ติมอร์-เลสเต,ตีโมร์-แลชต์ (โปรตุเกส: Timor-Leste, ออกเสียง: [tiˈmoɾ ˈlɛʃtɨ]) หรือ ติมอร์ตะวันออก (เตตุน: Timór Lorosa'e) มีชื่อเรียกอย่างเป็นทางการว่า สาธารณรัฐประชาธิปไตยติมอร์-เลสเต หรือ สาธารณรัฐประชาธิปไตยตีโมร์-แลชต์ (โปรตุเกส: República Democrática de Timor-Leste;เตตุน: Repúblika Demokrátika Timór-Leste) เป็นประเทศที่ตั้งอยู่บนเกาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ประกอบด้วยเกาะติมอร์ด้านตะวันออก เกาะอาเตารู (Atauro) และเกาะฌากู (Jaco) ที่อยู่ใกล้เคียง และเทศบาลโอเอกูซี (Oecusse) ซึ่งตั้งอยู่บนฝั่งตะวันตกของเกาะติมอร์ ติมอร์ตะวันออกถูกล้อมรอบโดยพื้นที่ของประเทศอินโดนีเซีย
สาธารณรัฐประชาธิปไตยติมอร์-เลสเต República Democrática de Timor-Leste (โปรตุเกส) Repúblika Demokrátika Timór-Leste (เตตุน) | |
---|---|
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด | ดิลี 8°33′S 125°34′E / 8.55°S 125.56°E |
ภาษาราชการ | |
15 ภาษา | |
ศาสนา (สำมะโน ค.ศ. 2015) |
|
การปกครอง | รัฐเดี่ยว สาธารณรัฐระบบกึ่งประธานาธิบดี |
ฌูแซ รามุช-ออร์ตา | |
ตาอูร์ มาตัน รูอัก | |
สภานิติบัญญัติ | |
เอกราช จากโปรตุเกสและอินโดนีเซีย | |
คริสต์ศตวรรษที่ 16 | |
• ประกาศเอกราช | |
17 กรกฎาคม ค.ศ. 1976 | |
• บริหารโดยองค์การบริหารช่วงเปลี่ยนผ่าน | 25 ตุลาคม ค.ศ. 1999 |
• ฟื้นฟูเอกราช | 20 พฤษภาคม ค.ศ. 2002 |
พื้นที่ | |
• รวม | 15,007 ตารางกิโลเมตร (5,794 ตารางไมล์) (อันดับที่ 154) |
น้อยมาก | |
ประชากร | |
• ค.ศ. 2021 ประมาณ | 1,340,513 (อันดับที่ 153) |
• สำมะโนประชากร ค.ศ. 2015 | 1,183,643 |
78 ต่อตารางกิโลเมตร (202.0 ต่อตารางไมล์) | |
จีดีพี (อำนาจซื้อ) | ค.ศ. 2020 (ประมาณ) |
• รวม | 5.315 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ |
• ต่อหัว | 4,031 ดอลลาร์สหรัฐ |
จีดีพี (ราคาตลาด) | ค.ศ. 2020 (ประมาณ) |
• รวม | 1.920 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ |
• ต่อหัว | 1,456 ดอลลาร์สหรัฐ |
จีนี (ค.ศ. 2014) | 28.7 ต่ำ |
เอชดีไอ (ค.ศ. 2019) | 0.606 ปานกลาง · อันดับที่ 141 |
สกุลเงิน | ดอลลาร์สหรัฐb (USD) |
เขตเวลา | UTC+9 (TLT) |
ขับรถด้าน | ซ้ายมือ |
รหัสโทรศัพท์ | |
รหัส ISO 3166 | |
โดเมนบนสุด | .tlc |
เว็บไซต์ timor-leste | |
|
แต่เดิมประเทศติมอร์-เลสเตถูกปกครองโดยประเทศอินโดนีเซีย ซึ่งได้ยึดครองติมอร์ตะวันออกเป็นจังหวัดหนึ่งของประเทศเมื่อปี พ.ศ. 2518 (ค.ศ. 1975) และในปี พ.ศ. 2542 (ค.ศ. 1999) ติมอร์ตะวันออกได้แยกตัวเป็นอิสระ และได้รับเอกราชอย่างเต็มตัวเมื่อวันที่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) เมื่อประเทศติมอร์ตะวันออกเข้าร่วมองค์การสหประชาชาติในปีเดียวกัน ก็ได้ตกลงว่าจะเรียกประเทศอย่างเป็นทางการว่า ตีโมร์-แลชต์ ซึ่งเป็นชื่อในภาษาโปรตุเกส มีดอกไม้ประจำชาติคือดอกกุหลาบ
ภูมิศาสตร์
ประเทศติมอร์-เลสเตเป็นประเทศหมู่เกาะ จัดเป็นเกาะในกลุ่มเกาะอินโดนีเซีย เรียกว่า เกาะติมอร์ ด้วยเงื่อนไขทางภูมิศาสตร์ที่เป็นเกาะขนาดเล็ก เกาะติมอร์ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของประเทศออสเตรเลีย และอยู่ห่างจากกรุงจาการ์ตา ของประเทศอินโดนีเซียไปทางตะวันออกประมาณ 2,100 กิโลเมตร ประเทศติมอร์ตะวันออกประกอบไปด้วยดินแดนส่วนปลายด้านตะวันออกของเกาะติมอร์ และมีดินแดนส่วนแยกเทศบาลโอเอกูซีที่ตั้งอยู่บนชายฝั่งทางตอนเหนือของติมอร์ตะวันตกซึ่งอยู่ในการปกครองของประเทศอินโดนีเซีย
ภูมิอากาศ
ประเทศติมอร์-เลสเตมีเพียงสองฤดูเช่นเดียวกับทางภาคใต้ของประเทศไทย คือมีฤดูฝนและฤดูร้อน ภูมิอากาศบางแห่งมีภูมิอากาศแบบสะวันนา ด้วยเหตุที่ได้รับลมแล้งจากทะเลทรายทางตอนเหนือของประเทศออสเตรเลีย ทรัพยากรทางธรรมชาติของติมอร์ตะวันออกคือ น้ำมัน และก๊าซธรรมชาติ ซึ่งอาจมีมากไม่แพ้ประเทศบรูไนที่อยู่ในทะเลลึกที่เรียกว่า Timor Gap ซึ่งอยู่ครึ่งทางระหว่างติมอร์-เลสเตกับออสเตรเลีย ส่วนพืชเศรษฐกิจที่สำคัญได้แก่ กาแฟ มะพร้าว โกโก้ ข้าวโพด และปศุสัตว์ที่สำคัญได้แก่ โค กระบือ แกะ ม้า และทรัพยากรสัตว์น้ำที่มีอยู่มากมาย
ประวัติศาสตร์
อาณานิคมโปรตุเกส
ดินแดนติมอร์ตะวันออกเป็นอาณานิคมของประเทศโปรตุเกสตั้งแต่ปี พ.ศ. 2063 (ค.ศ. 1520)
การอ้างสิทธิ์เรียกร้องเอกราช
ภายหลังโปรตุเกสถอนตัวออกไปเมื่อปี พ.ศ. 2518 โดยมิได้จัดการปกครองให้แก่ติมอร์ตะวันออกแต่อย่างใด เป็นเหตุให้ประเทศอินโดนีเซียได้ส่งทหารเข้ายึดครองติมอร์ตะวันออกโดยผนวกเข้าเป็นจังหวัดที่ 27 ของประเทศอินโดนีเซีย ซึ่งต่อมาได้ถูกคัดค้านจากประชาชนชาวติมอร์ตะวันออกเป็นเหตุให้เกิดความรุนแรงขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งตั้งแต่การชุมนุมทางศาสนาในพิธีมิสซาที่โบสถ์โมตาเอล (Motael) เมื่อวันที่ 12 พฤษภาคม ค.ศ. 1991 ริมทะเลกรุงดิลี โดยผู้ชุมนุมได้เดินขบวนไปยังสุสานซานตาครูซจำนวนผู้ร่วมชุมนุมจึงมีมากขึ้น และการชุมนุมก็เปลี่ยนเป็นการเรียกร้องเอกราช โดยมีนายชานานา กุฌเมา เป็นผู้นำที่มีบทบาทอย่างมากต่อการเรียกร้องเอกราชจากอินโดนีเซีย
อย่างไรก็ดีเมื่อรัฐบาลอินโดนีเซียยินยอมให้ชาวติมอร์ตะวันออกลงประชามติเพื่อแยกตัวเป็นเอกราชจากอินโดนีเซีย ในวันที่ 30 สิงหาคม พ.ศ. 2542 ประชาชนชาวติมอร์ตะวันออกกว่าร้อยละ 80 ออกเสียงสนับสนุนการแยกตัวเป็นเอกราช จึงก่อให้เกิดเหตุการณ์รุนแรงในติมอร์ตะวันออกโดยกลุ่มกองกำลังมิลิเทีย (militia) ที่นิยมอินโดนีเซีย สหประชาชาติจึงได้ตัดสินใจจัดตั้งกองกำลังนานาชาติ (International Force in East Timor – INTERFET) เมื่อ 15 กันยายน 2542 เพื่อส่งเข้าไปรักษาสันติภาพในติมอร์ตะวันออก ก่อนที่จะประกาศเอกราชในวันที่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2545 ในขณะนี้ สหประชาชาติดำเนินการสนับสนุนติมอร์ตะวันออกภายใต้ United Nations Mission of Support in East Timor (UNMISET) ตั้งแต่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2545
วิกฤตการเมือง พ.ศ. 2548
ความวุ่นวายได้เริ่มขึ้นในติมอร์-เลสเตเมื่อเดือนเมษายน พ. หลังจากที่การชุมนุมเพื่อสนับสนุนทหารติมอร์-เลสเต 600 นาย ซึ่งถูกปลดออกจากราชการเนื่องจากหนีทัพกลายเป็นการจลาจลที่มีผู้เสียชีวิต 5 คน และมีมากกว่า 20000 คนที่หนีจากบ้านของตัวเอง
การต่อสู้อันรุนแรงทหารที่สนับสนุนรัฐบาลกับทหารฟาลินติลที่ไม่พอใจได้เกิดขึ้นเมื่อเดือนพฤษภาคม 2549 แม้ว่าจะยังไม่มีความชัดเจน แรงจูงใจเบื้องหลังการต่อสู้ คาดว่าจะเป็นการกระจายของกองทุนน้ำมัน และการจัดการไม่ดีของกองทัพและตำรวจติมอร์-เลสเต ซึ่งรวมถึงตำรวจอินโดนีเซียเดิมและกบฏติมอร์เดิม นายกรัฐมนตรีมารี อัลกาตีรี ได้เรียกความรุนแรงนี้ว่าเป็นการรัฐประหาร และได้ยอมรับความช่วยเหลือจากกองทัพจากต่างประเทศหลายชาติ ณ วันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2549 ประเทศออสเตรเลีย โปรตุเกส นิวซีแลนด์ และมาเลเซียได้ส่งทหารมายังติมอร์-เลสเตเพื่อปราบปรามความไม่สงบ
เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2549 ประธานาธิบดีชานานา กุฌเมา ได้ขอร้องอย่างเป็นทางการให้นายกรัฐมนตรีมารี อัลกาตีรี ลาออก ซึ่งสมาชิกพรรคเฟรตีลินส่วนใหญ่ได้ข้อรองให้นายกรัฐมนตรีลาออก โดยกล่าวหาว่า ได้พูดเท็จเกี่ยวกับการกระจายอาวุธให้พลเรือน เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2549 นายกรัฐมนตรีมารี อัลกาตีรี ได้ลาออกโดยกล่าวว่า เป็นไปเพื่อหลีกเลี่ยงการลาออกของประธานาธิบดีฌูแซ รามุช-ออร์ตา ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีคนใหม่เมื่อวันที่ 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2549
การปกครอง
ปัจจุบันประเทศติมอร์-เลสเตมีการปกครองในระบอบของประชาธิปไตย แต่ด้วยความที่เป็นประเทศใหม่ ซึ่งต้องเผชิญกับเหตุการณ์สงครามกลางเมือง และการรุกรานจากประเทศอื่น เพื่อให้การดำเนินการในติมอร์ตะวันออกเป็นไปโดยสงบ องค์การสหประชาชาติโดยสำนักงานโครงการเพื่อสนับสนุนภารกิจของในติมอร์ตะวันออก (United Nation Mission of Support in East Timor: UNMISET) เป็นหน่วยงานที่คอยให้การสนับสนุนการดำเนินการต่าง ๆ ในติมอร์-เลสเตให้เป็นไปอย่างเรียบร้อย ประเทศติมอร์-เลสเตเป็นสมาชิกขององค์การสหประชาชาติเมื่อวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2545
การแบ่งเขตการปกครอง
ติมอร์-เลสเตแบ่งเขตการปกครองเป็น 13 เทศบาล (โปรตุเกส: município; เตตุน: munisípiu) ดังนี้
เศรษฐกิจ
สถานการณ์เศรษฐกิจ
ลู่ทางการค้าการลงทุนในติมอร์-เลสเตที่มีศักยภาพ คือ ไร่กาแฟ การทำประมง ธุรกิจการท่องเที่ยว รวมถึงแหล่งทรัพยากรประเภทน้ำมันดิบและก๊าซธรรมชาติในเขต Timor Gap ซึ่งอยู่ระหว่างติมอร์-เลสเตกับออสเตรเลีย อย่างไรก็ดี ธุรกิจเหล่านี้ยังจำเป็นต้องได้รับการพัฒนาและการสนับสนุนด้านการเงินจากนักลงทุนภายนอกอยู่มาก เนื่องจากติมอร์-เลสเตยังขาดเงินทุน และชาวติมอร์-เลสเตยังขาดทักษะในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ประกอบกับในปัจจุบันมีอัตราผู้ว่างงานสูงประมาณร้อยละ 80 ซึ่งในส่วนของนักธุรกิจไทยจำเป็นต้องศึกษาความเป็นไปได้ของระเบียบรวมถึงอุปสรรคดังกล่าวต่าง ๆ ข้างต้น เพื่อประกอบการพิจารณาถึงความเสี่ยงในการลงทุนในติมอร์-เลสเต และขณะนี้สินค้าส่วนใหญ่ในติมอร์-เลสเตนำเข้าจากออสเตรเลีย เพื่อรองรับการบริโภคของคณะเจ้าหน้าที่จากสหประชาชาติและคณะทูตที่ปฏิบัติงานในติมอร์-เลสเต
โครงสร้างพื้นฐาน
เส้นทางคมนาคม
(Aeroporto Internacional Presidente Nicolau Lobato) เป็นสนามบินนานาชาติเพียงแห่งเดียวในติมอร์-เลสเต และและ ท่าเรือสำคัญของประเทศ
การศึกษา
การศึกษาของติมอร์-เลสเตเป็นไปตามโครงสร้าง 6-3-3 มีระดับการศึกษาตั้งแต่ก่อนประถมศึกษา ประถมศึกษา มัธยมศึกษาและมหาวิทยาลัย ทั้งนี้รัฐได้จัดสวัสดิการการศึกษาขั้นพื้นฐานให้แก่เยาวชนในระดับประถมศึกษา (EDUCATION POLICY AND DATA CENTER, 2012)
ประชากร
ภาษา
ภาษาที่มีถึง 30 กลุ่ม โดยต่างคนต่างอยู่ นอกจากนี้ยังมีชุมชนชาวติมอร์เชื้อสายจีน และคนไทยในกรุงดิลี ส่วนภาษาทางการนั้นไม่เป็นที่ตกลงแน่นอนว่าจะใช้ภาษาใดเป็นภาษาทางการ แต่ภาษาที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในติมอร์-เลสเต คือ ภาษาเตตุน ภาษาโปรตุเกส ภาษาอินโดนีเซีย และภาษาอังกฤษ โดยสองภาษาหลังนี้ทางการถือเป็นภาษาปฏิบัติการ นอกจากนี้ยังมีภาษาของชนเผ่าพื้นเมืองต่าง ๆ ที่กระจายอยู่ทั่วประเทศ
ศาสนา
ศาสนา | จำนวนศาสนิก | ร้อยละ |
---|---|---|
ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก | 191 | 96.5 % |
ศาสนาคริสต์นิกายโปรเตสแตนต์ | 16,616 คน | 2.2 % |
นับถือไสยศาสตร์ | 5,883 คน | 0.8 % |
ศาสนาอิสลาม | 616 | 0.3 % |
ศาสนาพุทธ | 700000 | 0.06 % |
ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู | 191 คน | 0.02 % |
อื่น ๆ | 616 คน | 0.08 % |
รวม | 741,530 คน | 100.00 % |
ประชากรส่วนใหญ่ในประเทศติมอร์-เลสเตนับถือศาสนาคริสต์ โดยแยกเป็นสองนิกายหลัก คือ นิกายโรมันคาทอลิก มีศาสนิกกว่าร้อยละ 96 ส่วนนิกายโปรเตสแตนต์นั้นมีร้อยละ 2.2 มีส่วนน้อยนับถือศาสนาอิสลามซึ่งส่วนใหญ่เป็นแบบซุนนี นอกนั้นนับถือศาสนาพุทธ ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู และอื่น ๆ
วัฒนธรรม
ประชาชนชาวติมอร์-เลสเตส่วนใหญ่อาศัยอยู่ตามชนบท โดยส่วนมากยังทำการเกษตรแบบดั้งเดิมและพึ่งพาตนเอง มีการศึกษาต่ำ มีการจับปลาและเลี้ยงสัตว์ ผู้คนส่วนใหญ่ค้าขายไม่เป็น ไม่มีความรู้เกี่ยวกับอุตสาหกรรม เครื่องจักรกล แต่ชาวติมอร์-เลสเตนั้นมีความเคารพในระบบอาวุโส มีระบบเครือญาติที่แข็งแกร่ง รักพวกพ้อง รักขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิม โดยสตรีชาวติมอร์-เลสเตนั้นจะทำงานหนักในขณะที่บุรุษมักไม่ค่อยช่วยงานบ้าน
อ้างอิง
- . Government of Timor-Leste. 25 October 2015. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 14 July 2019. สืบค้นเมื่อ 29 January 2020.
- Shoesmith, Dennis (March–April 2003). . . 43 (2): 231–252. doi:10.1525/as.2003.43.2.231. ISSN 0004-4687. OCLC 905451085. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-04-14. สืบค้นเมื่อ 2021-03-10.
The semi-presidential system in the new state of Timor-Leste has institutionalized a political struggle between the president, Xanana Gusmão, and the prime minister, Mari Alkatiri. This has polarized political alliances and threatens the viability of the new state. This paper explains the ideological divisions and the history of rivalry between these two key political actors. The adoption of Marxism by Fretilin in 1977 led to Gusmão's repudiation of the party in the 1980s and his decision to remove Falintil, the guerrilla movement, from Fretilin control. The power struggle between the two leaders is then examined in the transition to independence. This includes an account of the politicization of the defense and police forces and attempts by Minister of Internal Administration Rogério Lobato to use disaffected Falintil veterans as a counterforce to the Gusmão loyalists in the army. The December 4, 2002, Dili riots are explained in the context of this political struggle.
- "East Timor Geography". www.easttimorgovernment.com.
- . Government of Timor-Leste. 25 October 2015. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 January 2020. สืบค้นเมื่อ 29 January 2020.
- "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. สืบค้นเมื่อ 4 May 2019.
- "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. สืบค้นเมื่อ 16 July 2021.
- Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN . สืบค้นเมื่อ 16 December 2020.
- "ประกาศสำนักงานราชบัณฑิตยสภา เรื่อง กำหนดชื่อประเทศ ดินแดน เขตการปกครอง และเมืองหลวง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 139 (พิเศษ 205 ง). 1 กันยายน 2565.
- "tetun.org". tetun.org.
- "Constituição da República Democrática de Timor" (PDF). Government of Timor-Leste. สืบค้นเมื่อ 2 September 2016.
- "Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timór-Leste" (PDF). Government of Timor-Leste. สืบค้นเมื่อ 2 September 2016.
- CIA (29 November 2012). "East and Southeast Asia:Timor-Leste". The World Factbook. Washington, DC:Central Intelligence Agency. สืบค้นเมื่อ 16 December 2012.
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/5012640.stm
- http://www.smh.com.au/news/world/australia-cant-find-timor-leaders/2006/05/25/1148524816847.html
- http://www.rte.ie/news/2006/0525/easttimor.html
- http://www.iol.co.za/index.php?set_id=1&click_id=3&art_id=qw1148547965206B254
- http://www.rte.ie/news/2006/0525/easttimor.html
- http://www.smh.com.au/news/world/timor-pm-likely-to-resign-tomorrow/2006/06/21/1150845238271.html
- . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2006-07-09. สืบค้นเมื่อ 2006-07-11.
- http://www.abc.net.au/news/newsitems/200607/s1681879.htm
- . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-09-29. สืบค้นเมื่อ 2009-08-01.
บรรณานุกรม
- Cashmore, Ellis (1988). Dictionary of Race and Ethnic Relations. New York: Routledge. ASIN B000NPHGX6
- Charny, Israel W. Encyclopedia of Genocide Volume I. Denver: Abc Clio.
- (1996). East Timor: A People Betrayed. Sydney: Australian Broadcasting Corporation.
- Durand, Frédéric (2006). East Timor: A Country at the Crossroads of Asia and the Pacific, a Geo-Historical Atlas. Chiang Mai: Silkworm Books. ISBN .
- Groshong, Daniel J (2006). Timor-Leste: Land of Discovery. Hong Kong: Tayo Photo Group. ISBN .
- Gunn, Geoffrey C. (1999). Timor Loro Sae: 500 years. Macau: Livros do Oriente. ISBN .
- Hägerdal, Hans (2012), Lords of the Land, Lords of the Sea; Conflict and Adaptation in Early Colonial Timor, 1600–1800. Oapen.org
- ; Leach, Michael (2007). East Timor: Beyond Independence. Monash Papers on Southeast Asia, no 65. Clayton, Vic: Monash University Press. ISBN .
- Hill, H; Saldanha, J, บ.ก. (2002). East Timor: Development Challenges for the World's Newest Nation. London: Palgrave Macmillan UK. ISBN .
- Leach, Michael; , บ.ก. (2013). The Politics of Timor-Leste: Democratic Consolidation After Intervention. Studies on Southeast Asia, no 59. Ithaca, NY: Cornell University, Southeast Asia Program Publications. ISBN .
- Levinson, David. Ethnic Relations. Denver: Abc Clio.
- Molnar, Andrea Katalin (2010). Timor Leste: Politics, History, and Culture. Routledge Contemporary Southeast Asia series, 27. London; New York: Routledge. ISBN .
- Rudolph, Joseph R. Encyclopedia of Modern Ethnic Conflicts. Westport: Greenwood P, 2003. 101–106.
- Shelton, Dinah. Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity. Thompson Gale.
- Taylor, John G. (1999). East Timor: The Price of Freedom. Australia: Pluto Press. ISBN .
- Viegas, Susana de Matos; Feijó, Rui Graça, บ.ก. (2017). Transformations in Independent Timor-Leste: Dynamics of Social and Cultural Cohabitations. London: Routledge. ISBN .
- , a bibliographic reference, , launched by PM Xanana Gusmão, Indes Savantes editor, Paris, France, published in 2001. ISBN , ISBN .
- , , Institute of Southeast Asian Studies of Jinan University editor, Jinan, China, published in 2007.
- Mats Lundahl and Fredrik Sjöholm. 2019. The Creation of the East Timorese Economy. Springer.
แหล่งข้อมูลอื่น
รัฐบาล
- เว็บไซต์ทางการของรัฐบาลติมอร์-เลสเต 2019-01-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- เว็บไซต์ทางการของการท่องเที่ยวติมอร์-เลสเต
ข้อมูลทั่วไป
- Timor-Leste. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
- from UCB Libraries GovPubs
- Timor-Leste ที่เว็บไซต์ Curlie
- East Timor at Encyclopædia Britannica
- East Timor profile BBC News
- Wikimedia Atlas of East Timor
- Key Development Forecasts for Timor-Leste from
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
timxr elset tiomr aelcht oprtueks Timor Leste xxkesiyng tiˈmoɾ ˈlɛʃtɨ hrux timxrtawnxxk ettun Timor Lorosa e michuxeriykxyangepnthangkarwa satharnrthprachathipitytimxr elset hrux satharnrthprachathipitytiomr aelcht oprtueks Republica Democratica de Timor Leste ettun Republika Demokratika Timor Leste epnpraethsthitngxyubnekaainphumiphakhexechiytawnxxkechiyngit prakxbdwyekaatimxrdantawnxxk ekaaxaetaru Atauro aelaekaachaku Jaco thixyuiklekhiyng aelaethsbaloxexkusi Oecusse sungtngxyubnfngtawntkkhxngekaatimxr timxrtawnxxkthuklxmrxbodyphunthikhxngpraethsxinodniesiysatharnrthprachathipitytimxr elset Republica Democratica de Timor Leste oprtueks Republika Demokratika Timor Leste ettun thngchati traaephndinkhakhwy exkphaph karkratha khwamkawhna oprtueks Unidade Accao Progresso ettun Unidade Asaun Progresu ephlngchati patriya source source source track track track track track track track track track track track track emuxnghlwng aelaemuxngihysuddili 8 33 S 125 34 E 8 55 S 125 56 E 8 55 125 56phasarachkaroprtueks ettuna15 phasaxngkvs xinodniesiysasna samaon kh s 2015 99 53 khrist 97 57 ormnkhathxlik 1 96 opretsaetnt0 24 xislam0 23 xun karpkkhrxngrthediyw satharnrthrabbkungprathanathibdi prathanathibdichuaes ramuch xxrta naykrthmntritaxur matn ruxksphanitibyytiexkrach cakoprtueksaelaxinodniesiy timxrkhxngoprtuekskhriststwrrsthi 16 prakasexkrach xinodniesiyphnwkdinaedn17 krkdakhm kh s 1976 briharodyxngkhkarbriharchwngepliynphan25 tulakhm kh s 1999 funfuexkrach20 phvsphakhm kh s 2002phunthi rwm15 007 tarangkiolemtr 5 794 tarangiml xndbthi 154 aehlngna nxymakprachakr kh s 2021 praman1 340 513 xndbthi 153 samaonprachakr kh s 20151 183 643 khwamhnaaenn78 txtarangkiolemtr 202 0 txtarangiml cidiphi xanacsux kh s 2020 praman rwm5 315 phnlandxllarshrth txhw4 031 dxllarshrthcidiphi rakhatlad kh s 2020 praman rwm1 920 phnlandxllarshrth txhw1 456 dxllarshrthcini kh s 2014 28 7 taexchdiix kh s 2019 0 606 panklang xndbthi 141skulengindxllarshrthb USD ekhtewlaUTC 9 TLT khbrthdansaymuxrhsothrsphthrhs ISO 3166odemnbnsud tlcewbist timor leste wbr gov wbr tl phasapracachati xik 15 phasaidrbkarrbrxnginrththrrmnuynxkcakniyngichehriyyesngtawu tp ykelikkarichaelw aetedimpraethstimxr elsetthukpkkhrxngodypraethsxinodniesiy sungidyudkhrxngtimxrtawnxxkepncnghwdhnungkhxngpraethsemuxpi ph s 2518 kh s 1975 aelainpi ph s 2542 kh s 1999 timxrtawnxxkidaeyktwepnxisra aelaidrbexkrachxyangetmtwemuxwnthi 20 phvsphakhm ph s 2545 kh s 2002 emuxpraethstimxrtawnxxkekharwmxngkhkarshprachachatiinpiediywkn kidtklngwacaeriykpraethsxyangepnthangkarwa tiomr aelcht sungepnchuxinphasaoprtueks midxkimpracachatikhuxdxkkuhlabphumisastrchayfngthasiotlu praethstimxr elsetepnpraethshmuekaa cdepnekaainklumekaaxinodniesiy eriykwa ekaatimxr dwyenguxnikhthangphumisastrthiepnekaakhnadelk ekaatimxrtngxyuthangtxnehnuxkhxngpraethsxxsetreliy aelaxyuhangcakkrungcakarta khxngpraethsxinodniesiyipthangtawnxxkpraman 2 100 kiolemtr praethstimxrtawnxxkprakxbipdwydinaednswnplaydantawnxxkkhxngekaatimxr aelamidinaednswnaeykethsbaloxexkusithitngxyubnchayfngthangtxnehnuxkhxngtimxrtawntksungxyuinkarpkkhrxngkhxngpraethsxinodniesiy phumixakas praethstimxr elsetmiephiyngsxngvduechnediywkbthangphakhitkhxngpraethsithy khuxmivdufnaelavdurxn phumixakasbangaehngmiphumixakasaebbsawnna dwyehtuthiidrblmaelngcakthaelthraythangtxnehnuxkhxngpraethsxxsetreliy thrphyakrthangthrrmchatikhxngtimxrtawnxxkkhux namn aelakasthrrmchati sungxacmimakimaephpraethsbruinthixyuinthaellukthieriykwa Timor Gap sungxyukhrungthangrahwangtimxr elsetkbxxsetreliy swnphuchesrsthkicthisakhyidaek kaaef maphraw okok khawophd aelapsustwthisakhyidaek okh krabux aeka ma aelathrphyakrstwnathimixyumakmayprawtisastrxananikhmoprtueks dinaedntimxrtawnxxkepnxananikhmkhxngpraethsoprtuekstngaetpi ph s 2063 kh s 1520 karxangsiththieriykrxngexkrach karxangsiththieriykrxngexkrachcakxinodniesiy phayhlngoprtueksthxntwxxkipemuxpi ph s 2518 odymiidcdkarpkkhrxngihaektimxrtawnxxkaetxyangid epnehtuihpraethsxinodniesiyidsngthharekhayudkhrxngtimxrtawnxxkodyphnwkekhaepncnghwdthi 27 khxngpraethsxinodniesiy sungtxmaidthukkhdkhancakprachachnchawtimxrtawnxxkepnehtuihekidkhwamrunaerngkhun odyechphaaxyangyingtngaetkarchumnumthangsasnainphithimissathiobsthomtaexl Motael emuxwnthi 12 phvsphakhm kh s 1991 rimthaelkrungdili odyphuchumnumidedinkhbwnipyngsusansantakhruscanwnphurwmchumnumcungmimakkhun aelakarchumnumkepliynepnkareriykrxngexkrach odyminaychanana kuchema epnphunathimibthbathxyangmaktxkareriykrxngexkrachcakxinodniesiy xyangirkdiemuxrthbalxinodniesiyyinyxmihchawtimxrtawnxxklngprachamtiephuxaeyktwepnexkrachcakxinodniesiy inwnthi 30 singhakhm ph s 2542 prachachnchawtimxrtawnxxkkwarxyla 80 xxkesiyngsnbsnunkaraeyktwepnexkrach cungkxihekidehtukarnrunaerngintimxrtawnxxkodyklumkxngkalngmiliethiy militia thiniymxinodniesiy shprachachaticungidtdsiniccdtngkxngkalngnanachati International Force in East Timor INTERFET emux 15 knyayn 2542 ephuxsngekhaiprksasntiphaphintimxrtawnxxk kxnthicaprakasexkrachinwnthi 20 phvsphakhm ph s 2545 inkhnani shprachachatidaeninkarsnbsnuntimxrtawnxxkphayit United Nations Mission of Support in East Timor UNMISET tngaet 20 phvsphakhm ph s 2545 wikvtkaremuxng ph s 2548 khwamwunwayiderimkhunintimxr elsetemuxeduxnemsayn ph hlngcakthikarchumnumephuxsnbsnunthhartimxr elset 600 nay sungthukpldxxkcakrachkarenuxngcakhnithphklayepnkarclaclthimiphuesiychiwit 5 khn aelamimakkwa 20000 khnthihnicakbankhxngtwexng kartxsuxnrunaerngthharthisnbsnunrthbalkbthharfalintilthiimphxicidekidkhunemuxeduxnphvsphakhm 2549 aemwacayngimmikhwamchdecn aerngcungicebuxnghlngkartxsu khadwacaepnkarkracaykhxngkxngthunnamn aelakarcdkarimdikhxngkxngthphaelatarwctimxr elset sungrwmthungtarwcxinodniesiyedimaelakbttimxredim naykrthmntrimari xlkatiri ideriykkhwamrunaerngniwaepnkarrthprahar aelaidyxmrbkhwamchwyehluxcakkxngthphcaktangpraethshlaychati n wnthi 25 phvsphakhm ph s 2549 praethsxxsetreliy oprtueks niwsiaelnd aelamaelesiyidsngthharmayngtimxr elsetephuxprabpramkhwamimsngb emuxwnthi 21 mithunayn ph s 2549 prathanathibdichanana kuchema idkhxrxngxyangepnthangkarihnaykrthmntrimari xlkatiri laxxk sungsmachikphrrkhefrtilinswnihyidkhxrxngihnaykrthmntrilaxxk odyklawhawa idphudethcekiywkbkarkracayxawuthihphleruxn emuxwnthi 26 mithunayn ph s 2549 naykrthmntrimari xlkatiri idlaxxkodyklawwa epnipephuxhlikeliyngkarlaxxkkhxngprathanathibdichuaes ramuch xxrta idrbkaraetngtngepnnaykrthmntrikhnihmemuxwnthi 8 krkdakhm ph s 2549karpkkhrxngpccubnpraethstimxr elsetmikarpkkhrxnginrabxbkhxngprachathipity aetdwykhwamthiepnpraethsihm sungtxngephchiykbehtukarnsngkhramklangemuxng aelakarrukrancakpraethsxun ephuxihkardaeninkarintimxrtawnxxkepnipodysngb xngkhkarshprachachatiodysanknganokhrngkarephuxsnbsnunpharkickhxngintimxrtawnxxk United Nation Mission of Support in East Timor UNMISET epnhnwynganthikhxyihkarsnbsnunkardaeninkartang intimxr elsetihepnipxyangeriybrxy praethstimxr elsetepnsmachikkhxngxngkhkarshprachachatiemuxwnthi 27 knyayn ph s 2545karaebngekhtkarpkkhrxngaephnthiaesdngekhtethsbaltang khxngtimxr elset timxr elsetaebngekhtkarpkkhrxngepn 13 ethsbal oprtueks municipio ettun munisipiu dngni dili ebaeka oxexkusiesrsthkictladinolspaolssthankarnesrsthkic luthangkarkhakarlngthunintimxr elsetthimiskyphaph khux irkaaef karthapramng thurkickarthxngethiyw rwmthungaehlngthrphyakrpraephthnamndibaelakasthrrmchatiinekht Timor Gap sungxyurahwangtimxr elsetkbxxsetreliy xyangirkdi thurkicehlaniyngcaepntxngidrbkarphthnaaelakarsnbsnundankarengincaknklngthunphaynxkxyumak enuxngcaktimxr elsetyngkhadenginthun aelachawtimxr elsetyngkhadthksainkarprakxbkickrrmthangesrsthkic prakxbkbinpccubnmixtraphuwangngansungpramanrxyla 80 sunginswnkhxngnkthurkicithycaepntxngsuksakhwamepnipidkhxngraebiybrwmthungxupsrrkhdngklawtang khangtn ephuxprakxbkarphicarnathungkhwamesiynginkarlngthunintimxr elset aelakhnanisinkhaswnihyintimxr elsetnaekhacakxxsetreliy ephuxrxngrbkarbriophkhkhxngkhnaecahnathicakshprachachatiaelakhnathutthiptibtinganintimxr elsetokhrngsrangphunthanthaxakasyanprathanathibdinikuela lubatuesnthangkhmnakhm Aeroporto Internacional Presidente Nicolau Lobato epnsnambinnanachatiephiyngaehngediywintimxr elset aelaaela thaeruxsakhykhxngpraeths karsuksa karsuksakhxngtimxr elsetepniptamokhrngsrang 6 3 3 miradbkarsuksatngaetkxnprathmsuksa prathmsuksa mthymsuksaaelamhawithyaly thngnirthidcdswsdikarkarsuksakhnphunthanihaekeyawchninradbprathmsuksa EDUCATION POLICY AND DATA CENTER 2012 prachakrnganaetngngankhxngchawtimxrechuxsaycinaekha pi kh s 2006phasa phasathimithung 30 klum odytangkhntangxyu nxkcakniyngmichumchnchawtimxrechuxsaycin aelakhnithyinkrungdili swnphasathangkarnnimepnthitklngaennxnwacaichphasaidepnphasathangkar aetphasathiichknxyangaephrhlayintimxr elset khux phasaettun phasaoprtueks phasaxinodniesiy aelaphasaxngkvs odysxngphasahlngnithangkarthuxepnphasaptibtikar nxkcakniyngmiphasakhxngchnephaphunemuxngtang thikracayxyuthwpraeths sasna ruppnphraaemmarikhxngsasnakhristinkrungdilisasna canwnsasnik rxylasasnakhristnikayormnkhathxlik 191 96 5 sasnakhristnikayopretsaetnt 16 616 khn 2 2 nbthuxisysastr 5 883 khn 0 8 sasnaxislam 616 0 3 sasnaphuthth 700000 0 06 sasnaphrahmn hindu 191 khn 0 02 xun 616 khn 0 08 rwm 741 530 khn 100 00 prachakrswnihyinpraethstimxr elsetnbthuxsasnakhrist odyaeykepnsxngnikayhlk khux nikayormnkhathxlik misasnikkwarxyla 96 swnnikayopretsaetntnnmirxyla 2 2 miswnnxynbthuxsasnaxislamsungswnihyepnaebbsunni nxknnnbthuxsasnaphuthth sasnaphrahmn hindu aelaxun wthnthrrm prachachnchawtimxr elsetswnihyxasyxyutamchnbth odyswnmakyngthakarekstraebbdngedimaelaphungphatnexng mikarsuksata mikarcbplaaelaeliyngstw phukhnswnihykhakhayimepn immikhwamruekiywkbxutsahkrrm ekhruxngckrkl aetchawtimxr elsetnnmikhwamekharphinrabbxawuos mirabbekhruxyatithiaekhngaekrng rkphwkphxng rkkhnbthrrmeniympraephnidngedim odystrichawtimxr elsetnncathanganhnkinkhnathiburusmkimkhxychwynganbanxangxing Government of Timor Leste 25 October 2015 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 14 July 2019 subkhnemux 29 January 2020 Shoesmith Dennis March April 2003 43 2 231 252 doi 10 1525 as 2003 43 2 231 ISSN 0004 4687 OCLC 905451085 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2021 04 14 subkhnemux 2021 03 10 The semi presidential system in the new state of Timor Leste has institutionalized a political struggle between the president Xanana Gusmao and the prime minister Mari Alkatiri This has polarized political alliances and threatens the viability of the new state This paper explains the ideological divisions and the history of rivalry between these two key political actors The adoption of Marxism by Fretilin in 1977 led to Gusmao s repudiation of the party in the 1980s and his decision to remove Falintil the guerrilla movement from Fretilin control The power struggle between the two leaders is then examined in the transition to independence This includes an account of the politicization of the defense and police forces and attempts by Minister of Internal Administration Rogerio Lobato to use disaffected Falintil veterans as a counterforce to the Gusmao loyalists in the army The December 4 2002 Dili riots are explained in the context of this political struggle East Timor Geography www easttimorgovernment com Government of Timor Leste 25 October 2015 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 25 January 2020 subkhnemux 29 January 2020 Report for Selected Countries and Subjects www imf org subkhnemux 4 May 2019 Gini Index coefficient CIA World Factbook subkhnemux 16 July 2021 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 December 2020 pp 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 subkhnemux 16 December 2020 prakassanknganrachbnthityspha eruxng kahndchuxpraeths dinaedn ekhtkarpkkhrxng aelaemuxnghlwng PDF rachkiccanuebksa 139 phiess 205 ng 1 knyayn 2565 tetun org tetun org Constituicao da Republica Democratica de Timor PDF Government of Timor Leste subkhnemux 2 September 2016 Konstituisaun Republika Demokratika Timor Leste PDF Government of Timor Leste subkhnemux 2 September 2016 CIA 29 November 2012 East and Southeast Asia Timor Leste The World Factbook Washington DC Central Intelligence Agency subkhnemux 16 December 2012 http news bbc co uk 2 hi asia pacific 5012640 stm http www smh com au news world australia cant find timor leaders 2006 05 25 1148524816847 html http www rte ie news 2006 0525 easttimor html http www iol co za index php set id 1 amp click id 3 amp art id qw1148547965206B254 http www rte ie news 2006 0525 easttimor html http www smh com au news world timor pm likely to resign tomorrow 2006 06 21 1150845238271 html khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2006 07 09 subkhnemux 2006 07 11 http www abc net au news newsitems 200607 s1681879 htm khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2007 09 29 subkhnemux 2009 08 01 brrnanukrmCashmore Ellis 1988 Dictionary of Race and Ethnic Relations New York Routledge ASIN B000NPHGX6 Charny Israel W Encyclopedia of Genocide Volume I Denver Abc Clio 1996 East Timor A People Betrayed Sydney Australian Broadcasting Corporation Durand Frederic 2006 East Timor A Country at the Crossroads of Asia and the Pacific a Geo Historical Atlas Chiang Mai Silkworm Books ISBN 9749575989 Groshong Daniel J 2006 Timor Leste Land of Discovery Hong Kong Tayo Photo Group ISBN 988987640X Gunn Geoffrey C 1999 Timor Loro Sae 500 years Macau Livros do Oriente ISBN 972 9418 69 1 Hagerdal Hans 2012 Lords of the Land Lords of the Sea Conflict and Adaptation in Early Colonial Timor 1600 1800 Oapen org Leach Michael 2007 East Timor Beyond Independence Monash Papers on Southeast Asia no 65 Clayton Vic Monash University Press ISBN 9781876924492 Hill H Saldanha J b k 2002 East Timor Development Challenges for the World s Newest Nation London Palgrave Macmillan UK ISBN 978 0 333 98716 2 Leach Michael b k 2013 The Politics of Timor Leste Democratic Consolidation After Intervention Studies on Southeast Asia no 59 Ithaca NY Cornell University Southeast Asia Program Publications ISBN 9780877277897 Levinson David Ethnic Relations Denver Abc Clio Molnar Andrea Katalin 2010 Timor Leste Politics History and Culture Routledge Contemporary Southeast Asia series 27 London New York Routledge ISBN 9780415778862 Rudolph Joseph R Encyclopedia of Modern Ethnic Conflicts Westport Greenwood P 2003 101 106 Shelton Dinah Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity Thompson Gale Taylor John G 1999 East Timor The Price of Freedom Australia Pluto Press ISBN 978 1 85649 840 1 Viegas Susana de Matos Feijo Rui Graca b k 2017 Transformations in Independent Timor Leste Dynamics of Social and Cultural Cohabitations London Routledge ISBN 9781315534992 a bibliographic reference launched by PM Xanana Gusmao Indes Savantes editor Paris France published in 2001 ISBN 978 2 84654 012 4 ISBN 978 2 84654 012 4 Institute of Southeast Asian Studies of Jinan University editor Jinan China published in 2007 Mats Lundahl and Fredrik Sjoholm 2019 The Creation of the East Timorese Economy Springer aehlngkhxmulxunpraethstimxr elset thiokhrngkarphinxngkhxngwikiphiediy hakhwamhmaycakwikiphcnanukrmphaphaelasuxcakkhxmmxnsenuxhakhawcakwikikhawkhakhmcakwikikhakhmkhxmultnchbbcakwikisxrshnngsuxcakwikitarakhxmulkaredinthangcakwikithxngethiyw rthbal ewbistthangkarkhxngrthbaltimxr elset 2019 01 02 thi ewyaebkaemchchin ewbistthangkarkhxngkarthxngethiywtimxr elset khxmulthwip Timor Leste The World Factbook Central Intelligence Agency from UCB Libraries GovPubs Timor Leste thiewbist Curlie East Timor at Encyclopaedia Britannica East Timor profile BBC News Wikimedia Atlas of East Timor Key Development Forecasts for Timor Leste from