พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลดาวัลย์ กรมหมื่นภูมินทรภักดี

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าลดาวัลย์ เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 15 ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และเจ้าจอมมารดาเอมน้อย ประสูติเมื่อวันพุธ แรม 10 ค่ำ เดือนยี่ ตรงกับวันที่ 24 มกราคม พ.ศ. 2358

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 3 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	24 มกราคม พ.ศ. 2359
สิ้นพระชนม์	27 มิถุนายน พ.ศ. 2417 (58 ปี)
หม่อม	คุณหญิงพลับ เจ้าจอมมารดาจีน หม่อมมาลัย หม่อมหรั่ง หม่อมสาด หม่อมทรัพย์
พระบุตร	41 พระองค์
ราชสกุล	ลดาวัลย์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาเอมน้อย ในรัชกาลที่ 3

พระองค์ทรงรับราชการกำกับกรมช่างสิบหมู่ ทรงเป็นผู้กำกับการก่อสร้างพระพุทธไสยาส วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหารพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็นกรมหมื่นภูมินทรภักดี

เมื่อทรงพระชราภาพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี ประชวรดวงพระเนตรเป็นต้อ ทอดพระเนตรไม่เห็น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้ติดต่อแพทย์ชาวดัตช์เข้ามาผ่าตัดพระเนตรจนหายเป็นปกติ พร้อมกับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์มหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค) ซึ่งป่วยเป็นต้อเช่นกัน

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 5 เมื่อวันเสาร์ ขึ้น 14 ค่ำ เดือน 8 บูรพาษาฒ ปีจอ ตรงกับวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2417

พระโอรส-พระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี ทรงเป็นต้น (รัชกาลที่ 6 โปรดเกล้าฯ พระราชทานนามสกุลแก่หม่อมเจ้าเพิ่ม พระโอรสลำดับที่ 24 ในพระองค์เจ้าลดาวัลย์ เมื่อ พ.ศ. 2458)

• คุณหญิงพลับ ธิดาของพระพงษ์นรินทร์ (อดีตสมเด็จเจ้าฟ้าทัศพงศ์ พระราชโอรสในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี)
  • หม่อมเจ้าสารภี ลดาวัลย์
  • หม่อมเจ้าชาย ลดาวัลย์
  • หม่อมเจ้าเผือก ลดาวัลย์
• เจ้าจอมมารดาจีน มีพระธิดา 3 พระองค์ และได้ถวายพระองค์เป็นพระอรรคชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
  • หม่อมเจ้าบัว ลดาวัลย์ มีอิสริยยศสุดท้ายเป็น "พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา"
  • หม่อมเจ้าปิ๋ว ลดาวัลย์ มีอิสริยยศสุดท้ายเป็น "พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคนารีรัตน์" สิ้นพระชนม์เมื่อ พ.ศ. 2430
  • หม่อมเจ้าสาย ลดาวัลย์ มีอิสริยยศเป็น "พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์" ได้รับอิสสริยยศสุดท้ายเป็น พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา" ในรัชกาลที่ 7
• หม่อมหรั่ง
  • หม่อมเจ้ากระจ่าง ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2385) อุปสมบทเป็นพระภิกษุ และได้รับสถาปนาเป็น "พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร" เป็นเจ้าอาวาสวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหารพระองค์แรก และได้รับเลื่อนสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระราชาคณะที่ "สมเด็จพระพุฒาจารย์" กระทั่งสิ้นพระชนม์
• หม่อมมาลัย
  • หม่อมเจ้าพร้อม ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2412) อุปสมบทเป็นพระภิกษุ และได้รับเลื่อนสมณศักดิ์เป็นลำดับ จนสุดท้ายเป็นพระราชาคณะชั้นธรรมที่หม่อมเจ้าพระศรีสุคตคัตยานุวัตร เป็นเจ้าอาวาสองค์ที่ 4 ของวัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร และเป็นนายกสภามหามกุฏราชวิทยาลัย และได้ลาสิกขาบทในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2441
• หม่อมสาด
  • หม่อมเจ้าปาน ลดาวัลย์ บิดาของ หม่อมราชวงศ์มานพ ลดาวัลย์
  • หม่อมเจ้าเพิ่ม ลดาวัลย์ บิดาของเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ในรัชกาลที่ 5
• หม่อมทรัพย์
  • หม่อมเจ้าสารภี ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2399 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2473)

พระโอรส-พระธิดา เรียงตามพระประสูติกาล

1. หม่อมเจ้าหญิงใหญ่ ลดาวัลย์ (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2452 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2455)
2. หม่อมเจ้าหญิงประภา ลดาวัลย์ (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 7 สิงหาคม พ.ศ. 2439 พระราชทานเพลิง ณ วัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2440)
3. หม่อมเจ้าชายกระจ่าง ลดาวัลย์ ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ ในภายหลังทรงได้เป็นพระราชาคณะ สถิต ณ วัดราชบพิธ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ทรงได้รับสถาปนาขึ้นเป็นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร (ประสูติเมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2385 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 28 ธันวาคม พ.ศ. 2444)
4. หม่อมเจ้าหญิงถนอม ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2386 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2425 พระราชทานเพลิงเมื่อวันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2427)
5. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติ พ.ศ. 2387)
6. หม่อมเจ้าหญิงอ่าง ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2387 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2389)
7. หม่อมเจ้าชายด้วง ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2388 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2390)
8. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติ พ.ศ. 2389)
9. หม่อมเจ้าหญิงบัว ลดาวัลย์ ทรงรับราชการฝ่ายในเป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตำแหน่งพระอรรคชายา โดยรัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาขึ้นเป็นพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา (ประสูติเมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2390 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 15 ตุลาคม พ.ศ. 2444)
10. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม
11. หม่อมเจ้าหญิงพิศวง ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2392 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 6 กันยายน พ.ศ. 2470 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 16 สิงหาคม พ.ศ. 2475) ประสูติแต่หม่อมทรัพย์ ลดาวัลย์ ณ อยุธยา
12. หม่อมเจ้าชายฉาย ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2392 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2427) บิดาของเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์เฉียด ในรัชกาลที่ 5
13. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติ พ.ศ. 2493)
14. หม่อมเจ้าชายปั๋ง ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2396 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2400)
15. หม่อมเจ้าหญิงนวลจันทร์ ลดาวัลย์
16. หม่อมเจ้าหญิงทับทิม ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2397 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2465 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ)
17. หม่อมเจ้าหญิงปิ๋ว ลดาวัลย์ ทรงรับราชการฝ่ายในเป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตำแหน่งพระอรรคชายา โดยรัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาขึ้นเป็นพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ (ประสูติเมื่อวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2397 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2430 พระราชทานเพลิง ณ พระเมรุท้องสนามหลวง)
18. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติ พ.ศ. 2397)
19. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติ พ.ศ. 2398 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2400)
20. หม่อมเจ้าหญิงสารภี ลดาวัลย์ ว.ป.ร.3 (ประสูติ พ.ศ. 2399 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 16 สิงหาคม พ.ศ. 2475)
21. หม่อมเจ้าชายปาน ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนตุลาคม พ.ศ. 2399 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2433)
22. หม่อมเจ้าหญิงพลบ ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนมกราคม พ.ศ. 2400 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2429)
23. หม่อมเจ้าหญิงเนื่อง ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2401 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2425)
24. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติเมื่อวันที่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2401)
25. หม่อมเจ้าชายชาย ลดาวัลย์ (ประสูติ พ.ศ. 2401 และสิ้นชีพิตักษัยในปีที่ประสูติ)
26. หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติเมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2402)
27. หม่อมเจ้าชายทั่ง ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนมีนาคม พ.ศ. 2402 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2428)
28. หม่อมเจ้าเพิ่ม ลดาวัลย์ (ประสูติเมื่อวันที่ 24 มกราคม พ.ศ 2402 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2478) ประสูติแด่หม่อมสาด ลดาวัลย์ ณ อยุธยา ทรงสมรสกับหม่อมช้อย ลดาวัลย์ ณ อยุธยา,หม่อมห่วง ลดาวัลย์ ณ อยุธยา,หม่อมคลี่ ลดาวัลย์ ณ อยุธยาและหม่อมหวาน ลดาวัลย์ ณ อยุธยา โดยทรงมีโอรสและธิดาหลายคน เช่น เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ในรัชกาลที่ 5 ผู้รับราชการฝ่ายในเป็นเจ้าจอมพระสนมเอกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
29. หม่อมเจ้าหญิงพิน ลดาวัลย์ หรือ หม่อมเจ้าหญิงยุพิน (ประสูติเดือนพฤษภาคม 2403 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2424 พระราชทานเพลิง พ.ศ. 2427)
30. หม่อมเจ้าชายขาว ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนเมษายน พ.ศ. 2405 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2438 พระราชทานเพลิง ณ วัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2440)
31. หม่อมเจ้าหญิงสาย ลดาวัลย์ ทรงรับราชกาลฝ่ายในเป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตำแหน่งพระอรรคชายา โดยรัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาขึ้นเป็น พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ และต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงสถาปนาขึ้นเป็นพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา (ประสูติเมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2406 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 24 เมษายน พ.ศ. 2472 พระราชทานเพลิง ณ พระเมรุท้องสนามหลวง)
32. หม่อมเจ้าชายเมือง ลดาวัลย์ (พระราชทานเพลิงเมื่อวันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2427)
33. หม่อมเจ้าหญิงเผือก ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2408 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2435)
34. หม่อมเจ้าชายบุญรอด ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2409 สิ้นชีพิตักษัยในวันที่ประสูติ)
35. หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม (ประสูติเดือนกันยายน พ.ศ. 2410 สิ้นชีพิตักษัยในวันที่ประสูติ)
36. หม่อมเจ้าหญิงทองดี ลดาวัลย์ (ประสูติเดือนมีนาคม พ.ศ. 2410 สิ้นชีพิตักษัย พ.ศ. 2414)
37. หม่อมเจ้าพร้อม ลดาวัลย์ (ประสูติเมื่อวันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2412 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 28 มกราคม พ.ศ. 2498) ประสูติแต่หม่อมมาลัย ลดาวัลย์ ณ อยุธยา
38. หม่อมเจ้าหญิงเป๋า ลดาวัลย์
39. หม่อมเจ้าไม่แน่ชัดว่าเป็นพระโอรสหรือพระธิดา (ทรงตกโลหิตแท้ง)
40. หม่อมเจ้าหญิงปุ๋ย ลดาวัลย์

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• หม่อมเจ้าชายลดาวัลย์ (24 มกราคม พ.ศ. 2358 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367)
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าลดาวัลย์ (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - 2 เมษายน พ.ศ. 2394)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลดาวัลย์ ( 2 เมษายน พ.ศ. 2394 - พ.ศ. 2409)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี (พ.ศ. 2409 - 27 มิถุนายน พ.ศ. 2417)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี (15 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 - ปัจจุบัน)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2416 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี

16. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. พระอัครชายา (หยก)               4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   10. พระยานนทบุรีศรีมหาอุทยาน (บุญจัน)                       5. สมเด็จพระศรีสุลาลัย                             22. พระยาราชวังสัน (หวัง)               11. คุณหญิงเพ็ง นนทบุรีศรีมหาอุทยาน                       23. ท่านชู ราชวังสัน               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี                                         6. จางวางแสง                             3. เจ้าจอมมารดาเอมน้อย ในรัชกาลที่ 3                                   7. ท้าวมังสี (คุ้ม)

อ้างอิง

1. "ข่าวพระราชทานเพลิง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 6 (2): 12–13. 14 เมษายน พ.ศ. 2432. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
2. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-03-14. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
3. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2005-05-09. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
4. "สำเนาที่เก็บถาวร". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-10-26. สืบค้นเมื่อ 2009-10-26.
5. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-27. สืบค้นเมื่อ 2021-09-26.
6. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-03-14. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
7. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-27. สืบค้นเมื่อ 2021-09-26.
8. http://theyoung.net/tamneap_vip/49_queen/49_37.htm
9. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-27. สืบค้นเมื่อ 2021-08-18.
10. พระราชทานเพลิงศพ
11. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-26. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
12. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2005-10-30. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
13. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-05. สืบค้นเมื่อ 2006-08-20.
14. ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 
15. "แจ้งความมาแต่กรมพยาบาล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 6 (8): 72. 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2432. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))