ยุทธการที่กิสาน

ยุทธการที่กิสาน (จีน: 祁山之戰) เป็นยุทธการที่เกิดขึ้นบริเวณเขากิสาน (祁山 ฉีชาน; พื้นที่ภูเขาบริเวณ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ระหว่างรัฐจ๊กก๊กและวุยก๊กในปี ค.ศ. 231 ในยุคสามก๊กของจีน ยุทธการครั้งนี้ยังถือเป็นครั้งที่มีการรบดุเดือดที่สุดในการบุกวุยก๊กของจ๊กก๊กห้าครั้ง เป็นผลทำให้ทั้งสองฝ่ายสูญเสียทหารไปหลายพันนาย แม้ว่าจูกัดเหลียงจะสามารถได้ชัยชนะในช่วงต้นของยุทธการ แต่ในที่สุดยุทธการก็สิ้นลุดลงด้วยชัยชนะทางยุทธศาสตร์ของวุยก๊กเนื่องจากทัพจ๊กก๊กมีเสบียงไม่เพียงพอ เสบียงอาหารที่ไม่เพียงพอมีสาเหตุมาจากฝนตกหนักและความผิดพลาดที่ทำโดยลิเงียมจูกัดเหลียงผู้สำเร็จราชการของจ๊กก๊กใช้เวลาพักฟื้นสามปีก่อนจะบุกวุยก๊กอีกครั้งในปี ค.ศ. 234

ยุทธการที่กิสาน
ส่วนหนึ่งของ การบุกขึ้นเหนือของจูกัดเหลียงครั้งที่ 4
แผนที่แสดงการบุกขึ้นเหนือของจูกัดเหลียงครั้งที่ 4 และครั้งที่ 5
วันที่ มีนาคม – สิงหาคม ค.ศ. 231 สถานที่ ทางตะวันออกเฉียงใต้ของมณฑลกานซู่ ประเทศจีน ผล วุยก๊กได้ชัยชนะในเชิงยุทธศาสตร์ จ๊กก๊กได้ชัยชนะในเชิงยุทธวิธี
คู่สงคราม
วุยก๊ก	จ๊กก๊ก เซียนเปย์
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
สุมาอี้ เตียวคับ † ปีเอียว ไต้เหลง กุยห้วย เจี่ย ซื่อ งุยเป๋ง	จูกัดเหลียง อองเป๋ง อุยเอี๋ยน งอปั้น โกเสียง ห่อปี
กำลัง
ไม่ทราบ	ไม่ทราบ
ความสูญเสีย
ไม่ทราบ	ไม่ทราบ

ภูมิหลัง

ในปี ค.ศ. 217 หวดเจ้งนักยุทธศาสตร์ของเล่าปี่เสนอว่าเมืองฮันต๋งสามารถใช้เป็นฐานปฏิบัติการเพื่อโจมตีภาคกลางของวุยก๊กและเข้ายึดอาณาบริเวณทางตะวันตกของวุยก๊กอันได้แก่มณฑลเลียงจิ๋วและได้ ตั้งแต่นั้นแผนของหวดเจ้งก็กลายเป็นพิมพ์เขียวของการทำศึกต่อวุยก๊ก จูกัดเหลียงพยายามบุกดินแดนวุยก๊กผ่านเขากิสานในการบุกครั้งแรกแต่ไม่สำเร็จ จึงเปลี่ยนเป้าหมายเป็นตันฉอง (陳倉 เฉินชาง; อยู่ทางตะวันออกของนคร มณฑลฉ่านซี) ซึ่งเป็นป้อมปราการปากทางที่ป้องกันนครเตียงฮัน แต่หลังจากความล้มเหลวในการยึดตันฉอง จูกัดเกลียงก็เปลี่ยนเส้นทางโจมตีอีกครั้งไปทางตะวันตก ในต้นปี ค.ศ. 231 จูกัดเหลียงรวบรวมกำลังทหารเพื่อพิชิตหล่งโย่ว (隴右) โดยตั้งให้เขากิสานเป็นเป้าหมายเบื้องต้น ก่อนที่จูกัดเหลียงจะเคลื่อนทัพไปยังเขากิสาน ได้ส่งทูตไปพบชนเผ่าเซียนเปย์และเกี๋ยงเพื่อยุยงให้ชนเผ่าเหล่านั้นก่อความวุ่นวายในวุยก๊ก ในเวลาเดียวกันจูกัดเหลียงยังประดิษฐ์ "โคยนตร์" อุปกรณ์กลไกที่ช่วยในการขนส่งเสบียงอย่างมาก

ยุทธการ

เป้าหมายของจ๊กก๊กที่จะยึดหล่งโย่วนั้นไม่อาจทำได้โดยง่าย เพราะฝ่ายวุยก๊กได้เตรียมการรับมือการบุกของจ๊กก๊กโดยการให้เจี่ย ซื่อ (賈嗣) และงุยเป๋ง (魏平 เว่ย์ ผิง) ไปประจำการอยู่ที่เขากิสานและตั้งแนวป้องกันเบื้องต้นสำหรับเมือง (天水郡 เทียนฉุ่ยจฺวิ้น) ขณะเดียวกันก็ให้ไต้เหลง (戴陵 ไต้ หลิง) และปีเอียว (費曜 เฟ่ย์ เย่า) ไปประจำการกองกำลังแยกในใจกลางของเมืองเทียนซุย จูกัดเหลียงขอความช่วยเหลือของห่อปี (軻比能 เคอปี่เหนิง) ประมุขของชนเผ่าเซียนเปย์ให้ไปที่เมือง (北地郡 เป่ย์ตี้จฺวิ้น; อยู่บริเวณใจกลางมณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) เพื่อระดมกำลังคนท้องถิ่นในการสนับสนุนทัพจ๊กก๊ก การบุกเริ่มต้นขึ้นด้วยการปะทะขนาดย่อมที่เขากิสาน ทำให้โจจิ๋นขุนพลวุยก๊กรู้สึกการโจมตีครั้งนี้เป็นการเบี่ยงเบนความสนใจเพื่อปกปิดการบุกครั้งใหญ่ผ่านมุ่งเป้าไปที่เตียงฮัน โจจิ๋นจึงรวบรวมกำลังป้องกันส่วนใหญ่ในเตียงฮันก่อนที่สุมาอี้จะมาแทนที่โจจิ๋นในฐานะแม่ทัพใหญ่ของทัพวุยก๊กในมณฑลยงจิ๋วและเลียงจิ๋ว ขุนพลวุยก๊กเตียวคับ ปีเอียว ไต้เหลง และกุยห้วยทำหน้าที่ในฐานะผู้ใต้บังคับบัญชาของสุมาอี้

จากนั้นสุมาอี้จึงมอบหมายให้ไต้เหลงและปีเอียวรักษาอำเภอเซียงเท้ง (上邽縣 ช่างกุยเซี่ยน; ปัจจุบันอยู่ในนครเทียนฉุ่ย มณฑลกานซู่) พร้อมด้วยกองกำลังทหารฝีมือดี 4,000 นาย แล้วให้กำลังทหารให้เหลือยกไปทางตะวันตกเพื่อไปช่วยเหลือเจี่ย ซื่อและงุยเป๋ง เตียวคับแนะนำสุมาอี้ให้ส่งกองกำลังแยกไปยังอำเภอยง (雍) และอำเภอไปเซีย (郿 เหมย์) เพื่อให้เป็นกองกำลังสำรอง แต่สุมาพูดว่า "ข้าเชื่อว่าทัพหน้าสามารถรับศึกไว้ได้ ที่ท่านขุนพลพูดนั้นถูกต้อง หากทัพหน้าไม่อาจรับศึกได้ เราจะแยกเออกเป็นหน้าและหน้า นี่เป็นเป็นวิธีที่ (英布 อิง ปู้) ใช้เอาชนะสามทัพของรัฐฌ้อ (楚 ฉู่)"

จากนั้นทัพวุยก๊กก็รุดหน้าไปยังอำเภอยฺหวีหมี (隃麋縣 ยฺหวีหมีเซี่ยน; อยู่ทางตะวันออกของ มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) เมื่อจูกัดเหลียงทราบข่าวว่าทัพวุยก๊กมาถึงแล้ว จึงสั่งให้กำลังทหารไปเก็บเกี่ยวข้าวสาลีในอำเภอเซียงเท้ง เมื่อทัพวุยก๊กมาใกล้มากขึ้น จูกัดเหลียงก็เตรียมกำลังทหารพร้อมเผชิญหน้ากับสุมาอี้ ฝ่ายกุยห้วย ปีเอียว และขุนพลวุยก๊กคนอื่น ๆ เข้าโจมตีจูกัดเหลียงแต่ถูกตีแตกพ่าย หลังจูกัดเหลียงขับไล่ข้าศึกออกไป ก็ให้ทหารออกหาข้าวสาลีแรกแตกรวงซึ่งหาได้ในบริเวณใกล้เคียง

เหล่าผู้ใต้บังคับบัญชาของสุมาอี้กลัวว่าจะเสียข้าวสาลีไป แต่สุมาอี้พูดว่า "จูกัดเหลียงคิดมากเกินไปและตัดสินใจไม่เด็ดขาด เขาจะต้องเสริมกำลังป้องกันค่ายก่อนที่จะมาเก็บเกี่ยวข้าวสาลี สองวันก็เพียงพอสำหรับข้าแล้ว (ที่จะไปถึงอำเภอเซียงเท้ง)" จากนั้นสุมาอี้จึงนำกำลังทหารเดินทางตลอดคืนไปยังอำเภอเซียงเท้ง จูกัดเหลียงล่าถอยไปหลังเห็นว่าสุมาอี้มาถึง สุมาอี้แสดงความคิดเห็นว่า "ข้าเหน็ดเหนื่อยจากการเดินทางทั้งวันทั้งคืน เพราะข้ารู้ว่าอะไรคือความต้องการของนักการทหาร จูกัดเหลียงไม่กล้าจะอยู่ใกล้ นี่กลายเป็นเรื่องง่าย ๆ สำหรับข้า" เดิมโจยอยจักรพรรดิวุยก๊กต้องการสนับสนุนเสบียงของทัพสุมาอี้ด้วยข้าวสาลีในอำเภอเซียงเท้งและปฏิเสธข้อเสนอที่จะให้ขนส่งเสบียงจากไปยังแนวหน้า แต่ความเคลื่อนไหวของจูกัดเหลียงกลับรวดเร็วกกว่าที่โจยอยทรงคาดการณ์ไว้ เหลือข้าวสาลีที่ผลิตในอำเภอเซียงเท้งเพียงส่วนหนึ่งหลังจากทัพจ๊กก๊กได้มาเก็บเกี่ยว กุยห้วยขุนพลวุยก๊กจึงใช้อิทธิพลของตนเหนือชนเผ่าเร่ร่อนท้องถิ่นในการสั่งให้ชนเผ่าเร่ร่อนผลิตเสบียงสำหรับทัพวุยก๊ก ทัพวุยก๊กจึงได้รับเสบียงโดยไม่ต้องได้รับความช่วยเหลือจากราชสำนักในลกเอี๋ยง

หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวสาลีในอำเภอเซียงเท้ง จูกัดเหลียงนำทัพจ๊กก๊กล่าถอยแต่เผชิญหน้ากับทัพวุยก๊กนำโดยสุมาอี้ที่ฮันหยง (漢陽 ฮั่นหยาง) ซึ่งอยู่ทางตะวันออกของอำเภอเซียงเท้ง จากนั้นสุมาอี้สั่งให้ทหารจัดกระบวนทัพและส่งนายทหารใต้บังคับบัญชาให้นำทหารม้าอาวุธเบาล่อทัพจ๊กก๊กให้เคลื่อนไปยังเขากิสาน หลังจากที่ม้าต้ายนายทัพหน้าของจ๊กก๊กเข้ารบกับงิวขิ้มเป็นเวลาสั้น ๆ จูกัดเหลียงก็สั่งให้ถอยทัพไปยังฝั่งตะวันออกของสันเขากิสาน ทัพจ๊กก๊กไปตั้งค่ายอยู่ที่โลเสีย (鹵城 หลู่เฉิง) จูกัดเหลียงใช้แม่น้ำเป็นแนวป้องกันธรรมชาติและสั่งให้กำลังทหารประจำตำแหน่งบนเนินเขาสองลูกที่ขนาบโลเสียอยู่ และตั้ง "ค่ายกำบัง" ใกล้กับริมฝั่งแม่น้ำเพื่อควบคุมเส้นทางน้ำไว้

ผู้ใต้บังคับบัญชาของสุมาอี้เสนอให้สุมาอี้โจมตีทัพจ๊กก๊กหลายครั้ง แต่สุมาอี้รีรอที่จะโจมตีเมื่อเห็นการเตรียมการของจูกัดเหลียง อย่างไรก็ตามเมื่อสุมาอี้ถูกวิพากย์วิจารณ์และเยาะเย้ยอย่างหนักจากทั้งฝ่ายข้าศึกและผู้ใต้บังคับบัญชาของตนเอง ในที่สุดสุมาอี้จึงยอมทำตามที่ผู้ใต้บังคับบัญชาเสนอ ในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 231 สุมาอี้ส่งเตียวคับไปโจมตีค่ายทางใต้ของทัพจ๊กก๊กที่มีอองเป๋งรักษา ส่วนตัวสุมาอี้เองนำกองกำลังด้วยตนเองเข้าโจมตีโลเสียจากเส้นทางกลาง จูกัดเหลียงสั่งให้อุยเอี๋ยน งอปั้น และโกเสียงให้ต้านทานข้าศึกอยู่นอกโลเสีย ทัพวุยก๊กประสบความพ่ายแพ้ครั้งใหญ่อย่างคาดไม่ถึง ทหารวุยก๊กถูกสังหาร 3,000 นาย ชุดเกราะ 5,000 ชุดและหน้าไม้ 3,100 อันถูกทัพจ๊กก๊กยึดไปได้ แม้ว่าความเสียหายจะหนักหน่วง แต่สุมาอี้ยังคงมีกำลังทหารจำนวนมากซึ่งนำกลับไปยังค่ายของตน

แม้ว่าจูกัดเหลียงจะได้ชัยชนะ แต่ก็ไม่สามารถใช้ความได้เปรียบนี้ในการบุกต่อไปเพราะเสบียงที่เหลือน้อย สภาพอากาศที่เลวร้ายทำให้การขนส่งเสบียงของจ๊กก๊กไม่สามารถทำได้ตามกำหนด ลิเงียมขุนพลจ๊กก๊กผู้รับผิดชอบดูแลการขนส่งเสบียงไปยังแนวหน้า จึงแจ้งความเท็จไปถึงจูกัดเหลียงว่าจักรพรรดิเล่าเสี้ยนมีรับสั่งถอยทัพ จดหมายเหตุจิ้นชูอ้างว่าสุมาอี้เปิดฉากการโจมตีกำลังทหารรักษาของจ๊กก๊กในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อนี้และยึด "ค่ายกำบัง" ของจ๊กก๊กสำเร็จ จูกัดเหลียงทิ้งโลเสียและล่าถอยไปในเวลากลางคืน แต่สุมาอี้ไล่ตามตีทำให้ทัพจ๊กก๊กเสียทหารไปประมาณ 10,000 นาย เรื่องราวนี้ในจิ้นชูถูกโต้แย้งโดยนักประวัติศาสตร์ และไม่ถูกรวมอยู่ในจือจื้อทงเจี้ยนซึ่งเป็นหนังสือประวัติศาสตร์ตามลำดับเวลาที่โดดเด่นในศตวรรษที่ 11

ทั้งจดหมายเหตุสามก๊กและจือจื้อทงเจี้ยนระบุว่าจูกัดเหลียงถอยทัพกลับจ๊กก๊กเพราะเสบียงขาดแคลน ไม่ใช่เพราะความพ่ายแพ้ แล้วทัพวุยก๊กก็ไล่ตามตี แต่การไล่ตามตีไม่ได้ราบรื่นสำหรับวุยก๊ก สุมาอี้สั่งให้เตียวคับไล่ตามตีข้าศึกเพื่อพยายามฉวยโอกาสจากสถานการณ์ที่เปลี่ยนไปนี้ บันทึกระบุว่าเตียวคับปฏิเสธที่จะทำตามคำสั่งของสุมาอี้และแย้งว่าตามหลักการทางการทหารควรหลีกเลี่ยงการไล่ตามตีข้าศึกที่ล่าถอยกลับไปอาณาเขตของตน แต่สุมาอี้ไม่ฟังคำและบังคับให้เตียวคับปฏิบัติตามคำสั่ง เตียวคับจึงถูกทัพจ๊กก๊กซุ่มโจมตีที่เส้นทางบอกบุ๋น (木門道 มู่เหมินเต้า; ใกล้กับหมู่บ้านมู่เหมิน เมืองหมู่ตาน เขต นคร มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ที่ซึ่งจูกัดเหลียงสั่งให้ทหารมือเกาทัณฑ์ซ่อนตัวบนที่สูงและยิงไปที่กองกำลังของข้าศึกที่เข้ามาใกล้และเข้ามาในทางแคบ เตียวคับเสียชีวิตหลังถูกลูกเกาทัณฑ์ยิงเข้าที่ต้นขา กองกำลังของวุยก๊กได้รับความเสียหายอย่างมากจากการโจมตีของทหารจ๊กก๊กซึ่งกำลังล่าถอย แตกต่างจากบันทึกที่ระบุไว้ในจิ้นชู

ผลสืบเนื่อง

เมื่อจูกัดเหลียงกลับมาถึงเมืองฮันต๋ง ก็ได้รับจดหมายจากลิเงียมที่แจ้งว่าเสบียงอาหารเตรียมพร้อมแล้วและถามว่าทำไมจึงถอยทัพ เวลาเดียวกันลิเงียมถวายฎีกาแก่จักรพรรดิเล่าเสี้ยนทูลว่า "ทัพแสร้งทำเป็นล่าถอยเพื่อลงข้าศึกให้มาทำศึก" ด้วยความหวังว่าจูกัดเหลียงจะกลับไปทำศึกต่อ ความล้มเหลวในการขนส่งเสบียงของตัวลิเงียมก็จะไม่เป็นที่สังเกต แต่จูกัดเหลียงตัดสินใจกลับไปยังเซงโต๋นครหลวงของจ๊กก๊ก และถวายจดหมายที่เขียนด้วยลายมือของลิเงียมให้เล่าเสี้ยนทอดพระเนตร ลิเงียมจึงไม่อาจปฏิเสธความผิดของตนได้ ที่เซงโต๋จูกัดเหลียงทูลเสนอให้จักรพรรดิเล่าเสี้ยนปลดลิเงียมจากทุกตำแหน่งราชการและเนรเทศไปอยู่เมืองจื่อถง (梓潼)

อ้างอิง

1. จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 72.
2. (亮慮糧運不繼，設三策告都護李平曰：上計斷其後道。中計與之持久。下計還住黃土。) พงศาวดารหฺวาหยาง เล่มที่ 7.
3. (〔克漢中〕之日，廣農積谷，觀釁伺隙，上可以傾覆寇敵，尊獎王室，中可以蠶食雍、涼，廣拓境土 ...) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 37.
4. (漢晉春秋曰：亮圍祁山，招鮮卑軻比能，比能等至故北地石城以應亮。) อรรถาธิบายจากฮั่นจิ้นชุนชิวในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
5. (乃使帝西屯長安，都督雍、梁二州諸軍事，統車騎將軍張郃、後將軍費曜、征蜀護軍戴淩、雍州刺史郭淮等討亮。) จิ้นชู เล่มที่ 1.
6. (漢晉春秋曰："宣王使曜、陵留精兵四千守上邽，餘眾悉出，西救祁山。) อรรถาธิบายจากฮั่นจิ้นชุนชิวในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
7. (張郃勸帝分軍住雍、郿為後鎮，帝曰：「料前軍獨能當之者，將軍言是也。若不能當，而分為前後，此楚之三軍所以為黥布擒也。」) จิ้นชู เล่มที่ 1.
8. (遂進軍隃麋。亮聞大軍且至，乃自帥衆將芟上邽之麥。) จิ้นชู เล่มที่ 1.
9. (亮分兵留攻，自逆宣王於上邽。郭淮費耀等徼亮，亮破之，因大芟刈其麥，與宣王遇於上邽之東，斂兵依險，軍不得交，亮引兵而還，宣王尋亮至於鹵城。) ฮั่นจิ้นชุนชิว เล่มที่ 02.
10. (諸將皆懼，帝曰：「亮慮多決少，必安營自固，然後芟麥，吾得二日兼行足矣。」於是卷甲晨夜赴之，亮望塵而遁。帝曰：「吾倍道疲勞，此曉兵者之所貪也。亮不敢據渭水，此易與耳。」) จิ้นชู เล่มที่ 1.
11. (是時，隴右無谷，議欲關中大運，淮以威恩撫循羌、胡，家使出谷，平其輸調，軍食用足，轉揚武將軍。) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 26.
12. (漢晉春秋曰："亮屯鹵城，據南北二山，斷水為重圍。) อรรถาธิบายจากฮั่นจิ้นชุนชิวในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
13. (進次漢陽，與亮相遇，帝列陣以待之。使將牛金輕騎餌之，兵才接而亮退，追至祁山。亮屯鹵城，據南北二山，斷水為重圍。) จิ้นชู เล่มที่ 1.
14. (漢晉春秋曰："使張郃攻無當監何平於南圍，自案中道向亮。) อรรถาธิบายจากฮั่นจิ้นชุนชิวในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
15. (漢晉春秋曰：亮使魏延、高翔、吳班赴拒，大破之，獲甲首三千級，玄鎧五千領，角弩三千一百張，宣王還保營。) อรรถาธิบายจากฮั่นจิ้นชุนชิวในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
16. (帝攻拔其圍，亮宵遁，追擊破之，俘斬萬計。天子使使者勞軍，增封邑。) จิ้นชู เล่มที่ 1.
17. (縱其後出，不復攻城，當求野戰，必在隴東，不在西也。) จิ้นชู เล่มที่ 1.
18. (時宣王等糧亦盡) หฺวาหยางกั๋วจื้อ เล่มที่ 7.
19. (糧盡退軍) จดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 35.
20. (六月，亮以糧盡退軍) จือจื้อทงเจี้ยน เล่มที่ 72.
21. (魏略曰：亮軍退，司馬宣王使郃追之，郃曰：「軍法，圍城必開出路，歸軍勿追。」宣王不聽。郃不得已，遂進。蜀軍乘高布伏，弓弩亂發，矢中郃髀。) อรรถาธิบายจากเว่ย์เลฺว่ในจดหมายเหตุสามก๊ก เล่มที่ 17.

บรรณานุกรม

• ตันซิ่ว (ศตวรรษที่ 3). จดหมายเหตุสามก๊ก (ซันกั๋วจื้อ).
• เผย์ ซงจือ (ศตวรรษที่ 5). อรรถาธิบายจดหมายเหตุสามก๊ก (ซานกั๋วจื้อจู้).
• (648). (จิ้นชู).
• ซือหม่า กวาง (1084). จือจื้อทงเจี้ยน.