อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย

พยัคฆภูมิพิสัย [พะ-ยัก-คะ-พูม-พิ-ไส] เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดมหาสารคาม สัญลักษณ์ของอำเภอคือ เสือ ซึ่งมาจากชื่ออำเภอที่นิยมเรียกย่อ ๆ ว่า "อำเภอพยัคฆ์" มีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับ 6 และมีประชากรมากเป็นอันดับ 5 ของจังหวัด

อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Phayakkhaphum Phisai
คำขวัญ:  ข้าวหอมมะลิเลื่องชื่อ ฝีมือทอผ้าไหม ศิลปาชีพน้ำพระทัย ทุ่งกุลาร้องไห้งามตา
แผนที่จังหวัดมหาสารคาม เน้นอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย
พิกัด: 15°30′59″N 103°11′37″E / 15.51639°N 103.19361°E / 15.51639; 103.19361
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	มหาสารคาม
พื้นที่
• ทั้งหมด	409.783 ตร.กม. (158.218 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	87,589 คน
• ความหนาแน่น	213.75 คน/ตร.กม. (553.6 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	44110
รหัสภูมิศาสตร์	4408
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย หมู่ที่ 1 ตำบลปะหลาน อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม 44110
ส่วนหนึ่งของ

อาณาเขตและที่ตั้ง

อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยตั้งอยู่ทางทิศใต้สุดของจังหวัด มีระยะทางห่างจากตัวอำเภอเมืองมหาสารคาม 85 กิโลเมตร ระยะทางห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 415 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอยางสีสุราช อำเภอนาดูน และอำเภอปทุมรัตต์ (จังหวัดร้อยเอ็ด)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอปทุมรัตต์และอำเภอเกษตรวิสัย (จังหวัดร้อยเอ็ด)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอชุมพลบุรี (จังหวัดสุรินทร์)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอพุทไธสง (จังหวัดบุรีรัมย์) และอำเภอยางสีสุราช

ประวัติ

อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยเดิมมีฐานะเป็น เมืองพยัคฆภูมิพิสัย ตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2422 โดย เจ้าเมืองคนแรก เป็นเมืองขึ้น เมืองสุวรรณภูมิ นำไพร่พลช้าง ม้า เสบียง อาหาร และยุทธปัจจัยไปตั้งที่ทำการเมืองครั้งแรกที่บ้านนาข่า เขตตำบลนาข่า อำเภอวาปีปทุมในปัจจุบัน ( เดิม เป็นแนวเขตเมืองสุวรรณภูมิ และเมืองร้อยเอ็ด ที่มีการปักปันกัน ในปี พ.ศ. 2318 ) ครั้นกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ข้าหลวงต่างพระองค์มณฑลลาวกาว (อุบลราชธานี) ทรงออกตรวจราชการที่เมืองวาปีปทุม ได้รับเรื่องร้องเรียนจากเจ้าเมืองวาปีปทุมว่า เมืองสุวรรณภูมิ ได้ทำการรุกล้ำเขตพื้นที่เมืองวาปีประทุม โดยการตั้งเมืองพยัคฆภูมิพิสัย ที่มี พระศรีสุวรรณวงษา เป็นเจ้าเมืองนั้นได้เข้าไปตั้งที่ทำการเมืองในเขตท้องที่ตน เมื่อสอบสวนแล้วเป็นความจริงจึงรับสั่งให้ย้ายที่ทำการเมืองไปตั้งในเขตท้องที่ของตน ณ บ้านปะหลาน (ตำบลปะหลาน) เขตแขวงเมืองสุวรรณภูมิ (เมืองเอก) ซึ่งมีเขตติดต่อกับบ้านเมืองเสือในเวลานั้น ส่วนชื่อเมืองคงจะถือเอาตามชื่อบ้านเมืองเสือ จึงได้ชื่อว่า "พยัคฆภูมิพิสัย" ซึ่งมาจากรากศัพท์ในภาษาบาลีว่า "พฺยคฺฆ" แปลว่า เสือโคร่ง; "ภูมิ" แปลว่า แผ่นดิน, ที่ดิน; และ "วิสย" แปลว่า ถิ่น, เขต, แดน

โดยมีลำดับสถานที่ตั้งเมือง สร้างเมืองแห่งแรกที่บ้านนาข่า ร.ศ. 98 (พ.ศ. 2422)

แห่งที่ 2 ที่บ้านปะหลาน บริเวณต้นค้างคาว ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) โดยในปี พ.ศ. 2440 ยุบเมืองพยัคฆภูมิพิสัย เดิม เป็น เมืองขึ้น เมืองสุวรรณภูมิ ให้เป็น อำเภอพยัฆภูมิพิสัย ขึ้นเมืองสุวรรณภูมิต่อระยะหนึ่งจนกระทั่ง ทางการยุบเมืองสุวรรณภูมิ (เมืองเอก เทียบเท่าจังหวัด) เป็น อำเภอสุวรรณภูมิ ในปี พ.ศ. 2451 จึงได้ตัดโอน อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย ไปขึ้นจังหวัดมหาสารคาม ส่วนอำเภอสุวรรณภูมิ และอำเภออื่นๆที่เคยเป็นเมืองขึ้นของ เมืองสุวรรณภูมิ ตัดให้ไปขึ้นจังหวัดร้อยเอ็ดทั้งหมด

แห่งที่ 3 ย้ายมาบริเวณต้นโพธิ์ (ศาลหลักเมือง) พ.ศ. 2450 (ร.ศ. 126) สมัยนายอำเภอคนที่ 2 รองอำมาตย์โท หลวงไสยบัณฑิตย์ (ลิ วงศ์กาไสย) (พ.ศ. 2450-2454)

แห่งที่ 4 ย้ายมาบริเวณที่ตั้งที่ว่าการอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย ในปัจจุบัน พ.ศ. 2454 สมัยนายอำเภอคนที่ 3 รองอำมาตย์โท หลวงภูมิพยัคฆเขต (ทิม ทิวะวิภาค) (พ.ศ. 2454-2463)

 เนื่องจากราว ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) เมืองพยัคฆภูมิพิสัย ถูกลดฐานะลงเป็นอำเภอ เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดมหาสารคาม ขึ้นตรงต่อมณฑลร้อยเอ็ด

ดังนั้น เมืองพยัคฆภูมิพิสัย จึงมีเจ้าเมืองเพียงคนเดียวคือ พระศรีสุวรรณวงศา (ร.ศ. 98-116 หรือ พ.ศ. 2422-2440) (ต่อมาคือต้นตระกูล "รัตนวงศะวัต" สืบมาทุกวันนี้) หลังจากนั้นก็เป็นนายอำเภอคนแรก (ร.ศ. 116-126 หรือ พ.ศ. 2440-2450) รับราชการปกครองบ้านเมืองนานถึง 28 ปี (เป็นเจ้าเมือง 18 ปี เป็นนายอำเภอ 10 ปี)

ทำเนียบนายอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย

1.พระศรีสุวรรณวงศา (เดช รัตนะวงศะวัต) ร.ศ. 102 - ร.ศ.126

2.หลวงไสยบัณฑิตย์ (ลิ วงศ์กาไสย)ร.ศ. 126 - ร.ศ.130

3.รองอำมาตย์โท หลวงภูมิพยัคฆเขต (ทิม ทิวะวิภาค)พ.ศ. 2454 - พ.ศ. 2463

4.รองอำมาตย์โท หลวงผดุงประชากร (ทองอยู่ สุขรัตน์)พ.ศ. 2463 - พ.ศ. 2471

5.รองอำมาตย์โท ขุนอนุสรณ์สิทธิกรรม (ทองดี วัชโรทยาน)พ.ศ. 2471 - พ.ศ. 2472

6.รองอำมาตย์โท ขุนแววประศาสน์ (แวว วงษ์ไทย)พ.ศ. 2472 - พ.ศ. 2472

7.รองอำมาตย์โท ขุนกุรีประศาสน์ (กาดำ ผกานนท์)พ.ศ. 2472 - พ.ศ. 2476

8.รองอำมาตย์โท ขุนสรรพกิจโกศล (กิมไล้ ปัทมสุนทร)พ.ศ. 2476 - พ.ศ. 2477

9.รองอำมาตย์โท ขุนฟูประศาสน์ (เกตุ คชวัฒน์)พ.ศ. 2477 - พ.ศ. 2478

10.นายเลื่อน ไขแสงพ.ศ. 2478 – พ.ศ. 2483

11.นายสะอาด นุตจรัสพ.ศ. 2483 – พ.ศ. 2487

12.นายสมดี กวีกรณ์พ.ศ. 2487 – พ.ศ. 2495

13.นายแสวง ศรีสุภาพพ.ศ. 2495 – พ.ศ. 2496

14.ร.ต.อ.เสริม ทองสอดแสงพ.ศ. 2496 – พ.ศ. 2497

15.นายดำรง วชิโรดม พ.ศ. 2498 – พ.ศ. 2499

16.นายเวศ สุริโยพ.ศ. 2499 – พ.ศ. 2505

17.นายวัลลภ ชัยพิพัฒน์พ.ศ. 2505 – พ.ศ. 2507

18.นายประดิษฐ์ วิชัยดิษฐ์พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2508

19.นายสืบศักดิ์ สุขไทยพ.ศ. 2508 – พ.ศ. 2511

20.นายวิชิต ทัปนวัชร์พ.ศ. 2511 – พ.ศ. 2513

21.นายสุนทร มานะกุลพ.ศ. 2513 – พ.ศ. 2514

22.นายสม ทัดศรีพ.ศ. 2514 – พ.ศ. 2516

23.นายเทพ ทิมาตฤกะพ.ศ. 2516 – พ.ศ. 2518

24.นายบุญสอด วิเชียรสรรค์พ.ศ. 2518 – พ.ศ. 2519

25.นายเกียรติ เสียมสกุลพ.ศ. 2519 – พ.ศ. 2521

26.นายอำพัน วิมุกตานนท์พ.ศ. 2521 – พ.ศ. 2523

27.นายโกเมศ แดงทองดีพ.ศ. 2523 – พ.ศ. 2525

28.นายมานพ พรเรืองวงศ์พ.ศ. 2525 – พ.ศ. 2527

29.นายอนันต์ ปลื้มสุดพ.ศ. 2527 – พ.ศ. 2531

30.นายดารา การุณยวนิชพ.ศ. 2531 – พ.ศ. 2532

31.นายกมล อุชุปาละนันท์พ.ศ. 2532 – พ.ศ. 2533

32.นายวิพัฒน์ พลโยราชพ.ศ. 2533 – พ.ศ. 2537

33.นายสมโภชน์ นิยะโตพ.ศ. 2537 – พ.ศ. 2538

34.นายอุไร หล่าสกุลพ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2541

35.นายสุรชัย ลิ้นทอง2 พ.ย. 2541 – พ.ศ. 2542

36.นายเฉลี่ยว จันทวร29 พ.ย. 2542 – พ.ศ. 2543

37.นายนรินทร์ เจิดดีสกุล20 พ.ย. 2543 – พ.ศ. 2544

38.นายเกษม บุญข้าเหลือ11 ธ.ค. 2544 – พ.ศ. 2549

39.นายนิราศ รัตนะ8 ม.ค. 2550 – 23 ต.ค. 2550

40.นายวีระพล สุพรรณไชยมาตย์24 ต.ค. 2550 – 10 พ.ย. 2551

41.นายยิ่งยศ ธนะจันทร์10 พ.ย. 2551 – 9 พ.ย. 2552

42.นายสุรชัย วัฒนาอุดมชัย25 ม.ค. 2553 – 4 ม.ค. 2555

43.นายอำนาจ พวงสำลี8 พ.ค. 2555 – 24 มี.ค. 2556

44.ว่าที่ ร.ต.อภินันท์ เผือกผ่อง25 มี.ค. 2556 – 15 ธ.ค. 2556

45.นายฉัตรชัย อุ่นเจริญ13 ม.ค. 2557 – 6 พ.ย. 2559

46.นายนราธร ศรประสิทธิ์7 พ.ย. 2559 -

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 14 ตำบล 227 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

ปะหลาน

(Palan)

16 หมู่บ้าน

8.

เมืองเตา

(Mueang Tao)

26 หมู่บ้าน

2.

ก้ามปู

(Kam Pu)

17 หมู่บ้าน

9.

ลานสะแก

(Lan Sakae)

19 หมู่บ้าน

3.

เวียงสะอาด

(Wiang Sa-at)

21 หมู่บ้าน

10.

เวียงชัย

(Wiang Chai)

14 หมู่บ้าน

4.

เม็กดำ

(Mek Dam)

22 หมู่บ้าน

11.

หนองบัว

(Nong Bua)

13 หมู่บ้าน

5.

นาสีนวล

(Na Si Nuan)

14 หมู่บ้าน

12.

ราษฎร์พัฒนา

(Rat Phatthana)

14 หมู่บ้าน

6.

ราษฎร์เจริญ

(Rat Charoen)

14 หมู่บ้าน

13.

เมืองเสือ

(Mueang Suea)

11 หมู่บ้าน

7.

หนองบัวแก้ว

(Nong Bua Kaeo)

16 หมู่บ้าน

14.

ภารแอ่น

(Phan Aen)

10 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 15 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลปะหลานและตำบลลานสะแก
• องค์การบริหารส่วนตำบลปะหลาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปะหลาน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลก้ามปู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลก้ามปูทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงสะอาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงสะอาดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเม็กดำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเม็กดำทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาสีนวล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาสีนวลทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลราษฎร์เจริญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลราษฎร์เจริญทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัวแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบัวแก้วทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองเตา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองเตาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลลานสะแก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลานสะแก (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงชัยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบัวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลราษฎร์พัฒนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลราษฎร์พัฒนาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองเสือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองเสือทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลภารแอ่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลภารแอ่นทั้งตำบล

สถานศึกษา

• โรงเรียนพยัคฆภูมิวิทยาคาร
• โรงเรียนพระกุมารศึกษา
• โรงเรียนเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย
• โรงเรียนหัวหมูวิทยาสรรค์
• โรงเรียนบ้านมะโบ่
• คลินิกเวชกรรมทั่วไป

ด้านการคมนาคม

• การเดินทางโดยรถประจำทาง มีรถประจำทางไปในจังหวัดต่างๆ ดังนี้
  • กรุงเทพมหานคร มีหลายบริษัทที่เปิดให้บริการเดินรถมาสู่อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย เช่น ภัสสรชัยทัวร์ ประหยัดทัวร์ พรทวีชัยแอร์ พุทไธสงทัวร์ บริการด้วยรถปรับอากศชั้น 1 และชั้น 2
  • นครราชสีมา มีบริษัทเปิดให้บริการ ดังนี้ สายนครราชสีมา-พยัคฆภูมิพิสัย (วันละหลายเที่ยว) สายนครราชสีมา-มุกดาหาร บริษัทนครชัยทัวร์จำกัด
  • ชลบุรี ระยอง มีบริษัทรถรุ่งเรืองจำกัด เส้นทางมุกดาหาร-พัทยา ระยอง สามารถซื้อได้ ณ สถานีขนส่ง
  • ขอนแก่น มหาสารคาม บุรีรัมย์ สุรินทร์ เดินทางได้โดยรถประจำทางสาย 281
  • และมีรถไปยังที่ต่างๆอีก ได้แก่ ร้อยเอ็ด เมืองพล เป็นต้น

• การเดินทางโดยเครื่องบิน จากท่าอากาศยานบุรีรัมย์ (ตั้งอยู่ ณ อ.สตึก จ.บุรีรัมย์) โดยสายการบินนกแอร์ ให้บริการทุกวันๆละ 2 เที่ยวบินและสายการบินแอร์เอเชียให้บริการทุกวันๆละ 1 เที่ยวบิน จากนั้นต่อรถยนต์หรือรถประจำทางมาอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย อีกประมาณ 29 กิโลเมตร

• การเดินทางภายในเทศบาล มีรถรับจ้างในเมืองหลายจุด

อ้างอิง

1. ราชบัณฑิตยสถาน. อ่านอย่างไร และ เขียนอย่างไร ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. พิมพ์ครั้งที่ 16. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2546.