การสวรรคตของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 เวลา 21:17 น. ณ ห้องประทับ ตึก 84 ปี โรงพยาบาลศิริราช โดยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชสำนักไว้ทุกข์ โดยมีกำหนด 100 วัน และประดิษฐานพระบรมศพลงในหีบที่ตั้งอยู่ด้านหลังพระบรมโกศ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง ส่วนรัฐบาลไทยโดยคณะรัฐมนตรีบรรหาร ศิลปอาชา ออกประกาศไว้ทุกข์ โดยมีกำหนดแรก 15 วัน ก่อนเพิ่มเป็น 100 วันในภายหลัง และลดธงครึ่งเสาในสถานที่ราชการ โดยมีกำหนดแรก 3 วัน ก่อนเพิ่มเป็น 15 วัน และ 100 วันในภายหลัง

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
พระเมรุมาศใน
การสวรรคต
พระนามาภิไธย	สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
วันสวรรคต	18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 (29 ปีก่อน) (2538-07-18)
สถานที่สวรรคต	ห้องประทับ ตึก 84 ปี โรงพยาบาลศิริราช
ประดิษฐานพระบรมศพ	พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง
พระโกศ	พระโกศทองใหญ่
ฉัตร	(พระสัปตปฎลเศวตฉัตร)
พระเมรุ	พระเมรุมาศ ท้องสนามหลวง
วันถวายพระเพลิงพระบรมศพ	10 มีนาคม พ.ศ. 2539 (28 ปีก่อน) (2539-03-10)
ประดิษฐานพระบรมอัฐิ	พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง
ประดิษฐานพระบรมราชสรีรางคาร	สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม

พระอาการประชวรก่อนสวรรคต

เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2538 สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงมีพระอาการทางพระหทัยกำเริบและทรงเหนื่อยอ่อน คณะแพทย์จึงเข้าถวายการรักษาเบื้องต้นที่วังสระปทุม เป็นระยะเวลา 2 คืน จนถึงคืนวันที่ 2 มิถุนายน จึงกราบบังคมทูลเชิญเสด็จพระราชดำเนินเข้าประทับรักษาพระองค์ ณ โรงพยาบาลศิริราช โดยในขณะนั้น พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่ทรงพักรักษาพระองค์จากพระโรคพระหทัย ณ พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเฝ้าพระอาการประชวรของสมเด็จพระบรมราชชนนีด้วย

ต่อมาเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน คณะแพทย์พบว่าเกิดการติดเชื้อในกระแสพระโลหิต จึงถวายพระโอสถปฏิชีวนะเพิ่ม ต่อมามีพระอาการแทรกซ้อน มีการอักเสบที่พระอันตะ (ลำไส้ใหญ่) พระอันตคุณ (ลำไส้เล็ก) และพระปับผาสะ (ปอด) ด้านขวา คณะแพทย์พยายามถวายการรักษาอย่างใกล้ชิด โดยรัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดำเนินมาทรงเล่าเรื่องต่าง ๆ ให้สมเด็จพระบรมราชชนนีสดับโดยตลอด และมีสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ประทับทรงเฝ้าพระอาการประชวรอยู่ที่โรงพยาบาลตลอดเวลาเช่นเดียวกับท่านผู้หญิงทัศนาวลัย ศรสงคราม

ในระยะต้น พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงตระหนักถึงความวิกฤติของพระอาการประชวรของสมเด็จพระบรมราชชนนี แต่ยังทรงมีความหวัง และทรงรับสั่งกับคณะแพทย์ว่า แม้สมเด็จพระบรมราชชนนีอาจจะต้องประทับเก้าอี้เข็นก็ไม่เป็นไร ขอเพียงช่วยให้ทรงใช้พระหัตถ์ทรงงานต่าง ๆ ได้เช่นเดิม เพราะทรงโปรดการทรงงานด้วยพระองค์เองเสมอ

แต่ตั้งแต่วันที่ 14 กรกฎาคม เป็นต้นมา พระอาการประชวรไม่ดีขึ้น คณะแพทย์ต้องถวายการรักษาด้วยการฟอกพระโลหิตด้วยเครื่องไตเทียมเป็นระยะตามความจำเป็น

ต่อมาสำนักพระราชวังออกแถลงการณ์ฉบับที่ 18 ระบุว่า เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม สมเด็จพระบรมราชชนนีทรงมีพระอาการทรุดลง เนื่องจากพระยกนะ (ตับ) และพระวักกะ (ไต) ไม่ทำงาน พระหทัยทำงานไม่ปกติ ความดันพระโลหิตต่ำทำให้เกิดภาวะพระโลหิตเป็นกรด คณะแพทย์ได้ถวายการรักษาความผิดปกติของระบบต่าง ๆ รวมทั้งการฟอกพระโลหิตและกรองสารพิษ แต่พระอาการในวันรุ่งขึ้น (18 กรกฎาคม) ยังอยู่ในภาวะวิกฤติ

เวลาประมาณ 18:00 น. พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินมายังห้องประทับ ตึก 84 ปี โรงพยาบาลศิริราช เพื่อเฝ้าพระอาคารสมเด็จพระบรมราชชนนี โดยประทับข้างพระแท่นบรรทมพร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ และท่านผู้หญิงทัศนาวลัย ต่อมาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินมาเฝ้าพระอาการประชวรด้วย

การสวรรคต

สำนักพระราชวังมีประกาศ เรื่อง สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเสด็จสวรรคต เมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 เวลา 23:30 น. ความว่า

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีประทับรักษาพระอาการประชวร ณ ตึก ๘๔ ปี โรงพยาบาลศิริราช ตั้งแต่วันที่ ๒ มิถุนายน ๒๕๓๘ ตามที่สำนักพระราชวังได้แถลงให้ทราบเป็นระยะแล้วนั้น

แม้คณะแพทย์ได้ถวายการรักษาอย่างใกล้ชิดจนสุดความสามารถ พระอาการประชวรได้ทรุดหนักลงตามลำดับ และสวรรคตเมื่อเวลา ๒๑ นาฬิกา ๑๗ นาที วันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๓๘ รวมพระชนมายุ ๙๔ พรรษา

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้สำนักพระราชวังจัดการพระบรมศพถวายพระเกียรติยศสูงสุดตามราชประเพณี ประดิษฐานพระบรมศพ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง

ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทในราชสำนักไว้ทุกข์ถวายมีกำหนด ๑๐๐ วัน ตั้งแต่วันสวรรคตเป็นต้นไป

อนึ่ง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ประชาชนเข้าถวายน้ำสรงพระบรมศพหน้าพระบรมฉายาลักษณ์ ซึ่งประดิษฐาน ณ ศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวัง ตั้งแต่เวลา ๙ นาฬิกา ถึงเวลา ๑๖ นาฬิกา วันที่ ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๓๘

— สำนักพระราชวัง ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๓๘

โดยในเวลาที่สมเด็จพระบรมราชชนนีเสด็จสวรรคต พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงกราบที่พระหัตถ์ พระประยูรญาติทรงกราบ และผู้ที่เข้าเฝ้าฯ ทุกคนในที่นั้นได้หมอบกราบพร้อมกัน ในเวลาต่อมา พญ. วิสัญญีแพทย์ที่เฝ้าพระอาการของพระองค์ในวันนั้นเปิดเผยว่า หลังจากหมอบกราบพระบรมศพของสมเด็จพระราชชนนีแล้ว รัชกาลที่ 9 ประทับนิ่งอยู่ระยะหนึ่ง จากนั้นมีพระราชกระแสรับสั่งให้โรงพยาบาลเก็บพระบรมศพไว้ก่อน 1 คืน ก่อนส่งมอบให้สำนักพระราชวังอัญเชิญไปประกอบพิธีพระบรมศพในวันรุ่งขึ้น

การอัญเชิญพระบรมศพ

หลังจากประชาชนส่วนใหญ่ทราบข่าวการสวรรคตของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีในเช้าวันรุ่งขึ้น (19 กรกฎาคม) ประชาชนแบ่งการเดินทางไปถวายความอาลัยออกเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มหนึ่งเดินทางไปที่ตึก 84 ปี โรงพยาบาลศิริราช เพื่อถวายสักการะพระบรมศพ โดยโรงพยาบาลอัญเชิญพระฉายาลักษณ์มาประดิษฐานที่ศาลาศิริราช 100 ปี เพื่อให้ประชาชนถวายน้ำสรงพระบรมศพที่พานหน้าพระบรมฉายาลักษณ์แทน แต่ส่วนใหญ่เดินทางไปยังศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวัง เพื่อร่วมถวายน้ำสรงพระบรมศพหน้าพระฉายาลักษณ์ตามที่มีระบุในตอนท้ายของประกาศสำนักพระราชวัง

เวลา 13:30 น. ก่อนเชิญพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีออกจากโรงพยาบาลศิริราช สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ โปรดเกล้าฯ ให้พยาบาลถวายน้ำสรงพระบรมศพเป็นการภายใน เสร็จแล้วแพทย์หลวงจึงได้เชิญพระบรมศพโดยรถพยาบาล มีราชองครักษ์ พยาบาล พร้อมด้วยพระญาติผู้ใกล้ชิดติดตามในรถพยาบาล จากนั้นเวลา 15:06 น. พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินมาทรงอัญเชิญพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีจากโรงพยาบาลศิริราช ไปยังพระที่นั่งพิมานรัตยา ในพระบรมมหาราชวัง โดยเริ่มเคลื่อนขบวนอัญเชิญพระบรมศพเมื่อเวลา 15:10 น. และถึงพระบรมมหาราชวังเมื่อเวลา 15:30 น.^: 55–59

การถวายน้ำสรงและประดิษฐานพระบรมศพ

วันที่ 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 เวลา 17:10 น. พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินจากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ไปในการพระราชพิธีถวายน้ำสรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ณ พระที่นั่งพิมานรัตยา ในพระบรมมหาราชวัง

เมื่อเสด็จพระราชดำเนินถึง พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จฯ เข้าในพระฉากที่พระบรมศพบรรทมอยู่บนพระแท่น ทรงจุดธูปเทียนเครื่องราชสักการะบูชาพระพุทธรูปประจำพระชนมวารของสมเด็จพระบรมราชชนนี และทรงจุดธูปเทียนเครื่องทองน้อย จากนั้นทรงกราบราบถวายบังคม ถวายสรงพระสุคนธ์ผอบน้ำขมิ้นที่พระอุระพระบรมศพ และถวายสรงพระสุคนธ์ที่พระบาท จากนั้นทรงหวีพระเกศาพระบรมศพ 3 ครั้ง แล้วทรงหักพระสางวางไว้ที่พาน แล้วเสด็จฯ ไปประทับพระราชอาสน์ที่นอกพระฉาก จากนั้นทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นายแพทย์ พยาบาล เจ้าพนักงานภูษามาลาเชิญพระบรมศพลงบรรทมในหีบที่จัดสร้างขึ้น

จากนั้นพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จฯ ไปถวายซองพระศรีทองคำลงยาบรรจุเครื่องสักการะพระจุฬามณีที่ข้างพระกรพระบรมศพ แล้วทรงถวายแผ่นทองจำหลักลายดุนมีพระกรรณปิดที่พระพักตร์ แล้วทรงวางพระชฎาทองคำถวายข้างพระเศียร ทรงคม เสด็จฯ ไปประทับพระราชอาสน์ที่เดิม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลขาธิการพระราชวังคลุมผ้าถวายก่อนที่เจ้าพนักงานปิดฝาหีบพระบรมศพและไขตะปูควงที่มุมของหีบพระบรมศพทั้ง 4 ด้าน แล้วถวายคลุมหีบด้วยผ้าตาดทอง และอัญเชิญไปประดิษฐาน ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท จากนั้นนายทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเข้าถวายบังคมและยกอัญเชิญหีบพระบรมศพไปประดิษฐานในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท จากนั้นพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จฯ เข้าพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทแล้วทอดพระเนตรการประดิษฐานพระบรมศพที่ฐานบุผ้าตาดทองหลังพระแท่นสุวรรณเบญจดล จนกระทั่งเจ้าพนักงานถวายผ้าตาดทองคลุมหีบพระบรมศพเสร็จแล้ว จึงเสด็จฯ ไปประทับที่พระราชอาสน์ด้านนอก

จากนั้น พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงวางพวงมาลาหน้าที่ประดิษฐานพระบรมศพ ตามด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ เสร็จแล้วเสด็จฯ ไปทรงจุดธูปเทียนเครื่องราชสักการะและเครื่องทองน้อยถวายบังคมพระบรมศพ จากนั้นทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการพระพุทธรูปประจำพระชนมวาร และทรงทอดผ้าไตรพระสงฆ์จำนวน 95 รูปเท่าพระชนมพรรษาของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี แบ่งเป็น 7 เที่ยว พระสงฆ์สดับปกรณ์ ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา เมื่อครบแล้วพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงจุดธูปเทียนที่พระแท่นพระสวดพระอภิธรรม แล้วเสด็จพระราชดำเนินกลับเมื่อเวลา 18:42 น.^: 64–67

การบำเพ็ญพระราชกุศลถวายพระบรมศพ

สัตตมวาร (7 วัน)

ปัณรสมวาร (15 วัน)

ปัญญาสมวาร (50 วัน)

สตมวาร (100 วัน)

ดูเพิ่ม

• สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี

อ้างอิง

1. "เป็นครั้งแรกที่พระศพ "สมเด็จย่า" และ "พระพี่นาง" ไม่ได้บรรจุลงพระโกศ แต่บรรจุในพระหีบ (๕)". ผู้จัดการออนไลน์. 23 ธันวาคม 2016. สืบค้นเมื่อ 6 มีนาคม 2025.
2. เลิศพาณิชย์กุล, ศุภรัตน์ (1988). "บทที่ 24: พระมามลายโศกหล้า เหลือสุข". พระมามลายโศกหล้า เหลือสุข: พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจในสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์กรุงเทพ. ISBN .
3. กรมศิลปากร, หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. จดหมายเหตุงานพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี. Vol. 1. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์. สืบค้นเมื่อ 7 มีนาคม 2025 – โดยทาง คลังสารสนเทศของสถาบันนิติบัญญัติ.