พญาอนันตนาคราช

เศษะ (สันสกฤต: शेष, อักษรโรมัน: Śeṣa, แปลตรงตัว 'สิ่งที่เหลือหรือค้างอยู่'), หรือ เศษะนาคราช (สันสกฤต: शेषनाग, อักษรโรมัน: Śeṣanāga, แปลตรงตัว 'พญานาคราชเศษะ') และ อาทิเศษะ (สันสกฤต: आदिशेष, อักษรโรมัน: Ādiśeṣa, แปลตรงตัว 'พระยาเศษะนาค') เป็นพญานาค และ เป็นประมุขแห่งนาคผู้เป็นปฐมในศาสนาฮินดู ในคัมภีร์ปุราณะกล่าวว่าเป็นพญานาคผู้มีเศียรนับพันและเป็นหนึ่งในสาวกผู้ภักดีซึ่งได้ออกนามสรรเสริญพระคุณของพระวิษณุตลอดเวลา ในบางครั้งมักออกนามว่า อนันตะเศษะ ในประเทศไทย ออกนามของพญานาคตนนี้ว่า พญาอนันตะนาคราช

พระยาอนันตนาคราช
ราชาแห่งนาค
เทวรูปพระยาอนันตนาคราช ณ นครกาฐมาณฑุ ประเทศเนปาล
ชื่ออื่น	เศษะ, อนันตะ, อาทิเศษะ, ศังกรสนะ
ส่วนเกี่ยวข้อง	ลัทธิไวษณพ
ที่ประทับ	ไวกูณฐ์, เกษียรสมุทร, บาดาล
มนตร์	om śeṣanāgāya vidmahe anantāya ca dhīmahi tanno nāgaḥ pracodayāt
ข้อมูลส่วนบุคคล
คู่ครอง	นาง
บุตร - ธิดา	นาง
บิดา-มารดา	(บิดา) (มารดา)
พี่น้อง	หลายองค์รวมถึง พระมนสาเทวี, , และ

เทพปกรณัม

เทพชายา

พระชายาของพระองค์ คือ ตามที่ปรากฏในคัมภีร์ คระหะ สัมหิตา(Garga Samhita) และเป็นตัวแทนของเกษียรสมุทรชาวไทยทั่วไปที่ออกนามของพระนางว่าพระนางอุษาอนันตวดี

อวตาร

เทวรูปพระลักษณ์ในภาครามาอวตาร

พระพลราม(ชาวไทยมักออกนามว่า พระพลเทพ) ในภาคกฤษณะอวตาร.

ในเทพปกรณัม อวตารของพระยาอนันตนาคราชปรากฏในโลกมนุษย์ถึงหกครั้ง ในสัตยยุคทรงอวตารมายังโลกมนุษย์ในฐานะบัลลังก์อาสน์ของพระนรสิงห์ซึ่งทรงมากำราบหิรัณยกศิปุ

ในเตรตายุค พระยาอนันตนาคราชทรงอวตารมาเป็นพระลักษณ์ อนุชา(น้องชาย)ของพระราม) ซึ่งเป็นหนึ่งในบุคคลที่บทบาทมากในรามายณะที่สำคัญ พร้อมด้วยหนุมาน และ นางสีดา ชายาของเขา คือ ได้อวตารติดตามมาด้วย คือ นาง ขนิษฐา(น้องสาว) ของนางสีดา

ในทวาปรยุค พระยาอนันตนาคราชปรากฏในโลกมนุษย์ในนามพระพลราม พระเชษฐา(พี่ชาย)ของพระกฤษณะ ในบางกลุ่ม นับถือว่าเป็นหนึ่งทศาวตารของพระนารายณ์ ชายาของเขา คือ ได้อวตารติดตามมาด้วย คือ นาง ราชธิดาของพระเจ้ากฑุมี(Kakudmi)

ดูเพิ่ม

• ยอร์มุงกันเดอร์
• พระมนสาเทวี
• นาค
• พญานาค
• ปัทมานภสวามีมนเทียร
• นาค

อ้างอิง

1. Handa 2004, p. 91.
2. Raj, Selva J.; Dempsey, Corinne G. (12 January 2010). Sacred Play: Ritual Levity and Humor in South Asian Religions (ภาษาอังกฤษ). State University of New York Press. ISBN .
3. Haq, Kaiser (2015-10-12). The Triumph of the Snake Goddess (ภาษาอังกฤษ). Harvard University Press. ISBN . เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 15 June 2023. สืบค้นเมื่อ 29 July 2022.
4. Garga Saṁhita (ภาษาอังกฤษ). Rasbihari Lal & Sons. 2006. ISBN .
5. Śrīgargasaṃhitā: Kīrtibhāṣāsārasahitā (ภาษาสันสกฤต). Vyāsa Bālābakṣa Śodhasaṃsthāna. 2000.
6. https://www.wowtgt.com/17333746/%E0%B8%9E%E0%B8%8D%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84-%E0%B9%99-%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A3?srsltid=AfmBOooWWEfLlMK-78lsRMy-6bqusWB6L86Es48RcP7_UmDssZ1I32KN
7. www.wisdomlib.org (2012-06-24). "Urmila, Urmilā, Ūrmilā: 9 definitions". www.wisdomlib.org (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-09-10.
8. Agarwal, Shubhi (20 April 2022). LakshmiLa : The Eternal Love Story. Om Books International. ISBN .
9. Revati. "Daughter of King Raivata and wife of Balarama."
10. Dalal, Roshen (2014-04-18). Hinduism: An Alphabetical Guide (ภาษาอังกฤษ). Penguin UK. ISBN .

บรรณานุกรม

• Handa, Om Chanda (2004), Naga Cults and Traditions in the Western Himalaya, Indus Publishing, ISBN 

เพิ่มเติม

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ พญาอนันตนาคราช

• ananta supports the world (from mahAbhArata)
• The Glories of Lord Ananta (from Śrimad Bhagavatam)
• Ananta Shesha - The Legendary Serpent
• Maha-Vishnu & Ananta Shesha
• Image of ancient Vishnu and Shesha in deity form