ภาวะแทรกซ้อน

ในการแพทย์ ภาวะแทรกซ้อน หรือ โรคแทรก (อังกฤษ: complication) เป็นการดำเนินหรือผลที่ไม่ดีของโรค ของปัญหาทางสุขภาพ หรือของการรักษา คือ โรคนั้นเองอาจแย่ลงโดยอาการหนักขึ้น มีอาการหลายอย่างขึ้น มีผลต่อยังอวัยวะอื่น ๆ หรือกระจายไปทั่วร่างกาย โรคใหม่อาจปรากฏโดยเป็นภาวะแทรกซ้อนของโรคที่มีก่อน การรักษาทางการแพทย์ เช่น ยา หรือการผ่าตัด ก็อาจมีผลที่ไม่พึงประสงค์หรืออาจก่อปัญหาใหม่เองด้วย ดังนั้น ภาวะแทรกซ้อนอาจเป็นโรคหมอทำ (iatrogenic)

ความรู้ทางการแพทย์เกี่ยวกับโรค หัตถการ หรือการรักษาหนึ่ง ๆ ปกติจะรวมรายละเอียดเป็นรายการภาวะแทรกซ้อนซึ่งสามัญที่สุด เพื่อให้รู้ล่วงหน้า ป้องกัน และระบุได้ง่ายยิ่งขึ้นและเร็วยิ่งขึ้น บางคนอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ง่ายกว่าขึ้นอยู่กับความอ่อนแอ ความไวติดเชื้อ อายุ สุขภาพ และภูมิคุ้มกัน เป็นต้น ภาวะแทรกซ้อนอาจมีผลลบต่อพยากรณ์โรค หัตถการที่ไม่ล่วงล้ำเข้าสู่ร่างกาย (non-invasive) หรือล่วงล้ำเข้าสู่ร่างกายน้อยที่สุด (minimally invasive) ปกติจะมีภาวะแทรกซ้อนน้อกว่าหัตถการที่ล่วงล้ำเข้าสู่ร่างกาย (invasive)

โรคที่ดำเนินร่วม (concomitant) แต่ไม่ได้เป็นผลของโรคอีกโรคหนึ่งเรียกว่าเป็นโรคเกิดร่วม (comorbidity) แต่การแบ่งแนวคิดเช่นนี้บางครั้งไม่ชัดเจน เนื่องจากความซับซ้อนของความเป็นเหตุผลหรือเพราะไม่มีข้อมูลที่แน่นอน คำภาษาอังกฤษว่า sequela และ complication บ่อยครั้งใช้เป็นไวพจน์ของกันและกัน แม้ complication จะมีนัยว่า ภาวะที่เป็นผลจะทำการรักษาภาวะที่เป็นเหตุให้ซับซ้อนและยากยิ่งขึ้น

ตัวอย่าง

• การติดเชื้อในกระแสเลือด อาจเป็นภาวะแทรกซ้อนของแผลหรือฝีที่ติดเชื้อ
• ภาวะช็อกเหตุแพ้ อาจเป็นปฏิกิริยาต่อยาระงับความรู้สึกหลายอย่าง เป็นภาวะแทรกซ้อนเนื่องกับการผ่าตัด
• กระดูกซี่โครงหรือกระดูกสันอกแตก/หัก อาจเป็นภาวะแทรกซ้อนของการพยายามนวดหัวใจกู้ชีพสำหรับผู้ที่มีภาวะกระดูกพรุน
• ไข้หลังคลอด (puerperal fever) อาจเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สามัญของการคลอดบุตร และเคยเป็นเหตุให้มารดาเสียชีวิตเป็นจำนวนมากก่อนจะเริ่มใช้ยาระงับเชื้อและยาปฏิชีวนะ
• โรคเบาหวานอาจมีภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ในระยะหลัง ๆ หรือเมื่อเป็นมาก เช่น เนื้อตายเน่า โรคที่เท้าเหตุเบาหวาน (diabetic foot) ตาบอด การติดเชื้อ เป็นต้น
• ภาวะหลอดเลือดมีลิ่มเลือด (thrombosis) ในหัวใจหรือสมอง ซึ่งเป็นเหตุของโรคหลอดเลือดสมองหรือกล้ามเนื้อหัวใจตายเหตุขาดเลือดฉับพลัน อาจเป็นภาวะแทรกซ้อนของโรคการจับลิ่มของโลหิต (blood coagulation disorders) หลอดเลือดดำอักเสบ เยื่อบุหัวใจอักเสบ และการมีลิ้นหัวใจเทียม
• eczema vaccinatum เป็นภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงของการได้วัคซีนโรคฝีดาษในผู้ป่วยโรคผื่นแดง (eczema)
• ภาวะสมองเสื่อมเหตุพิษต่อตับ (hepatotoxic dementia) เป็นภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดในคนไข้ตับอักเสบหรือตับแข็ง
• ปัญญาอ่อนเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สามัญของภาวะโพรงสมองคั่งน้ำที่ไม่รักษา
• ปฏิกิริยาตรงกันข้ามต่อยา คือ เกิดปฏิกิริยาตรงกันข้ามตามที่ประสงค์เนื่องกับยา ยกตัวอย่างเช่น เบ็นโซไดอาเซพีนเป็นยาสงบประสาทรอง (minor tranquilizers) โดยมีฤทธิ์อื่น ๆ รวมทั้งเป็นยานอนหลับ (hypnotic) ยาระงับประสาท ยาคลายกังวล (anxiolytic) ยากันชัก และยาคลายกล้ามเนื้อ แต่ก็อาจก่อปฏิกิริยาตรงกันข้ามในคนบางกลุ่ม เช่น ทำให้ทำงานมากเกิน วิตกกังวล ชัก เป็นต้น
• อาการอวัยวะเพศไม่แข็งตัว (erectile dysfunction) และกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ซึ่งเกิดเนื่องกับการตัดต่อมลูกหมาก
• การฆ่าตัวตายเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สามัญของโรคและภาวะต่าง ๆ ที่มีผลลบต่อชีวิตของบุคคลอย่างต่อเนื่อง เช่น โรคซึมเศร้า โรคจิตเภท และการติดยา
• ภาวะแทรกซ้อนของยาธรรมดา ๆ เป็นเรื่องสามัญมาก ทำให้คนไข้บางคนวิตกกังวลหรือไม่สบายใจในการใช้ยา

เหตุ

ความขัดแย้งทางผลประโยชน์อาจทำให้ไม่ป้องกันภาวะแทรกซ้อน งานศึกษาในสหรัฐงานหนึ่งพบว่า โรงพยาบาลจะมีรายได้ต่อรายคนไข้มากกว่าเมื่อคนไข้มีภาวะแทรกซ้อน

ดูเพิ่ม

• อาการไม่พึงประสงค์จากยา
• การวินิจฉัยทางการแพทย์
• โรคหมอทำ
• ยาหลอก
• พยากรณ์โรค

เชิงอรรถและอ้างอิง

1. "complication", ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑ ฉบับ ๒๕๔๕, (แพทยศาสตร์) ภาวะแทรกซ้อน, โรคแทรก
2. complication. The British Medical Association Illustrated Medical Dictionary. Dorling Kindersley. 2002. p. 140. ISBN . A condition resulting from a preceding disorder or from its treatment.
3. complication. Dorland's Illustrated Medical Dictionary (32nd ed.). USA: Elsevier Saunders. 2012. p. 398. ISBN . 1. a disease or diseases concurrent with another disease. 2. the concurrence of two or more diseases in the same patient.
4. "complication", Physicians' Desk Reference, 2006, ISBN , A morbid process or event occurring during a disease that is not an essential part of the disease, although it may result from it or from independent causes.
5. "complication", Merriam-Webster Collegiate Dictionary (11 ed.), Springfield, Massachusetts, USA: Merriam-Webster, Inc., 2003, ISBN , a secondary disease or condition developing in the course of a primary disease or condition
6. "complication", Concise Oxford Dictionary of Current English (8th ed.), New York: Oxford University Press, 1990, ISBN , Med a secondary disease or condition aggravating a previous one.
7. sequela. The British Medical Association Illustrated Medical Dictionary. Dorling Kindersley. 2002. p. 505. ISBN . A condition that results from or follows a disease, disorder, or injury. The term is usually used in plural (sequelae) to refer to the complications of a disease.
8. Carissa E. Mancuso; Maria G. Tanzi; Michael Gabay (2004). "Paradoxical Reactions to Benzodiazepines". Pharmacotherapy. 24 (9). ISSN 1875-9114 – โดยทาง Medscape.
9. Mayo Clinic Staff. "Open prostatectomy risks". Mayo Clinic. สืบค้นเมื่อ 2014-10-31.
10. Silva, LA; Andriolo, RB; Atallah, ÁN; da Silva, EM (2014-09-27). "Surgery for stress urinary incontinence due to presumed sphincter deficiency after prostate surgery". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9: CD008306. doi:10.1002/14651858.CD008306.pub3. PMID 25261861.
11. Gandhi TK, Burstin HR, Cook EF, Puopolo AL, Haas JS, Brennan TA, Bates DW (March 2000). "Drug complications in outpatients". J Gen Intern Med. 15 (3): 149–54. PMC 1495358. PMID 10718894.
12. Eappen, S.; Lane, B. H.; Rosenberg, B.; Lipsitz, S. A.; Sadoff, D.; Matheson, D.; Berry, W. R.; Lester, M.; Gawande, A. A. (2013). "Relationship Between Occurrence of Surgical Complications and Hospital Finances". JAMA. 309 (15): 1599–1606. doi:10.1001/jama.2013.2773. PMID 23592104.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิพจนานุกรม

วิกิพจนานุกรม มีความหมายของคำว่า:
complication

• Coventry, Brendon J. Surgery: Complications, Risks and Consequences. Book series, seven volumes. Springer (2014).
• Mulholland, Michael W. & Doherty, Gerard M. Complications in Surgery. Lippincott Williams and Wilkins (2006). ISBN .
• Gawande, Atul. Complications: A Surgeon's Notes on an Imperfect Science. Macmillan (2002). ISBN .