Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
กบฏหวันหมาดหลี หรือ กบฏไทรบุรี พ.ศ. 2381-82 เป็นการกบฏของกลุ่มผู้สนับสนุนอดีตสุลต่านอาหมัดทัจจุดินฮาลิมชาฮ์ (Ahmad Tajuddin Halim Shah) แห่งไทรบุรี หรือตวนกูปะแงหรัน (Tunku Pengeran) เป็นความพยายามในการกอบกู้รัฐไทรบุรีจากการปกครองของสยามในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้นำการกบฏในครั้งนี้ได้แก่ตนกูมูฮาหมัดซาอัด (Tunku Muhammad Sa'ad) และตนกูมูฮาหมัดทาอิบ (Tunku Muhammad Taib) สองพี่น้องผู้เป็นหลานชายของอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรัน ร่วมมือกับหวันมาลี (Wan Mali) ซึ่งเป็นโจรสลัดในทะเลอันดามัน เข้ายึดเมืองไทรบุรีได้ใน พ.ศ. 2381 จากนั้นยึดได้เมืองตรังและเข้ารุกรานเมืองสงขลาและปัตตานี
| กบฏหวันหมาดหลี | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 การปราบปรามและการสู้รบของกรุงรัตนโกสินทร์กับเจ้าเมืองปัตตานี | |||||||
| |||||||
| คู่สงคราม | |||||||
 อาณาจักรรัตนโกสินทร์  จักรวรรดิบริติช |  รัฐไทรบุรี | ||||||
| ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ | |||||||
|
|
หวัน มูฮาหมัด อาลี (Wan Muhammad Ali) | ||||||
เหตุการณ์นำ
สุลต่านอาหมัดทายุดดินฮาลิมชาฮ์ (Ahmad Tajuddin Halim Shah) แห่งไทรบุรี หรือตวนกูปะแงหรัน (Tunku Pengeran) แข็งเมืองไม่ขึ้นต่อสยามและหันไปสร้างสัมพันธไมตรีกับฝ่ายพม่าพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจึงทรงมีพระบรมราชโองการให้พระยานครศรีธรรมราช (น้อย) นำทัพเข้ายึดไทรบุรีใน พ.ศ. 2364 เมื่อพระยานครฯ (น้อย) เข้ายึดไทรบุรีแล้ว สุลต่านตวนกูปะแงหรันเดินทางหลบหนีไปยังเกาะปีนัง ซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษ (ไทรบุรีได้มอบเกาะปีนังให้แก่อังกฤษตั้งแต่ พ.ศ. 2329) ฝ่ายสยามผนวกไทรบุรีเข้ามาปกครองโดยตรงขึ้นกับเมืองนครศรีธรรมราช พระภักดีบริรักษ์ (แสง) บุตรชายของเจ้าพระยานครฯ (น้อย) ได้เป็นเจ้าเมืองไทรบุรีแทน ได้รับการแต่งตั้งเป็นพระยาอภัยธิเบศร์เจ้าเมืองไทรบุรี หลังจากที่สยามเข้ายึดเมืองไทรบุรีแล้ว มีชาวมลายูไทรบุรีจำนวนมากรวมทั้งเชื้อวงศ์ของอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันหลบหนีไปยังเกาะลังกาวี ในปีต่อมา พ.ศ. 2365 เจ้าพระยานครฯ (น้อย) ยกทัพเรือเข้าโจมตีและยึดเกาะลังกาวีได้สำเร็จ หวันมูฮาหมัดอาลี (Wan Muhammad Ali) ผู้เป็นบุตรชายของผู้ปกครองเกาะลังกาวี หลบหนีจากเกาะลังกาวีไปยังหมู่เกาะมะริดและตะนาวศรี ในขณะที่ตนกูมูฮาหมัดซาอัด (Tunku Muhammad Sa'ad) หลานชายของอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันหลบหนีไปยังแขวงเมืองอาเจะฮ์เกาะสุมาตรา
สนธิสัญญาเบอร์นี (Burney Treaty) ระหว่างสยามและอังกฤษในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2369 อังกฤษยอมรับอำนาจของสยามเหนือไทรบุรี โดยมีข้อแลกเปลี่ยนให้สยามงดเว้นการรุกรานรัฐเปรักและเซอลาโงร์ ตามสัญญาข้อที่สิบสาม อังกฤษให้สัญญาเรื่องการวางตัวเป็นกลางในความขัดแย้งระหว่างสยามและไทรบุรี สัญญาว่าจะนำตัวอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันออกจากเกาะปีนังไปพำนักที่อื่น และจะไม่ให้การสนับสนุนแก่กองกำลังของอดีตสุลต่านแห่งไทรบุรีในการกบฏต่อสยาม แม้ว่าอังกฤษจะให้สัญญาเช่นนี้แล้ว แต่เกาะปีนังและทะเลอันดามันยังคงเป็นแหล่งของผู้ที่สนับสนุนอดีตสุลต่านในการกอบกู้รัฐไทรบุรี
ใน พ.ศ. 2374 รัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ตนกูกูเด่น (Tunku Kudin) ผู้เป็นบุตรของพี่ชายอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรัน ยกทัพทางบกจากโปรวินซ์เวลส์เลย์เข้ายึดเมืองอาโลร์เซอตาร์เมืองหลวงของไทรบุรีได้สำเร็จ พระยาอภัยธิเบศร์ (แสง) เจ้าเมืองไทรบุรีหลบหนีมาอยู่ที่พัทลุง ฝ่ายหัวเมืองปัตตานีห้าหัวเมืองจากเจ็ดหัวเมืองนำโดย (Tuan Sulong) เจ้าเมืองปัตตานี เมื่อถูกเกณฑ์กำลังพลไปสู้รบกับไทรบุรีจึงก่อการกบฏขึ้น โดยได้รับการสนับสนุนจากรัฐกลันตันและรัฐตรังกานู เจ้าพระยานครฯ (น้อย) สามารถยึดเมืองอาโลร์เซอตาร์คืนมาได้ตนกูกูเด่นฆ่าตัวตาย และเจ้าพระยาพระคลัง (ดิศ บุนนาค) เข้ายึดเมืองปัตตานีได้ หลังจากการกบฏหัวเมืองมลายูใน พ.ศ. 2375 ทางฝ่ายอังกฤษจึงบังคับให้อดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันย้ายจากเกาะปีนังไปพำนักที่เมืองมะละกา
ใน พ.ศ. 2380 กรมสมเด็จพระศรีสุลาลัย พระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว สิ้นพระชนม์ บรรดาเจ้าเมืองข้าราชการกรมการต่าง ๆ ในหัวเมืองภาคใต้รวมทั้งเจ้าพระยานครฯ (น้อย) และ ต่างอยู่ที่กรุงเทพฯเพื่อร่วมพระราชพิธี โดยมีพระวิชิตสรไกร (กล่อม) และ เป็นผู้รักษาเมืองนครศรีธรรมราชและสงขลาตามลำดับ กลุ่มผู้สนับสนุนอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันจึงอาศัยโอกาสนี้ในการกอบกู้รัฐไทรบุรี หวันมูอาหมัดอาลีบุตรของผู้ครองเกาะลังกาวี หรือหวันหมาดหลี หรือหวันมาลี (Wan Mali) ได้ตั้งตนขึ้นเป็นโจรสลัดในทะเลอันดามันประกอบด้วยกองกำลังของขาวมลายูและชาวอูรักลาโว้ย โดยมีฐานที่มั่นอยู่ที่เกาะยาวในแขวงเมืองถลาง รายละเอียดเกี่ยวกับการจัดเตรียมทัพฝ่ายไทรบุรีปรากฏในบันทึกของนายเชอราร์ด ออสบอร์น (Sherard Osborn) แม่ทัพเรือชาวอังกฤษผู้นำเรือเข้าล้อมเมืองไทรบุรี ในหนังสือชื่อเรื่องว่า The Blockade of Kedah in 1838: A Midshipman’s Exploits in Malayan Waters ตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2400 ตนกูมูฮาหมัดซาอัดซึ่งได้หลบหนีไปยังแขวงเมืองอาเจะฮ์ได้จัดตั้งกองกำลังขึ้นอย่างเป็นความลับที่บาตูปูเตะ (Batu Puteh) บนเกาะสุมาตราใกล้กับเมืองอาเจะฮ์ ประกอบด้วยกำลังพล 2,000 คนและเรือ 40 ลำ โดยได้รับความช่วยเหลือทางอาวุธยุทโปกรณ์จากชาวมลายูและพ่อค้าชาวอังกฤษบนเกาะปีนังซึ่งให้การสนับสนุนแก่อดีตสุลต่าน
การสู้รบ
กบฏยึดเมืองไทรบุรี
ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2381 ตนกูมูฮาหมัดซาอัดอาศัยจังหวะซึ่งทัพเรือของอังกฤษที่รักษาเกาะปีนังนั้นย้ายไปทำการปราบโจรสลัดที่ตรังกานู ยกทัพเรือจากเกาะสุมาตรามายังเซอเบอรังเปอไร (Seberang Perai) หรือโปร์วินซ์เวลส์เลย์ซึ่งเป็นเขตแดนของประเทศอังกฤษ สมทบกับกองกำลังโจรสลัดของหวันมาลี ตนกูมูฮาหมัดซาอัดป่าวประกาศร้องเรียกให้ชาวมลายูผู้สนับสนุนอดีตสุลต่านฯออกมารวบรวมเป็นกองกำลังที่แม่น้ำมุดา (Muda River) และแม่น้ำเมอร์บก (Merbok River) ซึ่งเป็นเขตแตนรอยต่อระหว่างไทรบุรีและโปร์วินซ์เวลส์เลย์ ในเดือนพฤษภาคมตนกูมูฮาหมัดทาอิบ (Tunku Muhammad Taib) ผู้เป็นน้องชายของตนกูซาอัด นำกองกำลังชาวมลายูตั้งขึ้นที่แม่น้ำเมอร์บกรวมกับทัพของตนกูซาอัดได้กำลัง 1,000 คน ตนกูซาอัดยกทัพมลายูเข้าโจมตีป้อมกัวลาเกอดะฮ์ (Kuala Kedah) หรือป้อมปากน้ำไทรบุรีในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2381 โดยที่ฝ่ายสยามไม่ทันตั้งตัว นำไปสู่การรบที่กัวลาเกอดะฮ์ ส่วน พระยาอภัยธิเบศร์ (แสง) เจ้าเมืองไทรบุรีในขณะนั้นรวบรวมกำลังพลจัดตั้งทัพขึ้นประกอบด้วยชาวไทยได้ 200 คน ได้ชาวมลายู 800-900 คน มาตั้งรับ ในชั้นแรกฝ่ายสยามสามารถป้องกันป้อมปากน้ำไทรบุรีไว้ได้ ตนกูซาอัดจึงเข้ายึดป้อมปากน้ำไม่สำเร็จ ต่อมาในเดือนสิงหาคม ตนกูทาอิบได้นำตัวครอบครัวของทหารชาวมลายูซึ่งป้องกันป้อมอยู่ฝ่ายสยาม ประกอบด้วยเด็กสตรีและคนชรามาเดินนำหน้าทัพ เมื่อเด็กสตรีและคนชราเหล่านั้นถูกสังหารในที่รบ ทำให้ทหารฝ่ายมลายูซึ่งอยู่ฝ่ายสยามแปรพักตร์ไปเข้ากับฝ่ายกบฏ ตนกูทาอิบจึงเข้ายึดป้อมปากน้ำไทรบุรีได้ พระยาอภัยธิเบศร์และทัพสยามจึงล่าถอยกลับเข้าเมืองอาโลร์เซอตาร์ ทัพฝ่ายมลายูของตนกูซาอัดและตนกูทาอิบเข้ายึดเมืองอาโลร์เซอตาร์ได้ในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2381 พระยาอภัยธิเบศร์ (แสง) รวมทั้งพระเสนานุชิต (นุช) ปลัดเมืองไทรบุรีผู้เป็นน้องชายและครอบครัวหลบหนีไปยังกูปังบาซู และหลบหนีต่อไปจนถึงเมืองพัทลุงในที่สุด
การรบฝั่งอันดามัน
เมื่อยึดเมืองอาโลร์เซอตาร์ไว้ได้แล้ว ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2381 ตนกูมูฮาหมัดซาอัดจึงส่งหวันมาลี หรือเจ๊ะหมัดอาลี ยกทัพเรือไปยึดเมืองปะลิส ยึดเกาะลังกาวี และยกทัพเรือจำนวน 95 ลำ 1,000 คน เข้าโจมตีเมืองตรัง ซึ่งเป็นสถานที่ต่อเรือของเจ้าพระยานครฯ (น้อย) นำไปสู่การยึดเมืองตรัง พระสงครามวิชิตเจ้าเมืองตรังนำทัพออกสู้รบกับทัพของหวัดมาลีที่ปากน้ำพระม่วงและเขาราชสีห์แต่ชาวมลายูซึ่งอยู่ด้านหลังเขาโจมตีกระหนาบหลังทำให้ทัพของพระสงครามวิชิตแตกพ่ายไป หวันมาลีจึงสามารถเข้ายึดเมืองตรังได้ กวาดต้อนผู้คนเมืองตรังไปอยู่ที่เกาะลังกาวี
เมื่อเข้ายึดไทรบุรีได้แล้ว ฝ่าายกบฏนำโดยตนกูซาอัดได้เชิญตนกูอับดุลเลาะฮ์ (Tunku Abdullah) ผู้เป็นบุตรชายคนโตของอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันมาเข้าร่วมขบวนการในเดือนตุลาคมพ.ศ. 2381 โดยตนกูอับดุลเลาะฮ์ตั้งอยู่ที่บ้านตะพานช้างหรืออาลูร์กานู (Alur Ganu) ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2382 หวันมาลียกทัพเรือเข้าโจมตีเมืองสตูลปล้นสะดมนำอาหารเสบียงไป
ฝ่ายอังกฤษเมื่อทราบว่าผู้สนับสนุนอดีตสุลต่านเข้ายึดเมืองไทรบุรีได้สำเร็จ นายจอร์จ บอแนม (George Bonham) เจ้าเมืองสิงคโปร์และผู้ปกครองอาณานิคมช่องแคบได้เดินทางมายังเกาะปีนังและส่งเรือรบอังกฤษจำนวนสี่ลำได้แก่ เรือไฮยาซินท์ (HMS Hyacinth) เรือเพิร์ล (HMS Pearl) เรือเอเมอราลด์ (HMS Emerald) และเรือไดมอนด์ (HMS Diamond) นำโดยกัปตันเชอราร์ด ออสบอร์น (Sherard Osborn) เข้าปิดกั้นกัวลาเกอดะฮ์หรือปากน้ำเมืองไทรบุรีในระยะวิถีกระสุนปืนใหญ่ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2381 เพื่อปิดกั้นไม่ให้ฝ่ายกบฏไทรบุรียกทัพเรือออกทางทะเลและตัดการติดต่อระหว่างไทรบุรีและเกาะปีนัง แต่เรือรบอังกฤษไม่ได้โจมตีหรือสู้รบกับฝ่ายมลายูไทรบุรีแต่อย่างใด เมื่ออังกฤษเข้ามาปิดปากน้ำ ตนกูซาอัดจึงมาประจำการณ์ที่ป้อมปากน้ำเพื่อคอยระวังท่าทีของอังกฤษ
(น้อย) เจ้าเมืองตรัง กลับมาถึงก็ระดมกำลังทหารตั้งค่ายอยู่ที่ ต.ทุ่งค่าย อ.ย่านตาขาว จ.ตรัง (ในปัจจุบัน) เพื่อเตรียมยกโอบไปตีหวันหมาดหลีซึ่งยึดชัยภูมิอยู่ที่ควนธานี โดยส่งกองกำลังลำเลียงไปทางคลองลำเลียง เมื่อหวันหมาดหลีทราบข่าวว่าเจ้าพระยานคร (น้อย) ยกทัพมา ประกอบกับรับรู้ถึงกิตติศัพท์การออกทัพจับศึกของเจ้าพระยานคร (น้อย) ว่าเก่งกาจ จึงถอยร่นหนีไป
การรบที่สงขลาและปัตตานี
ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2381 ตนกูมูฮาหมัดซาอัดส่งตนกูมูฮาหมัดทาอิบ และตนกูมูฮาหมัดยิหวา (Tunku Muhammad Jiwa) นำทัพจำนวน 3,000 คน จากไทรบุรีไปทางเหนือเข้ารุกรานเมืองสงขลา ฝ่ายเมืองสงขลาพระสุนทรนุรักษ์ (บุญสัง) ผู้รักษาเมืองสงขลาส่งพระยาไชยานอกราชการยกทัพจากเมืองสงขลาจำนวน 800 คน เข้าสู้รบกับทัพของตนกูทาอิบ ตนกูทาอิบถอยไปอยู่ที่สะเดา ในขณะที่พระยาไชยานอกราชการคอยตั้งรับอยู่ที่บ้านปริก ตนกูทาอิบส่งทัพแยกย้ายกระจายไปตั้งตามที่ต่าง ๆ ได้แก่ ปังลิมาโปปและปังลิมามระ ตั้งอยู่ที่บ้านสะเดา จำนวน 1,000 คน โต๊ปดังตั้งที่ยางงาม 300 คน โต๊ะนุเระอยู่ที่ตะพานสูง 400 คน ปังลิมาที่สบาเพน 300 คน ตนกูยิหวาตั้งที่ทุ่งบ้านโพธิ์ 1,000 คน
ข่าวการกบฏของไทรบุรีไปถึงกรุงเทพฯในเดือนกันยายนพ.ศ. 2381 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระราชโองการให้เจ้าพระยานครฯ (น้อย) และพระยาสงขลา (เถี้ยนเส้ง) รีบเดินทางลงมาเพื่อป้องกันเมืองของตน รวมทั้งมีพระราชโองการให้เกณฑ์ไพร่พลจากเมืองชุมพร เมืองไชยา และเมืองปะทิว เพื่อนำไปสู้รบกับฝ่าบกบฏอีกด้วย พระยาสงขลา (เถี้ยนเส้ง) เดินทางถึงเมืองสงขลาในเดือนธันวาคมพ.ศ. 2381 ยกทัพจากเมืองสงขลาประกอบไปด้วยคนไทยและคนจีนออกไปพร้อมกับพระยายะหริ่ง (พ่าย) เจ้าเมืองยะหริ่ง และพระยาสาย (ต่วนหนิดะ) เจ้าเมืองสาย ไปตั้งอยู่ที่หาดใหญ่ พระยาสงขลาส่งพระยายะหริ่ง (พ่าย) และพระยาสาย (ต่วนหนิดะ) ยกทัพสยามเข้าโจมตีทัพของตนกูทาอิบที่สะเดาแตกพ่ายและถอยร่นไปอยู่ที่ทุ่งโพธิ์ฝั่งไทรบุรี พระยายะหริ่งและพระยาสายยกทัพติดตามตนกูทาอิบไปที่ทุ่งโพธิ์แต่ฝ่ายมลายูวกโจมตีด้านหลังตัดเส้นทางเสบียง พระยายะหริ่งและพระยาสายจึงถอยกลับมาอยู่ที่คลองหินเหล็กไฟ ตนกูทาอิบยกทัพติดตามกลับมาโจมตีทัพของฝ่ายสยามที่คลองหินเหล็กไฟ พระยายะหริ่งและพระยาสายแบ่งทัพกระจายออกไปตั้งรับที่เขาลูกช้าง (ปัจจุบันคือเขารูปช้าง) เขาเก้าเส้ง และที่คลองสำโรง คุมเชิงกันอยู่
ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2381 ตนกูทาอิบได้แบ่งทัพ 300 คน นำโดยตนกูมูฮาหมัดยิหวาไปทางตะวันออกเข้าโจมตีเมืองจะนะ ในเวลานั้นเจ้าเมืองจะนะคือพระยาจะนะ (บัวแก้ว) ไม่อยู่ไปราชการที่สงขลา ปลัดเมืองจะนะเป็นผู้รักษาป้องกันเมือง ฝ่ายไทรบุรีสามารถเข้ายึดเมืองจะนะได้และเผาทำลายเมือง จากนั้นจึงยกไปตั้งอยู่ที่บ้านนาเกลี้ยกล่อมเมืองเทพาและหนองจิกให้เข้าร่วมการกบฏ เมืองหนองจิกจึงเข้าร่วมกับฝ่ายกบฏ ตนกูยิหวายกทัพต่อเข้าโจมตีเมืองปัตตานี พระยาระแงะ (ตุวันบอซู) และพระพิทักษ์ธานีเมืองสายสามารถป้องกันเมืองปัตตานีไว้ได้ ตนกูยิหวาถอยร่นออกไป ในเดือนมีนาคมพ.ศ. 2382 พระยาสงขลาส่งหลวงไชยสุรินทร์ยกทัพ 500 คน ไปโจมตีทัพฝ่ายมลายูของตนกูยิหวาที่บ้านนา ตนกูยิหวาเอาชนะหลวงไชยสุรินทร์ได้ หลวงไชยสุรินทร์จึงถอยกลับมาตั้งอยู่ที่ปลักแรด (ตำบลนาทับ อำเภอจะนะ) ตนกูยิหวายกทัพติดตามมาสู้รบที่ปลักแรด พระยาสงขลาให้กำลังเสริมแก่หลวงไชยสุรินทร์ที่ปลักแรด 500 คน หลวงไชยสุรินทร์จึงต้านทานตนกูยิหวาได้ คุมเชิงกันอยู่อีกเช่นกัน
ในเดือนกุมภาพันธ์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริว่าสถานการณ์ทางเมืองสงขลาและปัตตานีไม่สู้ดี จึงมีพระราชโองการให้พระวิชิตณรงค์และพระราชวรินทร์นำทัพเรือจำนวน 700 คน ยกลงไปช่วยเมืองสงขลา พระวิชิตณรงค์โดยสารเรือกำปั่นแกล้วกลางสมุทรและพระราชวรินทร์ลงเรือกำปั่นอีกลำหนึ่งยกทัพไปจากกรุงเทพฯในเดือนกุมภาพันธ์ และในเดือนมีนาคม พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดฯให้พระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษา (ทัต บุนนาค) และเจ้าพระยายมราช (บุนนาค) ยกทัพเรือออกไปช่วยปราบกบฏทางใต้อีกทัพหนึ่ง
สยามยึดไทรบุรีคืน
เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) เดินทางถึงเมืองนครศรีธรรมราชในเดือนกุมภาพันธ์พ.ศ. 2382 ประสบกับปัญหาขาดแคลนกำลังพล ไพร่พลที่จะเกณฑ์มาจาก ชุมพร ไชยา และปะทิว ยังไม่เสร็จสิ้นเรียบร้อย ใช้เวลารวบรวมไพร่พลจากนครศรีธรรมราชและพัทลุงและส่งคนไปซื้อเรือรบจากสิงคโปร์ รวมทั้งส่งพระยาวิชิตภักดีเจ้าเมืองไชยานำทัพไปตั้งที่เมืองพังงาเพื่อคอยสังเกตการณ์ทางภูเก็ต จนกระทั่งในเดือนมีนาคม เจ้าพระยานครฯ (น้อย) ซึ่งล้มป่วยมาตั้งแต่กรุงเทพฯต้องนอนรักษาตัวอยู่ที่นครศรีธรรมราชไม่สามารถนำทัพเองได้ จึงมอบหมายให้บุตรชายทั้งสามคือพระยาอภัยธิเบศร์ (แสง) เจ้าเมืองไทรบุรี พระเสนานุชิต (นุช) ปลัดเมืองไทรบุรี และพระวิชิตสรไกร (กล่อม) นำทัพเมืองนครศรีธรรมราชและพัทลุงจำนวน 3,995 คน ยกลงไปทางใต้พบกับทัพของตนกูมูฮาหมัดซาอัดที่สะเดา ฝ่ายตนกูซาอัดมีกองกำลังเพียง 500 คนจึงแตกพ่ายหนีไป โดยที่ตนกูซาอัดเหลือกองกำลังติดตามตัวเพียง 50 คนเท่านั้นและถอยไปตั้งรับที่กูปังบาซู พระยาอภัยธิเบศร์ พระเสนานุชิต และพระวิชิตสรไกร ยกทัพฝ่ายสยามเข้าโจมตีเมืองกูปังบาซู และสามารถเข้ายึดเมืองกูปังบาซูได้สำเร็จ ฝ่ายตนกูซาอัดเมื่อเสียเมืองกูปังบาซูแล้วจึงถอยไปอยู่ที่ตะพานช้างและมีคำสั่งให้ตนกูมูฮาหมัดทาอิบและตนกูมูฮาหมัดยิหวาถอนกำลังถอยออกจากสงขลามาช่วยต้านทัพของนครศรีธรรมราช
ในเดือนมีนาคม พระยาสงขลาให้นำปืนใหญ่จ่ารงค์ขึ้นไปไว้บนเขาลูกช้าง ระดมยิงใส่ค่ายทหารต่าง ๆ ของตนกูมูฮาหมัดทาอิบ ถูกหอรบพังทลายลงห้าหอและถูกชาวมลายูเสียชีวิตจำนวนมาก พระยายะหริ่ง (พ่าย) พระยาสาย (ต่วนหนิดะ) และหลวงไชยสุรินทร์ ยกทัพเข้าโจมตีค่ายต่าง ๆ ของฝ่ายไทรบุรีจนแตกพ่ายไป เมื่อทัพเรือของพระวิชิตณรงค์และพระราชวรินทร์มาถึงเมืองสงขลาในเดือนมีนาคมพบว่าทางทัพของฝ่ายไทรบุรีได้ถอยไปจากสงขลาแล้ว
ทัพนครศรีธรรมราชเข้าโจมตีค่ายตะพานช้างทางเหนือของเมืองอาโลร์เซอตาร์ ตนกูอับดุลเลาะฮ์และตนกูมูฮาหมัดทาอิบไม่สามารถป้องกันค่ายได้แตกพ่ายไป ทัพนครศรีธรรมราชเข้ายึดเมืองอาโลร์เซอตาร์ เมืองหลวงของไทรบุรีได้ในเดือนมีนาคมนั้น การกบฏจึงสิ้นสุดลง
ผลลัพธ์
หลังจากที่ฝ่ายสยามเข้ายึดเมืองอาโลร์เซอตาร์และรัฐไทรบุรีคืนได้แล้ว บรรดาผู้นำการกบฏในครั้งนี้ต่างหลบหนีไปยังสถานที่ต่าง ๆ ตนกูมูฮาหมัดซาอัดหลบหนีไปยังเซอเบอรังเปอไรหรือโปร์วินซ์เวลส์เลย์ซึ่งเป็นเขตแดนของอังกฤษ หวันมาลีหลบหนีไปยังเกาะลังกาวี และหลบหนีต่อไปยังหมู่เกาะมะริด จากนั้นไม่ปรากฏตัวอีกเลย ตนกูอับดุลเลาะฮ์หลบหนีไปยังเกาะปีนังและมอบตัวให้แก่ทางการอังกฤษ ตนกูมูฮาหมัดทาอิบหลบหนีไปยังเมืองมะละกา ใน พ.ศ. 2383 ตนกูมูฮาหมัดซาอัดถูกทางการอังกฤษจับกุมในข้อหาโจรสลัด แม้ว่าทางการอังกฤษตัดสินให้ตนกูมูฮาหมัดซาอัดพ้นข้อกล่าวหาแต่ก็ถูกบังคับให้ย้ายไปอาศัยอยู่ที่ยังเมืองกัลกัตตาของบริติชอินเดีย (ในเวลาต่อมาตนกูซาอัดได้รับอนุญาตให้กลับมาอาศัยอยู่ที่เกาะปีนัง)
ทัพเรือของพระวิชิตณรงค์และทัพเรือของพระยาศรีพิพัฒน์ฯ (ทัต) มาถึงเมืองสงขลาหลังจากที่การกบฏจบสิ้นลงแล้ว แต่จะมีบทบาทในเหตุการณ์สงครามกลางเมืองกลันตันซึ่งเกิดขึ้นต่อมาในปีพ.ศ. 2382
เจ้าพระยานครฯ (น้อย) ถึงแก่อสัญกรรมที่นครศรีธรรมราชในเดือนพฤษภาคมพ.ศ. 2382 เมื่อเจ้าพระยานครฯ (น้อย) ถึงแก่อสัญกรรมแล้ว พระยาศรีพิพัฒน์ฯ (ทัต บุนนาค) เข้ามาเป็นผู้จัดการปกครองของหัวเมืองมลายูเสียใหม่ โดยแต่งตั้งให้ผู้ที่ได้รับความนับถือในหมู่ชาวมลายูขึ้นเป็นเจ้าเมืองต่าง ๆ แทนที่จะให้ฝ่ายสยามเข้าปกครองโดยตรงดังเช่นที่เป็นในยุคสมัยของเจ้าพระยานครฯ (น้อย) ตนกูอาหนุ่ม (Tunku Anom) ซึ่งเป็นเชื้อวงศ์ของอดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันขึ้นเป็นเจ้าเมืองไทรบุรี รัฐไทรบุรีถูกแบ่งออกเป็นสี่ส่วนได้แก่สตูล ปะลิส กูปังบาซู และไทรบุรีเดิม ถวายต้นไม้เงินต้นไม้ทองแก่กรุงเทพฯ ต่อมาใน พ.ศ. 2384 อดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันส่งตนกูอับดุลเลาะฮ์หรือตนกูดาอี (Tunku Daik) ผู้เป็นบุตรชายคนโตมายังกรุงเทพฯเพื่อเจรจาขอให้อดีตสุลต่านฯกลับมาครองรัฐไทรบุรีดังเดิม หลังจากที่หลบหนีออกจากเมืองไทรบุรีเป็นเวลาประมาณยี่สิบปี พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชานุญาตให้อดีตสุลต่านตวนกูปะแงหรันหวนคืนสู่ตำแหน่งเจ้าเมืองไทรบุรีอีกครั้งในที่สุดใน พ.ศ. 2385 เป็นเจ้าประเทศราชถวายบรรณาการแก่กรุงเทพฯดังเดิม
อ้างอิง
- หนังสือตรัง โดย ยืนหยัด ใจสมุทร สำนักพิมพ์มติชน (พ.ศ. 2539) []
- จดหมายเหตุหลวงอุดมสมบัติ (จัน)[]
- อริน, คอลัมน์ พายเรือในอ่าง, นิตยสารโลกวันนี้วันสุข ปีที่ 8 ฉบับที่ 395 วันที่ 19-25 มกราคม พ.ศ. 2556 หน้า 13
- สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒.
- Maziar Mozaffari Falarti (2013). Malay Kingship in Kedah: Religion, Trade, and Society. Rowman & Littlefield.
- Wynne, Mervyn Llewelyn (2000). Triad Societies: Western Accounts of the History, Sociology and Linguistics of Chinese Secret Societies. Taylor & Francis.
- Stearn, Duncan. Slices of Thai History: From the curious & controversial to the heroic & hardy. Proglen Trading Co
- continued from the previous page.
- กรมศิลปากร. จดหมายหลวงอุดมสมบัติ. พุทธศักราช ๒๕๓๐.
- siamsouth from the previous page.[]
- Naval War College (U.S.). (1988). International Law Studies. U.S. Government Printing Office.
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
kbthwnhmadhli hrux kbtithrburi ph s 2381 82 epnkarkbtkhxngklumphusnbsnunxditsultanxahmdthccudinhalimchah Ahmad Tajuddin Halim Shah aehngithrburi hruxtwnkupaaenghrn Tunku Pengeran epnkhwamphyayaminkarkxbkurthithrburicakkarpkkhrxngkhxngsyaminrchsmyphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw phunakarkbtinkhrngniidaektnkumuhahmdsaxd Tunku Muhammad Sa ad aelatnkumuhahmdthaxib Tunku Muhammad Taib sxngphinxngphuepnhlanchaykhxngxditsultantwnkupaaenghrn rwmmuxkbhwnmali Wan Mali sungepnocrsldinthaelxndamn ekhayudemuxngithrburiidin ph s 2381 caknnyudidemuxngtrngaelaekharukranemuxngsngkhlaaelapttanikbthwnhmadhlikarprabpramaelakarsurbkhxngkrungrtnoksinthrkbecaemuxngpttaniwnthimithunayn ph s 2381 minakhm ph s 2382sthanthirthithrburi phakhitkhxngithy sngkhla pttani trng krabiphlsyamsamarthprabkbtithrburiidsaerckhusngkhramxanackrrtnoksinthr ckrwrrdibritichrthithrburiphubngkhbbychaaelaphunaphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw ecaphrayankhrsrithrrmrach nxy phrayasriphiphthnrtnrachoksa tht bunnakh ecaphrayaymrach bunnakh phrawichitsrikr klxm phrayayahring phay phrayasay twnhnida twnkupaaenghrn tnkuxbdulelaah Tunku Abdullah tnkumuhahmdsaxd Tunku Muhammad Sa ad tnkumuhahmdthaxib Tunku Muhammad Taib tnkumuhahmdyihwa Tunku Muhammad Jiwa hwn muhahmd xali Wan Muhammad Ali ehtukarnnasultanxahmdthayuddinhalimchah Ahmad Tajuddin Halim Shah aehngithrburi hruxtwnkupaaenghrn Tunku Pengeran aekhngemuxngimkhuntxsyamaelahnipsrangsmphnthimtrikbfayphmaphrabathsmedcphraphuththelishlanphalycungthrngmiphrabrmrachoxngkarihphrayankhrsrithrrmrach nxy nathphekhayudithrburiin ph s 2364 emuxphrayankhr nxy ekhayudithrburiaelw sultantwnkupaaenghrnedinthanghlbhniipyngekaapinng sungxyuphayitkarpkkhrxngkhxngxngkvs ithrburiidmxbekaapinngihaekxngkvstngaet ph s 2329 faysyamphnwkithrburiekhamapkkhrxngodytrngkhunkbemuxngnkhrsrithrrmrach phraphkdibrirks aesng butrchaykhxngecaphrayankhr nxy idepnecaemuxngithrburiaethn idrbkaraetngtngepnphrayaxphythiebsrecaemuxngithrburi hlngcakthisyamekhayudemuxngithrburiaelw michawmlayuithrburicanwnmakrwmthngechuxwngskhxngxditsultantwnkupaaenghrnhlbhniipyngekaalngkawi inpitxma ph s 2365 ecaphrayankhr nxy ykthpheruxekhaocmtiaelayudekaalngkawiidsaerc hwnmuhahmdxali Wan Muhammad Ali phuepnbutrchaykhxngphupkkhrxngekaalngkawi hlbhnicakekaalngkawiipynghmuekaamaridaelatanawsri inkhnathitnkumuhahmdsaxd Tunku Muhammad Sa ad hlanchaykhxngxditsultantwnkupaaenghrnhlbhniipyngaekhwngemuxngxaecahekaasumatra snthisyyaebxrni Burney Treaty rahwangsyamaelaxngkvsineduxnmithunayn ph s 2369 xngkvsyxmrbxanackhxngsyamehnuxithrburi odymikhxaelkepliynihsyamngdewnkarrukranrtheprkaelaesxlaongr tamsyyakhxthisibsam xngkvsihsyyaeruxngkarwangtwepnklanginkhwamkhdaeyngrahwangsyamaelaithrburi syyawacanatwxditsultantwnkupaaenghrnxxkcakekaapinngipphankthixun aelacaimihkarsnbsnunaekkxngkalngkhxngxditsultanaehngithrburiinkarkbttxsyam aemwaxngkvscaihsyyaechnniaelw aetekaapinngaelathaelxndamnyngkhngepnaehlngkhxngphuthisnbsnunxditsultaninkarkxbkurthithrburi in ph s 2374 rchkalphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw tnkukuedn Tunku Kudin phuepnbutrkhxngphichayxditsultantwnkupaaenghrn ykthphthangbkcakoprwinsewlselyekhayudemuxngxaolresxtaremuxnghlwngkhxngithrburiidsaerc phrayaxphythiebsr aesng ecaemuxngithrburihlbhnimaxyuthiphthlung fayhwemuxngpttanihahwemuxngcakecdhwemuxngnaody Tuan Sulong ecaemuxngpttani emuxthukeknthkalngphlipsurbkbithrburicungkxkarkbtkhun odyidrbkarsnbsnuncakrthklntnaelarthtrngkanu ecaphrayankhr nxy samarthyudemuxngxaolresxtarkhunmaidtnkukuednkhatwtay aelaecaphrayaphrakhlng dis bunnakh ekhayudemuxngpttaniid hlngcakkarkbthwemuxngmlayuin ph s 2375 thangfayxngkvscungbngkhbihxditsultantwnkupaaenghrnyaycakekaapinngipphankthiemuxngmalaka in ph s 2380 krmsmedcphrasrisulaly phrarachchnniinphrabathsmedcphranngeklaecaxyuhw sinphrachnm brrdaecaemuxngkharachkarkrmkartang inhwemuxngphakhitrwmthngecaphrayankhr nxy aela tangxyuthikrungethphephuxrwmphrarachphithi odymiphrawichitsrikr klxm aela epnphurksaemuxngnkhrsrithrrmrachaelasngkhlatamladb klumphusnbsnunxditsultantwnkupaaenghrncungxasyoxkasniinkarkxbkurthithrburi hwnmuxahmdxalibutrkhxngphukhrxngekaalngkawi hruxhwnhmadhli hruxhwnmali Wan Mali idtngtnkhunepnocrsldinthaelxndamnprakxbdwykxngkalngkhxngkhawmlayuaelachawxurklaowy odymithanthimnxyuthiekaayawinaekhwngemuxngthlang raylaexiydekiywkbkarcdetriymthphfayithrburipraktinbnthukkhxngnayechxrard xxsbxrn Sherard Osborn aemthpheruxchawxngkvsphunaeruxekhalxmemuxngithrburi inhnngsuxchuxeruxngwa The Blockade of Kedah in 1838 A Midshipman s Exploits in Malayan Waters tiphimphemux ph s 2400 tnkumuhahmdsaxdsungidhlbhniipyngaekhwngemuxngxaecahidcdtngkxngkalngkhunxyangepnkhwamlbthibatupueta Batu Puteh bnekaasumatraiklkbemuxngxaecah prakxbdwykalngphl 2 000 khnaelaerux 40 la odyidrbkhwamchwyehluxthangxawuthyuthopkrncakchawmlayuaelaphxkhachawxngkvsbnekaapinngsungihkarsnbsnunaekxditsultankarsurbkbtyudemuxngithrburi ineduxnminakhm ph s 2381 tnkumuhahmdsaxdxasycnghwasungthpheruxkhxngxngkvsthirksaekaapinngnnyayipthakarprabocrsldthitrngkanu ykthpheruxcakekaasumatramayngesxebxrngepxir Seberang Perai hruxoprwinsewlselysungepnekhtaednkhxngpraethsxngkvs smthbkbkxngkalngocrsldkhxnghwnmali tnkumuhahmdsaxdpawprakasrxngeriykihchawmlayuphusnbsnunxditsultanxxkmarwbrwmepnkxngkalngthiaemnamuda Muda River aelaaemnaemxrbk Merbok River sungepnekhtaetnrxytxrahwangithrburiaelaoprwinsewlsely ineduxnphvsphakhmtnkumuhahmdthaxib Tunku Muhammad Taib phuepnnxngchaykhxngtnkusaxd nakxngkalngchawmlayutngkhunthiaemnaemxrbkrwmkbthphkhxngtnkusaxdidkalng 1 000 khn tnkusaxdykthphmlayuekhaocmtipxmkwlaekxdah Kuala Kedah hruxpxmpaknaithrburiineduxnmithunayn ph s 2381 odythifaysyamimthntngtw naipsukarrbthikwlaekxdah swn phrayaxphythiebsr aesng ecaemuxngithrburiinkhnannrwbrwmkalngphlcdtngthphkhunprakxbdwychawithyid 200 khn idchawmlayu 800 900 khn matngrb inchnaerkfaysyamsamarthpxngknpxmpaknaithrburiiwid tnkusaxdcungekhayudpxmpaknaimsaerc txmaineduxnsinghakhm tnkuthaxibidnatwkhrxbkhrwkhxngthharchawmlayusungpxngknpxmxyufaysyam prakxbdwyedkstriaelakhnchramaedinnahnathph emuxedkstriaelakhnchraehlannthuksngharinthirb thaihthharfaymlayusungxyufaysyamaeprphktripekhakbfaykbt tnkuthaxibcungekhayudpxmpaknaithrburiid phrayaxphythiebsraelathphsyamcunglathxyklbekhaemuxngxaolresxtar thphfaymlayukhxngtnkusaxdaelatnkuthaxibekhayudemuxngxaolresxtaridineduxnsinghakhm ph s 2381 phrayaxphythiebsr aesng rwmthngphraesnanuchit nuch pldemuxngithrburiphuepnnxngchayaelakhrxbkhrwhlbhniipyngkupngbasu aelahlbhnitxipcnthungemuxngphthlunginthisud karrbfngxndamn kptnechxrard xxsbxrn Sherard Osborn phunaeruxrbxngkvscanwnsilaekhapidpaknaemuxngithrburiin ph s 2381 txmaidepnphusarwckhwolkehnux emuxyudemuxngxaolresxtariwidaelw ineduxnknyayn ph s 2381 tnkumuhahmdsaxdcungsnghwnmali hruxecahmdxali ykthpheruxipyudemuxngpalis yudekaalngkawi aelaykthpheruxcanwn 95 la 1 000 khn ekhaocmtiemuxngtrng sungepnsthanthitxeruxkhxngecaphrayankhr nxy naipsukaryudemuxngtrng phrasngkhramwichitecaemuxngtrngnathphxxksurbkbthphkhxnghwdmalithipaknaphramwngaelaekharachsihaetchawmlayusungxyudanhlngekhaocmtikrahnabhlngthaihthphkhxngphrasngkhramwichitaetkphayip hwnmalicungsamarthekhayudemuxngtrngid kwadtxnphukhnemuxngtrngipxyuthiekaalngkawi emuxekhayudithrburiidaelw faaykbtnaodytnkusaxdidechiytnkuxbdulelaah Tunku Abdullah phuepnbutrchaykhnotkhxngxditsultantwnkupaaenghrnmaekharwmkhbwnkarineduxntulakhmph s 2381 odytnkuxbdulelaahtngxyuthibantaphanchanghruxxalurkanu Alur Ganu ineduxnthnwakhm ph s 2382 hwnmaliykthpheruxekhaocmtiemuxngstulplnsadmnaxaharesbiyngip fayxngkvsemuxthrabwaphusnbsnunxditsultanekhayudemuxngithrburiidsaerc naycxrc bxaenm George Bonham ecaemuxngsingkhopraelaphupkkhrxngxananikhmchxngaekhbidedinthangmayngekaapinngaelasngeruxrbxngkvscanwnsilaidaek eruxihyasinth HMS Hyacinth eruxephirl HMS Pearl eruxexemxrald HMS Emerald aelaeruxidmxnd HMS Diamond naodykptnechxrard xxsbxrn Sherard Osborn ekhapidknkwlaekxdahhruxpaknaemuxngithrburiinrayawithikrasunpunihyineduxnthnwakhm ph s 2381 ephuxpidknimihfaykbtithrburiykthpheruxxxkthangthaelaelatdkartidtxrahwangithrburiaelaekaapinng aeteruxrbxngkvsimidocmtihruxsurbkbfaymlayuithrburiaetxyangid emuxxngkvsekhamapidpakna tnkusaxdcungmapracakarnthipxmpaknaephuxkhxyrawngthathikhxngxngkvs nxy ecaemuxngtrng klbmathungkradmkalngthhartngkhayxyuthi t thungkhay x yantakhaw c trng inpccubn ephuxetriymykoxbiptihwnhmadhlisungyudchyphumixyuthikhwnthani odysngkxngkalnglaeliyngipthangkhlxnglaeliyng emuxhwnhmadhlithrabkhawwaecaphrayankhr nxy ykthphma prakxbkbrbruthungkittisphthkarxxkthphcbsukkhxngecaphrayankhr nxy waekngkac cungthxyrnhniip karrbthisngkhlaaelapttani ineduxnknyayn ph s 2381 tnkumuhahmdsaxdsngtnkumuhahmdthaxib aelatnkumuhahmdyihwa Tunku Muhammad Jiwa nathphcanwn 3 000 khn cakithrburiipthangehnuxekharukranemuxngsngkhla fayemuxngsngkhlaphrasunthrnurks buysng phurksaemuxngsngkhlasngphrayaichyanxkrachkarykthphcakemuxngsngkhlacanwn 800 khn ekhasurbkbthphkhxngtnkuthaxib tnkuthaxibthxyipxyuthisaeda inkhnathiphrayaichyanxkrachkarkhxytngrbxyuthibanprik tnkuthaxibsngthphaeykyaykracayiptngtamthitang idaek pnglimaoppaelapnglimamra tngxyuthibansaeda canwn 1 000 khn otpdngtngthiyangngam 300 khn otanueraxyuthitaphansung 400 khn pnglimathisbaephn 300 khn tnkuyihwatngthithungbanophthi 1 000 khn khawkarkbtkhxngithrburiipthungkrungethphineduxnknyaynph s 2381 phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhwcungmiphrarachoxngkarihecaphrayankhr nxy aelaphrayasngkhla ethiynesng ribedinthanglngmaephuxpxngknemuxngkhxngtn rwmthngmiphrarachoxngkariheknthiphrphlcakemuxngchumphr emuxngichya aelaemuxngpathiw ephuxnaipsurbkbfabkbtxikdwy phrayasngkhla ethiynesng edinthangthungemuxngsngkhlaineduxnthnwakhmph s 2381 ykthphcakemuxngsngkhlaprakxbipdwykhnithyaelakhncinxxkipphrxmkbphrayayahring phay ecaemuxngyahring aelaphrayasay twnhnida ecaemuxngsay iptngxyuthihadihy phrayasngkhlasngphrayayahring phay aelaphrayasay twnhnida ykthphsyamekhaocmtithphkhxngtnkuthaxibthisaedaaetkphayaelathxyrnipxyuthithungophthifngithrburi phrayayahringaelaphrayasayykthphtidtamtnkuthaxibipthithungophthiaetfaymlayuwkocmtidanhlngtdesnthangesbiyng phrayayahringaelaphrayasaycungthxyklbmaxyuthikhlxnghinehlkif tnkuthaxibykthphtidtamklbmaocmtithphkhxngfaysyamthikhlxnghinehlkif phrayayahringaelaphrayasayaebngthphkracayxxkiptngrbthiekhalukchang pccubnkhuxekharupchang ekhaekaesng aelathikhlxngsaorng khumechingknxyu ineduxnthnwakhm ph s 2381 tnkuthaxibidaebngthph 300 khn naodytnkumuhahmdyihwaipthangtawnxxkekhaocmtiemuxngcana inewlannecaemuxngcanakhuxphrayacana bwaekw imxyuiprachkarthisngkhla pldemuxngcanaepnphurksapxngknemuxng fayithrburisamarthekhayudemuxngcanaidaelaephathalayemuxng caknncungykiptngxyuthibannaekliyklxmemuxngethphaaelahnxngcikihekharwmkarkbt emuxnghnxngcikcungekharwmkbfaykbt tnkuyihwaykthphtxekhaocmtiemuxngpttani phrayaraaenga tuwnbxsu aelaphraphithksthaniemuxngsaysamarthpxngknemuxngpttaniiwid tnkuyihwathxyrnxxkip ineduxnminakhmph s 2382 phrayasngkhlasnghlwngichysurinthrykthph 500 khn ipocmtithphfaymlayukhxngtnkuyihwathibanna tnkuyihwaexachnahlwngichysurinthrid hlwngichysurinthrcungthxyklbmatngxyuthiplkaerd tablnathb xaephxcana tnkuyihwaykthphtidtammasurbthiplkaerd phrayasngkhlaihkalngesrimaekhlwngichysurinthrthiplkaerd 500 khn hlwngichysurinthrcungtanthantnkuyihwaid khumechingknxyuxikechnkn ineduxnkumphaphnth phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhwmiphrarachdariwasthankarnthangemuxngsngkhlaaelapttaniimsudi cungmiphrarachoxngkarihphrawichitnrngkhaelaphrarachwrinthrnathpheruxcanwn 700 khn yklngipchwyemuxngsngkhla phrawichitnrngkhodysareruxkapnaeklwklangsmuthraelaphrarachwrinthrlngeruxkapnxiklahnungykthphipcakkrungethphineduxnkumphaphnth aelaineduxnminakhm phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhwoprdihphrayasriphiphthnrtnrachoksa tht bunnakh aelaecaphrayaymrach bunnakh ykthpheruxxxkipchwyprabkbtthangitxikthphhnung syamyudithrburikhun ecaphrayankhrsrithrrmrach nxy edinthangthungemuxngnkhrsrithrrmrachineduxnkumphaphnthph s 2382 prasbkbpyhakhadaekhlnkalngphl iphrphlthicaeknthmacak chumphr ichya aelapathiw yngimesrcsineriybrxy ichewlarwbrwmiphrphlcaknkhrsrithrrmrachaelaphthlungaelasngkhnipsuxeruxrbcaksingkhopr rwmthngsngphrayawichitphkdiecaemuxngichyanathphiptngthiemuxngphngngaephuxkhxysngektkarnthangphuekt cnkrathngineduxnminakhm ecaphrayankhr nxy sunglmpwymatngaetkrungethphtxngnxnrksatwxyuthinkhrsrithrrmrachimsamarthnathphexngid cungmxbhmayihbutrchaythngsamkhuxphrayaxphythiebsr aesng ecaemuxngithrburi phraesnanuchit nuch pldemuxngithrburi aelaphrawichitsrikr klxm nathphemuxngnkhrsrithrrmrachaelaphthlungcanwn 3 995 khn yklngipthangitphbkbthphkhxngtnkumuhahmdsaxdthisaeda faytnkusaxdmikxngkalngephiyng 500 khncungaetkphayhniip odythitnkusaxdehluxkxngkalngtidtamtwephiyng 50 khnethannaelathxyiptngrbthikupngbasu phrayaxphythiebsr phraesnanuchit aelaphrawichitsrikr ykthphfaysyamekhaocmtiemuxngkupngbasu aelasamarthekhayudemuxngkupngbasuidsaerc faytnkusaxdemuxesiyemuxngkupngbasuaelwcungthxyipxyuthitaphanchangaelamikhasngihtnkumuhahmdthaxibaelatnkumuhahmdyihwathxnkalngthxyxxkcaksngkhlamachwytanthphkhxngnkhrsrithrrmrach ineduxnminakhm phrayasngkhlaihnapunihycarngkhkhunipiwbnekhalukchang radmyingiskhaythhartang khxngtnkumuhahmdthaxib thukhxrbphngthlaylnghahxaelathukchawmlayuesiychiwitcanwnmak phrayayahring phay phrayasay twnhnida aelahlwngichysurinthr ykthphekhaocmtikhaytang khxngfayithrburicnaetkphayip emuxthpheruxkhxngphrawichitnrngkhaelaphrarachwrinthrmathungemuxngsngkhlaineduxnminakhmphbwathangthphkhxngfayithrburiidthxyipcaksngkhlaaelw thphnkhrsrithrrmrachekhaocmtikhaytaphanchangthangehnuxkhxngemuxngxaolresxtar tnkuxbdulelaahaelatnkumuhahmdthaxibimsamarthpxngknkhayidaetkphayip thphnkhrsrithrrmrachekhayudemuxngxaolresxtar emuxnghlwngkhxngithrburiidineduxnminakhmnn karkbtcungsinsudlngphllphthhlngcakthifaysyamekhayudemuxngxaolresxtaraelarthithrburikhunidaelw brrdaphunakarkbtinkhrngnitanghlbhniipyngsthanthitang tnkumuhahmdsaxdhlbhniipyngesxebxrngepxirhruxoprwinsewlselysungepnekhtaednkhxngxngkvs hwnmalihlbhniipyngekaalngkawi aelahlbhnitxipynghmuekaamarid caknnimprakttwxikely tnkuxbdulelaahhlbhniipyngekaapinngaelamxbtwihaekthangkarxngkvs tnkumuhahmdthaxibhlbhniipyngemuxngmalaka in ph s 2383 tnkumuhahmdsaxdthukthangkarxngkvscbkuminkhxhaocrsld aemwathangkarxngkvstdsinihtnkumuhahmdsaxdphnkhxklawhaaetkthukbngkhbihyayipxasyxyuthiyngemuxngklkttakhxngbritichxinediy inewlatxmatnkusaxdidrbxnuyatihklbmaxasyxyuthiekaapinng thpheruxkhxngphrawichitnrngkhaelathpheruxkhxngphrayasriphiphthn tht mathungemuxngsngkhlahlngcakthikarkbtcbsinlngaelw aetcamibthbathinehtukarnsngkhramklangemuxngklntnsungekidkhuntxmainpiph s 2382 ecaphrayankhr nxy thungaekxsykrrmthinkhrsrithrrmrachineduxnphvsphakhmph s 2382 emuxecaphrayankhr nxy thungaekxsykrrmaelw phrayasriphiphthn tht bunnakh ekhamaepnphucdkarpkkhrxngkhxnghwemuxngmlayuesiyihm odyaetngtngihphuthiidrbkhwamnbthuxinhmuchawmlayukhunepnecaemuxngtang aethnthicaihfaysyamekhapkkhrxngodytrngdngechnthiepninyukhsmykhxngecaphrayankhr nxy tnkuxahnum Tunku Anom sungepnechuxwngskhxngxditsultantwnkupaaenghrnkhunepnecaemuxngithrburi rthithrburithukaebngxxkepnsiswnidaekstul palis kupngbasu aelaithrburiedim thwaytnimengintnimthxngaekkrungethph txmain ph s 2384 xditsultantwnkupaaenghrnsngtnkuxbdulelaahhruxtnkudaxi Tunku Daik phuepnbutrchaykhnotmayngkrungethphephuxecrcakhxihxditsultanklbmakhrxngrthithrburidngedim hlngcakthihlbhnixxkcakemuxngithrburiepnewlapramanyisibpi phrabathsmedcphranngeklaecaxyuhwmiphrabrmrachanuyatihxditsultantwnkupaaenghrnhwnkhunsutaaehnngecaemuxngithrburixikkhrnginthisudin ph s 2385 epnecapraethsrachthwaybrrnakaraekkrungethphdngedimxangxinghnngsuxtrng ody yunhyd icsmuthr sankphimphmtichn ph s 2539 ISBN 974 7115 60 3 rabukhxmulthangbrrnanukrmimkhrb cdhmayehtuhlwngxudmsmbti cn rabukhxmulthangbrrnanukrmimkhrb xrin khxlmn phayeruxinxang nitysarolkwnniwnsukh pithi 8 chbbthi 395 wnthi 19 25 mkrakhm ph s 2556 hna 13smedckrmphrayadarngrachanuphaph phrarachphngsawdarkrungrtnoksinthr rchkalthi 2 Maziar Mozaffari Falarti 2013 Malay Kingship in Kedah Religion Trade and Society Rowman amp Littlefield Wynne Mervyn Llewelyn 2000 Triad Societies Western Accounts of the History Sociology and Linguistics of Chinese Secret Societies Taylor amp Francis Stearn Duncan Slices of Thai History From the curious amp controversial to the heroic amp hardy Proglen Trading Co continued from the previous page krmsilpakr cdhmayhlwngxudmsmbti phuththskrach 2530 siamsouth from the previous page lingkesiy Naval War College U S 1988 International Law Studies U S Government Printing Office