หม่อมสุ่น คัคณางค์ ณ อยุธยา

หม่อมสุ่น คัคณางค์ ณ อยุธยา (13 สิงหาคม พ.ศ. 2402 – 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2492) เป็นหม่อมในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร และเป็นพระอัยยิกาฝ่ายพระราชชนนีในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี

หม่อม สุ่น คัคณางค์ ณ อยุธยา ท.จ.
หม่อมสุ่นใน พ.ศ. 2493 ขณะอายุได้ 28 ปี
เกิด	13 สิงหาคม พ.ศ. 2402 ตำบลสะพานหัน จังหวัดพระนคร
เสียชีวิต	18 พฤษภาคม พ.ศ. 2492 (89 ปี) ตำบลสีลม อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร
คู่สมรส	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พ.ศ. 2416–2453)
บุตร	5 องค์
บิดามารดา	กิม (บิดา) เต่า (มารดา)

ประวัติ

หม่อมสุ่น เกิดเมื่อวันที่ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2402 ที่ตำบลสะพานหัน จังหวัดพระนคร เป็นธิดาของกิม พ่อค้าผ้าลายและผ้าแพร กับมารดาชื่อเต่า หม่อมสุ่นเป็นสตรีผู้ประกอบด้วยรูปสมบัติ กล่าวกันว่าเมื่อยังสาวท่านเป็นสตรีผู้งดงาม ด้วยมีผิวขาวดั่งงาช้าง ดวงหน้าก็งามดั่งรูปปั้น มีลูกหลานของท่านชื่นชมความงามของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ซึ่งเป็นทายาทของหม่อมสุ่น กระนั้นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ์ ก็ทรงเห็นด้วยแล้วตรัสว่า "ถึงอย่างนั้น ยังไม่ถึงหญิงอาภาฯ และหญิงอาภาฯ ก็ยังไม่ถึงหม่อมสุ่น" และถาวร สิกขโกศล นักเขียนอิสระ ได้ยกย่องให้พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภาพรรณี พระชนนีของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ให้เป็นหนึ่งในสี่ยอดพธูของประวัติศาสตร์ไทย

หม่อมสุ่นถวายตัวเป็นนางห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร เมื่อ พ.ศ. 2416 ขณะมีอายุได้ 14 ปี ทั้งสองมีพระโอรส-ธิดาด้วยกัน 5 องค์ คือ

1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภาพรรณี (28 มีนาคม พ.ศ. 2417 – 6 สิงหาคม พ.ศ. 2481) เสกสมรสกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ์ มีพระโอรส-ธิดาด้วยกัน 9 องค์ หนึ่งในนั้นคือ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี
2. หม่อมเจ้ากลาง คัคณางค์ (พ.ศ. 2418–2424)
3. หม่อมเจ้าฉวีวิลัย สวัสดิวัตน์ (29 มีนาคม พ.ศ. 2424 – 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2473) เสกสมรสกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ์ มีพระโอรส-ธิดาด้วยกัน 11 องค์
4. หม่อมเจ้าน้อย คัคณางค์ (พ.ศ. 2427 – 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2428)
5. หม่อมเจ้าปรีดียากร คัคณางค์ (พ.ศ. 2432 – 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2453) เสกสมรสกับหม่อมวาด คัคณางค์ ณ อยุธยา มีพระธิดาด้วยกันสองคน

หลังถวายตัวเข้าเป็นนางห้ามแล้ว ก็ได้ปรนนิบัติรับใช้สามีเป็นอย่างดี อีกทั้งยังตามเสด็จกรมหลวงพิชิตปรีชากรไปปฏิบัติราชการในมณฑลพายัพและด้วยความยากลำบาก และใน พ.ศ. 2436 อันเป็นช่วงเวลาที่สยามมีปัญหากระทบกระทั่งกับฝรั่งเศส หม่อมสุ่นทำหน้าที่จัดเตรียมเสบียงและยาส่งให้ทหาร

ครั้นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากรสิ้นพระชนม์ลงใน พ.ศ. 2453 ไม่กี่เดือนถัดมาหม่อมเจ้าปรีดียากร บุตรชายเพียงคนเดียวก็สิ้นชีพิตักษัย หม่อมสุ่นสงสารหลานสาวทั้งสองคนที่กำพร้าพระบิดาตั้งแต่ยังเยาว์ จึงรับอุปการะท่านผู้หญิงรสลิน คัคณางค์ และหม่อมราชวงศ์รสมาลี เกษมสันต์ อย่างใกล้ชิด

ในช่วงบั้นปลาย หม่อมสุ่นป่วยด้วยโรคความดันโลหิตสูงและหัวใจโตเมื่ออายุได้ 80 ปี ครั้นอายุได้ 88 ปี ท่านจึงยอมให้แพทย์ทำการรักษาอย่างแผนปัจจุบัน กระทั่งหม่อมสุ่นถึงแก่อนิจกรรมอย่างสงบเมื่อเวลา 01.07 น. ของวันที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2492 ณ บ้านถนนประมวญ และได้รับพระราชทานโกศเพื่อเป็นเกียรติในงานพระราชทานเพลิงศพ

การทำงาน

เมื่อมีการตั้งสภาอุณาโลมแดงขึ้น เพื่อช่วยรักษาพยาบาล จัดเวชภัณฑ์ และอุปกรณ์สำหรับอุปโภค-บริโภคแก่ทหาร หม่อมสุ่นได้รับมอบหมายให้นำเวชภัณฑ์เหล่านี้ไปแจกจ่ายแก่ทหารในเมืองนครจัมปาศักดิ์ และหลังจากนั้นหม่อมสุ่นก็ยังอุปการะสภาอุณาโลมแดงมาตลอดชีวิตของท่าน นอกจากนี้หม่อมสุ่นมักทำบุญแก่คนหมู่มากโดยไม่เลือก และหวังสิ่งตอบแทน เช่น การบริจาคเงินบำรุงวัด บำรุงโรงพยาบาล อุปถัมภ์พระสงฆ์สามเณรด้วยปัจจัย เพื่อให้สะดวกต่อการประพฤติพรหมจรรย์ให้ได้กำลังในการเล่าเรียนศึกษา เป็นต้น โดยหม่อมสุ่นอุปภัมภ์องค์กรต่าง ๆ ไว้ เท่าที่ปรากฏในช่วงบั้นปลายชีวิตของท่าน ได้แก่

• เงินทุนบำรุงเตียงคนไข้อนาถา โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ จำนวน 1 เตียง
• ทุน "คัคณางค์ ณ อยุธยา" สำหรับเก็บดอกผลบำรุงคนไข้โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์
• สุขศาลา อำเภอหนองเสือ จังหวัดปทุมธานี
• สะพานและอุปกรณ์ประจำห้องคนไข้พิเศษ 1 ในโรงพยาบาลของสมาคมปราบวัณโรค
• บริจาคที่ดินวัดพิชิตปิตยาราม อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี
• บริจาคที่ดินวัดสุนทรพิชิตาราม อำเภอองครักษ์ จังหวัดนครนายก
• บ่อน้ำสาธารณะจังหวัดลพบุรี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2470 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายใน)

อ้างอิง

1. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. เรื่องคติของฝรั่งเข้ามาเมืองไทย. พระนคร : ฉัตรา, 2493, หน้า ก
2. รสลิน คัคณางค์, หม่อมราชวงศ์ (2493). ประชุมพระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พระองค์เจ้าคัคณางค์ยุคล). พระนคร: ตรีรณสาร. p. ข.
3. รสลิน คัคณางค์, หม่อมราชวงศ์ (2493). ประชุมพระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พระองค์เจ้าคัคณางค์ยุคล). พระนคร: ตรีรณสาร. p. ค.
4. "4 ยอดหญิงงามในประวัติศาสตร์ไทย มีสตรีท่านใดบ้างขึ้นทำเนียบ". ศิลปวัฒนธรรม. 14 กันยายน 2566. สืบค้นเมื่อ 22 พฤศจิกายน 2566. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
5. รสลิน คัคณางค์, หม่อมราชวงศ์ (2493). ประชุมพระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พระองค์เจ้าคัคณางค์ยุคล). พระนคร: ตรีรณสาร. p. ฆ–จ.
6. รสลิน คัคณางค์, หม่อมราชวงศ์ (2493). ประชุมพระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พระองค์เจ้าคัคณางค์ยุคล). พระนคร: ตรีรณสาร. p. ฉ.
7. รำไพรรณี พระบรมราชินี, สมเด็จพระนางเจ้า. เทศนา. พระนคร : ตีรณสาร, 2493, หน้า 11
8. (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 44 (0ง): 2567. 20 พฤศจิกายน 2470. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-23. สืบค้นเมื่อ 2015-07-08.