เจ้าจอมมารดาจีน

เจ้าจอมมารดาจีน (21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2370 – 14 มิถุนายน พ.ศ. 2448)^[] เป็นหม่อมในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี เป็นพระชนนีของพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ และพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา ซึ่งทั้งหมดเป็นพระอรรคชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และยังเป็นขรัวยายของเจ้าฟ้า จึงได้รับเกียรติยศใช้คำนำหน้านามว่า เจ้าจอมมารดา เป็นกรณีพิเศษ

ท่าน เจ้าจอมมารดาจีน ท.จ.ว.
เกิด	จีน 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2370
เสียชีวิต	14 มิถุนายน พ.ศ. 2448 (78 ปี)
ชื่ออื่น	หม่อมจีน ลดาวัลย์ ณ อยุธยา
คู่สมรส	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี
บุตร	พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา

ประวัติ

ชีวิตตอนต้น

เจ้าจอมมารดาจีน มีบุรพชนเชื้อสายจีน สืบเชื้อสายมาถึงบิดาของท่านชื่อ "แส้" แต่ใช้แซ่อะไรไม่เป็นที่ทราบ กล่าวกันว่าเจ้าจอมมารดาจีนในวัยสาวนั้นเป็นหญิงงาม มีผิวขาวอมชมพู มีลักษณะใกล้เคียงกับพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา ซึ่งเป็นบุตรสาว แต่ท่านมีร่างเล็กกว่า เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ในรัชกาลที่ 5 อธิบายถึงรูปพรรณของเจ้าจอมมารดาจีนไว้ว่า "...พระวิมาดาเธอฯ มีพระรูปพระโฉมเหมือนท่านเจ้าจอมมารดาจีนพระมารดาของท่านซึ่งสวยมาก ข้าพเจ้าเห็นท่านเมื่อชรามีผิวหนังเหี่ยวย่นตกกระแล้ว แต่กระนั้นหน้าท่านก็ยังสวยจิ้มลิ้มพริ้มเพราอยู่นักหนา ผิวก็สวยขาวแดง แต่ร่างเล็ก พระวิมาดาเธอฯ ท่านจำเริญพระกายกว่าจึงทำให้มีสง่าขึ้น..."

ครอบครัว

เจ้าจอมมารดาจีนได้เข้าเป็นหม่อมห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว กับเจ้าจอมมารดาเอมน้อย ถือเป็นหม่อมชั้นใหญ่ จึงมีคำนำหน้านามว่า หม่อมจีน ตามธรรมเนียม ท่านมีพระธิดาสามพระองค์ ได้แก่

1. พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา พระนามเดิม หม่อมเจ้าบัว (28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2389 – 15 ตุลาคม พ.ศ. 2444) รับราชการเป็นพระอรรคชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชธิดาเพียงพระองค์เดียว คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าเยาวมาลย์นฤมล กรมขุนสวรรคโลกลักษณวดี
2. พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ พระนามเดิม หม่อมเจ้าปิ๋ว (26 มกราคม พ.ศ. 2397 – 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2430) รับราชการเป็นพระอรรคชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชธิดาเพียงพระองค์เดียว คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจันทราสรัทวาร กรมขุนพิจิตรเจษฎ์จันทร์
3. พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา พระนามเดิม หม่อมเจ้าสาย (4 กันยายน พ.ศ. 2406 – 24 มิถุนายน พ.ศ. 2472) รับราชการเป็นพระอรรคชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชโอรสและธิดา 4 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้านภาจรจำรัสศรี ภัทรวดีราชธิดา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามาลินีนภดารา ศิรินิภาพรรณวดี กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้านิภานภดล วิมลประภาวดี กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี

ด้วยความที่เจ้าจอมมารดาจีนเป็นพระชนนีของพระอรรคชายาทั้งสามพระองค์ และยังเป็นขรัวยายของเจ้าฟ้าอีกหกพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการ โปรดเกล้าฯ สถาปนาหม่อมจีน ขึ้นเป็น เจ้าจอมมารดาจีน เป็นกรณีพิเศษ และเป็นเจ้าจอมมารดาขรัวยายท่านที่สองของกรุงรัตนโกสินทร์ เพราะก่อนหน้านี้เคยมีการสถาปนาเจ้าจอมมารดางิ้ว พระราชชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ด้วยเหตุนี้เจ้าจอมมารดาจีนจึงอาศัยอยู่ร่วมกับพระอรรคชายา และหลาน ๆ ภายในพระบรมมหาราชวัง

ถึงแก่อสัญกรรม

เจ้าจอมมารดาจีน ถึงแก่อสัญกรรมด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2448 ที่วังสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ สิริอายุ 78 ปี ในการนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานโกศไม้สิบสอง ฉัตรเครื่องสูง 5 ชั้น จำนวน 12 คัน แวดล้อมเป็นเกียรติยศ และโปรดเกล้าฯ ให้มีพระสงฆ์สวดพระอภิธรรมประจำศพ วันละ 4 รูป และเครื่องประโคมศพ กลองชนะ 5 คู่ จ่าปี 1 และเลี้ยงพระเช้า 4 รูป เพล 4 รูป มีกำหนด 3 เดือน^[]

เกียรติยศ

บรรดาศักดิ์

• 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2370 – ไม่ทราบปี : จีน
• ไม่ทราบปี – ไม่ทราบปี : หม่อมจีน ในพระองค์เจ้าลดาวัลย์
• ไม่ทราบปี – 14 มิถุนายน พ.ศ. 2448 : เจ้าจอมมารดาจีน

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2443 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 4 (จ.ป.ร.4)

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-27. สืบค้นเมื่อ 2021-09-02.
2. สุจิตร ตุลยานนท์, พันโท (28 สิงหาคม 2565). "สำรวจ "สตรี" ที่ได้รับพระราชทานเกียรติยศเป็นพิเศษในสมัยรัชกาลที่ 1-8". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2566. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
3. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม, หน้า 162
4. ศรุตานุสรณ์, หน้า 140
5. ศรุตานุสรณ์, หน้า 142
6. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม, หน้า 167
7. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม, หน้า 161
8. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม, หน้า 155-157
9. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ จุลจอมเกล้า ฝ่ายน่า แลฝ่ายใน, เล่ม ๑๗, ตอน ๓๕, ๒๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๓, หน้า ๕๐๐

บรรณานุกรม

• สดับ ในรัชกาลที่ 5, เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์. ศรุตานุสรณ์. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพิมพ์, 2526. 176 หน้า.
• ส. พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์, 2554. 368 หน้า.