พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ (22 กรกฎาคม พ.ศ. 2355 – 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2431) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอรุณวงษ์ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 58 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่ 2 เมื่อวันอาทิตย์ เดือน 7 แรม 6 ค่ำ ปีวอก ตรงกับวันที่ 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2355 ทรงรับราชการในรัชกาลที่ 4 ว่าการกรมกองแก้วจินดา และกรมช่างหล่อ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็นกรมหมื่นวรศักดาพิศาล เมื่อปีกุน พ.ศ. 2394

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล
พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น 2 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	22 กรกฎาคม พ.ศ. 2355
สิ้นพระชนม์	27 กรกฎาคม พ.ศ. 2431 (76 ปี)
หม่อม	หม่อมเขียว, หม่อมราชวงศ์ตาบ
ราชสกุล	อรุณวงศ์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่ 2

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็น กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ เมื่อปีจอ พ.ศ. 2417

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ สิ้นพระชนม์ เมื่อวันศุกร์ แรม 4 ค่ำ เดือน 8 ปีชวด ตรงกับวันที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2431 สิริพระชันษา 76 ปี นับเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยที่มีพระชันษาสูงที่สุด

การพระเมรุพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีพระราชพิธีการพระเมรุขึ้นที่วัดสระเกศราชวรมหาวิหารในระหว่างวันที่ 2 ถึง 6 ธันวาคม พุทธศักราช 2432 ในการนี้ได้เสด็จพระราชดำเนินโดยรถพระที่นั่งไปพระราชทานเพลิงพระศพ ในวันวันที่ 5 ธันวาคม พุทธศักราช 2432 ประทับอยู่จนเวลาค่ำ แล้วเสด็จพระราชดำเนินกลับพระบรมมหาราชวัง

พระโอรส-พระธิดา

พระองค์เป็นต้นราชสกุลอรุณวงศ์ มีพระโอรสและพระธิดา ดังนี้

1. หม่อมเจ้าประวัติ อรุณวงศ์ (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 5 มีนาคม พ.ศ. 2452)
2. หม่อมเจ้าหญิงสอิ้ง อรุณวงศ์ (พ.ศ. 2390? – 26 ตุลาคม พ.ศ. 2456 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2461)
3. หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติเมื่อวันที่ 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2402)
4. หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม
5. หม่อมเจ้าทัศนา อรุณวงศ์ (พ.ศ. 2405 – 22 มกราคม พ.ศ. 2471 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2472) มีโอรส คือ
   1. หม่อมราชวงศ์คอย อรุณวงศ์ (มีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงแก้วกาญจนเขตต์)
6. หม่อมเจ้าหญิงระเบียบ อรุณวงศ์ (พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2471)
7. หม่อมเจ้าหญิงเล็ก อรุณวงศ์ (พ.ศ. 2411 – 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2440 พระราชทานเพลิง ณ วัดจักรวรรดิราชาวาส เมื่อวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2447)
8. หม่อมเจ้าหญิงเฉลิม อรุณวงศ์ (ประสูติ พ.ศ. 2411)
9. หม่อมเจ้าน้อย อรุณวงศ์ หรือ หม่อมเจ้าหนูน้อย (15 สิงหาคม พ.ศ. 2420 – 7 กันยายน พ.ศ. 2473 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2475)
10. หม่อมเจ้าหญิงชอ้อน อรุณวงศ์ มีหม่อมราชวงศ์หญิงตาบ เป็นมารดา ทรงเสกสมรสกับหม่อมเจ้าสุบรรณ ดวงจักร พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นณรงค์หริรักษ์
11. หม่อมเจ้าสนธยา อรุณวงศ์ มีหม่อมราชวงศ์หญิงตาบ เป็นมารดา (พระราชทานเพลิงเมื่อวันที่ 25 มิถุนายน พ.ศ. 2427) ทรงสมรสกับหม่อมพร้อม อรุณวงศ์ ณ อยุธยา ธิดาพระยาวิเศษสัจธาดา (โต ไชยนันน์) ทรงมีโอรสและธิดา 2 คน คือ
    1. หม่อมราชวงศ์ลพ อรุณวงศ์ (พระยาพิพิธไอสุริยะ)
    2. หม่อมราชวงศ์หญิงสำอางค์ อรุณวงศ์
12. หม่อมเจ้าหญิงเสาวคนธ์ อรุณวงศ์ (พระราชทานเพลิง ณ วัดอนงคาราม เมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447)
13. หม่อมเจ้าหญิงแฉล้ม อรุณวงศ์ (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2426)

พระกรณียกิจ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ เป็นหนึ่งในคณะ ปรีวีเคาน์ซิล ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีหน้าที่ถวายคำปรึกษาส่วนพระองค์ สืบสวนข้อเท็จจริงในราชการต่าง ๆ เพื่อกราบบังคมทูลและถวายความเห็นให้ทรงทราบ สอดส่องเหตุการณ์สำคัญในบ้านเมือง รวมไปถึงการชำระความฎีกาที่มีผู้นำมาถวาย ซึ่ง พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาลฯ มีพระกรณียกิจช่วยราชการ สนองงานพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจนมีผลงานปรากฏดังนี้

• การเลิกทาส พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดฯ ให้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล วินิจฉัยการเลิกทาสเด็ก ซึ่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาลน้อมเกล้าฯ ถวายความเห็นสนับสนุนพระราชดำริในพระองค์
• การโทรเลข พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดฯ ให้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล วินิจฉัยเรื่องการติดตั้งสายโทรเลขจากอังกฤษมายังกรุงเทพฯ ซึ่งทางอังกฤษยื่นข้อเสนอที่จะเป็นฝ่ายดำเนินการ แต่พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาลถวายคำปรึกษาว่า ควรที่จะให้บริษัทของสยามเป็นผู้ดำเนินการเองจะส่งผลดีต่อประเทศชาติในระยะยาวมากกว่า
• การจัดศาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดฯ ให้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล วินิจฉัยการจัดศาล เพื่อมิให้เกิดคดีค้างศาล อันเป็นความเดือดร้อนของพสกนิกร ซึ่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาลน้อมเกล้าฯ ถวายความเห็นเพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพของกระบวนการยุติธรรม และออกหมายเร่งรัดลูกขุนให้เร่งตัดสินคดีความ
• การลดเงินค่าราชการ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดฯ ให้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล วินิจฉัยการปรับค่าธรรมเนียมราชการ ซึ่งราษฏรแต่ละคนต้องเสียค่าธรรมเนียมราชการในอัตราที่แตกต่างกัน ตามสถานภาพที่แตกต่างกัน ซึ่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาลน้อมเกล้าฯ ถวายความเห็นว่า อัตราค่าธรรมเนียมเดิม ทำให้คนบางคนอยากเป็นทาสเพื่อที่จะไม่ต้องเสียค่าธรรมเนียมในอัตราที่สูง จึงควรปรับปรุงให้เสมอภาคกัน และจะต้องจัดตั้งอำเภอเพื่อควบคุมบัญชี เพื่อให้เกิดความรวดเร็วในการเรียกงานราชการ

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2355 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 : พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอรุณวงษ์
• 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - พ.ศ. 2394 : พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าอรุณวงษ์
• พ.ศ. 2394 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวรศักดาพิศาล
• 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2417 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวรศักดาพิศาล
• พ.ศ. 2417 - 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2431 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2428 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ

16. พระยาราชนิกูล (ทองคำ)               8. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก                       4. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                             9. พระอัครชายา (หยก)                       2. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                                   20. พร               10. ทอง ณ บางช้าง                       21. ชี               5. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                             11. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี                       23. ถี               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ                                         3. เจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่ 2

อ้างอิง

1. กิตติพงษ์ วิโรจน์ธรรมากูร. ย้อนรอยราชสกุลวงศ์ "วังหลวง". กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ดอกหญ้า, พิมพ์ครั้งที่ 4 พ.ศ. 2549. 304 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 
2. ในหนังสือ ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN  ระบุวันประสูติไว้ไม่ตรงกัน ระบุว่าประสูติวันอาทิตย์ที่ 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2355 ความจริงแล้ววันที่ 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2355 ตรงกับวันพุธ 1
3. เจ้าจอมมารดาเอม เป็นธิดาของ หรือสมิงดาบเพชร เจ้ากรมกองมอญ เป็นพี่น้องต่างมารดาของเจ้าจอมมารดาป้อม ในรัชกาลที่ 1, เจ้าจอมเพ็ง ในรัชกาลที่ 2 และคุณม่วง ยายของหม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา (พระชนนีในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี)
4. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์ กรมหลวงวรศักดาพิศาลสุพรรฒนาการสวัสดิ, เล่ม 5, ตอน 19, 9 กันยายน จ.ศ. 1888, หน้า 155
5. ราชบัณฑิตยสภา. คำปรึกษาราชการบางเรื่องซึ่งกรมหลวงวรศักดาพิศาลทำความเห็นถวายในรัชกาลที่ ๕. [ม.ป.ท.] : [ม.ป.พ.], พ.ศ. 2472.
6. (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2020-06-30.

• ประวัติ พระยารัตนจักร (หงส์ทอง) 2011-07-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ราชกิจจานุเบกษา, ประวัติของพระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมหลวงวรศักดาพิศาล สุพรรฒนาการสวัสดิ, เล่ม 5, ตอน 19, 9 กันยายน จ.ศ. 1888, หน้า 156