จังหวัดลพบุรี

ลพบุรี เป็นจังหวัดในภาคกลางของประเทศไทย แบ่งการปกครองออกเป็น 11 อำเภอ มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดอื่นจำนวน 8 จังหวัด โดยวนตามเข็มนาฬิกาจากทิศเหนือ ได้แก่ เพชรบูรณ์ ชัยภูมิ นครราชสีมา สระบุรี พระนครศรีอยุธยา อ่างทอง สิงห์บุรี และ นครสวรรค์ ลพบุรีเป็นจังหวัดที่มีพื้นที่ยุทธศาสตร์ทางการทหารที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ เนื่องจากตั้งอยู่ตรงกึ่งกลางของประเทศไทย มีพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การประกอบอาชีพเกษตรกรรมและการเพาะปลูก ลพบุรีเป็นจังหวัดที่มีความสำคัญในด้านประวัติศาสตร์ โดยมีการค้นพบโบราณสถาน โบราณวัตถุและการตั้งถิ่นฐานของคนยุคก่อนประวัติศาสตร์และในอดีตเคยเป็นที่ตั้งเมืองหลวงของอาณาจักรละโว้

จังหวัดลพบุรี
จังหวัด
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Changwat Lop Buri
จากซ้ายไปขวา บนลงล่าง: พระปรางค์สามยอด ประตูเมืองลพบุรี พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ทุ่งทานตะวัน ทางรถไฟลอยน้ำ เขื่อนป่าสักชลสิทธิ์
ธง ตรา
คำขวัญ:  วังนารายณ์คู่บ้าน ศาลพระกาฬคู่เมือง ปรางค์สามยอดลือเลื่อง เมืองแห่งดินสอพอง เขื่อนป่าสักชลสิทธิ์เกริกก้อง แผ่นดินทองสมเด็จพระนารายณ์
แผนที่ประเทศไทย จังหวัดลพบุรีเน้นสีแดง แผนที่ประเทศไทย จังหวัดลพบุรีเน้นสีแดง
ประเทศ	ไทย
การปกครอง
• ผู้ว่าราชการ	อำพล อังคภากรณ์กุล (ตั้งแต่ พ.ศ. 2565)
พื้นที่
• ทั้งหมด	6,199.753 ตร.กม. (2,393.738 ตร.ไมล์)
อันดับพื้นที่	อันดับที่ 36
ประชากร  (พ.ศ. 2566)
• ทั้งหมด	729,697 คน
• อันดับ	อันดับที่ 34
• ความหนาแน่น	117.69 คน/ตร.กม. (304.8 คน/ตร.ไมล์)
• อันดับความหนาแน่น	อันดับที่ 39
รหัส ISO 3166	TH-16
ชื่อไทยอื่น ๆ	ละโว้, ลวปุระ, ลวรัฐ, ลวธานี, ละโว้โยทิยา
สัญลักษณ์ประจำจังหวัด
• ต้นไม้	พิกุล
• ดอกไม้	พิกุล
• สัตว์น้ำ	ปลาตะเพียนขาว​
ศาลากลางจังหวัด
• ที่ตั้ง	ถนนนารายณ์มหาราช ตำบลทะเลชุบศร อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี 15000
• โทรศัพท์	0 3642 0310
• โทรสาร	0 3642 0310
เว็บไซต์	http://www.lopburi.go.th/
ส่วนหนึ่งของ

ประวัติศาสตร์

สมเด็จพระนารายณ์มหาราชผู้สร้างเมืองลพบุรีให้เป็นราชธานีแห่งที่ 2 ในสมัยกรุงศรีอยุธยา

พระปรางค์สามยอด

พื้นที่ของจังหวัดลพบุรี เคยเป็นที่ตั้งของเมืองโบราณหลายสมัย เดิมเรียก ละโว้ นับตั้งแต่สมัยขอมเรืองอำนาจ มีหลักฐานที่สำคัญคือ พระปรางค์สามยอด (อยู่ในเขตอำเภอเมืองลพบุรี) เป็นศิลปะเขมรสมัยบายน อายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 และมีศาลพระกาฬซึ่งเก่าแก่ในสมัยเดียวกัน

คำว่า "ละโว้" นี้น่าสัณนิษฐานได้ว่ามาจากคำว่า ลวะ นั่นเอง (ลวบุรี กลายมาเป็น ลพบุรี ในทุกวันนี้)^[] ซึ่งคำว่า ลวะ ในภาษาสันสกฤตแปลว่า น้ำ^[] (ซึ่งอาจหมายความถึงว่าเมืองนี้มีน้ำมาก) เมื่อนำเอามาสมาสกับคำว่า อุทัย (ลว + อุทัย) ก็กลายเป็นลโวทัย (ดังเช่น สุข + อุทัย กลายเป็น สุโขทัย) ซึ่งคำจารึก "ลโวทัยปุระ" ยังพบปรากฏบนเหรียญเงินโบราณที่ขุดค้นได้ที่บริเวณจังหวัดลพบุรีอีกด้วย^[] แต่บ้างก็ว่าคำว่า ละโว้ มาจากภาษามอญซึ่งแปลว่าภูเขา คงเนื่องเพราะเมืองนี้มีลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขา^[]

ลพบุรีเป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนาน เพราะปรากฏร่องรอยการอยู่อาศัยของมนุษย์ติดต่อกันนานนับแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ไม่น้อยกว่า 3,000-4,000 ปีมาแล้ว จากการค้นพบหลักฐานทางโบราณคดีจำนวนมาก รวมทั้งมีหลักฐานเอกสารและจารึกต่าง ๆ กล่าวถึงเมืองลพบุรีอยู่หลายชิ้นเช่นในพุทธศตวรรษที่ 11-15 มีหลักฐานคือพงศาวดารเหนือ กล่าวถึงพระยากาฬวรรรณดิศ ได้ให้พราหมณ์ยกพลมาสร้างเมืองละโว้ตั้งแต่ พ.ศ. 1002 นอกจากนี้ยังมีตำนานชินกาลมาลีปกรณ์ กล่าวถึงการสร้างเมืองหริภุญไชยใน พ.ศ. 1204 ต่อมาอีก 2 ปี คือ พ.ศ. 1206 ได้ส่งทูตล่องลำน้ำปิงไปเมืองลวปุระทูลขอเชื้อสายกษัตริย์ลวปุระให้ไปปกครอง กษัตริย์ลวปุระจึงได้พระราชทานพระนางจามเทวี พระราชธิดาให้ไปครองเมืองหริภุญไชย ทรงสร้างวัดจามเทวีที่เมืองหริภุญไชย ชื่อเมืองลวปุระในตำนานชินกาลมาลีปกรณ์เป็นที่ยอมรับว่าคือเมืองลพบุรีในปัจจุบัน จึงสรุปได้ว่าลพบุรีคงเป็นเมืองสำคัญเมืองหนึ่ง แว่นแคว้นอื่นจึงได้ยอมรับและขอเชื้อสายไปปกครอง

ในระยะราวพุทธศตวรรษที่ 16–18 ละโว้หรือลพบุรีตกอยู่ภายใต้อำนาจทางการของอาณาจักรเขมรเป็นครั้งคราว ปลายพุทธศตวรรษที่ 18 เกิดความอ่อนแอในอาณาจักรเขมร ทำให้รัฐต่าง ๆ ที่เคยอยู่ใต้อำนาจปลีกตัวเป็นอิสระ รวมทั้งละโว้ด้วย ในราวพุทธศตวรรษที่ 19 ปรากฏหลักฐานว่าเมืองลพบุรีน่าจะเป็นเมืองที่พระเจ้าอู่ทองเคยครองราชย์มาก่อนที่จะย้ายไปสถาปนาอาณาจักรอยุธยา และในสมัยกรุงศรีอยุธยานี้เองที่ลพบุรีเจริญรุ่งเรืองที่สุด เพราะสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (ครองราชย์ พ.ศ. 2199-2231) ได้สถาปนาลพบุรีเป็นราชธานีที่สอง หลังแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราชแล้ว ลพบุรีก็ขาดความสำคัญลงมากจนกระทั่งถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้โปรดสถาปนาเมืองลพบุรี

ตำนานเมือง

ลิงลพบุรี ที่มีจำนวนมากบริเวณพระปรางค์สามยอด ศาลพระกาฬ และอาคารบ้านเรือนที่อยู่ใกล้เคียง ลพบุรีจึงได้ชื่อว่าเป็นเมืองลิง

เมืองลพบุรีเป็นเมืองเก่ามาตั้งแต่สมัยละโว้ ได้มีตำนานที่กล่าวถึงไว้อยู่มาก และมีชื่อสถานที่ที่ตั้งตามตำนานด้วย

• เมืองลิง เล่ากันว่าจากเรื่อง รามเกียรติ์ สมัยที่พระรามไปรบกับทศกัณฐ์จนชนะแล้ว เนื่องจากการช่วยเหลือหลายครั้งของหนุมาน พระรามจึงคิดจะให้รางวัลกับหนุมาน จึงให้มาดูแลเมืองละโว้ธานี หนุมานก็นำทหารลิงมาด้วยจำนวนหนึ่ง จึงเป็นเหตุให้ที่ลพบุรีมีลิง ซึ่งอาจจะเป็นลูกหลานทหารของหนุมาน และนอกจากนี้ยังมีเรื่องเล่ากันอีกว่า ในสมัยก่อนลพบุรีมักถูกไฟไหม้ต่อกันเป็นแนวยาว ๆ เนื่องจากหนุมานได้เหาะมาตรวจเมืองของตนเอง แต่ด้วยความเร็วในการบินที่เร็วมาก และหางอันยาวของหนุมานก็ได้ลากที่พื้นจนเกิดไฟไหม้ดังกล่าว

• เรื่องของควายทรพี และทรพา ที่ลพบุรีจะมีภูเขาที่ชื่อว่าเขาทับควาย ซึ่งจะมีแร่เหล็กจำนวนมาก และแร่เหล็กนี้จะทำให้ดินเป็นสีออกแดงคล้ายกับเลือด จึงมีเรื่องเล่ากันมาว่า เมื่อก่อนมีฝูงควายฝูงใหญ่ที่อาศัยอยู่ หัวหน้าฝูงชื่อ ทรพา เป็นควายที่แข็งแรงมาก และควายในฝูงก็จะเป็นตัวเมียเท่านั้น ทรพาจะฆ่าลูกที่เป็นตัวผู้ทิ้งหมด เพื่อกันไม่ให้มาแย่งตำแหน่งหัวหน้าของตน จนมีแม่ควายตัวหนึ่งตกลูกเป็นตัวผู้ แต่กลัวว่าจะถูกฆ่าจึงนำลูกไปซ่อนไว้ และตั้งชื่อลูกว่า ทรพี ให้คล้ายกับชื่อพ่อ ลูกควายรู้ว่าทำไมแม่ต้องซ่อนตนไว้ จึงเกิดความแค้นพ่ออย่างมาก และพยายามวัดเท้าตนกับรอยเท้าของพ่อตลอดมา จนทรพีโตเป็นหนุ่ม พอได้วัดรอยเท้าแล้วเท่ากับพ่อ จึงออกไปท้าสู้กับพ่อ และด้วยความที่ยังหนุ่มกว่า เรี่ยวแรงมากกว่า จึงเอาชนะพ่อที่แก่ชราได้ และฆ่าพ่อตาย ต่อมาทรพีจึงเป็นหัวหน้าฝูงแทน

• เขาวงพระจันทร์ ดูจาก วัดเขาวงพระจันทร์

• ขันหมากเจ้ากรุงจีน มีพ่อค้าจีนชื่อ กงจีน หรือ เจ้ากรุงจีน เดินทางมาค้าขายโดยเรือสำเภา พ่อค้าคนนี้ร่ำรวยเป็นเศรษฐี และได้มาพบสาวงามชื่อนางนงประจันทร์ เกิดรักใคร่ขึ้น จึงมาสู่ขอกับพ่อของนาง ตอนที่ขบวนเรือขันหมากแล่นมาใกล้เมืองลพบุรี (ต่อมาสถานที่นั้นกลายเป็นคลองชื่อ คลองบางขันหมาก) เมื่อชายหนุ่มที่เป็นคนรักของนางนงประจันทร์ทราบเรื่อง ก็แปลงกายเป็นจรเข้ตัวใหญ่มากไปขวางขบวนเรือ และทำลายเรือขันหมาก ลูกเรือก็กระโดดน้ำหนี (บริเวณตรงนั้นปัจจุบันกลายเป็นภูเขาเตี้ย ๆ ชื่อเขาจีนโจน) มีลูกเรือบางส่วนขึ้นฝั่งได้ก็พากันมามองหาเรือและตามเก็บของที่ลอยน้ำมา (บริเวณนี้กลายเป็นภูเขาชื่อเขาจีนแล) ส่วนเรือสำเภาที่ล่มกลายเป็นภูเขาชื่อเขาตะเภา ข้าวของที่พ่อค้านำมาเป็นสินสอดมีผ้าแพรที่พับไว้อย่างดีซึ่งจมน้ำ ต่อมากลายเป็นภูเขามีลักษณะเป็นชั้น ๆ ชื่อเขาพับผ้า หรือเขาหนีบ ส่วนแก้วแหวนเงินทองงมาจมลงที่เดียวกันกลายเป็นภูเขาชื่อเขาแก้ว มีตะกร้าที่นำมาด้วยจมอยู่กลายเป็นภูเขาชื่อเขาตะกร้า และมีพวกขนมที่นำมารวมกองกันอยู่กลายเป็นภูเขาที่มีลักษณะคล้ายขนมเข่งขึ้นรา ชื่อเขาขนมบูด ส่วนนางนงประจันทร์ระหว่างรอขบวนขันหมากและเห็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเกิดตกใจตกลงไปในน้ำ นางจึงจมน้ำตายและกลายเป็นภูเขาชื่อเขานงประจันทร์ หรือเขานางพระจันทร์ (ต่อมาเรียกเพี้ยนไปเป็นเขาวงพระจันทร์ แต่เรื่องนี้เป็นคนละตำนานกับตำนานเขาวงพระจันทร์) สำหรับจรเข้หนุ่มเมื่อล่มเรือขันหมากแล้วเห็นคนรักตกน้ำพยายามจะว่ายไปช่วยแต่หมดแรงก่อนจึงจมน้ำตายกลายเป็นภูเขาชื่อเขาตะเข้ หรือเขาจรเข้

ภูมิศาสตร์

ที่ตั้งและอาณาเขต

ประตูเมืองลพบุรีจากเมืองเก่าสู่เมืองใหม่

จังหวัดลพบุรีตั้งอยู่ในภาคกลางของประเทศไทย ระหว่างเส้นรุ้งที่ 14 องศา 48 ลิปดาเหนือ และเส้นแวงที่ 100 องศา 25 ลิปดาตะวันออก อยู่ห่างจากกรุงเทพมหานครไปทางเหนือตามเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) ประมาณ 155 กิโลเมตร หรือทางรถไฟสายเหนือประมาณ 133 กิโลเมตร มีพื้นที่ 6,586.67 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 4,116,668 ไร่

จังหวัดลพบุรีมีพื้นที่ติดต่อกับจังหวัดต่าง ๆ 8 จังหวัดดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับจังหวัดเพชรบูรณ์
• ทิศตะวันออก ติดกับจังหวัดนครราชสีมาและจังหวัดชัยภูมิ
• ทิศใต้ ติดกับจังหวัดสระบุรี จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และจังหวัดอ่างทอง
• ทิศตะวันตก ติดกับจังหวัดนครสวรรค์และจังหวัดสิงห์บุรี

ภูมิประเทศ

จังหวัดลพบุรี มีพื้นที่อยู่ในลุ่มแม่น้ำ 3 ส่วน ดังนี้

• ลุ่มแม่น้ำชี
• ลุ่มแม่น้ำป่าสัก
• ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา

ภูมิประเทศของจังหวัดลพบุรี แบ่งออกเป็น 2 ส่วนใหญ่ ๆ คือ

• ที่ราบลุ่ม มีพื้นที่ 1,170 ตารางกิโลเมตร เป็นพื้นที่ของอำเภอท่าวุ้งทั้งหมด ตอนกลางและตะวันตกของอำเภอเมืองลพบุรี ตอนกลางและตะวันตกเฉียงใต้ของอำเภอโคกสำโรง และส่วนใหญ่ของอำเภอบ้านหมี่ พื้นที่ราบตอนกลางของอำเภอเมืองลพบุรี บริเวณหมู่บ้านสะพานอิฐและหมู่บ้านหินสองก้อนจะมีดินสีขาวที่สามารถนำมาทำดินสอพองได้ และดินสอพองของจังหวัดลพบุรีได้ชื่อว่าเป็นดินสอพองที่ดีที่สุดของเมืองไทย
• ที่ราบสลับเนินเขาและภูเขา มีเนื้อที่ 4,816.67 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ด้านตะวันออกของอำเภอเมืองลพบุรี ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของอำเภอบ้านหมี่บางส่วน ทิศตะวันตกเฉียงเหนือและตะวันออกของอำเภอโคกสำโรงและอำเภอท่าหลวง

มีแม่น้ำสำคัญไหลผ่าน คือ แม่น้ำป่าสัก โดยมีการสร้างเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์เพื่อกักเก็บน้ำ และเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจสำหรับชาวจังหวัดลพบุรี และจังหวัดใกล้เคียง รวมทั้งยังมี แม่น้ำลพบุรีผ่านทางฝั่งตะวันตกของจังหวัดด้วย รวมทั้งมีระบบคลองชลประทานที่เป็นประโยชน์ในทางเกษตรกรรมอีกด้วย

ภูมิอากาศ

สภาพโดยทั่วไปมีภูมิอากาศแบบร้อนชื้น อยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ และยังได้รับอิทธิพลจากพายุดีเปรสชันและพายุไต้ฝุ่นอีกด้วย โดยเฉพาะในช่วงเดือนสิงหาคมถึงเดือนกันยายน มีอุณหภูมิเฉลี่ย 28.3 องศาเซลเซียส มีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยปีละประมาณ 1,147.6 มิลลิเมตร สำหรับมีฤดูกาลต่าง ๆ มี 3 ฤดู คือ

• ฤดูร้อน ระหว่างเดือน มีนาคม-พฤษภาคม อากาศจะร้อน และแห้งแล้ง
• ฤดูฝน ระหว่างเดือนมิถุนายน-ตุลาคม อากาศจะชุ่มชื้นในเดือนกันยายน
• ฤดูหนาว ระหว่างเดือนพฤศจิกายน-กุมภาพันธ์ อากาศจะหนาวเย็นสลับกับอากาศร้อน

ทรัพยากรธรรมชาติ

ป้ายเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์

จังหวัดลพบุรีเคยปกคลุมด้วยป่าไม้ที่มีค่าทางเศรษฐกิจค่อนข้างสมบูรณ์ เป็นป่าดิบแล้งผืนใหญ่ในบริเวณลุ่มแม่น้ำป่าสัก ป่าเบญจพรรณ และป่าแดง หรือป่าเต็งรังในเขตเชิงเขา ทรัพยากรป่าไม้ในจังหวัดลพบุรีนับว่ามีสภาพเสื่อมโทรม และปริมาณน้อยเมื่อเทียบกับพื้นที่ของจังหวัด มีการสำรวจทรัพยากรป่าไม้โดยใช้ข้อมูลภาพถ่ายจากดาวเทียมปี พ.ศ. 2525 พบว่าสภาพป่าไม้มีเนื้อที่ร้อยละ 4.69 ของเนื้อที่จังหวัด ต่างกับภาพถ่ายเมื่อปี พ.ศ. 2504 ซึ่งมีเนื้อที่ป่าร้อยละ 33.95 จะเห็นว่าในช่วงเวลา 21 ปีที่ผ่านมา พื้นที่ป่าไม้ลดลงร้อยละ 29.26 และมีสภาพเป็นป่าที่ถูกทำลายใน 2528 จังหวัดลพบุรีมีเนื้อที่ป่าไม้ 174,375 ไร่ หรือประมาณร้อยละ 4.50 ของเนื้อที่จังหวัด และในปี 2540 มีการสำรวจพบว่าพื้นที่ป่าได้ถูกบุกรุกทำลายไป จนเหลือป่าที่สมบูรณ์เพียง 123,125 ไร่ หรือประมาณร้อยละ 3.18 ของพื้นที่จังหวัดจากการที่ป่าไม้ในจังหวัดมีสภาพลดลง กรมป่าไม้จึงได้อนุรักษ์ป่าที่ยังมีสภาพสมบูรณ์ไว้ ปัจจุบันมีป่าสงวนแห่งชาติอยู่ในพื้นที่จังหวัดลพบุรี 4 แห่ง รวมเนื้อที่ 1,110,108.25 ไร่ (1,776.17 ตารางกิโลเมตร) ซึ่งพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาสลับซับซ้อน ได้แก่ ป่าซับลังกา ป่าวังเพลิง ป่าชัยบาดาล และป่าเขาเพนียด

ป่าสงวนแห่งชาติในจังหวัดลพบุรี ได้แก่ ป่าสงวนแห่งชาติป่าซับลังกา มีพื้นที่ (248,987.50 ไร่), ป่าสงวนแห่งชาติป่าวังเพลิงม่วงค่อมลำนารายณ์ มีพื้นที่ 447,081.25 ไร่, ป่าสงวนแห่งชาติป่าชัยบาดาล มีพื้นที่ 396,562.50 ไร่, และป่าสงวนแห่งชาติป่าเขาเพนียด มีพื้นที่ 17,477 ไร่

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าในจังหวัดลพบุรี ได้แก่ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าซับลังกา และเขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาสมโภชน์

ในด้านทรัพยากรน้ำ จังหวัดลพบุรีนับเป็นอีกจังหวัดหนึ่งที่มีประสิทธิภาพด้านการจัดการมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา จากการที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชท่านทรงเป็นผู้สร้างเมืองลพบุรีและได้มีการนำท่อดินเผาสูบน้ำจาก "อ่างเก็บน้ำซับเหล็ก" มาใช้ในกิจการต่าง ๆ ภายในวังนารายณ์ราชนิเวศน์ และในปัจจุบันได้มีการพัฒนาและบริหารจัดการน้ำในเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์ที่มีการปล่อยน้ำไปสู่แหล่งการเกษตรและอุตสาหกรรม การอนุรักษ์น้ำของคลองชลประธาน แม่น้ำและคลองที่สำคัญ เช่น แม่น้ำลพบุรี แม่น้ำป่าสัก แม่น้ำบางขาม และคลองอนุศาสนนันท์

หน่วยการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

แผนที่อำเภอในจังหวัดลพบุรี

จังหวัดลพบุรีแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 11 อำเภอ, 124 ตำบล, 1,122 หมู่บ้าน

อำเภอเมืองลพบุรี อำเภอพัฒนานิคม อำเภอโคกสำโรง อำเภอชัยบาดาล อำเภอท่าวุ้ง อำเภอบ้านหมี่

อำเภอท่าหลวง อำเภอสระโบสถ์ อำเภอโคกเจริญ อำเภอลำสนธิ อำเภอหนองม่วง

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ในด้านการปกครองส่วนท้องถิ่นของจังหวัดลพบุรีประกอบด้วยองค์การบริหารส่วนจังหวัด 1 แห่ง คือ องค์การบริหารส่วนจังหวัดลพบุรี, เทศบาลเมือง 3 แห่ง ได้แก่ เทศบาลเมืองลพบุรี เทศบาลเมืองเขาสามยอด และเทศบาลเมืองบ้านหมี่, เทศบาลตำบล 19 แห่ง, และองค์การบริหารส่วนตำบล 103 แห่ง โดยรายชื่อเทศบาลจำแนกตามอำเภอในจังหวัดลพบุรี มีดังนี้

อำเภอเมืองลพบุรี เทศบาลเมืองลพบุรี เทศบาลเมืองเขาสามยอด เทศบาลตำบลโคกตูม เทศบาลตำบลเขาพระงาม เทศบาลตำบลท่าศาลา เทศบาลตำบลถนนใหญ่ เทศบาลตำบลกกโก อำเภอพัฒนานิคม เทศบาลตำบลแก่งเสือเต้น เทศบาลตำบลพัฒนานิคม เทศบาลตำบลดีลัง เทศบาลตำบลเขาพระยาเดินธง

อำเภอโคกสำโรง เทศบาลตำบลโคกสำโรง อำเภอชัยบาดาล เทศบาลตำบลลำนารายณ์ อำเภอท่าวุ้ง เทศบาลตำบลท่าวุ้ง เทศบาลตำบลท่าโขลง เทศบาลตำบลโคกสลุด เทศบาลตำบลโพตลาดแก้ว เทศบาลตำบลบางงา อำเภอบ้านหมี่ เทศบาลเมืองบ้านหมี่

อำเภอท่าหลวง เทศบาลตำบลบ้านท่าหลวง อำเภอสระโบสถ์ เทศบาลตำบลสระโบสถ์ อำเภอโคกเจริญ ไม่มีเทศบาล อำเภอลำสนธิ ไม่มีเทศบาล อำเภอหนองม่วง เทศบาลตำบลหนองม่วง

ประชากร

ประชากรในจังหวัดลพบุรีมีด้วยกันหลายกลุ่ม เช่น ไทยภาคกลาง ไทยพวน (เดิมเรียก ลาวพวน) และไทยเบิ้ง (หรือไทยเดิ้ง) ไทยอีสาน (พูดภาษาอีสาน) ไทยมอญ นอกจากนี้ยังมีชาวไทยเชื้อสายจีน และชาวไทยเชื้อสายอินเดียจำนวนไม่น้อยอีกด้วย

ประชากรของจังหวัดลพบุรีส่วนใหญ่เป็นชาวไทยเชื้อสายลาว แต่ปัจจุบันมีหลายกลุ่มที่มีความเป็นไทย ชาวไทยภาคกลางนั้นจะหนาแน่นแถบอำเภอเมืองใกล้รอยต่อระหว่างจังหวัดลพบุรี พระนครศรีอยุธยา และจังหวัดอ่างทอง รอบนอกเมืองลพบุรีส่วนใหญ่จะมีเชื้อสายลาวทุกอำเภอ ซึ่งแต่เดิมปรากฏว่ามีการใช้ภาษาลาวด้วย แต่ปัจจุบันหลายชุมชนในอำเภอเมืองมีแนวโน้มในการใช้ภาษาลาวลดลง และมีชนเชื้อสายจีนปะปนอยู่ทั่วไป นอกจากนี้ยังมีชนเชื้อสายลาวพวนส่วนใหญ่อยู่ในท้องที่อำเภอบ้านหมี่ มีบ้างในตำบลถนนใหญ่ และโคกกระเทียมในอำเภอเมือง ชนเชื้อสายมอญอาศัยอยู่ในเขตท้องที่ตำบลบางขันหมากส่วนล่าง (ส่วนบนส่วนใหญ่เป็นชาวไทย) อำเภอเมืองลพบุรี นอกจากนี้ยังมีชาวไทเบิ้ง ซึ่งเป็นชนกลุ่มเดียวกับชาวไทยโคราช ที่ส่วนใหญ่อาศัยในอำเภอพัฒนานิคม ส่วนชาวอีสานนั้นเข้ามาทางตะวันออกซึ่งติดกับจังหวัดนครราชสีมา กับจังหวัดชัยภูมิ และอาศัยทางโคกเจริญ ชัยบาดาล ฯลฯ ชาวไทยเชื้อสายปากีสถานและอินเดียก็อาศัยในอำเภอเมืองและชัยบาดาล ซึ่งชนเชื้อสายต่าง ๆ นี้ยังคงรักษาวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี ภาษาพูดที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง ลักษณะนิสัยต่าง ๆ จึงแตกต่างกัน แต่ก็สามารถปรับตัวให้เข้ากับประชากรส่วนใหญ่ได้ดี

จำนวนประชากรทั้งหมดของจังหวัดลพบุรี จากรายงานฉบับสมบูรณ์โครงการศึกษาแผนแม่บทเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมจังหวัดลพบุรี ช่วงปี พ.ศ. 2540-2550 มีประชากรนับถึงสิ้นเดือนตุลาคม พ.ศ. 2539 มีจำนวนทั้งสิ้น 787,768 คน แยกเป็นเพศชาย 410,775 คน เพศหญิง 376,993 คน ความหนาแน่นของประชากรเฉลี่ย 127 คนต่อตารางกิโลเมตร เนื่องจากจังหวัดลพบุรีเป็นเมืองยุทธศาสตร์การทหารจึงทำให้มีประชากรเพศชายมากกว่าเพศหญิงเล็กน้อย แนวโน้มจำนวนประชากรในช่วง 10 ปีข้างหน้า (พ.ศ. 2540-2550) คาดว่าในปี พ.ศ. 2550 ประชากรจังหวัดลพบุรีจะมีจำนวนทั้งสิ้นประมาณ 906,149 คน

ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกร ทำนา ทำไร่ข้าวโพด ข้าวฟ่าง อ้อยน้ำตาล ถั่วเขียว ถั่วเหลือง รายได้เฉลี่ยของประชากรในปี พ.ศ. 2537 คือ 34,301 บาทต่อคนต่อปี พ.ศ. 2540 จำนวน 47,335 บาทต่อคนต่อปี และคาดว่าในปี พ.ศ. 2550 จะเท่ากับ 76,446 บาทต่อคนต่อปี

เศรษฐกิจ

วงเวียนศรีสุริโยทัยหรือที่ชาวลพบุรีนิยมเรียกกันจนติดปากว่าวงเวียนสระแก้ว ซึ่งเป็นวงเวียนขนาดใหญ่สถาปัตยกรรมชิ้นนี้ถูกสร้างขึ้นใน ปีพุทธศักราช 2481 ในสมัยที่ จอมพล ป.พิบูลสงคราม ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี

จังหวัดลพบุรี เมืองที่มีความเป็นมาทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมมายาวนานกว่า 3,000 ปี นับแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ยุครุ่งเรืองสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เรื่อยมาจนถึงเมืองแห่งศูนย์กลางการทหารในยุคเปลี่ยนผ่านการปกครอง และในปัจจุบัน ด้วยศักยภาพจากภูมิศาสตร์อันเหมาะสมทำให้จังหวัดลพบุรี กำลังก้าวไปสู่ "เมืองแห่งพลังงานทดแทน"

ปัจจุบัน จังหวัดลพบุรีมีพื้นที่ประมาณ 6,199.753 ตารางกิโลเมตร แบ่งการปกครองออกเป็น 11 อำเภอ ในปี พ.ศ. 2557 มีประชากรประมาณ 758,627 คน และปี พ.ศ. 2555 มีผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด 86,602 ล้านบาท รายได้ต่อหัว 112,119 บาทต่อคนต่อปี โดยรายได้ส่วนใหญ่กว่าร้อยละ 50 มาจากภาคอุตสาหกรรม รองลงมาคือสาขาเกษตรกรรม และการท่องเที่ยว บริการ

ในบรรดา 4 จังหวัดกลุ่มภาคกลางตอนบน 2 ประกอบด้วย จังหวัดชัยนาท ลพบุรี สิงห์บุรี อ่างทอง ลพบุรีถือเป็นหัวขบวนทางเศรษฐกิจ และจัดอยู่ในเขตส่งเสริมการลงทุน เขต 3 ที่ได้รับสิทธิประโยชน์จากสำนักงานส่งเสริมการลงทุนสูงสุด ทำให้มีโรงงานอุตสาหกรรมถึง 776 แห่ง โดยส่วนใหญ่เป็นอุตสาหกรรมการเกษตร อาหาร และเครื่องจักรกล มีแรงงานในภาคอุตสาหกรรมกว่า 50,000 คน ซึ่งแรงงานในภาคอุตสาหกรรมสามารถสร้างมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัดได้ถึง 1 ล้านบาทต่อคนต่อปี

จังหวัดลพบุรีมีสินค้าหัตถกรรมมากมาย เช่น ปลาส้มฟัก ดินสอพอง (มีการทำไข่เค็มจากดินสอพองด้วย) ผลิตภัณฑ์จากดอกทานตะวัน ผ้ามัดหมี่ และผ้าขาวม้าลายไส้ปลาไหล เป็นต้น

วัฒนธรรม

ระบำลพบุรี

ระบำลพบุรี เป็นระบำโบราณคดีเพลงหนึ่ง เกิดขึ้นโดยเลียนแบบลักษณะท่าทางของเทวรูป ภาพเขียน ภาพแกะสลัก รูปปั้น รูปหล่อโลหะและภาพศิลาจำหลัก-ทับหลังประตู ตามโบราณสถาน ที่ขุดพบในสมัยลพบุรี ระหว่างพุทธศตวรรษที่ 16-19 ศิลปวัตถุโบราณประเภทนี้อยู่ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น ปราสาทหินพิมาย ในจังหวัดนครราชสีมา พระปรางค์สามยอดลพบุรี แล้วนำมากำหนดยุดสมัยตามความเก่าแก่ของโบราณสถานและโบราณวัตถุ แล้วมาสร้างเป็นระบำสมัยนั้นขึ้น ลีลาท่าทางของศิลปวัตถุเป็นภาพนิ่ง (ท่าตาย) เหมาะเป็นท่าเทวรูปมากกว่า เมื่ออาศัยหลักทางด้านนาฏศิลป์เข้ามาดัดแปลงเป็นท่ารำ ทำให้มีความอ่อนช้อย สวยงาม

ผู้ประดิษฐ์ท่ารำ คือ ครูลมุล ยมะคุปต์ ร่วมด้วยครูเฉลย ศุขะวณิช ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย กรมศิลปากร ผู้ประพันธ์ทำนองเพลง คือ ครูมนตรี ตราโมท

เพลง

บทเพลงที่เกี่ยวข้องกับจังหวัดลพบุรี เช่น "ลพบุรีแดนทองของไทย" "ความหนาวที่ลพบุรี" "เข็ดแล้วลพบุรี" เป็นต้น

เทศกาลงานประจำปี

• งานแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จัดขึ้นในช่วงประมาณเดือนกุมภาพันธ์ ของทุกปีเพื่อเป็นการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่มีต่อจังหวัดลพบุรี ณ พระนารายณ์ราชนิเวศน์
• เทศกาลทุ่งทานตะวันบาน ที่ลพบุรี ช่วงเวลาตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน - ธันวาคม
• งานเทศกาลลอยกระทง ย้อนยุคไปในสมัย จอมพล ป. พิบูลสงคราม จัด ณ วงเวียนสระแก้ว ลพบุรี
• งานเทศกาลกระท้อนหวานและของดีเมืองลพบุรี ช่วงเดือน มิถุนายน - กรกฎาคม เพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ ผลผลิตกระท้อนของอำเภอเมืองลพบุรี
• เทศกาลโต๊ะจีนลิง เป็นหนึ่งใน 10 เทศกาลแปลกที่สุดในโลก งานเลี้ยงโต๊ะจีนลิง จัดขึ้นทุกวันอาทิตย์ สัปดาห์สุดท้ายของเดือนพฤศจิกายน ณ บริเวณศาลพระกาฬ และพระปรางค์สามยอด ได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวชาวไทยและชาวต่างชาติ รวมไปถึงสื่อต่าง ๆ ทั้งในและต่างประเทศอีกด้วย
• เทศกาลกินเจลพบุรี
• งานฤดูหนาวลพบุรี จัดระหว่างเดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนธันวาคม ของทุกปี ณ สนามโรงเรียนพิบูลวิทยาลัย
• งานกาชาดลพบุรี
• เทศกาลงานแสดงไม้ดอกไม้ประดับจังหวัดลพบุรี ในเดือนตุลาคมของทุกปี
• ประเพณีชักพระศรีอาริย์ 14 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปี
• ประเพณีกำฟ้า ตรงกับวันขึ้น 2 ค่ำ เดือน 3

การขนส่ง

ทางถนน

ทางหลวงแผ่นดินในจังหวัดลพบุรีมีดังนี้

ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 21 (ถนนคชเสนีย์) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 205 (ถนนสุรนารายณ์) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 311 (ถนนนารายณ์มหาราช, ถนนลพบุรี–ชัยนาท) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 366 (ถนนเลี่ยงเมืองลพบุรี) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2089 (สายมวกเหล็ก–ลำนารายณ์) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2129 (ทางเข้าลำนารายณ์) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2256 (สายถนนโค้ง–กุดม่วง) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2321 (สายบ้านใหม่สามัคคี–สระโบสถ์)

ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3015 (สายสถานีรถไฟท่าแค-รพ.อานันทมหิดล) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3016 (สายค่ายเอราวัณ-สถานีรถไฟป่าหวาย) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3017 (สายสามแยกนิคม–วังม่วง) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3019 (สายสถานีรถไฟโคกกะเทียม-สามแยกโคกกะเทียม) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3024 (สายถนนพหลโยธิน-ถนนเทศบาล อำเภอบ้านหมี่ ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3027 (สายท่าวุ้ง–บ้านเบิก อำเภอไชโย) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3196 (สายดงพลับ อำเภอตาคลี – เจ้าปลุก อำเภอมหาราช) ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3562 (สายลพบุรี–ป่าหวาย) บ้านป่าหวาย–วงเวียนพลร่ม–วงเวียนสระแก้ว–สี่แยกสะพาน 7

ระยะทางจากอำเภอเมืองลพบุรีไปยังอำเภอต่าง ๆ อำเภอท่าวุ้ง ระยะทาง 15 กิโลเมตร อำเภอบ้านหมี่ ระยะทาง 32 กิโลเมตร อำเภอโคกสำโรง ระยะทาง 35 กิโลเมตร อำเภอพัฒนานิคม ระยะทาง 51 กิโลเมตร อำเภอหนองม่วง ระยะทาง 54 กิโลเมตร อำเภอสระโบสถ์ ระยะทาง 65 กิโลเมตร อำเภอโคกเจริญ ระยะทาง 77 กิโลเมตร อำเภอท่าหลวง ระยะทาง 83 กิโลเมตร อำเภอชัยบาดาล ระยะทาง 97 กิโลเมตร อำเภอลำสนธิ ระยะทาง 120 กิโลเมตร

ระยะทางจากจังหวัดลพบุรีไปยังจังหวัดใกล้เคียง กรุงเทพมหานคร ระยะทาง 153 กิโลเมตร จังหวัดสิงห์บุรี ระยะทาง 33 กิโลเมตร จังหวัดอ่างทอง ระยะทาง 45 กิโลเมตร จังหวัดสระบุรี ระยะทาง 46 กิโลเมตร จังหวัดชัยนาท ระยะทาง 86 กิโลเมตร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ระยะทาง 91 กิโลเมตร จังหวัดนครสวรรค์ ระยะทาง 129 กิโลเมตร จังหวัดนครราชสีมา ระยะทาง 195 กิโลเมตร จังหวัดชัยภูมิ ระยะทาง 230 กิโลเมตร จังหวัดเพชรบูรณ์ ระยะทาง 236 กิโลเมตร

ทางราง

สถานีรถไฟลพบุรี

มีทางรถไฟที่ผ่านจังหวัดลพบุรีจำนวนสองสาย สายแรกคือทางรถไฟสายเหนือ (กรุงเทพมหานคร–เชียงใหม่) โดยผ่านสถานีรถไฟและที่หยุดรถไฟตามเส้นทางเที่ยวขึ้น ได้แก่ สถานีรถไฟบ้านป่าหวาย, สถานีรถไฟลพบุรี, สถานีรถไฟท่าแค, สถานีรถไฟโคกกระเทียม, สถานีรถไฟหนองเต่า, สถานีรถไฟหนองทรายขาว, สถานีรถไฟบ้านหมี่, สถานีรถไฟห้วยแก้วและที่หยุดรถไฟไผ่ใหญ่ สายที่สองคือทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ (ช่วง ชุมทางแก่งคอย–ชุมทางบัวใหญ่) โดยผ่านสถานีรถไฟและที่หยุดรถไฟตามเส้นทางเที่ยวขึ้น ได้แก่ สถานีรถไฟแก่งเสือเต้น, ที่หยุดรถไฟเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์, ที่หยุดรถไฟบ้านหนองบัว, สถานีรถไฟโคกสลุง, สถานีรถไฟสุรนารายณ์, ที่หยุดรถไฟโรงเรียนอัสสัมชัญคอนแวนต์, ที่หยุดรถไฟเขายายกะตา, ที่หยุดรถไฟตลาดลำนารายณ์, สถานีรถไฟลำนารายณ์, ที่หยุดรถไฟบ้านเกาะรัง, สถานีรถไฟแผ่นดินทอง, ที่หยุดรถไฟบ้านจงโกและสถานีรถไฟโคกคลี

ปัจจุบันมีโครงการก่อสร้างรถไฟทางคู่ ช่วงลพบุรี–ปากน้ำโพ สำหรับจังหวัดลพบุรีนั้นมีการก่อสร้างเส้นทางรถไฟใหม่เป็นเส้นทางรถไฟเลี่ยงเมืองลพบุรี ช่วง บ้านกลับ–โคกกระเทียม ระยะทาง 29 กม. และทางคู่ช่วง ท่าแค–ไผ่ใหญ่ โดยโครงการคาดว่าจะเสร็จในปี พ.ศ. 2566

ในอดีตจังหวัดลพบุรีเคยมีระบบรถราง เส้นทางช่วง ท่าโพธิ์–เอราวัณ โดยเปิดให้บริการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2498–2505

ทางอากาศ

จังหวัดลพบุรีไม่มีท่าอากาศยานเชิงพาณิชย์ให้บริการ แต่มีท่าอากาศยานที่อยู่ในสังกัดของกองทัพบก และกองทัพอากาศ

• สนามบินโคกกระเทียม หรือ ฐานทัพอากาศโคกกะเทียม กองบิน 2 กองพลบินที่ 1 กองบัญชาการยุทธทางอากาศ สังกัด กองทัพอากาศ
• สนามบินทหารอากาศ ตั้งอยู่ที่ อำเภอท่าหลวง
• สนามบินทหารอากาศ ตั้งอยู่ที่ อำเภอท่าวุ้ง
• สนามบินสระพรานนาค โรงเรียนการบิน ศูนย์การบินทหารบก ค่ายสมเด็จพระศรีนครินทรา สังกัด กองทัพบก
• สนามบิน ค่ายวชิราลงกรณ์ สังกัด กองทัพบก
• สนามบินบ้านหมี่ ตำบลดอนดึง อำเภอบ้านหมี่ ภายใต้การกำกับ ดูแลของมูลนิธิอนุรักษ์และพัฒนาอากาศยานไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์
• สนามบินฝึกใช้อาวุธทางอากาศ สังกัด กองทัพอากาศ
• สนามบินโคกสลุง

การทหาร

การทดสอบปืนใหญ่ภายในศูนย์การทหารปืนใหญ่

ปัจจุบัน ลพบุรีเป็นเมืองยุทธศาสตร์การทหารของไทย (Lopburi : The Military Strategic City of Thailand) เป็นที่ตั้งของกองกำลังทั้งทหารบกและทหารอากาศหลายหน่วย เป็นศูนย์กลางทางด้านการทหาร กองกำลังทางการรบ ซึ่งจังหวัดลพบุรีนั้นมีภูมิประเทศที่เหมาะสม คืออยู่บริเวณจุดกึ่งกลางของประเทศ จึงทำให้เป็นศูนย์กลางทางด้านการทหารซึ่งสามารถที่กระจายหรือแจกจ่ายกำลังพล อาวุธยุทธโทปกรณ์ ไปยังภูมิภาคต่าง ๆ ได้อย่างสะดวกและรวดเร็ว ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ลพบุรีได้รับการทำนุบำรุงอีกครั้งสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี และนอกจากนั้นได้มีการวางผังเมืองใหม่และตั้งหน่วยทหารขึ้นมาในเมืองลพบุรี ซึ่งมีหน่วยทหารที่สำคัญ ได้แก่ ศูนย์การทหารปืนใหญ่, ศูนย์การบินทหารบก, หน่วยบัญชาการสงครามพิเศษ, ศูนย์อำนวยการสร้างอาวุธ ศูนย์การอุตสาหกรรมป้องกันประเทศและพลังงานทหาร, หน่วยรบพิเศษ เป็นต้น ดังนั้นเมืองลพบุรีจึงได้ชื่อว่าเป็นเมืองทหารเพราะมีหน่วยทหารที่สำคัญตั้งอยู่ถึง 11 หน่วย ลพบุรีในปัจจุบันจึงเป็นเมืองเศรษฐกิจ เมืองท่องเที่ยว ศูนย์การศึกษาของภาคกลางตอนบน และยังเป็นเมืองทหารอีกด้วย

จังหวัดลพบุรี เป็นเมืองยุทธศาสตร์ที่สำคัญของประเทศมาตั้งแต่สมัยโบราณ ดังนั้นจึงถูกเลือกให้เป็นที่มั่นแห่งที่ 2 ของประเทศมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา การพัฒนาด้านการทหารของจังหวัดลพบุรี ปรากฏว่าเด่นชัดในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ชื่อจริงคือ แปลก พิบูลสงคราม ตอนที่ท่านดำรงตำแหน่งเป็นนายกรัฐมนตรีทำให้กิจการด้านการทหารของลพบุรีมีความสำคัญมากเป็นอันดับ 2 รองจากกรุงเทพมหานคร ในยุคหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบอบประชาธิปไตย ราว พ.ศ. 2480 จอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้พัฒนาเมืองลพบุรี ให้เป็นศูนย์กลางทางการทหาร และมีการวางผังเมืองใหม่ โดยแยกชุมชนและสถานที่ราชการออกจากเมืองเก่า ทำให้ดูสง่างามกว่าเดิมและได้สร้างสิ่งก่อสร้างศิลปะแบบอาร์ตเดโก ขึ้นหลายแห่ง เช่น ตึกชาโต้ ตึกเอราวัณ โรงภาพยนตร์ ทหารบก เป็นต้น ลพบุรีจึงเป็นเมืองเล็ก ๆ เมืองหนึ่ง ที่อุดมด้วยคุณค่าทางประวัติศาสตร์ชาติไทยและมีความเป็นอมตะนคร ไม่หายไปจากความทรงจำของทุกยุคทุกสมัย และมีการวางผังเมืองใหม่ โดยย้ายศาลากลางจังหวัดจากบริเวณพระนารายณ์ราชนิเวศน์มายังสถานที่ตั้งในปัจจุบัน นอกจากได้ชื่อว่าเป็นเมืองทหาร ซึ่งมีทหารบกหลายเหล่าได้แก่ เหล่าทหารราบ เหล่าปืนใหญ่ หน่วยรบพิเศษ และทหารอากาศ ได้แก่ กองบิน 2 และสนามฝึกซ้อมใช้อาวุธม่วงค่อมแล้ว นอกจากนี้ลพบุรียังมีสนามบินของกองทัพบกและกองทัพอากาศอยู่หลายที่ ลพบุรียังชื่อได้ว่าเป็นศูนย์กลางการบินเฮลิคอปเตอร์ของไทยอีกด้วย เพราะศูนย์กลางการบินเฮลิคอปเตอร์ทั้งทหารบกและทหารอากาศ ต่างตั้งอยู่ในจังหวัดลพบุรี

ดัชนีความก้าวหน้าของคน ปี 2562

ด้านสุขภาพ	ด้านการศึกษา	ด้านชีวิตการทำงาน	ด้านรายได้
25	24	46	36
ด้านที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อม	ด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน	ด้านการคมนาคมและการสื่อสาร	ด้านการมีส่วนร่วม
38	44	56	61
จังหวัดลพบุรีมีค่าดัชนีความก้าวหน้าของคนที่ 0.6143 จัดอยู่ในอันดับที่ 38 จาก 77

ตั้งแต่ปี 2546 โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (หรือ ยูเอนดีพี) ในประเทศไทยได้ติดตามความก้าวหน้าในการพัฒนามนุษย์ในระดับจังหวัดโดยใช้ (หรือ เอชเอไอ) ดัชนีรวมที่ครอบคลุมขอบเขตสำคัญทั้งหมดแปดด้านของการพัฒนามนุษย์ ต่อมา สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เข้ามาทำหน้าที่นี้แทนตั้งแต่ปี 2560

อันดับ	ตัวชี้วัด
1 - 15	"สูง"
16 - 30	"ค่อนข้างสูง"
31 - 45	"ทั่วไป"
45 - 60	"ค่อนข้างต่ำ"
61 - 77	"ต่ำ"

อ้างอิง

1. ศูนย์สารสนเทศเพื่อการบริหารและงานปกครอง. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ข้อมูลการปกครอง." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://www.dopa.go.th/padmic/jungwad76/jungwad76.htm 2016-03-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน [ม.ป.ป.]. สืบค้น 18 เมษายน 2553.
2. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2566." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/pk/pk_66.pdf 2566. สืบค้น 12 มีนาคม 2567.
3. https://www.ryt9.com/s/cabt/3139995
4. "รถไฟทางคู่ "ลพบุรี-ปากน้ำโพ" คืบ 40.06% เร่งระบบอาณัติสัญญาณ เสร็จปี 66". Manager Online. สืบค้นเมื่อ 8 มิถุนายน 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
5. รายงานดัชนีความก้าวหน้าของคน ประจำปี 2562 (PDF) (Report). สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. 15 มกราคม 2563. pp. ภาคผนวก 1 หน้า 60. ISBN . สืบค้นเมื่อ 24 มิถุนายน 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |access-date= ((help))

ดูเพิ่ม

• รายชื่อโรงเรียนในจังหวัดลพบุรี
• รายชื่อวัดในจังหวัดลพบุรี
• สโมสรฟุตบอลลพบุรี ซิตี้
• อาณาจักรละโว้
• อำเภอเมืองลพบุรี
• รายชื่อสถานที่ท่องเที่ยวในจังหวัดลพบุรี
• (รายชื่อห้างสรรพสินค้าในจังหวัดลพบุรี)

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิคำคมมีคำคมเกี่ยวกับ จังหวัดลพบุรี

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ จังหวัดลพบุรี

• มหาวิทยาลัยราชภัฏเทพสตรี 2008-01-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เว็บไซต์อย่างเป็นทางการของจังหวัด 2016-04-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เว็บไซต์ขององค์การบริหารส่วนจังหวัด 2007-08-23 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เว็บไซต์ของเทศบาลเมืองลพบุรี
• เว็บไซต์สังคมออนไลน์ของคนจังหวัดลพบุรี 2021-12-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

14°48′N 100°37′E / 14.8°N 100.62°E / 14.8; 100.62

• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ จังหวัดลพบุรี
  • แผนที่ จาก มัลติแมป โกลบอลไกด์ หรือ กูเกิลแผนที่
  • ภาพถ่ายทางอากาศ จาก เทอร์ราเซิร์ฟเวอร์
  • ภาพถ่ายดาวเทียม จาก วิกิแมเปีย