สถาปัตยกรรมโบสถ์พราหมณ์

สถาปัตยกรรมศาสนสถานฮินดู เป็นรูปแบบหลักของสถาปัตยกรรมฮินดู มีรูปแบบที่หลากหลาย อย่างไรก็ตามธรรมขาติพื้นฐานของโบสถ์พราหมณ์แต่ละแห่งล้วนเหมือนกัน คือมีองค์ประกอบพื้นฐาน “ครรภคฤห์” คือห้องด้านในที่ประดิษฐานมูรติองค์หลักของวัด ในห้องที่สร้างขึ้นอย่างเรียบง่าย โครงสร้างอื่น ๆ ที่สร้างขึ้นล้อมรอบห้องครรภคฤห์นั้นก็มีความแตกต่างกันไป โครงสร้างที่เป็นหอครอบด้านบนของครรภคฤห์เรียกว่า “ศิขร” ในอินเดียเหนือ หรือ “วิมานัม” ในอินเดียใต้ และ “เปอลิงกีฮ์เมรู” ในบาหลี อาคารศาลนั้นมักมีพื้นที่ ambulatory สำหรับทำปริกรม () และมีอาคารอื่น ๆ เช่น มณฑป,

สถาปัตยกรรมโบสถ์พราหมณ์แบบนคร (Nagara style) ประกอบด้วยอรรธมณฑป, มณฑป, ครรภคฤห์, ศิขร, อมลัก และ กลศะ

สถาปัตยกรรมนี้แสดงออกถึงแนวคิดและอุดมคติของธรรมะ, ความเชื่อ, คุณค่า และวิถีชิวิตแบบฮินดู ถือกันว่าโบสถ์พราหมณ์เป็นสถานที่สำหรับการ-แสวงบุญ องค์ประกอบของจักรวาลที่ล้วนสร้างสรรค์ชีวิตในเทววิทยาฮินดู ล้วนแสดงออกผ่านทางสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่ปรากฏในโบสถ์พราหมณ์ ไฟและน้ำ ภาพธรรมชาติและเทพเจ้า สตรีและบุรุษ กามและ เสียงสวดมนต์และกลิ่นของธูปหอม ความเป็นมุนษย์และความว่างเปล่า ทุกสิ่งล้วนพบในสถาปัตยกรรมของโบสถ์พราหมณ์ รูปแบบและความหมายขององค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมในโบสถ์พราหมณ์นั้นถูกออกแบบขึ้นมาให้โบสถ์พราหมณ์เป็นที่เชื่อมต่อระหว่างมนุษย์และเทพเจ้า ช่วยให้มนุษย์สามารถสร้างและเรียนรู้ความรู้ทางจิตวิญญาณ ความจริงนิรันดร์ และการหลุดพ้น “โมกษะ

หลักการทางสถาปัตยกรรมของโบสถ์พราหมณ์มีระบุไว้ในคัมภีร์ และ วาสตุศาสตร์

ลักษณะที่แตกต่างกันของสถาปัตยกรรม

ระบุว่าคัมภีร์เก่าแก่เกี่ยวกับสถาปัตยกรรมของฮินดู เช่น พริหัตสัมหิตา (Brihatsamhita) แบ่งวัดออกดป็นห้าระดับตามลักษณะทั่วไป คือ แบบนครา, ทราวิฑา, เวสรา, วงรี และ สี่เหลี่ยม แปลนการสร้างก็แบ่งย่อยออกเป็นทั้งแบบจตุรัส, แปดเหลี่ยม และ ทรงมุขโค้งด้านสกัด ในแต่ละสถาปัตยกรรมมีการสร้างคำศัพท์ต่าง ๆ ขึ้นเป็นของตน บางคำก็ทับซ้อนกันแต่อาจไม่ได้หมายถึงหรือเทียบเทียงกับสิ่งเดียวกันในอีกสถาปัตยกรรม หากแบ่งตามช่วงเวลา แบบคลาสสิก (จนถึงราวศตวรรษที่ 7-8) คือแบบที่เก่าแก่ที่สุด, บ้างเรียกยุคศตวรรษที่ 12-13 ว่าเป็นแบบ

นอกจากแนวคิดทางศาสนา ปรัมปรา และคัมภีร์แล้ว สถาปัตยกรรมเหล่านี้ล้วนเป็นผลจากนวัตกรรมพื้นถิ่น วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น และภูมิอากาศ อาจมีพบวัสดุบางชนิดที่นำเข้ามาจากพื้นที่อื่น แต่ส่วนใหญ่ก็สร้างจากวัสดุที่หาได้ในพื้นที่ ในบางพื้นที่เช่นกรนาฏกะใต้พบหินจำพวกอ่อน ทำให้สถาปัตยกรรมแบบฮอยศาลามีลักษณะที่ยากจะใช้หินแข็งพวกคริสตัลลีนมาสร้าง บางพื้นที่ก็มีการแกะสลักเข้าไปในภูเขาหินด้วยพื้นที่ที่มีภูมิลักษณะเอื้ออำนวย ในบางพื้นที่ที่ไม่สามารถพบหินสำหรับก่อสร้างได้ทั่วไปก็เกิดการพัฒนาอิฐมาใช้ในการสร้างจำนวนมาก วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่นจึงมีผลมากต่อการพัฒนาลักษณะสถาปัตยกรรมเฉพาะของแต่ละแหล่ง

สถาปัตยกรรมทราวิฑและสถาปัตยกรรมนคร

ตัวอย่างสถาปัตยกรรมแบบทราวิฑ (อินเดียใต้)

ในบรรดาสถาปัตยกรรมที่แตกต่างในอินเดีย สถาปัตยกรรมสองแบบที่พบได้ทั่วไปที่สุดคือ “สถาปัตยกรรมแบบนคร” หรือแบบอินเดียเหนือ และ “สถาปัตยกรรมทราวิฑ” หรือแบบอินเดียใต้

องค์ประกอบ		สถาปัตยกรรมทราวิฑ	อ้างอิง
ยอดหอคอยหลักของวัด	ศิขร	วิมานซึ่งอาจมีหลายชั้น มีศิขรอยู่ด้านบน
ยอดมณฑป	ใช่	ไม่
ห้องบูชาภายใน	ชั้นเดียวหรือหลายชั้น	ทั่วไปแล้วชั้นเดียว (แต่วิมานอาจมีหลายชั้น)
โคปุระ	ไม่โดดเด่น	โดดเด่น แต่ไม่ได้บังคับ โดยทั้วไปแล้วสูงกว่าวิมานในราวหลังศตวรรษที่ 10

สถาปัตยกรรมกลิงคะ

รูปแบบกลิงคะพบได้มากในแถบโอฑิศาและอานธรประเทศเหนือ รูปแบบนี้มีอยู่สามประเภทย่อยที่สำคัญ คือ เรขเทวลา (Rekha Deula), ปีธเทวลา (Pidha Deula) และ ขขรเทวลา (Khakhara Deula) โดยคำว่าเทวลาหมายถึงเทวาลัยในภาษาโอเดีย สองแบบแรกเกี่ยวเนื่องกับพระวิษณุ, พระสูรยะ และ พระศิวะ ส่วนแบบที่สามมักเกี่ยวกับ และ พระทุรคา

ตัวอย่างสำคัญของเรขเทวลา คือ ในภุพเนศวร และ ชคันนาถเทวาลัยแห่งปุรี ขขรเทวลาที่สำคัญ เช่น ส่วนอาคารมุขศาลาของโกณารกสูรยมนเทียรเป็นตัวอย่างสำคัญของปีธเทวลา

อภิธานศัพท์

รายชื่อด้านล่างนี้ยังไม่สมบูรณ์ คุณสามารถช่วยโดยเพิ่มเติมรายชื่อให้สมบูรณ์ขึ้นได้

นี่คือตัวอย่างคำศัพท์เฉพาะที่พบในสถาปัตยกรรมโบสถ์ฮินดู

คำสัพท์	คำอธิบาย	คำใกล้เคียง	เอกสารฮินดูที่ พูดถึง หรือ ระบุกฏการสร้าง	อ้างอิง	ภาพ
	, , ฐานซึ่งตั้งอาคารหรือเสาของวัด	Athavaksham, ปิสตา, Pitha	Manasara XIV, Kamikagama 35, Suprabhedagama 31
อมลัก	มงกุฏยอดประดับบนยอดของศิขร รองรับกลศะ ลักษณะคล้ายกับผลมะขามป้อม (อมโลก)		Mayamata silpasastra
	แปลตรงตัวว่า ช่องว่างภายในอาคาร เป็นพื้นที่มัธยันตร์ที่อยู่ระหว่างห้องบูชาและบริเวณจุดรวมตัวของสาธุขน	สุขนสี (Sukhanasi)	Manasara XV, XXIII; Kamikagama XXXV
อรรธมณฑป	โถงครึ่งหนึ่งที่ทางเข้าแต่ละทางเข้า โดยทั่วไปเป็นบริวเณต้อนรับที่เชื่อมต่อเข้ากับมณฑป		Manasara XIV, Kamikagama 35, Suprabhedagama 31
อายาตนะ	โถงรวมพล, พื้นที่ภายในวิหาร		Agni Purana XLIII, Matsya Purana CCLXX, Chandogya Upanishad 6.8.2
ภัทระ	ภาพฉายที่มักจะตรงกับหนึ่งในทิศหลัก โดยทั่วไปแล้วเป็นส่วนตรงกลางของผนัง		Manasara XXX-XXXIV
	คนแคระตามตำนานมักมีท้องพลุ้ยและมีสีหน้าสนุกสนาน
ครรภคฤห์	ห้องภายในสุดที่ประดิษฐานมูรติ ส่วนใหญ่ภายในไม่มีการประดับตกแต่ง	ครรภคฤยะ, ครรภคีหะ, สิพิกะ, ครรภะ, มูลสถาน	Brihat Samhita LXI
ควากษะ	แม่ลายบนซุ้มโค้งลักษณะคล้ายเกือกม้า พบกับหน้าต่างหรือตกแต่งยอดหอ เสา และองคืประกอบอื่น ๆ	Gavaksa, kudu
โคปุระ	ซุ้มประตู พบขนาดใหญ่ในอินเดียใต้ มีที่มาจากอาศรมอินเดียโบราณและคำยุคพระเวท “โคมาติปุระ”	โคปุรัม, ทวารอัตตลัก	Agni Purana XLII, Manasara XI, XXXIII verses 1-601, LVIII
หระ	ชิ้นส่วนคอ เช่น สร้อย
ชาฬี	ตะแกรงตาข่าย	ชลา, อินทรโกษถ์
	ฐานหล่อ ส่วนหนึ่งของระเบียงเพื่อยืนหรือเวียนเทียน	ชคตะ, ปิฐิกา, ชคติปิฐิกา, กติ, วสุธา	Samarangana-sutradhara LXVIII, Agni Purana XLII, Suprabhedagama 31.19
กลศะ	ยอดบนสุดของหอคอยต่าง ๆ	, สถูปี, กุมุท, กลัศ	Agni Purana CIV, Kamikagama 55
กุนทา	, บ่อน้ำขั้นบันได, บ่อน้ำ	ปุษกรณี, สระ, สาคร, ตทัค, อุทปานะ, วาระ, วาปี	Garuda Purana XLVI, Mahanirvana tantra XIII
ละตะ	พืชเถาเลื้อย พบในศิขรเช่นกัน
มกร	มังกรตามคติอินเดีย		Suprabhedagama 31.68-72
มณฑป	ศาลาที่ล้อมด้วยเสาต่าง ๆ ใช้ประกอบกิจกรรมต่าง ๆ ขึ้นอยู่กับการใช้งาน	มัณฑปัม, มันตปะ, ชคโมหัน	Manasara XXXII-XXXIV, Kamikagama 50, Brihat samhita, Vishnu Purana 6.124-136
มูลประสาท	ศาลเจ้าหลักในหมู่โบสถ์
นิศา	เวิ้งหรือโพรงในกำแพงหรือเสา ไว้ตั้งรูปปั้นหรืออื่น ๆ
ญสะ	ศิลปะแห่งการจัดวางภาพ ลายสลัก เพื่อให้เกิดการจัดวางที่ล่าเรื่องหรือเป็นไปตามปรัมปรา		Vastusutra Upanishad VI
	ผนังที่แยกพื้นที่ด้านในและด้านนอกของโบสถ์พราหมณ์ออกจากกัน โดยทั่วไปมีลักษณะแข็งแรงและป้องกันตนเอง
	โครงสร้างขนาดใหญ่ระหว่างบนเสาหรือชายคาในแนวนอน บางครั้งทำหน้าที่เป็นเชิงเทินของเสน	ไจว, โคปานัม, กโปตัม, มันจาม	Manasara XVI, ; Kamikagama LIV
	โครงสร้างคล้ายล้อรถ

อ้างอิง

1. These are the usual terms, but there are many variants or different ones in the many Indian languages, ancient and modern.
2. , The Hindu Temple, Vol 1, Motilal Banarsidass, ISBN 
3. George Michell 1988, pp. 60–61.
4. Jack Hebner (2010), Architecture of the Vastu Sastra - According to Sacred Science, in Science of the Sacred (Editor: David Osborn), ISBN , pp 85-92; N Lahiri (1996), Archaeological landscapes and textual images: a study of the sacred geography of late medieval Ballabgarh, World Archaeology, 28(2), pp 244-264
5. BB Dutt (1925), Town planning in Ancient India ที่ Google Books, ISBN 
6. George Michell 1988, p. 88.
7. George Michell 1988, p. 88-89.
8. Hardy (1995), 5; Michell (1988), 88-89
9. Madhusudan A. Dhaky (1977). The Indian Temple Forms in Karṇāṭa Inscriptions and Architecture. Abhinav Publications. pp. 7–13. ISBN .
10. Hardy (1995), 5-8
11. Madhusudan A. Dhaky (1977). The Indian Temple Forms in Karṇāṭa Inscriptions and Architecture. Abhinav Publications. pp. 14–19. ISBN .
12. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 68-70, 74-75.
13. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 68-70.
14. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 66-70.
15. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-02. สืบค้นเมื่อ 2019-10-14.
16. Adam Hardy 1995, p. 387.
17. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 283.
18. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 59–60.
19. Adam Hardy 1995, p. 388.
20. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 73-80.
21. George Michell 2000, pp. 39–44.
22. Prasanna Kumar Acharya 2010, p. 157.
23. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 284.
24. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 157–161.
25. Alice Boner & Sadāśiva Rath Śarmā 2005, p. 147.
26. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 68, 190.
27. Stella Kramrisch 1976, p. 145 with footnote 44.
28. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 108–109.
29. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 74, 162, 192, 312, 454.
30. Alice Boner & Sadāśiva Rath Śarmā 2005, p. 151.
31. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 219, 389.
32. Adam Hardy 1995, p. 389.
33. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 468–489, 513.
34. Alice Boner & Sadāśiva Rath Śarmā 2005, p. 154.
35. Alice Boner; Sadāśiva Rath Śarmā; Bettina Bäumer (1996). The essence of form in sacred art. Motilal Banarsidass. pp. 79–99. ISBN .
36. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, p. 285.
37. O. M. Starza (1993). The Jagannatha Temple at Puri: Its Architecture, Art, and Cult. BRILL Academic. pp. 20–21. ISBN .
38. Adam Hardy 1995, p. 82, 390.
39. Vinayak Bharne & Krupali Krusche 2014, pp. 112, 126–130, 149–152, 280.
40. Prasanna Kumar Acharya 2010, pp. 328–336.
41. Harle, 153, 252

บรรณานุกรม

• Prasanna Kumar Acharya (2010), An encyclopaedia of Hindu architecture, Oxford University Press (Republished by Motilal Banarsidass), ISBN 
• Prasanna Kumar Acharya (1997). A Dictionary of Hindu Architecture: Treating of Sanskrit Architectural Terms with Illustrative Quotations. Oxford University Press (Reprinted in 1997 by Motilal Banarsidass). ISBN .
• Prasanna Kumar Acharya (1996). Hindu Architecture in India and Abroad. Laurier. ISBN .
• Vinayak Bharne; Krupali Krusche (2014), Rediscovering the Hindu Temple: The Sacred Architecture and Urbanism of India, Cambridge Scholars Publishing, ISBN 
• Alice Boner (1990). Principles of Composition in Hindu Sculpture: Cave Temple Period. Motilal Banarsidass. ISBN .
• Alice Boner; Sadāśiva Rath Śarmā (2005), Silpa Prakasa, Brill Academic (Reprinted by Motilal Banarsidass), ISBN 
• A.K. Coomaraswamy; Michael W. Meister (1995). Essays in Architectural Theory. Indira Gandhi National Centre for the Arts. ISBN .
• Dehejia, V. (1997). Indian Art. Phaidon: London. ISBN .
• Adam Hardy (1995), Indian Temple Architecture: Form and Transformation, Abhinav Publications, ISBN 
• Adam Hardy (2007). The Temple Architecture of India. Wiley. ISBN .
• Adam Hardy (2015). Theory and Practice of Temple Architecture in Medieval India: Bhoja's Samarāṅgaṇasūtradhāra and the Bhojpur Line Drawings. Indira Gandhi National Centre for the Arts. ISBN .
• Hardy, Adam (2007). The Temple Architecture of India, Wiley: Chichester. ISBN 
• Harle, J.C., The Art and Architecture of the Indian Subcontinent, 2nd edn. 1994, Yale University Press Pelican History of Art, ISBN 
• Knut A. Jacobsen; Helene Basu; Angelika Malinar; และคณะ (2009). Brill's Encyclopedia of Hinduism: Sacred texts, ritual traditions, arts, concepts. Brill Academic. ISBN .
• Monica Juneja (2001). Architecture in Medieval India: Forms, Contexts, Histories. Orient Blackswan. ISBN .
• Stella Kramrisch (1976), The Hindu Temple Volume 1, Motilal Banarsidass (Reprinted 1946 Princeton University Press), ISBN 
• Stella Kramrisch (1979). The Hindu Temple Volume 2. Motilal Banarsidass (Reprinted 1946 Princeton University Press). ISBN .
• Michael W. Meister; Madhusudan Dhaky (1986). Encyclopaedia of Indian temple architecture. American Institute of Indian Studies. ISBN .
• George Michell (1988), The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms, University of Chicago Press, ISBN 
• George Michell (2000), Hindu Art and Architecture, Thames & Hudson, ISBN 
• George Michell (1995), Architecture and Art of Southern India, Cambridge University Press, ISBN 
• T. A. Gopinatha Rao (1993). Elements of Hindu iconography. Motilal Banarsidass. ISBN .
• Rajan, K.V. Soundara (1998). Rock-Cut Temple Styles. Somaiya Publications: Mumbai. ISBN 
• Ajay J. Sinha (2000). Imagining Architects: Creativity in the Religious Monuments of India. University of Delaware Press. ISBN .
• Stella Snead; Wendy Doniger; George Michell (1989). Animals in Four Worlds: Sculptures from India. University of Chicago Press. ISBN .
• D Srinivasan (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL Academic. ISBN .
• Burton Stein (1978). South Indian Temples. Vikas. ISBN .
• Burton Stein (1989). The New Cambridge History of India: Vijayanagara. Cambridge University Press. ISBN .
• Burton Stein; David Arnold (2010). A History of India. John Wiley & Sons. ISBN .
• Kapila Vatsyayan (1997). The Square and the Circle of the Indian Arts. Abhinav Publications. ISBN .