เจ้าฟ้ามงกุฎ (พระราชธิดาในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)

เจ้าฟ้ามงกุฎ เป็นพระราชธิดาในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ กับเจ้าฟ้าสังวาลย์ พระองค์เป็นพระขนิษฐาร่วมพระชนกชนนีกับเจ้าฟ้ากุณฑล และเป็นพระขนิษฐาต่างพระมารดาของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ โดยเจ้าฟ้ามงกุฎทรงพระนิพนธ์ อิเหนา (อิเหนาเล็ก) โดยดัดแปลงจากนิทานอิง

เจ้าฟ้ามงกุฎ
เจ้าฟ้า
ราชวงศ์	บ้านพลูหลวง
พระบิดา	สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
พระมารดา	เจ้าฟ้าสังวาลย์
ศาสนา	พุทธ

พระประวัติ

เจ้าฟ้ามงกุฎเป็นพระราชธิดาในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ประสูติแต่เจ้าฟ้าสังวาลย์พระมเหสีฝ่ายซ้ายคำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม ระบุว่าเจ้าฟ้ามงกุฎมีพระเชษฐภคินี พระเชษฐา และพระอนุชาได้แก่ เจ้าฟ้ากุณฑล เจ้าฟ้าอาภรณ์ และเจ้าฟ้าสังคีต ส่วน "บาญชีพระนามเจ้านาย" ที่มีอยู่ใน คำให้การชาวกรุงเก่า มิได้ระบุพระนามของพระองค์ แต่ระบุพระนามของพระเชษฐภคินี และพระเชษฐา คือ เจ้าฟ้าขวันตง (คือเจ้าฟ้ากุณฑล) และเจ้าฟ้าอัมพร (คือเจ้าฟ้าอาภรณ์)

เจ้าฟ้ามงกุฎและเจ้าฟ้ากุณฑลพระพี่นาง มักจะฟังนิทานปรัมปราหรือเรื่องเล่าจากยายยะโว (ยะโวคือคำว่ายาวอหรือยะวาแปลว่าชาวชวา) นางพระกำนัลซึ่งเป็นเชลยจากเมืองปัตตานี ซึ่งยายยะโวได้เล่านิทานอิงถวายเจ้าฟ้าทั้งสอง เจ้าฟ้ากุณฑลทรงพระนิพนธ์บทละคร ดาหลัง หรืออิเหนาใหญ่ ส่วนเจ้าฟ้ามงกุฎทรงพระนิพนธ์บทละคร อิเหนาเล็ก มาตั้งแต่นั้น ซึ่งคำชวาและมลายูที่ปรากฏมักลงท้ายด้วยเสียงสูงอันแสดงให้เห็นถึงอิทธิพลจากผู้เล่าที่มีสำเนียงใต้เป็นสำคัญ หลังการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง ต้นฉบับของวรรณคดีก็สูญหายไปบางส่วน เจ้าฟ้ามงกุฎและเจ้าฟ้ากุณฑลถูกกวาดต้อนไปยังกรุงอังวะ ในขณะที่ทั้งสองพระองค์นิราศในต่างแดน ก็ทรงเผยแพร่นาฏศิลป์อย่างอยุธยาให้แก่ราชสำนักพม่า และส่งอิทธิพลตกทอดถึงนาฏศิลป์พม่าในยุคปัจจุบัน

หลังการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชซึ่งเป็นยุคฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรม พระองค์จึงทรงรวบรวมบทละครเรื่อง ดาหลัง และ อิเหนาเล็ก พระนิพนธ์เดิมของเจ้าฟ้ากุณฑลและเจ้าฟ้ามงกุฎมาเรียบเรียงใหม่ โดยมีเนื้อหาในพระราชนิพนธ์ อิเหนา ฉบับรัชกาลที่ 1 อธิบายไว้ความว่า

อันอิเหนาเอามาทำเป็นคำร้อง		สำหรับงานการฉลองกองกุศล
ครั้งกรุงเก่าเจ้าสตรีเธอนิพนธ์		แต่เรื่องต้นตกหายพลัดพรายไป

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

ละครโทรทัศน์อิงประวัติศาสตร์เรื่อง จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี ออกฉายครั้งแรกทางสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส มีตัวละครหนึ่งชื่อ "เจ้าฟ้ามงกุฎ" รับบทโดยดวงใจ หิรัญศรี

พงศาวลี

พงศาวลีของเจ้าฟ้ามงกุฎ

8. (= 12.) สมเด็จพระเพทราชา                       17. (= 25.) ท้าวศรีสัจจา (เปรม)               4. (= 28.) สมเด็จพระเจ้าสุริเยนทราธิบดี                             9. นางกุสาวดี                       2. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ                                   5. (= 29.) สมเด็จพระพันวษา                             1. เจ้าฟ้ามงกุฎ                                         12. (= 8.) สมเด็จพระเพทราชา                       25. (= 17.) ท้าวศรีสัจจา (เปรม)               6. พระองค์เจ้าแก้ว                             3. เจ้าฟ้าสังวาลย์                                   28. (= 4.) สมเด็จพระเจ้าสุริเยนทราธิบดี               14. สมเด็จพระที่นั่งท้ายสระ                       29. (= 5.) สมเด็จพระพันวษา               7. เจ้าฟ้าเทพ                             15. กรมหลวงราชานุรักษ์

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. คำให้การขุนหลวง วัดประดู่ทรงธรรม, ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 285
2. "บทละครเรื่อง อิเหนา". ฐานข้อมูลนามานุกรมวรรณคดีไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. สืบค้นเมื่อ 4 กรกฎาคม 2561. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
3. คำให้การขุนหลวง วัดประดู่ทรงธรรม, ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 286
4. คำให้การชาวกรุงเก่า, ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 175
5. บุหงาปัตตานี คติชนมุสลิมชายแดนภาคใต้, หน้า 174-175
6. "เมื่อนักประวัติศาสตร์ตั้งคำถาม: "วงศาวิทยาของอิเหนา" กับความท้าทายประวัติวรรณคดีไทย". มติชนออนไลน์. 11 กุมภาพันธ์ 2561. สืบค้นเมื่อ 4 กรกฎาคม 2561. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
7. ศิริโรจน์ ศิริแพทย์ (31 สิงหาคม 2560). "'เพลงโยทยา' นาฏศิลป์อิงเมือง อีกจิตวิญญาณอยุธยาในเมียนมา". เดลินิวส์. สืบค้นเมื่อ 19 กรกฎาคม 2561. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
8. ทองแถม นาถจำนง. "กลอนบทละคร (๒)". ทางอีศาน. สืบค้นเมื่อ 4 กรกฎาคม 2561. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
9. ละคร จากเจ้าพระยาสู่อิรวดี

บรรณานุกรม

• ประพนธ์ เรืองณรงค์. บุหงาปัตตานี คติชนมุสลิมชายแดนภาคใต้. กรุงเทพฯ : สถาพรบุ๊คส์, 2554. 276 หน้า. ISBN 
• ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง. กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2553. 536 หน้า. ISBN 
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN