โมเลก ลไฮเพอร เวเลนต อ งกฤษ hypervalent molecule หมายถ ง โมเลก ลท ประกอบด วยอะตอมของธาต หม หล กอย างน อย 1 อะตอมท ม อ เล

โมเลกุลไฮเพอร์เวเลนต์ (อังกฤษ: hypervalent molecule) หมายถึง โมเลกุลที่ประกอบด้วยอะตอมของธาตุหมู่หลักอย่างน้อย 1 อะตอมที่มีอิเล็กตรอนในชั้นเวเลนซ์มากกว่า 8 ตัวอย่างโมเลกุลไฮเพอร์เวเลนต์ ได้แก่ ฟอสฟอรัสเพนตะคลอไรด์ (PCl₅) ซัลเฟอร์เตตระฟลูออไรด์ (SF₄) ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ (SF₆) ซีนอนเตตระฟลูออไรด์ (XeF₄) เป็นต้น

ฟอสฟอรัสเพนตะคลอไรด์ ตัวอย่างหนึ่งของโมเลกุลไฮเพอร์เวเลนต์

นิยามและการเรียกชื่อ

ไฮเพอร์เวเลนซีตามนิยามของ IUPAC

สหภาพเคมีบริสุทธิ์และเคมีประยุกต์ระหว่างประเทศ (IUPAC) นิยามคำว่า ไฮเพอร์เวเลนซี (hypervalency) ว่าเป็น ความสามารถของอะตอมในโมเลกุลที่จะขยายชั้นเวเลนซ์ที่มีอยู่ไปมากกว่ากฎออกเตต สารประกอบไฮเพอร์เวเลนต์โดยทั่วไปจะเป็นสารประกอบของในคาบที่สองขึ้นไปในหมู่ 15-18 ของตารางธาตุ การอธิบายพันธะไฮเพอร์เวเลนต์จะพิจารณาการถ่ายโอนอิเล็กตรอนจากอะตอมกลางไปยังออร์บิทัลเชิงโมเลกุลที่ไม่สร้างพันธะ (non-bonding molecular orbitals) ของลิแกนด์ ซึ่งโดยปกติลิแกนด์จะเป็นธาตุที่มีอิเล็กโตรเนกาติวิตีสูง

คำว่า “โมเลกุลไฮเพอร์เวเลนต์” ถูกนิยามครั้งแรกโดย Jeremy I. Musher ในปี ค.ศ. 1969 ว่า หมายถึง โมเลกุลที่มีอะตอมกลางในหมู่ 15-18 ในตารางธาตุที่มีเวเลนซ์เป็นอย่างอื่นที่มากกว่าเวเลนซ์ต่ำที่สุด เช่น ธาตุหมู่ 15, 16, 17 และ 18 จะมีเวเลนซ์ำต่ำที่สุดเป็น 3, 2, 1 และ 0 ตามลำดับ

สัญกรณ์ N-X-L

การเรียกชื่อโดยใช้สัญกรณ์ N-X-L ถูกใช้ครั้งแรกในปี ค.ศ.1980 โดยที่:

N แทน จำนวนเวเลนซ์อิเล็กตรอน
X คือ สัญลักษณ์ธาตุอะตอมกลาง
L แทน จำนวนลิแกนด์รอบอะตอมกลาง เช่น

โมเลกุลตัวอย่าง	จำนวนเวเลนซ์อิเล็กตรอน	ธาตุอะตอมกลาง	จำนวนลิแกนด์	สัญกรณ์ N-X-L
PCl₅	10	P	5	10-P-5
ClF₃	10	Cl	3	10-Cl-3
XeF₄	12	Xe	4	12-Xe-4
XeF₆	16	Xe	6	16-Xe-6
IF₅	12	I	5	12-I-5

การเรียกชื่อตามกลุ่มสารประกอบ

นอกจากการใช้สัญกรณ์ N-X-L แล้ว ยังมีการเรียกชื่อโมเลกุลไฮเพอร์เวเลนต์ตามกลุ่มของสารประกอบ โดยกลุ่มที่ปรากฏบ่อยครั้ง เช่น

ไฮเพอร์เวเลนต์ไอโอไดด์ ได้แก่ สารประกอบพวก Dess-Martin เพอร์ไอโอเดน
เตตระ-, เพนตะ-, และเฮกซะโคออร์เดเนเตดฟอสฟอรัส, ซิลิคอน และ ซัลเฟอร์ เช่น PCl₅ PF₅ และ SF₆
สารประกอบของแก๊สมีสกุล
แฮโลเจนพอลิฟลูออไรด์

ไฮเพอร์เวเลนต์ไอโอไดด์	เฮกซะโคออร์เดเนเตดซัลเฟอร์	สารประกอบของแก๊สมีสกุล	แฮโลเจนพอลิฟลูออไรด์

Dess-Martin เพอร์ไอโอเดน	ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์	ซีนอนเตตระฟลูออไรด์	ไอโอดีนเพนตะฟลูออไรด์

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

A. D. McNaught; A. Wilkinson, บ.ก. (1997). IUPAC. Compendium of Chemical Terminology. XML on-line corrected version: http://goldbook.iupac.org (2006-) created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins (2nd the "Gold Book" ed.). Oxford: Blackwell Scientific Publications. ISBN . {{}}: แหล่งข้อมูลอื่นใน |others= ((help))
Musher, J.I. (1969). "The Chemistry of Hypervalent Molecules". Angewandte Chemie International Edition. 8 (1): 54–68. doi:10.1002/anie.196900541.
Perkins, C. W.; Martin, J. C.; Arduengo, A. J.; Lau, W.; Alegria, A.; Kochi, J. K. (1980). "An Electrically Neutral σ-Sulfuranyl Radical from the Homolysis of a Perester with Neighboring Sulfenyl Sulfur: 9-S-3 species". Journal of the American Chemical Society. 102: 7753–7759. doi:10.1021/ja00546a019.

[1] A. D. McNaught; A. Wilkinson, บ.ก. (1997). IUPAC. Compendium of Chemical Terminology. XML on-line corrected version: http://goldbook.iupac.org (2006-) created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins (2nd the "Gold Book" ed.). Oxford: Blackwell Scientific Publications. ISBN . {{}}: แหล่งข้อมูลอื่นใน |others= ((help))

[Musher-2] Musher, J.I. (1969). "The Chemistry of Hypervalent Molecules". Angewandte Chemie International Edition. 8 (1): 54–68. doi:10.1002/anie.196900541.

[3] Perkins, C. W.; Martin, J. C.; Arduengo, A. J.; Lau, W.; Alegria, A.; Kochi, J. K. (1980). "An Electrically Neutral σ-Sulfuranyl Radical from the Homolysis of a Perester with Neighboring Sulfenyl Sulfur: 9-S-3 species". Journal of the American Chemical Society. 102: 7753–7759. doi:10.1021/ja00546a019.