เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน

โครงการเขื่อนแควน้อยบำรุงแดน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดพิษณุโลก เป็นโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เพื่อช่วยเหลือราษฎรในพื้นที่ตอนล่างท้องที่ประสบปัญหาอุทกภัย รวมทั้งเป็นแหล่งน้ำสำหรับการเพาะปลูกทั่วไปฤดูฝนและฤดูแล้ง ตลอดจนสำหรับการอุปโภค-บริโภค มีพื้นที่อ่างเก็บน้ำที่ระดับกักเก็บ 61.39 ตารางกิโลเมตร ความจุอ่าง ณ ระดับเก็บกักปกติ 939 ล้านลูกบาศก์เมตร ส่งน้ำให้พื้นที่การเกษตร 155,166 ไร่ ครอบคลุมพื้นที่อำเภอวัดโบสถ์ อำเภอวังทอง อำเภอเมืองพิษณุโลก และอำเภอบางกระทุ่ม จังหวัดพิษณุโลกกั้นแม่น้ำแควน้อย

เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน
ชื่อทางการ	เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดพิษณุโลก
ที่ตั้ง	หมู่ที่ 4 บ้านเขาหินลาด อำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก
พิกัดภูมิศาสตร์	17°11′22″N 100°25′12″E / 17.18944°N 100.42000°E / 17.18944; 100.42000
เริ่มการก่อสร้าง	21 มกราคม พ.ศ. 2546
วันที่เปิดดำเนินการ	7 กรกฎาคม พ.ศ. 2555
มูลค่าการก่อสร้าง	8,881.62 ล้านบาท
ผู้ดำเนินการ	กรมชลประทาน
เขื่อนและทางน้ำล้น
ปิดกั้น	แม่น้ำแควน้อย
ความสูง	75 เมตร
ความยาว	681 เมตร
อ่างเก็บน้ำ
ปริมาตรกักเก็บน้ำ	939 ล้านลูกบาศก์เมตร
พื้นที่กักเก็บน้ำ	61.39 ตารางกิโลเมตร

เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2525 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดเขื่อนนเรศวร และทรงเยี่ยมราษฎร ณ บริเวณเขื่อนนเรศวร บ้านหาดใหญ่ อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก และได้พระราชทานแนวพระราชดำริ ให้วางโครงการและก่อสร้างเขื่อนเก็บกักน้ำแควน้อยโดยเร่งด่วน เพื่อการบรรเทาอุทกภัยในเขตลุ่มน้ำแควน้อยตอนล่าง และจัดหาน้ำสนับสนุนโครงการชลประทานพิษณุโลก และโครงการชลประทานเจ้าพระยาใหญ่ ให้ได้ผลอย่างสมบูรณ์ และเมื่อวันที่ 4 ธันวาคม พ.ศ. 2538 ณ สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้พระราชทานพระราชดำรัสตอนหนึ่งว่า

...ส่วนที่พิษณุโลกก็มีน้ำไหลลงมาจากข้าง ๆ อีกสายหนึ่ง แควน้อยซึ่งจะต้องทำ...อันนี้ก็ยังไม่ได้ทำ ซี่งจะต้องทำ เพื่อเก็บกักน้ำที่มาจากอำเภอชาติตระการ อาจจะมีคนค้านว่าทำไมทำเขื่อนพวกนี้แล้วมีประโยชน์อะไร ก็เห็นแล้วประโยชน์ของเขื่อนใหญ่เขื่อนนี้ ถ้าไม่มี 2 เขื่อนนี้ ที่นี่น้ำจะท่วมยิ่งกว่า จะไม่ท่วมเพียงแค่นี้ จะท่วมทั้งหมด...

หลังจากได้มีแนวพระราชดำริก็ได้มีการศึกษาความเหมาะสมและผลกระทบสิ่งแวดล้อมของโครงการ รวมทั้งการออกแบบรายละเอียดโครงการจนแล้วเสร็จเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2545 และได้ผ่านการพิจารณาตามขั้นตอนของคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ มีมติเห็นชอบรายงาน เมื่อวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2545 และคณะรัฐมนตรีได้อนุมัติให้เริ่มดำเนินการก่อสร้างโครงการเขื่อนแควน้อย ในวันที่ 21 มกราคม พ.ศ. 2546 และมอบหมายให้กรมชลประทานวางแผนงานที่จะดำเนินการก่อสร้างในปี 2546 - 2554 ระยะเวลาดำเนินการ 9 ปี โดยในปี 2546 จะขอใช้งบประมาณจาก สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.) และใช้งบประมาณปกติก่อสร้างโครงการในปีต่อ ๆ ไปจนแล้วเสร็จ

เมื่อการก่อสร้างดำเนินมาถึงจุดที่สามารถพร้อมที่จะทำหน้าที่กับเก็บน้ำได้แล้วนั้น สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินไปในพิธีเริ่มการกักเก็บน้ำเขื่อนแควน้อย เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2551 ต่อมาเมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้พระราชทานนามเขื่อนนี้เพิ่มเติมว่า เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน หมายถึง เขื่อนแควน้อยที่ทำให้มีความเจริญในพื้นที่

เมื่อโครงการก่อสร้างแล้วเสร็จสมบูรณ์และพร้อมใช้งานในปี พ.ศ. 2554 และในวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2555 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรพร้อมด้วยสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินออกจากอาคารเฉลิมพระเกียรติ โรงพยาบาลศิริราช มาที่ท่าเทียบเรือ ประทับ ซึ่งกองทัพเรือจัดถวาย ล่องไปตามแม่น้ำเจ้าพระยา โดยเรือพระที่นั่งมาจอดเทียบท่าและขึ้นประทับที่เกาะเกร็ด และในเวลา 19.50 น. พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงวางพระหัตถ์ บนแท่นตราสัญลักษณ์โครงการ เป็นการเปิดโครงการชลประทาน 5 โครงการ พร้อมกันทั่วประเทศ ผ่านระบบวิดีโอลิงก์ ได้แก่

1. โครงการพัฒนาลุ่มน้ำพนังตอนบน จังหวัดกาฬสินธ์
2. โครงการพัฒนาลุ่มน้ำก่ำ จังหวัดนครพนมและจังหวัดสกลนคร
3. โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำปากพนัง
4. เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน
5. เขื่อนขุนด่านปราการชล

ความสำคัญ

ลุ่มน้ำแควน้อยเป็นลุ่มน้ำสาขาด้านฝั่งซ้ายของลุ่มน้ำน่าน มีต้นน้ำอยู่ในอำเภอชาติตระการ จังหวัดพิษณุโลก พื้นที่ตอนล่างของลุ่มน้ำเป็นพื้นที่เกษตรกรรม และมักประสบกับปัญหาอุทกภัยในฤดูน้ำหลากและขาดแคลนน้ำในช่วงฤดูแล้งเป็นประจำทุกปี ด้วยพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานแนวพระราชดำริเกี่ยวกับการชลประทาน เขื่อนแควน้อย เพื่อให้ราษฎรสามารถทำการเพาะปลูกได้ตลอดทั้งปีอย่างสมบูรณ์ เขื่อนแควน้อยบำรุงแดนจึงมีความสำคัญในแง่ของการบรรเทาปัญหาอุทกภัยและปัญหาการขาดแคลนน้ำในการทำการเกษตรของราษฎรในพื้นที่ลุ่มน้ำแควน้อย และพื้นที่ใกล้เคียง

โครงสร้างและลักษณะ

โครงการเขื่อนแควน้อยบำรุงแดน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดพิษณุโลก เป็นอ่างเก็บน้ำเอนกประสงค์ขนาดใหญ่ สามารถกักเก็บน้ำได้สูงสุด 1,080 ล้านลูกบาศก์เมตร ประกอบด้วย 3 เขื่อนติดต่อกัน ไดแก่ เขื่อนปิดช่องเขาต่ำ เป็นเขื่อนดิน สูง 16 เมตร ยาว 640 เมตร เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน เป็นเขื่อนทิ้งหินดาดคอนกรีต สูง 75 เมตร ยาว 681 เมตร สร้างปิดกั่นแม่น้ำแควน้อย และเขื่อนสันตะเคียน เป็นเขื่อนทิ้งหินแกนดินเหนียว สร้างปิดกั้นลำห้วยสันตะเคียน สูง 80 เมตร ยาว 1,270 เมตร

อ้างอิง

1. โครงการพัฒนาแหล่งน้ำอันเนื่องมาจากพระราชดำริ กรมชลประทาน, โครงการเขื่อนแควน้อยอันเนื่องมาจากพระราชดำริ 2017-03-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, สืบค้นเมื่อ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2559
2. พิธีเปิด 5 โครงการชลประทาน น้ำสร้างชีวิต : กรมชลประทาน, สืบค้นเมื่อ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2559
3. ข่าวสด, เปิดพิพิธภัณฑ์เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน สถานที่ศึกษาและรับชมพระอัจฉริยภาพ “ในหลวง”, วันที่ 15 ตุลาคม 2559

ดูเพิ่ม

• โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ