จักรวรรดิพุกาม

อาณาจักรพุกาม (อังกฤษ: Pagan Kingdom; พม่า: ပုဂံခေတ်) เป็นอาณาจักรโบราณในช่วง พ.ศ. 1392–1840 พุกามเป็นอาณาจักรและราชวงศ์แห่งแรกในประวัติศาสตร์ของชาวพม่า มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองพุกามในปัจจุบัน เดิมมีชื่อว่า "ผิวคาม" (แปลว่า หมู่บ้านของชาวผิว) เป็นเมืองเล็ก ๆ ริมทิศตะวันออกของแม่น้ำอิรวดี สภาพส่วนใหญ่เป็นทะเลทรายแห้งแล้ง เป็นที่อยู่ของชาวผิว ซึ่งเป็นชนพื้นเมือง ในปี พ.ศ. 1587 พุกามถูกสถาปนาโดยพระเจ้าอโนรธามังช่อ พระองค์ทำสงครามกับชาวมอญที่อยู่ทางใต้ชนะ แล้วจึงสถาปนาชื่ออย่างเป็นทางการของพุกามว่า "อริมัททนาปุระ" (အရိမဒ္ဒနာပူရ หมายความว่า เมืองที่ปราบศัตรูราบคาบ) รอบ ๆ เมืองพุกาม มีหมู่บ้านเล็ก ๆ ชื่อ "มินนันตุ" (မင်းနန်သူရွာ) ซึ่งเป็นเขตเมืองโบราณ 4 แห่ง ล้อมรอบอยู่ด้วย

อาณาจักรพุกาม ပုဂံခေတ်
ค.ศ. 849–ค.ศ. 1297
อาณาจักรพุกามประมาณ ค.ศ. 1210 สมัยพระเจ้านรปติสี่ตู่
สถานะ	อาณาจักร
เมืองหลวง	พุกาม (849–1297)
ภาษาทั่วไป	ภาษาพม่าโบราณ, ภาษามอญ, ภาษาปยู
ศาสนา	พุทธเถรวาทและมหายาน, วิญญาณนิยม, ศาสนาฮินดู
การปกครอง	ราชาธิปไตย
พระมหากษัตริย์
• ค.ศ. 1044–77	พระเจ้าอโนรธามังช่อ
• ค.ศ. 1084–1112	พระเจ้าจั่นซิตา
• ค.ศ. 1112–67	พระเจ้าอลองสิธู
• ค.ศ. 1174–1211	พระเจ้านรปติสี่ตู่
• ค.ศ. 1256–87	พระเจ้านรสีหบดี
สภานิติบัญญัติ	รัฐสภาแห่งสหภาพ
ยุคประวัติศาสตร์	สมัยกลาง
• เริ่มต้นปฏิทินพม่า	23 มีนาคม ค.ศ. 640
• ก่อตั้งอาณาจักร	23 ธันวาคม ค.ศ. 849
• เริ่มต้นใช้ตัวอักษรพม่า	ค.ศ. 984 และ ค.ศ. 1035
• เริ่มสร้างจักรวรรดิ	ค.ศ. 1050–60
• ช่วงรุ่งเรืองสูงสุด	ค.ศ. 1174–1250
• มองโกลรุกรานครั้งแรก	ค.ศ. 1277–87
• รวมอาณาจักรมยีนไซ่ง์	17 ธันวาคม ค.ศ. 1297
• มองโกลรุกรานครั้งที่สอง	ค.ศ. 1300–01
ประชากร
• ค.ศ. 1210	1.5 ถึง 2 ล้านคน
สกุลเงิน	จัต
ก่อนหน้า ถัดไป อาณาจักรศรีเกษตร อาณาจักรสุธรรมวดี อาณาจักรมยีนไซ่ง์ อาณาจักรหงสาวดี รัฐฉาน

ในรัชสมัยพระเจ้าจั่นซิตาพระเจ้าพุกามพระองค์ที่ 4 เป็นสมัยที่พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุด ชาวมอญที่อยู่หงสาวดีทางตอนใต้ ได้ทำสงครามชนะพุกามและครอบครองดินแดนของพุกาม พระองค์จึงรวบรวมชาวพม่าตีโต้คืน จึงสามารถยึดพุกามกลับมาไว้ได้

อาณาจักรพุกามเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุดทางด้านศิลปวิทยาการในสมัยพระเจ้าอลองสิธูใน พ.ศ. 1687 พระองค์ได้โปรดให้สร้างเจดีย์ชื่อ "เจดีย์ตะบะญุ" (သဗ္ဗညု ဘုရား แปลว่า เจดีย์แห่งความรู้แจ้ง) ซึ่งเป็นเจดีย์ที่สูงที่สุดในพุกามไว้

พระเจ้าพุกามพระองค์สุดท้ายคือพระเจ้านรสีหบดี สร้างเจดีย์องค์สุดท้ายแห่งพุกามเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 1819 และเมื่อสร้างเจดีย์องค์นี้เสร็จได้มีผู้ทำนายว่าอาณาจักรพุกามจะถึงกาลอวสาน ซึ่งต่อมาก็เป็นจริงดังนั้น เมื่อกองทัพราชวงศ์หยวนยกทัพบุกครั้งแรกในปี พ.ศ. 1820 และในปี พ.ศ. 1840 อาณาจักรพุกามก็ล่มสลายอย่างสิ้นเชิง รวมระยะเวลาทั้งสิ้นสี่ร้อยกว่าปี

อาณาจักรพุกามหลังปี พ.ศ. 1830 ถูกมองโกลยึดครองและแบ่งดินแดนออกเป็น 2 มณฑล คือ

• มณฑลเจิ้งเหมี่ยน (จีน: 征緬; เวด-ไจลส์: Cheng-Mien) โดยรวมรัฐทางเหนือของพม่าเข้าด้วยกันมีตะก้อง เป็นศูนย์กลางภายใต้การปกครองของข้าหลวงจีน มีทหารมองโกลประจำ
• มณฑลเหมี่ยนชุง (จีน: 緬中; เวด-ไจลส์: Mien-Chung) อยู่ทางภาคกลางของพม่า มีพุกามเป็นศูนย์กลางจนปี พ.ศ. 1832 จึงได้แต่งตั้งพระเจ้าจะซวา เป็นกษัตริย์ปกครองพุกาม ในฐานะประเทศราชของจีน

รายพระนามพระเจ้าพุกาม

• ราชวงศ์พุกามตอนต้น

1. ปยีน-บย่า (Pyinbya) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1389–1419
2. ตานแนะ (Tannet) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1419–1447
3. ซะเลงะคเว่ (Sale Ngahkwe) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1447–1477
4. เต้นโค (Theinhko) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1477–1499
5. ญองอู ซอยะฮาน (Nyaung-u Sawrahan) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1499–1544
6. กูนซอ จองบยู (Kunhsaw Kyaungbyu) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1544-1564
7. จีนโซ (Kyizo) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1564-1581
8. โซะกะเต (Sokkate) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1581-1587

• สมัยจักรวรรดิ

1. พระเจ้าอโนรธามังช่อ (Anawrahta) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1587-1620
2. พระเจ้าซอลู (Sawlu) หรือ มังลูลาน (Man Lulan) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1620-1627
3. พระเจ้าจั่นซิตา (Kyanzittha) หรือ ถิลุงมัง (T’iluin Man) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1627-1655/1656
4. พระเจ้าอลองสิธู (Alaungsithu) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1655/1656-1710
5. พระเจ้านะระตู (Narathu) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1710-1714
6. พระเจ้านรสิงขะ (Naratheinkha) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1714-1717
7. พระเจ้านรปติสี่ตู่ (Narapatisithu) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1717-1754
8. พระเจ้าไชยสิงขะ (Zeya Theinkha) หรือ พระเจ้าทีโลมีนโล (Htilominlo) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1754-1778
9. (Naratheinga Uzana) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1774/1778-1778 (เทียบเท่าผู้ว่าการแทน)
10. พระเจ้าจะซวา (Kyaswa) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1778-1792
11. พระเจ้าอุซะนา (Uzana) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1792-1799
12. พระเจ้านรสีหบดี (Narathihapati) ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1799-1830

พุกามในปัจจุบัน

ดูบทความหลักที่ พุกาม

ปัจจุบันพุกามเป็นเมืองที่มีชื่อเสียงทางด้านการท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของพม่า พุกามได้ชื่อว่าเป็นเมืองแห่งทะเลเจดีย์หรือดินแดนแห่งเจดีย์ เพราะในช่วงรุ่งเรืองสูงสุดของอาณาจักรระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 11 ถึง 13 มีวัด เจดีย์ และอาราม กว่า 10,000 แห่ง ถูกสร้างขึ้นบนที่ราบพุกามเพียงแห่งเดียว ซึ่งยังคงมีวัดและเจดีย์กว่า 2,200 แห่งที่ยังคงอยู่รอดมาจนถึงปัจจุบัน ในปี พ.ศ. 2562 พุกามได้รับการรับรองจากองค์การยูเนสโกให้เป็นมรดกโลกแห่งใหม่

หมายเหตุ

1. อาณาจักรมองโกลได้เริ่มรุกรานและคุกคามพุกามมาตั้งแต่สมัยพระเจ้านรปติสินธุ หลังจากนั้นกษัตริย์อีก 3-4 พระองค์ถัดมาครองราชย์แต่เพียงสั้น ๆ ไม่ปรากฏผลงานที่โดดเด่น จนในที่สุดอาณาจักรพุกามก็ล่มสลายถึงที่สุดในสมัยพระเจ้านรสีหบดี ก็ตกเป็นประเทศราชของราชวงศ์หยวนของกุบไลข่าน

อ้างอิง

1. "อาณาจักรที่สำคัญของพม่า". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-07-19. สืบค้นเมื่อ 2008-04-23.
2. Stadtner 2011: 216
3. Köllner, Bruns 1998: 117
4. "Seven more cultural sites added to UNESCO's World Heritage List". UNESCO. 6 July 2019.

• สารคดีพม่า โดย บริษัทแปซิฟิค อินเตอร์คอมมิวนิเคชั่น บรรยายโดยสมเกียรติ อ่อนวิมล
• เว็บไซต์อาณาจักรพุกาม (อังกฤษ) เก็บถาวร 2008-04-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

บรรณานุกรม

• Aung-Thwin, Michael (1985). Pagan: The Origins of Modern Burma. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN .
• Aung-Thwin, Michael (2005). The mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN .
• Charney, Michael W. (2006). Powerful Learning: Buddhist Literati and the Throne in Burma's Last Dynasty, 1752–1885. Ann Arbor: University of Michigan.
• Coedès, George (1968). Walter F. Vella (บ.ก.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN .
• Cooler, Richard M. (2002). "The Art and Culture of Burma". Northern Illinois University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-12-26. สืบค้นเมื่อ 2016-11-22.
• Dijk, Wil O. (2006). Seventeenth-century Burma and the Dutch East India Company, 1634–1680 (illustrated ed.). Singapore: NUS Press. ISBN .
• , D.G.E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN .
• Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd.
• Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
• , U (1720). Maha Yazawin Gyi (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2006, 4th printing ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Köllner, Helmut; Axel Bruns (1998). Myanmar (Burma) (illustrated ed.). Hunter Publishing. p. 255. ISBN .
• (1962). History of Burma (ภาษาพม่า). Yangon: Yangon University Press.
• , Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN .
• Moore, Elizabeth H. (2007). Early Landscapes of Myanmar. Bangkok: River Books. ISBN .
• , Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN .
• Pan Hla, Nai (1968). Razadarit Ayedawbon (ภาษาพม่า) (8th printing, 2004 ed.). Yangon: Armanthit Sarpay.
• Ricklefs, M.C.; Bruce McFarland Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin; Bruce Lockhart (2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 544. ISBN .
• (1829–1832). (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2003 ed.). Yangon: .
• (December 1959). "History of Burma: A.D. 1300–1400". Journal of Burma Research Society. XLII (II).
• Than Tun (1964). Studies in Burmese History (ภาษาพม่า). Vol. 1. Yangon: Maha Dagon.
• Wicks, Robert S. (1992). Money, markets, and trade in early Southeast Asia: the development of indigenous monetary systems to AD 1400. SEAP Publications. ISBN .

21°10′20″N 94°51′37″E / 21.17222°N 94.86028°E / 21.17222; 94.86028