganaetngaebberiynpracakrmsuksathikarcdthahnngsuxchud phrayaxnukicwithurkhrngyngepnkhunxnukicwithurkidchwyaetnghnngsuxthrrmcriyaelm 1 aela 2 sungepnhnngsuxthiepnkhtisxnicnkeriyninsmynnidepnxyangdi emuxekhadarngtaaehnngphubychakarculalngkrnmhawithyalyintxnaerk phrayaxnukicwithurrusukhnkicxyumakenuxngcakepnnganihmthitxngrwbrwmaephnktang thikracdkracayinsngkdkrathrwngxun ekhadwykn txngtidtxxacarychawtangpraeths ecaphrayathrrmskdi idphudplxbwa karthiphrabathsmedcphraecaxyuhwthrngtngethxihdarngtaaehnngni kephraathrngtrahnkwaphitxngepnphuchwyehluxxyuesmx phrayaxnukicwithurekhyelawaemuxecaphrayathrrmskdi mxbhmaynganihaelwthancaiwwangicaelaihxanacsiththikhad echnemuxkhrawthinkeriynorngeriynrachwithyalysitrkhimyxmrbprathanxahar emuxthraberuxng ecaphrayathrrmskdi bxkkbphrayaxnukicwithurwa phimxbihepnxanacsiththikhadkhxngethxinkarcdkareruxngni phrayaxnukicwithurcunghawithiiklekliypranipranxmidsaercepnkaraesdngwasxngphinxngnimikhwamekhaicknepnxyangdichiwitkhrxbkhrwaelabnplaychiwitphrayaxnukicwithuraetngngankbkhunhying xnukicwithur aechlm ethphhsdin n xyuthya aetimmibutrdwykn aetenuxngcakminisyrkedkcungexaicishlan thwknthukkhn edkinxupkaratangrkaelaekharphthanthukkhnenuxngthanepnkhnchxbphudelnhwaelaepnknexng thukkhnidrbkarthaythxdxupnisykhwamlaexiydthithwn eyuxkeyn mthysthrwmthngwichakhwamrutang xyangmak phrayaxnukicwithurminisychxbnganxdierkaelakarsmakhm chxbplukimdxkaelaimphlphnthudi chxbeln hnaww bxn aetngbriewnbanthalatharelk emuxxxkcakrachkaraelwkmiephuxnfungthieliyngikepnnganxdierkmaeyiymeyuxnxyuesmx phrayaxnukicwithurcungthdlxngeliyngdubangaelaepnphusngikhikmafkrwmkbphrayaesninrngkhvththi hmxmhlwngelk snithwngs cnkrathngidtngelaikkhuninbriewnban sungpccubnepnchuxsxysnthd xyuthithnnesrsthsiri ekhtdusitemuxkrmekstrcdihmikarprakwdikephuxsnbsnunprachachniheliyngik phrayaxnukicwithurkidsngikekhaprakwdinnamkhxng elaiksnthd cnchnakarprakwdhlaykhrawepnthiruckkndiinsmynn mikhnthngtangcnghwdaelainphrankhrmachmaelamasuxikipeliynghruxsuxikhipfkbang nxkcakniyngmichawchwaaelachawsingkhoprphakntidtxsngsuxikhikphnthuipfkkmak phrayaxnukicwithur idsrangwdkhubanghlwngxnukicwithur thixaephxladhlumaekw cnghwdpthumthani thayathkhxngthankhux nangsunthri cintkwiwthn smrskb dr caruk cintkwiwthn mibutr 1 khn aela thida 1 khn phrayaxnukicwithur rbrachkarxyu 33 pietm idrbphrarachthanys miystaaehnngphiessepn nayhmwdoth aelaepnxngkhmntriinrchkalthi 6 ekhruxngrachxisriyaphrnsungsudthiidrbphrarachthankhux thwitiyaphrnchangephuxk phrayaxnukicwithur thungaekxnickrrmthiorngphyabalculalngkrndwyorkhhwicwayemuxwnthi 20 kumphaphnth ph s 2491 rwmxayuid 68 pi kxnthungaekxnickrrmidsnghlan ihcdkarchapnkicsphxyangeriybngayphayin 1 spdah imihthabuyaebbthumeththieriykwakhntaykhaykhnepnaelaihnaengincanwnhnungipmxbihorngphyabalsirirachtngepnthunsahrbnkeriynaephthythakarkhnkhwaeriykwa thunphrayaxnukicwithurekhruxngrachxisriyaphrnph s 2465 ekhruxngrachxisriyaphrnxnepnthiechidchuyingchangephuxk chnthi 2 thwitiyaphrnchangephuxk th ch ph s 2463 ekhruxngrachxisriyaphrnxnmiekiyrtiysyingmngkudithy chnthi 2 thwitiyaphrnmngkudithy th m ph s 2460 ekhruxngrachxisriyaphrnculcxmekla chnthi 2 thutiyculcxmekla th c fayhna ph s 2465 ehriyyckrphrrdimala r c ph ladbsaaehrkladbsaaehrkkhxngphrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya 16 smedcphrasmphnthwngsethx ecafakrmhlwngethphhrirks 8 hmxmecachim ethphhsdin 4 phrayarachphkdi hmxmrachwngschang ethphhsdin 2 phrayaichysurinthr hmxmhlwngeciym ethphhsdin 1 phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya 3 khunhyingxyu ichysurinthr duephimecaphrayathrrmskdimntrixangxingrachkiccanuebksa phrarachthanys elm 33 txnthi 0 ng hna 2740 7 mkrakhm 2459 rachkiccanuebksa elm 34 hna 23 wnthi 15 emsayn 2460 prakastngxthibdikrmmhawithyalyaelatngphubychakarculalngkrnmhawithyaly prakaskrathrwngsuksathikar thaebiynprawtiphrayaxnukicwithur phrarachthansyyabtrkhunnang phrarachthansyyabtrtaaehnnghnathirachkar esnaacitr suwrrnophthisri phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya hnngsuxprawtikhru khrusphacdphimphinwnkhru 16 mkrakhm 2503 hna 117 prakaskrathrwngthrrmkar aephnkkrmsuksathikar tngekhakrmsamysuksaaelawisamysuksa phrabrmrachoxngkar prakas tngxthibdikrmmhawithyalyaelatngphubychakarculalngkrnmhawithyaly esnaacitr suwrrnophthisri phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya hnngsuxprawtikhru khrusphacdphimphinwnkhru 16 mkrakhm 2503 hna 118 bnthukcdhmayraywnkhxngphrayaxnukicwithur exksarthinangesnaacitr suwrrnophthisri ethphhsdin n xyuthya rbmrdkcakphrayaxnukicwithur ph s 2491 imidtiphimph rachkiccanuebksa khawinphrarachsank wnxngkharthi 2 mkrakhm phuththskrach 2465 lingkesiy elm 39 txnthi 0 ng hna 2912 14 mkrakhm 2465 rachkiccanuebksa khawinphrarachsank wnphvhsbdithi 30 thnwakhm phuththskrach 2463 2022 06 12 thi ewyaebkaemchchin elm 37 txnthi 0 ng hna 3368 8 mkrakhm 2463 rachkiccanuebksa khawinphrarachsank wnxngkharthi 1 mkrakhm phuththskrach 2460 2022 06 12 thi ewyaebkaemchchin elm 34 txnthi 0 ng hna 2954 13 mkrakhm 2460 rachkiccanuebksa phrarachthanehriyyckrphrrdimala 2022 06 12 thi ewyaebkaemchchin elm 39 txnthi 0 ng hna 3134 28 mkrakhm 2465brrnanukrmesnaacitr suwrrnophthisri phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya hnngsuxprawtikhru khrusphacdphimphinwnkhru 16 mkrakhm 2503 thrrmskdimntri ecaphraya bthpraphnthbangeruxngkhxngkhruethph phrankhr ithyekhsm 2486 iphsalsilpsastr phra rayngankarsuksapraethsyipun phrankhr barungkicnukul 2446 thaebiynprawtiphrayaxnukicwithur rachkiccanuebksa kxnhna phrayaxnukicwithur snthd ethphhsdin n xyuthya thdip phubychakarculalngkrnmhawithyaly 6 emsayn ph s 2460 31 minakhm ph s 2468 mhaxamatytri phrayaphartracha hmxmhlwngthsthis xisresna