พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต (4 กันยายน พ.ศ. 2460 – 12 กันยายน พ.ศ. 2485) หรือพระนามลำลองว่า เจรี่ (อังกฤษ: Jerry) เป็นพระโอรสพระองค์เล็กในสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ประสูติแต่หม่อมเล็ก ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา เป็นพระราชโอรสบุญธรรมในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 และเป็นต้นราชสกุล ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต
พระวรวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นตรี
ประสูติ	4 กันยายน พ.ศ. 2460
สิ้นพระชนม์	12 กันยายน พ.ศ. 2485 (25 ปี)
หม่อม	มณี สิริวรสาร (2481-2485)
พระบุตร	​ ​
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช
พระมารดา	หม่อมเล็ก ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา

พระประวัติ

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต เป็นพระโอรสพระองค์สุดท้องในสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ประสูติแต่หม่อมเล็ก ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม ยงใจยุทธ เป็นพี่สาวของร้อยเอกชั้น ยงใจยุทธ บิดาของพลเอกชวลิต ยงใจยุทธ) ประสูติเมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2460 เมื่อประสูติมีพระอิสริยยศที่ หม่อมเจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ภาณุพันธุ์ มีพระโสทรเชษฐา 4 พระองค์ ได้แก่

1. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารำไพประภา
2. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภัสสรวงศ์
3. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพีรพงศ์ภาณุเดช
4. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านรเศรษฐสุริยลักษณ์

หม่อมเจ้าจิรศักดิ์สุประภาตเติบโตในพระบรมมหาราชวังจนอายุได้ 7 ปี จึงทรงย้ายมาอยู่กับพระบิดา ต่อมาสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงนำพระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต มาถวายเป็นบุตรบุญธรรมในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งไม่มีพระราชบุตรกับสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี

ด้านการศึกษาทรงเข้ารับการศึกษาเบื้องต้นที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ เมื่อปี พ.ศ. 2468 เลขประจำตัวนักเรียน ท.ศ.3022 หลังจากนั้นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงทุ่มเทความรักและเอาพระราชหฤทัยใส่เหมือนเป็นพระราชโอรสแท้ ๆ ทรงอุปถัมภ์ให้ไปศึกษาต่อที่ประเทศอังกฤษ

เสกสมรส

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ทรงหมั้นกับมณี เซเนียร์ บุนนาค สุภาพสตรีลูกครึ่งไทย-อังกฤษ นักเรียนทุน ก.พ. ซึ่งกำลังศึกษาอยู่ที่มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด เมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2481 ส่วนพิธีเสกสมรสจัดขึ้นที่สถานทูตไทยในกรุงลอนดอน โดยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงเป็นองค์ประธาน เมื่อวันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2481

เมื่อหม่อมมณีตั้งครรภ์ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนาม ศักดิเดชน์ จากพระนามาภิไธย ประชาธิปกศักดิเดชน์ เพื่อใช้เป็นชื่อราชสกุล แต่ทางรัฐบาลจอมพลแปลก พิบูลสงคราม และคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ รัชกาลที่ 8 ได้คัดค้านว่าพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ทรงอยู่ในราชสกุล ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา อยู่แล้ว (โดยมีเหตุผลเกี่ยวกับสิทธิ์ในการสืบสันตติวงศ์ และเรื่องอื่น ๆ ที่สืบเนื่องจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว) ด้วยเหตุนี้จึงใช้ชื่อสกุลว่า ศักดิเดชน์ ภาณุพันธ์ ณ อยุธยา แทน

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต มีพระโอรส 2 คน ได้แก่

1. หม่อมราชวงศ์เดชนศักดิ์ ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ (เกิด กลางเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2482) สมรสกับสมคิด ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา มีบุตร 1 คน คือ
   1. หม่อมหลวงศักดิเดชน์ ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์
2. หม่อมราชวงศ์ทิม ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ (ชื่อเดิมเดิม หม่อมราชวงศ์ทินศักดิ์; เกิด 19 เมษายน พ.ศ. 2485) สมรสครั้งที่สองกับศิริกาญจน์ ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม ศรีกาญจนา) มีบุตร 2 คน และบุตรบุญธรรม 1 คน คือ
   1. ศีกัญญา ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ (บุตรบุญธรรมซึ่งเกิดจากศิริกาญจน์กับอดีตสามี)
   2. หม่อมหลวงศรุศักดิ์ ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์
   3. หม่อมหลวงเพ็ทรา ศักดิเดชน์ ภาณุพันธุ์ (ชื่อเดิม หม่อมหลวงศิริณี)

สิ้นพระชนม์

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ทรงสมัครเข้าร่วมกับกองทัพอังกฤษเป็นนักบินของหน่วยงาน A.T.A. (Air Transport Auxiliary) ซึ่งเป็นหน่วยขนส่งทางอากาศของกองทัพอังกฤษ เมื่อเดือนกันยายน พ.ศ. 2485 พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ทรงขับเครื่องบินเพื่อนำไปส่งที่ท่าเรือ เกิดหมอกลงจัด ทรงขับเครื่องบินชนภูเขา สิ้นพระชนม์ขณะพระชันษาได้ 25 ปี

ภายหลังจากพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต สิ้นพระชนม์ได้ 6 เดือน หม่อมมณี ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา ก็ได้สมรสใหม่กับพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภัสสรวงศ์ ซึ่งเป็นพระเชษฐาแท้ ๆ ของพระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต และมีบุตร คือ หม่อมราชวงศ์อรมณี ภาณุพันธุ์ แต่ก็หย่าร้างกันในปี พ.ศ. 2493 ต่อมาได้สมรสกับนายแพทย์ปชา สิริวรสาร และได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตติยจุลจอมเกล้า เป็น คุณหญิงมณี สิริวรสาร เมื่อ พ.ศ. 2532 และเสียชีวิตเมื่อต้นเดือนตุลาคม พ.ศ. 2542

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2469 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)
• พ.ศ. 2470 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 3 (ป.ป.ร.3)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต                                         24. พระยามหาโยธา (มิ่ง)               12. นายชำนิบริบาล (สุดใจ)                       25. มา               6. นายกองนา (ทองดำ ยงใจยุทธ)                             26. พระยามหานิเวศนานุรักษ์ (ยัง รักตประจิต)               13. คล้าย                       3. หม่อมเล็ก ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา                                   7. ถม ยงใจยุทธ

อ้างอิง

1. นราธิปประพันธ์พงศ์, กรมพระ, 2404-2474, ผู้รวบรวม. บาญชีมหามกุฏราชสันตติวงศ์ พุทธศก 2468 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงรวบรวม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, พ.ศ. 2468. 167 หน้า.
2. มณี สิริวรสาร, คุณหญิง. ชีวิตเหมือนฝัน ตอนที่ 1 และ ตอนที่ 2. กรุงเทพฯ : ชวนพิมพ์, มมป. หน้า 332
3. เอกชัย โควาวิสารัช ผศ.นพ.. ประวัติศาสตร์วิเคราะห์ "กรณีสวรรคตพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว". ใน ศิลปวัฒนธรรม. ปีที่ 33 ฉบับที่ 7 พฤษภาคม 2555 กรุงเทพ:มติชน, หน้า 109
4. จุลลดา ภักดีภูมินทร์ , เลาะวัง เล่ม 2
5. พระนมปริกพระนมเอกผู้ใหญ่แห่งองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
6. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-03-12. สืบค้นเมื่อ 2006-09-04.
7. มณี สิริวรสาร, คุณหญิง. ชีวิตเหมือนฝัน ตอนที่ 1 และ ตอนที่ 2. กรุงเทพฯ : ชวนพิมพ์, มมป. หน้า 365
8. มณี สิริวรสาร, คุณหญิง. ชีวิตเหมือนฝัน ตอนที่ 1 และ ตอนที่ 2. กรุงเทพฯ : ชวนพิมพ์, มมป. หน้า 367
9. มณี สิริวรสาร, คุณหญิง. ชีวิตเหมือนฝัน ตอนที่ 1 และ ตอนที่ 2. กรุงเทพฯ : ชวนพิมพ์, มมป. หน้า 364
10. "ทำไมว่าที่คุณแม่ในอดีตทุกคน เมื่อคลอดปกติทุกรายต้องใช้ยาสลบ ?". ศิลปวัฒนธรรมออนไลน์. 3 กันยายน 2565. สืบค้นเมื่อ 12 ธันวาคม 2565. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
11. มณี สิริวรสาร, คุณหญิง. ชีวิตเหมือนฝัน ตอนที่ 3. กรุงเทพฯ : ชวนพิมพ์, มมป. หน้า 456
12. "เบิร์ธเดย์ 80 ปี "คุณชายทิม-ม.ร.ว.ทิม ศักดิเดชฯ" คนในครอบครัวจัดฉลองเล็กๆ แต่คึกคัก!". ผู้จัดการออนไลน์. 21 เมษายน 2565. สืบค้นเมื่อ 24 เมษายน 2565. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
13. "ถามปอ" (Press release). ไทยรัฐ. 13 มิถุนายน 2554. สืบค้นเมื่อ 29 กรกฎาคม 2555. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
14. นิตยสาร WhO? - ศีกัญญา ศักดิเดชน์ ภาณุพันธ์ พี่สาวที่แสนดีและสีสันบ้านหรรษา
15. ไทยรัฐออนไลน์ - ศีกัญญา ศักดิเดชน์ ภาณุพันธ์
16. ไทยรัฐออนไลน์ - หม่อมหลวงศรุศักดิ์ ศักดิเดชน์ ภาณุพันธ์
17. ราชกิจจานุเบกษา 20 พฤศจิกายน 2470 พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์และเหรียญ http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2470/D/2566.PDF 2017-02-23 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

แหล่งข้อมูลอื่น

• เจ้าชายนักบิน 2007-03-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ชมรมสายสกุลบุนนาค 2007-03-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน