จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี

จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี (อังกฤษ: From Chao Phraya to Irrawaddy; พม่า: ကျောက်ဖရားမှဧရာဝတီသို့) เป็นละครโทรทัศน์อิงประวัติศาสตร์ กำกับโดย จำนวน 12 ตอน เริ่มออกอากาศตอนแรกเมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2565 ถึงวันที่ 6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2565 ออกอากาศทุกวันเสาร์-อาทิตย์ เวลา 20.15 น. มีเนื้อเรื่องเกี่ยวกับพระเจ้าปดุง ราชวงศ์โก้นบองกับอาณาจักรอยุธยา ราว พ.ศ. 2325 ช่วงเหตุการณ์ที่กลุ่มชาวอโยธยารวมทั้งเชื้อพระวงศ์ที่ถูกกวาดต้อนไปยังกรุงอังวะหลังการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง ราว จ.ศ. 1129 (พ.ศ. 2310) นำแสดงโดย จิรายุ ตันตระกูล และนีนตเวยูออง

จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี
ใบปิดละครโทรทัศน์
เป็นที่รู้จักกันในชื่อ
อังกฤษ	From Chao Phraya to Irrawaddy
พม่า	ကျောက်ဖရားမှဧရာဝတီသို့
จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี
ประเภท	ย้อนยุค, อิงประวัติศาสตร์, ดราม่า
เขียนโดย
กำกับโดย
แสดงนำ	จิรายุ ตันตระกูล เดาง์ นีนตเวยูออง ธนเวทย์ สิริวัฒน์ธนกุล เพ็ญพักตร์ ศิริกุล ดวงใจ หิรัญศรี โกวิท วัฒนกุล
ดนตรีแก่นเรื่องปิด	"เสน่หา" เนื้อร้อง/ทำนอง มนัส ปิติสานต์ เรียบเรียง ณัฐพากย์ กวีธรรมวงษ์
ประเทศแหล่งกำเนิด	ประเทศไทย ประเทศพม่า
ภาษาต้นฉบับ	ไทย พม่า อังกฤษ ไทใหญ่
จำนวนตอน	12 ตอน
การผลิต
สถานที่ถ่ายทำ	(ค่ายสุรสีห์)
ความยาวตอน	50 นาที
บริษัทผู้ผลิต	บริษัท มาเจนตา มีเดีย ครีเอชั่น จำกัด
ออกอากาศ
เครือข่าย	สถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส
ออกอากาศ	1 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-01) – 6 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2022 (2022-02-06)

เรื่องย่อ

เหตุการณ์เริ่มต้นที่ ณ ใจกลางเมืองย่างกุ้ง นุชนาฏ (นำแสดงโดย: นัฐรุจี วิศวนารถ) ได้รับงานใหม่ในตำแหน่งผู้ช่วยเชฟ เธอได้รู้จักกับเพื่อนใหม่เป็นชาวเมียนมา ชื่อ ซินซิน (นำแสดงโดย: นีน ตเว ยู ออง) รวมทั้งหัวหน้าเชฟ ปกรณ์ (นำแสดงโดย: จิรายุ ตันตระกูล) นุชนาฏ มักมีอาการหมดสติบ่อยครั้งจากโรคเนื้องอกในสมอง วันหนึ่ง นุชนาฏ ได้หนังสือโบราณเล่มหนึ่งเรื่อง อิเหนา ฉบับภาษาพม่า มีภาพประกอบเป็นท่าร่ายรำต่างๆ แต่เมื่อเธอลองร่ายรำตามท่วงท่าที่ปรากฏในหนังสือนั้นจึงหมดสติไป เมื่อตื่นขึ้นมาอีกครั้ง นุชนาฏ กลับพาว่าตัวเองย้อนกลับไปในอดีตกลายเป็นหญิงสาวชาวโยดะยา นามว่า ปิ่น อาศัยอยู่ที่หมู่บ้านโยเดียที่กรุงอังวะซึ่งถูกกวาดตอนมาช่วงการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง นุชนาฏยังได้พบกับ เจ้าฟ้ากุณฑล (นำแสดงโดย: เพ็ญพักตร์ ศิริกุล) และ เจ้าฟ้ามงกุฎ (นำแสดงโดย: ดวงใจ หิรัญศรี) ทั้งสองพระองค์ก็ถูกกวาดต้อนมาด้วย ปิ่น ได้ร่ายรำในป่า กระทั่งหม่องสะ (นำแสดงโดย: เดาง์) ศิลปินแห่งโรงละครหลวงพม่าพบเห็นเธอเข้า จึงได้พาตัวปิ่นไปเป็นนางรำให้กับโรงละครหลวง ปิ่นยังได้พบ บากอง ทหารมือขวาของอุปราช มีใบหน้าคล้ายกับปกรณ์ และพระสนมมาลา ที่คล้ายกับซินซินในภพปัจจุบัน นำพาให้นุชนาฏในร่างของปิ่นพบเหตุการณ์หลายสิ่งเมื่อสองร้อยกว่าปีก่อน ราวกับติดในอดีตยาวนาน ส่วนอีกด้านหนึ่ง ปกรณ์ หัวหน้าเชฟที่แอบมีใจให้กับนุชนาฏจึงได้แต่เฝ้ารอให้เธอตื่นเพื่อที่เขาจะได้ฟังเรื่องราวที่นุชนาฏพูดจากสิ่งที่อยู่ในความฝัน แต่แล้วอาการป่วยของนุชนาฏก็ทรุดลงเรื่อยๆ เธอจึงต้องเข้ารับการรักษาจนไม่รู้ว่าจะได้พบปกรณ์ ได้อีกเมื่อไร

นักแสดง

• จิรายุ ตันตระกูล รับบท ปกรณ์ / อุบากอง (อังกฤษ: Upagaung; พม่า: ဥပါကောင်း)
• (ตังตัง) รับบท นุชนาฏ / นางปิ่น
• เดาง์ (อังกฤษ: Daung; พม่า: ဒေါင်း) รับบท หม่องสะ
• นีนตเวยูออง (อังกฤษ: Hnin Thway Yu Aung; พม่า: နှင်းသွေးယုအောင်) รับบท ซินซิน / พระสนมมาลาในพระเจ้าปดุง
• ธนเวทย์ สิริวัฒน์ธนกุล รับบท เจ้าชายชเวต่าวมิน / พระมหาอุปราช
• เพ็ญพักตร์ ศิริกุล รับบท เจ้าฟ้ากุณฑล
• ดวงใจ หิรัญศรี รับบท เจ้าฟ้ามงกุฏ
• โกวิท วัฒนกุล รับบท อูเทวฉ่วย / พระเจ้าปดุง
• สุวัฒน์ วงศ์โชติวัฒนา รับบท สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร^[]
• รับบท ชด (หัวหน้าแม่ครัวตำหนักใน)

• จุมพล ทองตัน รับบท เจ้าฟ้าเมืองนาย
• กัมปนาท เรืองกิตติวิลาส รับบท หม่องเล (ขันที)
• สิทธิพร เนตรนิยม รับบท ครูอูโต หรือ สยาอูโต (อังกฤษ: Saya U Toe; พม่า: ဦးတိုး)
• รับบท ลุงของอุบากอง
• สุพิชา แสงเมล รับบท นางปิ่น (วัยเด็ก)

ตอน

ตอน	กำกับโดย	เขียนโดย	วันเผยแพร่เดิม
1	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	1 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-01)
นุชนาฏได้สมัครงานใหม่ตำแหน่งผู้ช่วยเชฟที่โรงเรียนสอนทำอาหารของโรงแรมแห่งหนึ่งในย่างกุ้ง ปกรณ์ หัวหน้าเชฟคนไทยมีความเคร่งครัด พร้อมจะกลั่นแกล้งนุชนาฏตลอดเวลา วันหนึ่งนุชนาฏรู้ช่าวลือว่า อูเทวฉ่วย มหาเศรษฐีชาวพม่าจะยึดครองโรงเรียนสอนทำอาหาร โชคดีที่นุชนาฏได้รู้จักกับซินซิน เพื่อนใหม่จากโรงเรียนสอนทำอาหารที่ช่วยปลอบใจด้วยการพานุชนาฏออกไปเดินเล่นถนนปานโซดาน ย่านกลางเมืองย่างกุ้ง นุชนาฏได้เข้าไปในร้านหนังสือเก่าและได้หนังสืออิเหนาฉบับแปลเป็นภาษาพม่า นุชนาฏจึงได้ร่ายรำท่วงท่าในหนังสือเล่มนั้นจึงทำให้เธอหลุดย้อนกลับไปในกาลอดีต
2	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	2 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-02)
ในกาลอดีต นุชนาฏหลุดย้อนกลับไปราวปี พ.ศ. 2328 ในร่างของนางปิ่น หม่องสะได้เห็นท่วงท่าเต้นรำของนางปิ่นในชายป่าจึงรู้สึกประทับใจ วันหนึ่งนางปิ่นทำงานหนักจนตกเลือดในระหว่างที่ตั้งครรถ์ หม่องสะจึงพานางปิ่นไปรักษาที่บ้านของเขา จนอาการดีขึ้น นางปิ่นได้ร่ายรำตามเสียงพิณที่หม่องสะเล่นแต่อาการของเธอกลับแย่ลง ในกาลปัจจุบัน อูเทวฉ่วย ได้ขอให้โรงแรมทำเมนูโมฮิงก่ารสชาติดั้งเดิม แต่เซฟปกรณ์ไม่สามารถปรุงรสชาติให้ถูกปากเขาได้ อูเทวฉ่วยจึงคิดจะปิดโรงเรียนสอนทำอาหารนั่นทำให้ปกรณ์ตกอยู่ในความลำบากอย่างยิ่ง ขณะเดียวกันนุชนาฏก็หายตัวไปไม่ได้มาทำงาน ไม่มีใครติดต่อเธอได้นอกจากซินซิน ต่อมาจึงพบว่านุชนาฏนอนหมดสติอยู่ในห้องของเธอ
3	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	8 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-08)
นุชนาฏพบว่าเธอมีอาการเนื้องอกกดทับเส้นประสาททำให้ส่งผลต่อการควบคุมความทรงจำ เมื่อนุชนาฏได้กลับไปพักที่ห้องของเธอจึงได้แต่คิดถึงเหตุการณ์ที่ผ่านมาทำให้นุชนาฏสับสนว่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเป็นความจริงหรือความฝันกันแน่ ต่อมาปกรณ์ได้ชักชวนนุชนาฏไปพญาปงเพื่อค้นหาสูตรการทำโมฮิงก่าเพื่อพิชิตใจอูเทวฉ่วยให้ได้
4	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	9 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-09)
นุชนาฏหลุดย้อนกลับไปในร่างของนางปิ่นอีกครั้ง หม่องสะชักชวนให้นางปิ่นเป็นนางรำในละครหลวงและขอประทานพระอนุญาตเจ้าฟ้ากุณฑลขอแปลอิเหนา พระนิพนธ์ของพระองค์เป็นภาษาพม่า ทรงอนุญาตให้นางปิ่นเป็นนางรำในละครหลวงได้แต่ไม่ทรงอนุญาตให้แปลอิเหนาแต่เจ้าฟ้ามงกุฏแอบให้อิเหนาแก่หม่องสะ นุชนาฏกลับมายังกาลปัจจุบันอีกครั้ง ปกรณ์บอกว่าเอหมดสติไปหลายวินาทีได้ นุชนาฏนึกถึงเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้นกับเธอและไม่เชื่อว่าเธอจะสามารถย้อนกลับไปสู่กาลอดีตได้นานถึงเพียงนี้
5	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	15 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-15)
ในกาลปัจจุบัน นุชนาฏกับปกรณ์สามารถปรุงเมนูโมฮิงก่าจนสามารถพิชิตใจอูเทวฉ่วยนั่นทำให้โรงเรียนสอนทำอาหารจึงไม่ถูกปิด ปกรณ์ตัดสินใจเล่าความรู้สึกที่มีต่อนุชนาฏ วันหนึ่งพวกเขาได้ไปเที่ยมชมวัดมหาเต็งดอจีด้วยกันแต่นั่นกลับเป็นเหตุให้พวกเขาต้องเลิกรา นั่นเพราะปกรณ์ต้องการตอกย้ำนุชนาฏว่าเหตุการณ์ที่เธอหลุดเข้าไปในห้วงกาลอดีตนั้นไม่เคยเกิดขึ้นจริง นุชนาฏกลับหมดสติอีกครั้งก่อนที่จะเข้าใจในสิ่งที่ปกรณ์บอกกับเธอ
6	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	16 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-16)
นุชนาฏย้อนกลับไปเป็นนางปิ่นอีกครั้งในโรงละครหลวงในกาลอดีต นางปิ่นได้พบกับแม่บากอง เอถูกกล่าวหาว่าจงใจแท้งลูกและแอบมีใจให้กับหม่องสะ นุชนาฏฟื้นขึ้นมาอีกครั้งในกาลปัจจุบันที่กรุงเทพฯ พร้อมกับปกรณ์ที่คอยดูแลอยู่เคียงข้างเธอ หมอพบว่าเธอมีอาการผิดปกติในสมองแต่นุชนาฏไม่ต้องการผ่าตัด อาการของนุชนาฏจึงแย่ลงจนหลับไหลไปอีกแสนนาน
7	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	22 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-22)
เจ้าฟ้ากุณฑลทรงประทานพระอนุญาตให้หม่องสะเล่นละครอิเหนาต้อนรับคณะหลวง เจ้าชายชเวต่าวมินทรงประทับใจการแสดงอิเหนาและกล่าวชื่นชมคณะโรงละครหลวงอย่างมาก หลังจบการแสดง บากองได้เข้ามาหานางปิ่นในห้องแต่งตัวนั่นทำให้นุชนาฏในร่างของนางปิ่นตกใจและสับสนอย่างมาก
8	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	23 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-23)
บากองมาหานางปิ่นที่ครัวแต่กลับไม่พบ จึงได้ไปตามหาที่โรงละครหลวง นุชนาฏในร่างของนางปิ่นพยายามอธิบายบากองว่าตัวเธอเป็นผู้หญิงอีกผู้หนึ่งที่เข้ามาอยู่ในร่างของนางปิ่น แล้วกาลอดีตก็ย้อนกลับมายังปัจจุบันนุชนาฏต้องรักษาตัวโดยมีปกรณ์ดูอาการของเธออย่างใกล้ชิด
9	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	29 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-29)
นุชนาฏตื่นอีกครั้งในร่างของนางปิ่น เธอสับสนอย่างมากและได้คืนดีกับบากองอีกครั้ง เมื่อนางปิ่นกลับมาซ้อมละครอิเหนาอีกครั้ง เธอจึงรู้ว่ามีคำสั่งให้เธอเล่นละครรามเกียรติ์เพื่อสนับสนุนสงครามเก้าทัพที่อังวะเตรียมการ นางปิ่นยังพบความวุ่นวายกับนางรำคนใหม่อีก
10	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	30 มกราคม ค.ศ. 2022 (2022-01-30)
เกิดเรื่องวุ่นวายในโรงละครหลวง นุชนาฏในร่างของนางปิ่นถูกสอบปากคำ นางปิ่นถูกใส่ร้ายว่ามีผีมาเข้า พระเจ้าปดุงทรงท้าทายให้เธอทำนายผลสงครามว่าแพ้หรือชนะ ทันทีที่นางปิ่นตอบผลทำนายนั้นชะตาชีวิตของเธอจึงเปลี่ยนไปตลอดกาล
11	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	5 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2022 (2022-02-05)
นุชนาฏในร่างของนางปิ่นถูกคุมขัง เธออาลัยอาวรณ์ชะตากรรมและได้พบกับพระสนมมาลาอีกครั้ง ส่วนหม่องสะกับบากองรวบรวมความกล้าหาญที่จะเข้าพบเจ้าชายชเวต่าวมิน อุปราชเพื่อขอพระราชทานอภัยโทษแก่นางปิ่น บากองได้ตรวจยามอย่างเคร่งเครียดเพื่อกำลังวางแผนทำการใหญ่
12	ชาติชาย เกษนัส	ชาติชาย เกษนัส, จารุนนท์ พันธชาติ, พิมพ์ภณิดา พันธุ์ใหม่, วนิดา มงคลวิทย์, กานต์ชนิด พันธุลี, เม เมียว ฮัน	6 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2022 (2022-02-06)
เจ้าชายชเวต่าวมิน อุปราชทรงผิดพระทัยกับบากอง นายทหารคนสนิท ชะตากรรมของบากองและนางปิ่นไม่อาจเปลี่ยนพระทัยได้ หม่องสะได้ไปพบนุชนาฏในร่างของนางปิ่นที่ถูกคุมขังเพื่อบอกอำลา นุชนาฏขอให้หม่อมงสะร่วมแสดงละครที่เคยซ้อมร่วมกันอีกครั้งต่อหน้าพระพักตร์พระเจ้าปดุงก่อนที่เธอสิ้นลมหายใจ

สถานที่สำคัญที่ปรากฏในละคร

• วัดพระศรีสรรเพชญ์
• วัดมเหยงคณ์
• วัดอุทุมพราราม (วัดเจ้าฟ้าดอกเดื่อ) (สมเด็จพระเจ้าอุทุมพรทรงสร้างขึ้นขณะผนวช)
• จิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วัดมหาเต็งดอจี
• เจดีย์ชเวดากอง
• หมู่บ้านชาวโยดะยา (หมู่บ้านสุขะ)
• แม่น้ำอิรวดี

วัฒนธรรม

• ยามะซะตอ : โขนละครรามายณะแบบพม่าซึ่งได้รับอิทธิพลจากอิเหนาและรามเกียรติ์จากเชลยชาวโยดะยาที่ถูกกวาดต้อน
• โยดะยาอิเหนา : อิเหนาชาวโยดะยา พระราชนิพนธ์ของเจ้าฟ้ากุณฑลและเจ้าฟ้ามงกุฏ ตอนที่ปรากฏในละคร คือ บุษบาเสี่ยงเทียน และนางสีดาลุยไฟ
• โมฮิงก่า หรือ โหมะน์ฮี่นก้า : ชื่อขนมจีนแบบพม่า และเป็นอาหารประจำชาติของพม่า
•  : ชื่อขนมแป้งทอดสีขาวแบบไทยของชาวโยดะยา ทำด้วยแป้งปั้นผสมงาดำทรงกลมคล้ายโดนัท ขนมมงรัดเกล้า มีความหมายว่า กำไล
• สลัดทวาย : ยำชนิดหนึ่งมีต้นกำเนิดจากชนกลุ่มน้อยชาวพม่าและมอญที่เคยตั้งถิ่นฐานที่บ้านทวาย ใกล้กับวัดยานนาวา ช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ (ราวปี พ.ศ. 2334) ปรากฏในละครตอน เชฟปกรณ์ สั่งให้นักเรียนของตนออกแบบอาหาร
• ยามอุบากอง : ศาสตร์พยากรณ์โบราณของชาวโยดะยาที่อุบากองใช้หาฤกษ์มงคลยาม
• ฉุยฉายชาวโยดะยา : ท่วงท่าฟ้อนรำที่นางปิ่นรำในชายป่า
• อิเหนาโลมบุษบาในถ้ำพระบนเขาวิลิศมาหรา^: 107 : ท่าฟ้อนรำนางปิ่นกับหม่อมสะแสดงการเกี้ยวพาราสีของอิเหนากับนางบุษบาในฉากรำบุษบาเสี่ยงเทียนตอนไหว้พระ
• รำเชิดหุ่นสายพม่า : ท่าฟ้อนรำนาฏศิลป์พม่าที่หม่องเล ขันทีหลวงร่ายรำแสดงความอาฆาตต่อพระสนมมาลา

รางวัล

ปี	รางวัลที่ได้เข้าชิง	รางวัล/สาขา	ผล
พ.ศ. 2566	รางวัลไนน์เอ็นเตอร์เทน อวอร์ดส์ ครั้งที่ 13	ทีมสร้างสรรค์แห่งปี รางวัลละครแห่งปี	ได้รับรางวัล
พ.ศ. 2566	รางวัลนาฏราช ครั้งที่ 14	สาขาละครยอดเยี่ยม	ได้รับรางวัล

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-02-27. สืบค้นเมื่อ 2022-02-27.
2. วีรวัฒน์ อัจจุตมานัส. (2565). เข้าใจไทย-พม่าด้วยมุมมองใหม่ ผ่านความละเมียดละไมของละครจากเจ้าพระยาสู่อิรวดี. สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
3. นวกิจ บ้านเมือง. (2565). จุดกระแสศิลปวัฒนธรรมผ่านละคร “จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี Exclusive Night”. สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
4. ผู้จัดการออนไลน์. (2564). เรื่องย่อ “จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี”. สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
5. แกมป์เฟอร์ เอนเยลเบิร์ต (แต่ง), และอัมพร สายสุวรรณ (แปล). ไทยในจดหมายเหตุแกมป์เฟอร์. (พิมพ์ครั้งที่ 5). กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545.
6. Siam Society. (1959). The Siam Society: Selected Articles from the Siam Society Journal. Vol. 6. p 168.
7. หนังสือพิมพ์ข่าวสด - ข่าวสดออนไลน์. (2565). ชลพรรษา ตกลงรับปาก กอบกุล ว่าจะช่วยให้ ชยุต และ มณีสุดา คืนดีกัน. สืบค้นเมื่อ 19 กุมภาพันธ์ 2565.
8. ม้าน้ำ. (2565). รู้จักนักแสดง 'จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี' (เปิดวาร์ป ประวัติ ผลงาน) ละครรักย้อนประวัติศาสตร์ หลังเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2. สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
9. U Toe (Author, 1784), U Ohn Shwe and Saya U E Tin. (1965). Rama Ragan Vol. I. Rangoon : The Hanthawaddy Press. 239 p.
10. Burma Research Society. (1965). The Journal of the Burma Research Society Vol. 48-52. Yangoon : The Society. p. 116.
11. U Toe (ဦးတိုး). ရာမရကန္ (ဦးတိုး). Rangoon : Amyin Thit Sarpay (အျမင္သစ္စာေပ).
12. จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี ตอนที่ 10
13. วุฒิชัย กฤษณะประกรกิจ, "LIFE: The Missing Piece of Yodia.," a day BULLETIN 10, 497 (31 กรกฎาคม 2560) : 28.
14. สิทธิพร เนตรนิยม. (2565). "สังเขปประวัติวรรณกรรมอิเหนา : ไทย-พม่า", ศิลปวัฒนธรรม, 43 (5). (มีนาคม 2565).
15. กนกพร โชคจรัสกุล. (2565, 21 มิถุนายน). "ความสุขของชีวิตคือการเต้น กัมปนาท เรืองกิตติวิลาส". กรุงเทพธุรกิจ. สืบค้นเมื่อ 15 กันยายน 2566.
16. กองบรรณาธิการ. (2566, 26 พฤษภาคม). ผลรางวัล 'ไนน์เอ็นเตอร์เทน อวอร์ด 2023' เกียรติยศ - ความภูมิใจสู่คนบันเทิง. คมชัดลึกออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 15 กันยายน 2566.

แหล่งข้อมูลอื่น

• สถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส. จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี.