พระยาพิมพิสารราชา

พระยาพิมพิสารราชา หรือ เจ้าหลวงพิมพิสาร ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 4 แห่งราชวงศ์แสนซ้าย ตรงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงครองนครแพร่ต่อจากพระยาอินทวิไชยผู้เป็นราชมาตุลา

พระยาพิมพิสารราชา
พระยานครแพร่
ครองราชย์	พ.ศ. 2390 — พ.ศ. 2429
ก่อนหน้า	พระยาอินทวิไชย
ถัดไป	เจ้าพิริยเทพวงษ์
ประสูติ	พ.ศ. 2354
ถึงแก่พิราลัย	พ.ศ. 2429
พระชายา	แม่เจ้าธิดาเทวี แม่เจ้าคำใย้เทวี หม่อมจันทร์
พระบุตร	5 พระองค์
ราชวงศ์	แสนซ้าย
พระบิดา	พระยาวังขวา
พระมารดา	แม่เจ้าปิ่นแก้ว

เจ้าผู้ครองนครแพร่แห่ง ราชวงศ์แสนซ้าย
*	พระยาแสนซ้าย
*	พระยาเทพวงศ์
*	พระยาอินทวิไชย
	พระยาพิมพิสารราชา
	เจ้าพิริยเทพวงษ์

พระประวัติ

พระยาพิมสารราชา หรือ เจ้าหลวงพิมพิสาร มีนามเดิมว่าเจ้าพิมพิสาร ประสูติเมื่อพ.ศ. 2354 เป็นโอรสของพระยาวังขวา (เฒ่า) กับแม่เจ้าปิ่นแก้ว น้องสาวของ พระยาแสนซ้าย เจ้าเมืองแพร่ แต่ในหนังสือเชื้อสายเจ้าหลวงเมืองแพร่ 4 สมัย เรียบเรียงโดยบัวผิว วงศ์พระถาง เจ้าไข่มุกต์ ประชาศรัยสรเดช และร.ต.ดวงแก้ว รัตนวงศ์ ระบุว่า เป็นพระธิดาพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 1 กับแม่เจ้าสุชาดา และเป็นพระขนิษของพระยาอินทวิไชย เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 3

เจ้าพิมพิสารได้รับราชการมีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาราชวงศ์ เมื่อพระยาอินทวิไชยผู้เป็นราชมาตุลาถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. 2390 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดเกล้าฯ ตั้งเป็นพระยาแพร่ ขณะมีชันษาได้ 34 ปี เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์ พระยาพิมพิสารไม่ลงไปเข้าเฝ้า จึงไม่ได้รับพระราชทานนามใหม่ขึ้นเป็นเจ้าอย่างเจ้านครเชียงใหม่ เจ้านครลำพูน เจ้านครลำปาง และเจ้านครเมืองน่าน

พระยาพิมพิสาร ทรงเป็นเจ้าหลวงที่ปลูกฝังนิสัยเรื่องการประหยัด และการรู้จักประมาณตนแก่ชาวเมืองแพร่เป็นอย่างดี ดังมีเรื่องเล่ากันว่า หม้อน้ำที่ท่านตั้งไว้ข้างถนนสำหรับผู้สัญจรนั้น จะมีกระบวยใหญ่และกระบวยเล็กอย่างละ 1 อัน หากใครใช้กระบวยใหญ่ตักดื่มน้ำแล้ว เทน้ำที่เหลือทิ้ง หรือใช้กระบวยเล็กตักดื่มซ้ำเมื่อไม่อิ่ม ต่างก็โดนก๋งยิง (เป็นอาวุธที่ใช้ลูกหินขนาดเล็กเป็นกระสุนสามารถทำให้เจ็บตัวหรือเป็นแผลได้) ด้วยเหตุผลที่ว่าไม่รู้จักประมาณตนเอง หรือไม่ประหยัด นอกจากนี้เจ้าหลวงพิมพิสารยังมีกิจการค้าไม้สัก ทำรายได้เข้าเมืองแพร่นับหลายล้านบาทต่อปี ทำให้เศรษฐกิจในเมืองแพร่มีความต่อเนื่องและเป็นไปได้ดีและพระองค์ยังทรงบูรณะวัดหลวง เมืองนครแพร่ในปี พ.ศ. 2416

พระยาพิมพิสารราชา ถึงแก่พิราลัยเวลาบ่าย 5 โมง แรม 7 ค่ำ เดือน 11 ปีจอ พ.ศ. 2429 สิริชนมายุได้ 74 วัสสา

ราชโอรส-ธิดา

พระยาพิมพิสาร มีพระชายา และราชโอรส-ธิดา ดังนี้

• (พบหลักฐานในแผ่นศิลา-จารึกที่วัดหลวง) แต่ไม่ปรากฏมีว่าราชบุตร ด้วยกันหรือไม่
• แม่เจ้าธิดาเทวี (ธิดาเจ้าหนานคัมภีระ) มีราชโอรส-ธิดา 4 พระองค์ คือ

• เจ้าบัวไข สมรสกับ เจ้าหนานไชยลังกา (บุตรพระวังขวา(เจ้าหนานคำแสน) กับเจ้าบัวเขียว) ไม่มีบุตร
• เจ้าเบาะ สมรสกับ พระยาอุปราช (เจ้าหัวหน้า) มีโอรส-ธิดา 2 คน

1.เจ้าฟองคำ สามีไม่ทราบนาม

2.เจ้าน้อยทวงศ์ สมรสกับเจ้าขันคำ รสเข้ม (ไม่มีบุตร)

• แม่เจ้าอินทร์ลงเหลา เสกสมรสกับเจ้าหนานศรีทิ (เจ้านายเมืองน่าน) มีโอรส-ธิดา 3 คน

1.เจ้าน้อยศรีเมือง หงส์ยี่สิบสาม

2.แม่เจ้าฟอง บรรเลง สมรสกับนายหนานแสน บรรเลง โยมมารดา-บิดา พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (ฟู อตฺตสิโว) อดีตเจ้าคณะตรวจการภาค 4 และ 5

3.แม่เจ้าแก้วเหลี่ยมเพชร

• เจ้าน้อยเทพวงศ์ ต่อมาคือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์สุดท้าย

• แม่เจ้าคำใย้เทวี มีโอรส 1 พระองค์ คือ

• พระสุริยะจางวาง (น้อยมหาอินทร์ สารศิริวงศ์) เจ้าสุริยะจางวางนครแพร่ เสกสมรส 4 ครั้ง

• สมรสครั้งที่1 กับแม่เจ้าสุชาดา (ไม่มีบุตร)
• สมรสครั้งที่2 กับหม่อมฟองแก้ว มีธิดา 1 คน คือ

เจ้าบุญนำ วังซ้าย (สารศิริวงศ์)

• สมรสครั้งที่3 กับหม่อมเป็ง มีโอรส 1 คน คือ

เจ้าน้อยคำ สารศิริวงศ์

• สมรสครั้งที่4 กับหม่อมแก้ว มีโอรส 1 คน คือ

เจ้าน้อยเป็ด สารศิริวงศ์

• หม่อมจันทร์ (พบชื่อในประวัติพญาพรหมโวหาร) ไม่ปรากฏว่ามีราชบุตรด้วยกันหรือไม่

พระอิสริยยศ

• พ.ศ. 2356 เจ้าพิมพิสาร
• ก่อนพ.ศ. 2390 พระยาราชวงศ์
• พ.ศ. 2390 - พ.ศ. 2429 พระยานครแพร่

ราชตระกูล

พงศาวลีของพระยาพิมพิสารราชา
พระยาวังขวา                                   พระยาพิมพิสารราชา                                         พระยาแสนซ้าย                       พระยาเทพวงศ์                             เจ้าปิ่นแก้ว                                   พระยาศรีสุริยวงศ์ (พระเมืองไชย)                       แม่เจ้าสุชาดาราชเทวี                             แม่เจ้าบุษบาราชเทวี                       แม่เจ้าบาง

อ้างอิง

1. วรชาติ มีชูบท. เจ้านายฝ่ายเหนือและตำนานรักมะเมียะ. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2556. 428 หน้า. หน้า 20. ISBN 
2. เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑-๔. กรุงเทพฯ : ศรีปัญญา, 2555. 2,136 หน้า. หน้า 1559. ISBN 
3. "เจ้าหลวงพิมพิสาร (พิมสาร หรือขาเค)". วังฟ่อนดอตคอม. 18 สิงหาคม 2011. สืบค้นเมื่อ 9 กุมภาพันธ์ 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

ก่อนหน้า		พระยาพิมพิสารราชา		ถัดไป
พระยาอินทวิไชย		เจ้าผู้ครองนครแพร่ (พ.ศ. 2390 — พ.ศ. 2429)		เจ้าพิริยเทพวงษ์