พระเจ าบรมวงศ เธอ พระองค เจ าภ ทราย วด หร อ พระเจ าบรมวงศ เธอ พระองค เจ าบ เอตร ศภ ทราย วด 5 ธ นวาคม พ ศ 2419 30 ก นยายน

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี หรือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบีเอตริศภัทรายุวดี (5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 – 30 กันยายน พ.ศ. 2456) เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ 19 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง โดยพระนาม "บีเอตริศภัทรายุวดี" ทรงตั้งตามเจ้าหญิงเบียทริซ พระราชธิดาในสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแห่งสหราชอาณาจักร

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก

ประสูติ	5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 พระบรมมหาราชวัง อาณาจักรสยาม
สิ้นพระชนม์	30 กันยายน พ.ศ. 2456 (36 ปี) พระบรมมหาราชวัง อาณาจักรสยาม
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5
ศาสนา	พุทธ

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีเป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง (สกุลเดิม กัลยาณมิตร) ธิดา พระนาม ภัทรายุวดี มีความหมายว่า หญิงสาวผู้ประเสริฐ มีพระเชษฐาและพระขนิษฐาร่วมพระชนนี ได้แก่ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร,พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภางค์นิพัทธพงศ์ และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ตามลำดับ พระนาม "บีเอตริศภัทรายุวดี" ทรงตั้งตามเจ้าหญิงเบียทริซ พระราชธิดาในสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแห่งสหราชอาณาจักร เพื่อเฉลิมพระเกียรติยศเจ้าของพระนาม

พระองค์มีที่ประทับอยู่ภายในพระราชวังดุสิตซึ่งถูกแบ่งอย่างเป็นสัดส่วนแก่พระมเหสี บาทบริจาริกา และพระเจ้าลูกเธอ ที่ตั้งพลับพลาที่ประทับของพระองค์เจ้าภัทรายุวดีเรียกว่าสวนหนังสือใหญ่

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประชวรวัณโรคภายใน แพทย์ได้ถวายการรักษา พระอาการทรงบ้างทรุดบ้าง กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อเวลา 11.21 น. ของวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2456 ณ พระตำหนักในพระบรมมหาราชวัง สิริพระชันษา 36 ปี พระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดราชาธิวาสราชวรวิหาร เมื่อวันที่ 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2457

พระกรณียกิจและความสนพระทัย

พระองค์มีศรัทธาในบวรพุทธศาสนา ซึ่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงเขียนชมเชยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีไว้ว่า "เปนผู้พอพระหฤทัยทรงสดับธรรมเทศนามาก ทรงแล้วจดบันทึกใจความแห่งพระธรรมเทศนานั้นไว้ เพื่อสู่ผู้อื่นอ่าน" และปรากฏพระกรณียกิจเกี่ยวกับพระศาสนาในราชกิจจานุเบกษา ได้แก่ วันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2447 พระเจ้าอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา พร้อมด้วยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีและพระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุได้ประทานเงิน 240 บาทสำหรับการปฏิสังขรณ์วัดสุวรรณดารารามในมณฑลกรุงเก่า ต่อมาช่วงต้นเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2450 พระองค์ได้ประทานเงินจำนวน 2,136 บาทสำหรับปฏิสังขรณ์ อำเภอสาวไห้ เมืองสระบุรี ซึ่งเป็นวัดที่ ปู่ของเจ้าจอมมารดาแสงเป็นผู้สร้าง แต่ต่อมาพระองค์มีพระประสงค์จะจัดตั้งโรงเรียนไทยขึ้นในวัดดังกล่าว พระยาพิไชยรณรงค์สงคราม ผู้ว่าราชการเมืองสระบุรีจึงจัดศาลาโรงธรรมในวัดดังกล่าวขึ้นเป็นโรงเรียน พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประทานนามโรงเรียนนี้ว่า "โรงเรียนประถมสมุหประดิษฐ์" เปิดสอนวันแรกเมื่อวันที่ 8 พฤษภาคมปีเดียวกัน โดยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีจะประทานเงินอุดหนุนโรงเรียนไว้ทุกหกเดือน หกเดือนละ 20 บาท

พระองค์ทรงพระนิพนธ์หนังสือธรรมะได้แก่ หนังสือพระนิพนธ์และธรรมเทศนา และหนังสือปรารภการฟังธรรม ซึ่งทรงนิพนธ์จากการสดับพระธรรมเทศนา โดยทรงบรรยายประโยชน์ของการฟังธรรมไว้ว่า "การฟังธรรมจะเกิดประโยชน์ได้ ก็จะต้องอาศัยความตรึกตรองพิจารณาในธรรมนั้น ๆ ให้เข้าใจ จนเกิดความเชื่อความจริงใจ ว่า พระธรรมวินัยนี้สามารถจะล่วงทุกข์ได้จริง จึงจะเปนเหตุให้กระตือรือร้นในการปฏิบัติตามธรรมที่ได้ฟังมาแล้วนั้น ๆ" หนังสือธรรมะของพระองค์ถูกตีพิมพ์ในช่วงที่ยังทรงพระชนม์อย่างน้อยสองครั้งโดยไม่เปิดเผยพระนาม แต่หลังการสิ้นพระชนม์จึงมีการระบุพระนามของพระองค์เจ้าภัทรายุวดีในฐานะผู้แต่งในหนังสืออนุสรณ์งานพระศพของพระองค์เอง

ด้านการแพทย์ วันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2452 พระองค์ได้ประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลสามเสน 20 บาท และอีกครั้งเมื่อวันที่ 29 ธันวาคมปีถัดมา เพราะบำเพ็ญกุศลเนื่องในวันประสูติ วันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2454 พระองค์เจ้าภัทรายุวดีและพระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุประทานเงินแจกแก่คนไข้ในโรงพยาบาลคนเสียจริต 20.10 บาท และประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลอีก 40 บาท

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 30 กันยายน พ.ศ. 2456 : พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พ.ศ. 2442 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
พ.ศ. 2451 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
พ.ศ. 2455 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)

สถานที่เนื่องจากพระนาม

โรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ประดิษฐ์) จังหวัดสระบุรี – ตั้งตามพระนามของพระองค์ เนื่องจากโรงเรียนได้รับอาคารเก่าจากโรงเรียนวัดสมุหประดิษฐ์ที่พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีสร้างถวายไว้เป็นอาคารเรียนหลังแรกของจังหวัดสระบุรี

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี

4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

18. เงิน แซ่ตัน

9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี

19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์

2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์

21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3

5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

22. บุศย์

11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา

23. แจ่ม

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

24. หลวงพิไชยวารี (มั่ง แซ่อึ้ง)

12. เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต กัลยาณมิตร)

6. พระยาไชยวิชิต (ช่วง กัลยาณมิตร)

13. ท่านผู้หญิงลิ้ม นิกรบดินทร์

3. เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5

อ้างอิง

เชิงอรรถ

ราชสกุลวงศ์, หน้า 85
ราชสกุลวงศ์, หน้า 80
ไพกิจ คงเสรีภาพ (2553). พระนามพระบรมวงศานุวงศ์ในราชวงศ์จักรี : การวิเคราะห์โครงสร้างและความหมาย (PDF). บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. p. 137.
ราชสกุลวงศ์, หน้า 83
ราชสกุลวงศ์, หน้า 87
ศรัณย์ ทองปาน (12 กันยายน 2561). "ชื่อจริงและชื่อเล่น (๑๐)". สารคดี. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
ปราณชญะ (24 สิงหาคม 2556). "'พระที่นั่งวิมานเมฆ' รมณียสถานแห่งราชจักรีวงศ์ (1)". อิศรา. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
"ข่าวสิ้นพระชนม์ พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30 (ง): 1450. 5 ตุลาคม 2456.
Dr. Martin Seeger (เขียน), นริศ จรัสจรรยาวงศ์ (แปล). ""สัมมาจาริณี" ของวัดเทพศิรินทราวาสสมัยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) : ความสำคัญของมุขปาฐะและความทรงจำในการศึกษาธรรมะ". Academia. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
"แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี เรื่อง กรมหลวงวรเสรฐฯ กับพระองค์เจ้าภัทรายุวดี พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินปฏิสังขรณ์ วัดสุวรรณดาราราม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 (17): 258. 24 กรกฎาคม 2447.
"คำอธิบาย โคลงนิราศวัดรวกและโคลงนิราศวัดสมุหประดิษฐ์". วชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
"แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกศึกษามณฑล เรื่อง พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประทานได้จัดการปฏิสังขรณ์วัดสมุหประดิษฐ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (13): 305. 30 มิถุนายน 2450.
"แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี และพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินและผ้าห่มนอนแก่คนไข้ในโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 26 (0ง): 2038. 19 ธันวาคม พ.ศ. 2452. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
"แจ้งความกระทรวงนครบาล แผนกกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี ประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (0ง): 2294. 1 มกราคม พ.ศ. 2453. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
"แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี กับพระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ทรงพระศรัทธาประทานเงินแจกคนไข้โรงพยาบาลคนเสียจริต" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0ง): 701. 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2454. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ และสายไหม จบกลศึก (บรรณาธิการ) (2555). ราชาศัพท์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. p. 22-23.^[]
"พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 1. 30 ตุลาคม 2453.
"พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (ก): 154. 30 กรกฎาคม 2454.
"ประกาศ คำนำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 52 (0ง): 1179–1180. 14 กรกฎาคม 2478.
(PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 (34): 498. 19 พฤศจิกายน 118. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2019-02-08.
(PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 25 (39): 1153. 27 ธันวาคม 127. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-20. สืบค้นเมื่อ 2012-11-29.
"พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบัน ฝ่ายใน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 29 (0ง): 2444. 22 มกราคม 131.
"ประวัติโรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ)". โรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ). 9 มิถุนายน 2559. สืบค้นเมื่อ 6 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2019-02-08.

[ราชสกุล-1] ราชสกุลวงศ์, หน้า 85

[ราชสกุล1-2] ราชสกุลวงศ์, หน้า 80

[ไพกิจ-3] ไพกิจ คงเสรีภาพ (2553). พระนามพระบรมวงศานุวงศ์ในราชวงศ์จักรี : การวิเคราะห์โครงสร้างและความหมาย (PDF). บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. p. 137.

[4] ราชสกุลวงศ์, หน้า 83

[5] ราชสกุลวงศ์, หน้า 87

[6] ศรัณย์ ทองปาน (12 กันยายน 2561). "ชื่อจริงและชื่อเล่น (๑๐)". สารคดี. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[7] ปราณชญะ (24 สิงหาคม 2556). "'พระที่นั่งวิมานเมฆ' รมณียสถานแห่งราชจักรีวงศ์ (1)". อิศรา. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[8] "ข่าวสิ้นพระชนม์ พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30 (ง): 1450. 5 ตุลาคม 2456.

[สัมมาจาริณี-9] Dr. Martin Seeger (เขียน), นริศ จรัสจรรยาวงศ์ (แปล). ""สัมมาจาริณี" ของวัดเทพศิรินทราวาสสมัยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) : ความสำคัญของมุขปาฐะและความทรงจำในการศึกษาธรรมะ". Academia. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[10] "แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี เรื่อง กรมหลวงวรเสรฐฯ กับพระองค์เจ้าภัทรายุวดี พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินปฏิสังขรณ์ วัดสุวรรณดาราราม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 (17): 258. 24 กรกฎาคม 2447.

[11] "คำอธิบาย โคลงนิราศวัดรวกและโคลงนิราศวัดสมุหประดิษฐ์". วชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[12] "แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกศึกษามณฑล เรื่อง พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประทานได้จัดการปฏิสังขรณ์วัดสมุหประดิษฐ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (13): 305. 30 มิถุนายน 2450.

[13] "แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี และพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินและผ้าห่มนอนแก่คนไข้ในโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 26 (0ง): 2038. 19 ธันวาคม พ.ศ. 2452. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[14] "แจ้งความกระทรวงนครบาล แผนกกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี ประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (0ง): 2294. 1 มกราคม พ.ศ. 2453. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[15] "แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี กับพระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ทรงพระศรัทธาประทานเงินแจกคนไข้โรงพยาบาลคนเสียจริต" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0ง): 701. 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2454. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

[ราชาศัพท์-16] คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ และสายไหม จบกลศึก (บรรณาธิการ) (2555). ราชาศัพท์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. p. 22-23.^[]

[17] "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 1. 30 ตุลาคม 2453.

[18] "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (ก): 154. 30 กรกฎาคม 2454.

[19] "ประกาศ คำนำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 52 (0ง): 1179–1180. 14 กรกฎาคม 2478.

[20] (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 (34): 498. 19 พฤศจิกายน 118. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2019-02-08.

[21] (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 25 (39): 1153. 27 ธันวาคม 127. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-20. สืบค้นเมื่อ 2012-11-29.

[22] "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบัน ฝ่ายใน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 29 (0ง): 2444. 22 มกราคม 131.

[23] "ประวัติโรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ)". โรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ). 9 มิถุนายน 2559. สืบค้นเมื่อ 6 กุมภาพันธ์ 2562. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]