ไปยาลน้อย

ไปยาลน้อย หรือ เปยยาลน้อย (ฯ) เป็นเครื่องหมายวรรคตอนอย่างหนึ่งในการเขียนภาษาไทย ใช้ในการย่อคำเพื่อให้เขียนสั้นลง โดยเขียนแต่ส่วนหน้า ละส่วนหลังเอาไว้ แล้วใส่ไปยาลน้อยไว้แทน ยังปรากฏที่มาที่ชัดเจนคือ

อักษรไทย
ฯ
รูปพยัญชนะ
ก	ข	ฃ	ค	ฅ	ฆ	ง	จ
ฉ	ช	ซ	ฌ	ญ	ฎ	ฏ	ฐ
ฑ	ฒ	ณ	ด	ต	ถ	ท	ธ
น	บ	ป	ผ	ฝ	พ	ฟ	ภ
ม	ย	ร	ล	ว	ศ	ษ	ส
		ห	ฬ	อ	ฮ
รูปสระ
ะ	–ั	า	–ํ	–ิ	'	"
–ุ	–ู	เ	โ	ใ	ไ	–็
อ	ว	ย	ฤ	ฤๅ	ฦ	ฦๅ
รูปวรรณยุกต์
		–่	–้	–๊	–๋
เครื่องหมายอื่น ๆ
		–์	–๎	–ฺ
เครื่องหมายวรรคตอน
		ฯ	ฯลฯ		ๆ
		๏	๚	๛	┼

ฯ
ไปยาลน้อย
วรรคตอน อะพอสทรอฟี ’  ' วงเล็บ [ ]  ( )  { }  ⟨ ⟩ ทวิภาค : จุลภาค ,  ،  、 จุดไข่ปลา …  ...  . . .  ⋯  ᠁  ฯ อัศเจรีย์  ! มหัพภาค . ‹ ›  « » ยัติภังค์ - ยัติภาค –  — ปรัศนี  ? อัญประกาศ ‘ ’  “ ”  ' '  " " อัฒภาค ; ทับ /  ⧸  ⁄
· เว้นวรรค
ทั่วไป แอมเพอร์แซนด์ & ดอกจัน * @ แบ็กสแลช \ ‱ • ^ † ‡ ⹋ องศา ° บุพสัญญา ” 〃 = ⸗ อัศเจรีย์กลับหัว ¡ ปรัศนีกลับหัว ¿ เครื่องหมายอ้างอิง ※ × นัมเบอร์, แฮชแท็ก # № ÷ º ª (เปอร์เซ็นต์)  % (เปอร์มิลล์) ‰ ¶ + − ± ∓ ′  ″  ‴ § ~ _ |  ‖  ¦
ทรัพย์สินทางปัญญา © กอปปีเลฟต์ 🄯 ℗ ® ℠ ™
สกุลเงิน ¤ สัญลักษณ์สกุลเงิน ​ ​ ฿ ​₿ ​ ​ ​ ​ ​ ​₫ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​₱ ​ ​ ​ 元 圆 圓 ​ ​៛ ​ ​₹ ₨ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ¥ ​円
การพิมพ์เฉพาะทาง ⁂ ❧ ☞ ‽ ⸮ ◊ ⁀
ที่เกี่ยวข้อง
เครื่องหมายตรรกศาสตร์
ในภาษาอื่น ๆ
ในภาษาไทย
โคมูตร ๛ ตีนครุ ┼ ไปยาลน้อย ฯ ไปยาลใหญ่ ฯลฯ ฟองมัน ๏ ไม้ยมก ๆ อังคั่น ฯ, ฯะ, ๚, ๚ะ

คำว่า ไปยาล มาจากคำว่า เปยฺยาล ในภาษาบาลี แปลว่า ย่อ

การใช้

เครื่องหมายไปยาลน้อย นิยมใช้ใน 2 ลักษณะด้วยกัน คือ

1. ใช้กับคำพิเศษบางคำที่นิยมใช้ย่อโดยทั่วไป เช่น
   • ข้าฯ คำเต็มคือ ข้าพเจ้า
   • ฯพณฯ (อ่านว่า พะนะท่าน) ย่อมาจากคำ พณหัว พณหัวเจ้า หรือ พณหัวเจ้าท่าน ใช้กับข้าราชการผู้ใหญ่ชั้นรัฐมนตรี เอกอัครราชทูต เป็นต้น เคยมีหนังสือเวียนของกรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรีให้เลิกใช้ เว้นแต่ในกรณีพิเศษอันเกี่ยวกับต่างประเทศเท่านั้น แต่คนยังนิยมใช้กันอยู่
2. ใช้ย่อคำที่ยาวให้สั้นลง
   • กรุงเทพฯ คำเต็มคือ "กรุงเทพมหานคร"
   • โปรดเกล้าฯ คำเต็มคือ "โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม"
   • ราชสกุล ที่ลงท้าย ณ อยุธยา เช่น "เทพหัสดินฯ" คำเต็มคือ "เทพหัสดิน ณ อยุธยา"
   • วัดพระเชตุพนฯ คำเต็มคือ "วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร"
3. ใช้บอกวันขึ้นแรมในปฏิทินจันทรคติไทย เช่น
   • ๖ ๓ฯ ๓ อ่านว่า วันศุกร์ ขึ้น 3 ค่ำ เดือน 3
   • ๒ ๑๑ ฯ  ๗ อ่านว่า วันจันทร์ แรม 11 ค่ำ เดือน 7

นอกจากนี้อาจใช้ในกรณีอื่น ๆ เพื่อย่อคำให้สั้น แต่เมื่ออ่านหรือเขียนคำอ่าน ต้องอ่านคำเต็ม ห้ามเขียนหรืออ่านคำหน้าแล้วต่อด้วยฯ เช่นกรุง-เทพ-ละ กรุงเทพละเด็ดขาด

หมายเหตุ: ไปยาลน้อยไม่ใช่อักษร แต่มักจะจัดรวมไว้ในหมวดหมู่อักษรไทย เพื่อความสะดวกในการดูภาพรวมของอักษรและเครื่องหมายที่ใช้ในการเขียนหนังสือไทย

ไปยาลน้อยในภาษาอื่น

ภาษาอื่นที่ใช้ไปยาลน้อยคือภาษาเขมร (។) การใช้ที่เหมือนกันคือใช้บอกวันขึ้นแรมทางจันทรคติ สำหรับการใช้เพื่อจบประโยค ดูที่ อังคั่น

อีกภาษาที่ใช้ไปยาลน้อยคือภาษาลาว (ຯ) ใช้เพื่อบอกในความและและอื่น ๆ ต่อไปเรื่อย ๆ

อ้างอิง

1. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, หน้า 754
2. "ฯพณฯ (๓๐ มกราคม ๒๕๕๔)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.
3. ณ อยุธยา - บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.