เจ้าฟ้าจีด

กรมขุนสุรินทรสงคราม (ไม่ปรากฏ – พ.ศ. 2309) มีพระนามเดิมว่า เจ้าฟ้าจีด หรือ เจ้าฟ้าจิตร^{: 339 : 34} หรือ เจ้าฟ้าจิต ประสูติแต่พระองค์เจ้าแก้ว^: 16 (พระราชพงศาวดารว่าเป็น พระองค์เจ้าดำ^{: 265 : 345}) พระราชโอรสของสมเด็จพระเพทราชาเป็นพระบิดา กับเจ้าฟ้าเทพ พระราชธิดาของสมเด็จพระที่นั่งท้ายสระเป็นพระมารดา เป็นพระราชนัดดาของสมเด็จพระเพทราชา^: 396 มีพระกนิษฐาชื่อเจ้าฟ้าสังวาลย์และเจ้าฟ้านิ่ม และเป็นพระญาติกับเจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง)

กรมขุนสุรินทรสงคราม
สิ้นพระชนม์	พ.ศ. 2309 เมืองพิษณุโลก อาณาจักรอยุธยา
พระราชบุตร	หม่อมเจ้าฉิม
ราชวงศ์	บ้านพลูหลวง
พระราชบิดา	พระองค์เจ้าแก้ว (หรือ พระองค์เจ้าดำ)
พระราชมารดา	เจ้าฟ้าเทพ

กรมขุนสุรินทรสงครามเสด็จลี้ภัยพร้อมพรรคพวกเข้ายึดเมืองพิษณุโลกก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองแล้วถูกเจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) จับถ่วงน้ำจนสิ้นพระชนม์ ณ เมืองพิษณุโลก^: 339

พระประวัติ

เมื่อปลายรัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ กรมขุนสุรินทรสงครามต้องโทษพระราชอาญาถูกจำอยู่ในกรุงศรีอยุธยา เจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) ได้ช่วยพาหนีออกจากที่คุมขัง^: 94

เมื่อ พ.ศ. 2309 รัชกาลสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์ก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง กรมขุนสุรินทรสงครามต้องโทษพระราชอาญาถูกจำคุกอยู่ในพระราชวังหลวงกรุงศรีอยุธยาได้เสด็จลี้ภัยไปยังเมืองพระพิษณุโลกโดยการช่วยเหลือของหลวงโกษา (ยัง) ในระหว่างที่เจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) กำลังติดศึกกับพม่าที่เมืองสุโขทัย กรมขุนสุรินทรสงครามกับพรรคพวกได้เข้ายึดเมืองพิษณุโลก กวาดเอาทรัพย์สินแล้วจึงจุดเพลิงเผาจวนเจ้าเมือง กวาดผู้คนแล้วจึงตั้งรักษาเมืองพิษณุโลกไว้^: 185

เจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) ทราบข่าวจากท่านผู้หญิงเชียงจึงเลิกทัพกลับมาปราบกรมขุนสุรินทรสงคราม เมื่อจับตัวได้จึงส่งตัวกรมขุนสุรินทรสงครามไปรับโทษในกรุงศรีอยุธยาแต่มีพม่าตั้งทัพที่บ้านกูบและที่เมืองนครสวรรค์จึงไม่สามารถไปยังกรุงศรีอยุธยาได้ เจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) จึงใช้อำนาจตามพระแสงราชศัตราอาญาสิทธิ์เพื่อสำเร็จโทษเชื้อพระวงศ์^: 70 โดยสั่งให้ทหารนำกรมขุนสุรินทรสงครามไปถ่วงน้ำที่เกยชัยบริเวณน้ำน่าน และน้ำยมจนสิ้นพระชนม์ พรรคพวกถูกประหารสิ้นโทษฐานก่อกบฏ ยกเว้นหม่อมเจ้าหญิงฉิมพระธิดาให้อยู่ในความปกครองของเจ้าเมืองพิษณุโลก^: 96 ใน จดหมายเหตุความทรงจำ ของกรมหลวงนรินทรเทวี ว่า "ไปตีพิษณุโลก ได้หม่อมฉิมลูกเจ้าฟ้าจิตร"^: 2 เมื่อคราวสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีไปตีชุมนุมเจ้าพระฝาง (เรือน) แต่ พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา กล่าวขัดแย้งว่า "...หม่อมเจ้าฉิมบุตรีเจ้าฟ้าจืดหนึ่ง เจ้าทั้งนี้ตกอยู่กับพระนายกอง ณ ค่ายโพธิ์สามต้น"^{: 306–307} เมื่อคราวสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีไปตีค่ายโพธิ์สามต้น

พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ฉบับตัวเขียน กล่าวว่า :-

ขณะนั้นจึ่งเชียงภรรยาเจ้าพญาพิศณุโลก หนีลงเรือน้อยกับพักพวกบ่าวไพร่ขึ้นไป ณะ เมืองโศกโขไทย แจ้งความแก่เจ้าพญาพิศณุโลกๆ ก็โกรธจึ่งเลิกทัพลงมาชุมพล ณะ หลังเมืองพิจิตร แล้วยกไปตั้งค่าย ณะ ท้ายเมืองพิศณุโลก ได้รบกับพวกจ้าวฟ้าจีดหลายเพลา จ้าวฟ้าจีดจึ่งแตกหนีออกจากเมืองตามไปจับตัวได้ จึ่งจำจ้าวฟ้าจีดใส่กรงลงเรือส่งลงมา ณะ กรุง มาถึงท้ายทุ่งสากเหล็กผู้คุมรู้ว่าทับพม่ามาตั้งอยู่ ณะ เมืองนครสวรรค์ จึ่งคุมจ้าวกลับขึ้นไป เจ้าพญาพิศณุโลกก็ให้เอาจ้าวฟ้าจีดถ่วงน้ำเสีย^: 345

พระโอรสธิดา

• หม่อมเจ้าฉิม (ต่อมาคือ เจ้าจอมฉิมในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี)^: 247

พระอิสริยยศ

• เจ้าฟ้าจีด
• กรมขุนสุรินทรสงคราม^{: 16 : 25} หรือ กรมขุนสิรินทรสงคราม

พงศาวลี

พงศาวลีของกรมขุนสุรินทรสงคราม

4. (=24.) สมเด็จพระเพทราชา                             9. ท้าวศรีสัจจา (พระนมเปรม)                       2. พระองค์เจ้าแก้ว                                   1. กรมขุนสุรินทรสงคราม                                         24. (=4.) สมเด็จพระเพทราชา               12. สมเด็จพระเจ้าสุริเยนทราธิบดี                       25. นางกุสาวดี               6. สมเด็จพระที่นั่งท้ายสระ                             13. สมเด็จพระพันวษา                       3. เจ้าฟ้าเทพ                                   7. กรมหลวงราชานุรักษ์

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. นิธิ เอียวศรีวงศ์. (2547). การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. (พิมพ์ครั้งที่ 7). กรุงเทพฯ: มติชน. 615 หน้า. ISBN  อ้างใน "บัญชีช้างหลวงปีวอกอัฐศก พ.ศ. ๒๓๑๙", ใน ประชุมพงศาวดาร เล่ม ๔๐ (ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๕ - ๖๖) พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี จดหมายเหตุรายวันทัพสมัยกรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ: คุรุสภาลาดพร้าว, 2512. 324 หน้า. หน้า 159.
2. กรมศิลปากร. (2511). เพลงยาวคารมเก่า. อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หลวงอรรถกมลยบุตยานุวัตร ป.ม., ท.ช. (สง่า กมลยะบุตร) ณ เมรุหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันพุธที่ ๑๖ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๑๑. กรุงเทพฯ: มงคลการพิมพ์. 146 หน้า.
3. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๘๒ เรื่อง พระราชพงศาวดารกรุงสยาม จากต้นฉบับของบริติชมิวเซียมกรุงลอนดอน. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2537. 423 หน้า. ISBN 
4. สายชล สัตยานุรักษ์ และนิธิ เอียวศรีวงศ์. (2546). พุทธศาสนากับแนวคิดทางการเมืองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๕๒). กรุงเทพฯ: มติชน. 295 หน้า. ISBN 
5. "ความแทรก "คำให้การ" เกี่ยวกับสมัยพระนครศรีอยุธยาตอนปลาย", คำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม เอกสารจากหอหลวง. (พิมพ์ครั้งที่ 2). นนทบุรี: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
6. "พระนามเจ้านายที่ได้เฉลิมอิสริยยศครั้งกรุงศรีอยุธยา (แผ่นดินพระเจ้าบรมโกศ)" ใน เรื่องเฉลิมพระยศเจ้านาย ฉะบับมีพระรูป. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์พระราชทานในงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าพ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร ณ พระเมรุท้องสนามหลวง ปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๗๖. พระนคร: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, 2476.
7. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จ ฯ กรมพระยา. (2505). พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงนิพนธ์ พระอธิบายประกอบ. พระนคร: โอเดียนสโตร์. 622 หน้า.
8. ศานติ ภักดีคำ (บก.), สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร (เผยแพร่). (2558). พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน. มูลนิธิ "ทุนพระพุทธยอดฟ้า" ในพระบรมราชูปถัมภ์ จัดพิมพ์โดยเสด็จพระราชกุศลในการพระราชทานเพลิงศพ พระธรรมปัญญาบดี (ถาวร ติสฺสานุกโร ป.ธ.๔) ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันอาทิตย์ที่ ๑๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๘. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง. 558 หน้า. ISBN 
9. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. (2534). ชุมนุมพระนิพนธ์ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. กรุงเทพฯ: บรรณกิจ. 425 หน้า.
10. ดำรงราชานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. (2463). "สงครามครั้งที่ ๒๔ คราวเสียกรุง ฯ ครั้งหลัง ปีกุญ พ.ศ. ๒๓๑๐", พงษาวดารเรื่องเรารบพม่า ครั้งกรุงศรีอยุทธยา. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์เปนตอนต้นของหนังสือเรื่องรบพม่าครั้งกรุงธนแลกรุงเทพ ฯ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนกำแพงเพชรอรรคโยธินทร์ โปรดให้พิมพ์ครั้งแรก ในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าจอมมารดาวาดรัชกาลที่ ๕ เมื่อปีวอก พ.ศ. ๒๔๖๓. พระนคร: โรงพิมพ์ไทย.
11. วิบูล วิจิตรวาทการ และสุดาพร (ช่วยบำรุง) เทศนะนาวิน (บก.). (2540, มกราคม). "หม่อมฉิมและหม่อมอุบล มเหสีคู่ของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี", ใน เรื่องสนุกในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์หมึกจีน. 248 หน้า.
12. เพลิง ภูผา. (2557). รัฐประหารยึดบัลลังก์กษัตริย์บนแผ่นดินอยุธยา. กรุงเทพฯ: เจ้าพระยา. 192 หน้า. ISBN 
13. กระทรวงมหาดไทย. (2509). "ข้อสังเกตในการพระราชทานพระแสงราชศัสตรา", ใน พระแสงราชศัสตรา. พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พลเอก มังกร พรหมโยธี ม.ป.ช.,ม.ว.ม.,ท.จ.ว. ณ เมรุหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส ๒๙ มิถุนายน ๒๕๐๙. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ส่วนท้องถิ่น กรมการปกครอง. 172 หน้า.
14. สุจิตต์ วงเทศ. (2551). ศิลปวัฒนธรรม, 29 (4-6).
15. โรม บุนนาค. (2558). รักหลังราชบัลลังก์พระเจ้าตากสิน ตัดแขน-ผ่าอกสนม ฐาน “แอบกินฝรั่ง”. เรื่องเก่า เล่าสนุก. ผู้จัดการออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 31 ตุลาคม 2566.
16. นรินทรเทวี, พระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวง และจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2501). จดหมายเหตุความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวี พิมพ์พร้อมกับฉบับเพิ่มเติม (พ.ศ. ๒๓๑๐ - ๒๓๘๑) และพระราชวิจารณ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลลอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (เฉพาะตอน พ.ศ. ๒๓๑๐ - ๒๓๖๓). พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนครสวรรค์ศักดิพินิต โปรดให้พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฏกุลินี ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๒๖ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๐๑. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์พระจันทร์. 37 หน้า.
17. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2505). พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา ภาค ๒. (พิมพ์ครั้งที่ 2). พระนคร: โอเดียนสโตร์.
18. ดนัย ไชยโยธา และบุญเทียม พลายชมภู. (2543). 53 พระมหากษัตริย์ไทย : ธ ครองใจไทยทั้งชาติ. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร์. 562 หน้า. ISBN 
19. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. (2513). อธิบายว่าด้วยยศเจ้า. ธนบุรี: เฉลิมชัยการพิมพ์. 86 หน้า.