ประภาพันธุ์ กรโกสียกาจ

รองศาสตราจารย์ ดร.ประภาพันธุ์ ภาณุพันธ์​ุ กรโกสียกาจ (เดิม: หม่อมเจ้าประภาพันธุ์ ภาณุพันธุ์; 3 ธันวาคม พ.ศ. 2472 – 24 มีนาคม พ.ศ. 2563) เป็นพระธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช กับหม่อมมาลี ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา เป็นพระราชปนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นอดีตอาจารย์มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

รองศาสตราจารย์ ประภาพันธุ์ ภาณุ​พันธ์​ุ กรโกสียกาจ ม.ว.ม., ป.ช.
เกิด	หม่อมเจ้าประภาพันธุ์ ภาณุพันธุ์ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2472 วังบูรพาภิรมย์ จังหวัดพระนคร
เสียชีวิต	24 มีนาคม พ.ศ. 2563 (90 ปี) โรงพยาบาลจุฬาภรณ์ กรุงเทพมหานคร
คู่สมรส	โกสีย์ กรโกสียกาจ (พ.ศ. 2504–2554)
บุตร	3 คน
บิดามารดา	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช หม่อมมาลี ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา

ประวัติ

หม่อมเจ้าประภาพันธุ์ ภาณุพันธุ์ มีพระนามลำลองว่า หญิงภา เป็นพระธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช กับหม่อมมาลี ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม สุขเจริญ) ประสูติเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2472 ณ พระตำหนักญี่ปุ่น วังบูรพาภิรมย์ เป็นพระนัดดาในสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช และเป็นพระราชปนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อมีชันษาได้ 4 ปี พระบิดาได้สิ้นพระชนม์ หม่อมเจ้าประภาพันธุ์มีเจ้าพี่เจ้าน้องร่วมพระมารดาสององค์คือ คือหม่อมเจ้าสุริยพันธุ์ ภาณุพันธุ์ และพันธุ์วโรภาส เศวตรุนทร์

หม่อมเจ้าประภาพันธุ์ได้ขอพระราชทานกราบบังคมทูลลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับพลอากาศตรี โกสีย์ กรโกสียกาจ บุตรพลอากาศตรี หลวงกรโกสียกาจ (กอน โสมนะพันธ์) กับอบ กรโกสียกาจ เมื่อวันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2504 มีโอรสธิดาด้วยกันสามคน

แม้ประภาพันธุ์จะลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์แล้ว แต่ก็ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรให้ดำรงพระฐานะเป็นพระราชวงศ์ฝ่ายใน และได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดจากพระคลังข้างที่เป็นประจำทุกปี ตลอดจนใช้คำราชาศัพท์ชั้นหม่อมเจ้าตามเดิม ทั้งยังมีความสนิทสนมกับพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูง พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้น 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก และเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นมหาวชิรมงกุฎ แก่ท่านหญิงประภาพันธุ์เป็นกรณีพิเศษ และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา นเรนทิราเทพยวดี กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดาทรงเรียกท่านหญิงประภาพันธุ์อย่างสนิทสนมว่า "ยายชวด"

ประภาพันธุ์ กรโกสียกาจสิ้นชีพิตักษัยด้วยโรคมะเร็งตับ เมื่อช่วงเช้าของวันที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2563 ณ โรงพยาบาลจุฬาภรณ์ สิริชันษา 90 ปี 3 เดือน ในการนี้พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ และทรงรับศพไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์ 3 วัน ตั้งศพบำเพ็ญพระกุศล ณ ศาลาภาณุรังษี วัดเทพศิรินทราวาส ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานโกศแปดเหลี่ยมประกอบศพ และพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์ในการพระราชพิธีพระราชทานเพลิงศพโดยตลอด และในวันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2563 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปในการพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

การทำงาน

หม่อมเจ้าประภาพันธุ์ทรงสำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนมาแตร์เดอีวิทยาลัย, โรงเรียนราชินี และโรงเรียนราชินีบน ทรงสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาบัณฑิตจากคณะอักษรศาสตร์และคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ระดับปริญญามหาบัณฑิต สาขาจิตวิทยาพัฒนาการ จากวิทยาลัยวิชาการศึกษา (ปัจจุบันคือมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ) เมื่อปี พ.ศ. 2500 ทรงเริ่มรับราชการเป็นอาจารย์ที่มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒตั้งแต่ปี พ.ศ. 2499 ทรงสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิตด้านการศึกษา (DODT.) จากประเทศฟิลิปปินส์ และเกษียณอายุราชการเมื่อปี พ.ศ. 2533 ในตำแหน่งรองศาสตราจารย์ ระดับ 9

ประภาพันธุ์ได้ทรงงานด้านสาธารณกุศล เช่น เป็นองค์ประธานมูลนิธิหม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล ในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เพื่อประทานทุนการศึกษาให้แก่นักเรียน นิสิต นักศึกษาที่ใฝ่เรียน แต่ขาดแคลนทุนทรัพย์^[] เป็นแบบอย่างของการปฏิบัติตนที่เป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการพัฒนาการศึกษาของชาติ จนเป็นที่ประจักษ์ชัดและเป็นที่ยอมรับของสังคม ทำให้ได้รับการประกาศเกียรติคุณเป็น "ผู้มีคุณูปการต่อการศึกษาของชาติ" ประเภทบุคคลในปี พ.ศ. 2558

นิพนธ์

• เพลงเทพมหาจักรี (พ.ศ. 2528) เพลงสดุดีเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี
• เพลงบัวแก้ว (พ.ศ. 2529) เพลงสดุดีเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี
• เพลงขวัญฟ้า (พ.ศ. 2529) เพลงสดุดีเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2557 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2557 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2524 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

ลำดับสาแหรก

พงศาวลีของประภาพันธุ์ กรโกสียกาจ

16. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               8. (=12.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                       17. (=25.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี               4. สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช                             18. (=26.) สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์               9. (=13.) สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                       19. (=27.) หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา               2. พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช                                   20. สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)               10. เจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค)                       21. กลิ่น บุนนาค               5. หม่อมแม้น ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา                             11. อิ่ม สุรวงศ์ไวยวัฒน์                       1. ประภาพันธุ์ กรโกสียกาจ                                         3. หม่อมมาลี ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา

อ้างอิง

1. "พระองค์โสมฯ พระราชทานเพลิงศพ พล.อ.ต.โกสีย์ กรโกสียกาจ". ครอบครัวข่าวสาม. 6 มกราคม 2555. สืบค้นเมื่อ 4 กุมภาพันธ์ 2560. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]
2. "จากวังบูรพาภิรมย์ พเนจรพลัดถิ่น EP.1 ชีวิตเจ้าหญิงวัย 4ขวบ หลังสิ้นเสด็จพ่อ". ไทยรัฐออนไลน์. 11 มิถุนายน 2562. สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
3. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง ที่ ๑/๒๕๐๔ เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ลาออกจากฐานันดรศักดิ์พระราชวงศ์, เล่ม 78, ตอน 23 ง, 14 มีนาคม พ.ศ. 2504, หน้า 692
4. "ม.จ.ประภาพันธุ์ กรโกสียกาจ สิ้นชีพิตักษัยแล้ว สิริพระชันษา 90 ปี". ข่าวสด. 24 มีนาคม 2563. สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
5. "เรื่องเล่าประทับใจ "รอยแย้มพระสรวล พระราชอิริยาบถ รัชกาลที่ 10" ในความทรงจำท่านหญิง". ไทยรัฐออนไลน์. 7 พฤษภาคม 2562. สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
6. ธรรมดีที่พ่อทำ คณะกรรมการจัดงานนิทรรศการ "ธรรมดีที่พ่อทำ"http://www.anantara-news.com/~devanantara-news/download/asia/anantara_siam_art_exhibition.pdf
7. ชมรมผู้สูงอายุมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, จดหมายข่าว ปีที่ 9 ฉบับที่ 4 เดือนพฤษภาคม 2546 http://seniorclub.swu.ac.th/news_9/9-04.pdf 2021-09-23 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
8. ประกาศสำนักงานเลขาธิการคุรุสภา เรื่อง การสรรหาผู้มีคุณูปการต่อการศึกษาของชาติhttp://www.bcca.go.th/uploads/file/Prakrad18112562_1.pdf^[]
9. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๑๓๑ ตอนที่ ๒๑ ข หน้า ๑, ๒ ตุลาคม ๒๕๕๗
10. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญจักรมาลาและเหรียญจักรพรรดิมาลา, เล่ม ๙๘ ตอนที่ ๒๐๖ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๒๓๑, ๑๗ ธันวาคม ๒๕๒๔