รองอำมาตย เอกพระส ร นทรบร ร กษ พ ศ 2385 พ ศ 2455 เป นข นนางชาวไทยผ ก อต งเม องวาร ชภ ม ซ งได แก อำเภอวาร ชภ ม จ งหว ดสกล

รองอำมาตย์เอกพระสุรินทรบริรักษ์ (พ.ศ. 2385 – พ.ศ. 2455) เป็นขุนนางชาวไทยผู้ก่อตั้งเมืองวาริชภูมิ ซึ่งได้แก่อำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนคร ในปัจจุบัน

ประวัติ

ชาติกำเนิด

รองอำมาตย์เอกพระสุรินทรบริรักษ์เป็นผู้ก่อตั้งและเจ้าเมืองวาริชภูมิ เป็นชาวภูไท เดิมชื่อ ท้าวสุพรม เกิดที่เมืองกะป๋อง (เมืองเซโปน ประเทศลาวในปัจจุบัน) เมื่อ พ.ศ. 2385 เป็นบุตรชายคนโตของ ไม่ปรากฏพี่น้องร่วมสายเลือด และเป็นหลานของท้าวคำผงผู้เป็นเจ้าเมืองกะป๋อง แต่ผลกระทบจากการศึกสงครามทำให้ชาวเมืองกะป๋องต้องอพยพย้ายถิ่นฐานเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารเพื่อความสงบสุขในการทำกิน

การอพยพเข้ามาในประเทศสยาม

การอพยพข้ามมาประเทศสยามของชาวภูไทเมืองกะป๋องในช่วงนั้นมีหลายระลอก ใน พ.ศ. 2387 ท้าวราชนิกูลได้นำชาวภูไทเมืองกะป๋องประมาณ 400 ครัวเรือน อพยพข้ามฝั่งแม่น้ำโขงมาประเทศสยามตามคำชักชวนของพระยาประจันตประเทศธานี เจ้าเมืองสกลนคร และพระสุนทรราชวงศา (ท้าวฝ้าย เจ้าเมืองยโสธรและนครพนม) ขบวนผู้อพยพได้เดินทางและพักแรมตามพื้นที่ต่าง ๆ จนกระทั่ง พ.ศ. 2390 ท้าวราชนิกูลและชาวภูไทเมืองกะป๋องได้ตั้งหมู่บ้านขึ้นที่บ้านหนองหอย (อำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนคร)

การรับราชการและได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์

ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประเทศสยามต้องเผชิญกับปัญหาโจรจีนฮ่อซึ่งแผ่อิทธิพลลงมาจากทางใต้ของประเทศจีน กลุ่มฮ่อได้ออกปล้นวัว ควาย พืชผลทางการเกษตรของชาวบ้านจนได้รับความเดือดร้อนไม่สามารถทำกินได้อย่างปกติสุข พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงส่ง (ชื่น กัลยาณมิตร) มาเป็นแม่ทัพใหญ่ในการปราบฮ่อ โดยตั้งค่ายอยู่ที่เมืองหนองคาย ใน พ.ศ. 2419 ท้าวสุพรมได้นำไพร่พลชาวภูไทเข้าสมทบกับหรือพระพิทักษ์เขื่อนขันธ์ เจ้าเมืองหนองหาน เชื้อสายราชวงศ์เจ้าจารย์เเก้ว เเห่งเมืองท่งศรีภูมิหรือสุวรรณภูมิ (อำเภอสุวรรณภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด ในปัจจุบัน) ร่วมเดินทางไปกับทัพใหญ่ของพระยามหาอำมาตย์ไปปราบฮ่อที่เวียงจันทร์และทุ่งเชียงคำจนชนะราบคาบ เสร็จจากการศึกแล้วจึงนำไพร่พลกลับ เมื่อมาถึงบ้านหนองหอยก็พบว่าท้าวราชนิกูลผู้เป็นบิดาได้ป่วยหนักและเสียชีวิตลง ท้าวสุพรมจึงจัดการพิธีศพของบิดา เมื่อแล้วเสร็จก็นำไพร่พลกลับไปเข้าร่วมกองทัพของพระยามหาอำมาตย์อีกครั้ง ความทราบถึงพระยามหาอำมาตย์ทำให้ท่านรักและเอ็นดูท้าวสุพรมเป็นอย่างยิ่ง เนื่องด้วยเห็นว่าเป็นคนซื่อสัตย์ รับใช้ราชการอย่างอุตสาหะและกล้าหาญ พระยามหาอำมาตย์จึงแต่งตั้งท้าวสุพรมเป็น "พระพรมสุวรรณภักดี" ดำรงตำแหน่งนายกองแห่งบ้านหนองหอย ปฏิบัติราชการแทนบิดาสืบไป

ใน พ.ศ. 2430 พระพรมสุวรรณภักดีและพระพิทักษ์เขตขันธ์ได้เดินทางไปเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ กรุงเทพมหานคร โดยการเดินทางครั้งนี้ได้รับการสนับสนุนจากพระยามหาอำมาตย์จึงทำให้การดำเนินการต่าง ๆ สะดวกยิ่งขึ้น เมื่อความทั้งหมดทราบถึงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเลื่อนบรรดาศักดิ์พระพรมสุวรรณภักดี เป็น "รองอำมาตย์เอกพระสุรินทรบริรักษ์" และจัดตั้งบ้านป่าเป้าขึ้นเป็นเมืองวาริชภูมิ โดยมีพระสุรินทรบริรักษ์เป็นเจ้าเมือง และใน พ.ศ. 2440 พระสุรินทรบริรักษ์ ได้รับพระราชทานเครื่องยศตามบรรดาศักดิ์ เป็น ถาดหมากและคนโท ทำจากเงิน จำนวน 1 สำรับ เสื้อเยียรบับ (เสื้อยศ) ลายดิ้นทอง สัปทนทำจากแพรหลินแดง หอก ดาบ และง้าวตีขึ้นจากเหล็กเนื้อดีอีกจำนวนหนึ่ง

การจัดตั้งเมืองวาริชภูมิ

ในช่วงนี้จะเกิดความสับสนว่าชาวภูไทกะป๋องซึ่งอาศัยอยู่บ้านหนองหอยในเขตเมืองสกลนคร แทนที่จะจัดตั้งเมืองที่บ้านหนองหอยแต่กลับตั้งเมืองวาริชภูมิขึ้นที่บ้านป่าเป้าซึ่งอยู่ในเขตเมืองหนองหาน (อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี ในปัจจุบัน) เหตุที่เป็นเช่นนี้เนื่องจากการจัดตั้งเมืองที่บ้านหนองหอยถูกคัดค้านจากพระยาประจันตประเทศธานี เจ้าเมืองสกลนคร ซึ่งข้อขัดแย้งนี้เกิดขึ้นเป็นเวลานานมาแล้วตั้งแต่สมัยท้าวราชนิกูล โดยท้าวราชนิกูลเเละท้าวสุพรหมหรือพระสุรินทรบริรักษ์ได้พยายามร้องขอกับพระยาประจันตประเทศธานีหลายครั้งแต่ไม่เป็นผลสำเร็จ เจ้าเมืองหนองหานจึงยกพื้นที่บ้านป่าเป้าในเขตเมืองหนองหานให้กับพระสุรินทรบริรักษ์เพื่อจัดตั้งเมืองวาริชภูมิทำราชการขึ้นกับเมืองหนองหาน และได้เกลี้ยกล่อมให้พระสุรินทรบริรักษ์ไปอพยพชาวภูไทกะป๋องที่อาศัยอยู่บ้านหนองหอยมาอยู่ที่บ้านป่าเป้าแทนแต่ไม่เป็นผล เนื่องจากชาวภูไทกะป๋องเป็นคนรักถิ่นฐานจึงไม่ยอมย้ายบ้านเมืองไปอยู่ที่อื่น ทำให้เมืองวาริชภูมิต้องย้ายมาตั้งที่บ้านหนองหอยดังเดิมและเกิดข้อพิพาทเขตแดนระหว่างเมืองหนองหานและเมืองสกลนคร

ใน พ.ศ. 2435 พลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ผู้สำเร็จราชการ หัวเมืองลาวฝ่ายเหนือ มีคำสั่งให้โอนเมืองวาริชภูมิมาทำราชการขึ้นกับเมืองสกลนคร แต่ให้กรมการเมืองวาริชภูมิยังคงตำแหน่งเดิมทุกคน และใน พ.ศ. 2441 มีพระราชโองการประกาศใช้ ให้ยกเลิกตำแหน่งเจ้าเมือง อุปฮาด ราชบุตร ราชวงศ์ อันเป็นตำแหน่งแบบอาณาจักรล้านช้างแต่โบราณ มาเป็นตำแหน่งเหมือนข้าราชการส่วนกลางทั่วประเทศ โดยเมืองวาริชภูมิมีคณะกรมการเมือง ดังนี้

พระสุรินทรบริรักษ์ (สุพรม เหมะธุลิน) เป็นผู้ว่าราชการเมือง
หลวงสมัครวาริชกิจ (หล้า) เป็นปลัดเมือง
หลวงสฤษฎ์วาริชการ (พิมพ์) เป็นศาลเมือง (ยกกระบัตรเมือง)
ขุนสมานวาริชภูมิ (คำตัน) เป็นศาลเมือง (ยกกระบัตรเมือง)
ขุนราชมหาดไทย (เคน) เป็นมหาดไทย
ขุนบริบาล (วันทอง) เป็นนครบาล
ขุนพรหมสุวรรณ (เพชร) เป็นคลังเมือง
ขุนศรีสุริยวงศ์ (บุตร) เป็นโยธาเมือง

นามสกุลพระราชทาน

วันที่ 30 มีนาคม พ.ศ. 2456 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานนามสกุลให้พระสุรินทรบริรักษ์โดยอิงตามชื่อของบรรพบุรุษคือท้าวคำเขื่อนหรืออีกนามหนึ่ง คือ ท้าวคำผง ว่า "เหมะธุลิน" ("เหมะ" แปลว่าทองคำหรือ "คำ" ในภาษาถิ่นเหนือและอีสาน ส่วน "ธุลิน" แปลว่าผงหรือเศษ) เขียนเป็นอักษรโรมันว่า HEMADHULIN อยู่ในลำดับที่ 1,209 ของนามสกุลพระราชทาน

รองอำมาตย์เอกพระสุรินทรบริรักษ์ถึงแก่กรรมใน พ.ศ. 2455 สิริอายุได้ 70 ปี เก็บรักษาบรรจุศพไว้ 2 ปี และได้รับพระราชทานเพลิงศพใน พ.ศ. 2457

อ้างอิง

มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ ภูไทกะป๋อง ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ภูไทในลุ่มน้ำโขงตอนล่าง ดร.สพสันติ์ เพชรคำ : วารสารวิถีสังคมมนุษย์ ปีที่ 1 ฉบับพิเศษ เดือน มกราคม - มิถุนายน พ.ศ. 2556
http://phutaikapong.blogspot.com/p/3-4-5-2-4.htmlประวัติ ความเป็นมา และวัฒนธรรมของชาวภูไทกะป๋อง
http://phutaiwaritchaphum.blogspot.com/2010/02/การย้ายถิ่นฐานของกลุ่มภูไทวาริชภูมิ
https://www.m-culture.go.th/young/ewt_news.php?nid=442&filename=index^[] ประเภณีเลี้ยงผีมเหศักข์ กระทรวงวัฒนธรรม
http://www.guideubon.com/web/viewtopic.php?f=7&t=8545&start=15^[]การอพยพและการจัดตั้งเมืองของชาวภูไทกลุ่มต่าง ๆ
https://www.facebook.com/KrmKarmeuxngSwangdaendin/posts/524117240978302พระสุรินทร์บริรักษ์ เจ้าเมืองวาริชภูมิ : กรมการเมืองสว่างแดนดิน , ธวัช ปุณโณทก ผู้เรียบเรียง
เอกสาร ร.5 มท. เล่ม15 จ.ศ.1240 หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
http://www.phyathaipalace.org/%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%99/namebox.htmlลำดับนามสกุลพระราชทาน ตัวอักษรขึ้นต้นด้วย “ห” : วังพญาไท
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/63.PDF

[1] มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ ภูไทกะป๋อง ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ภูไทในลุ่มน้ำโขงตอนล่าง ดร.สพสันติ์ เพชรคำ : วารสารวิถีสังคมมนุษย์ ปีที่ 1 ฉบับพิเศษ เดือน มกราคม - มิถุนายน พ.ศ. 2556

[:1-2] ttp://phutaikapong.blogspot.com/p/3-4-5-2-4.htmlประวัติ ความเป็นมา และวัฒนธรรมของชาวภูไทกะป๋อง

[3] ttp://phutaiwaritchaphum.blogspot.com/2010/02/การย้ายถิ่นฐานของกลุ่มภูไทวาริชภูมิ

[4] ttps://www.m-culture.go.th/young/ewt_news.php?nid=442&filename=index^[] ประเภณีเลี้ยงผีมเหศักข์ กระทรวงวัฒนธรรม

[5] ttp://www.guideubon.com/web/viewtopic.php?f=7&t=8545&start=15^[]การอพยพและการจัดตั้งเมืองของชาวภูไทกลุ่มต่าง ๆ

[:0-6] ttps://www.facebook.com/KrmKarmeuxngSwangdaendin/posts/524117240978302พระสุรินทร์บริรักษ์ เจ้าเมืองวาริชภูมิ : กรมการเมืองสว่างแดนดิน , ธวัช ปุณโณทก ผู้เรียบเรียง

[7] เอกสาร ร.5 มท. เล่ม15 จ.ศ.1240 หอจดหมายเหตุแห่งชาติ

[8] ttp://www.phyathaipalace.org/%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%99/namebox.htmlลำดับนามสกุลพระราชทาน ตัวอักษรขึ้นต้นด้วย “ห” : วังพญาไท

[9] ttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/63.PDF