ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ (แจ่ม)

ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ หรือปรากฏในพระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ว่า ท้าวศรีสุลาลักษณ์ มีนามเดิมว่า แจ่ม เป็นนางบาทบริจาริกาในสมเด็จพระนารายณ์มหาราช และเป็นพระขนิษฐาของสมเด็จพระเพทราชา นางเป็นผู้ที่ได้ชื่อว่าเป็นหญิงมากรัก เพราะนอกจากจะเป็นพระสนมเอกในสมเด็จพระนารายณ์มหาราชแล้ว ก็ยังมีความสัมพันธ์เชิงชู้สาวกับชายชาวโปรตุเกสคนหนึ่ง ต่อมาก็มีความสัมพันธ์กับเจ้าฟ้าน้อย พระราชอนุชาของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทำให้ชาวเมืองที่พบเห็นพฤติกรรมของนางต่างพากันขับเพลงเกริ่นถึงความไม่เหมาะสมของนาง ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ให้กำเนิดพระบุตรคนหนึ่งที่เกิดจากเจ้าฟ้าน้อยซึ่งเป็นชู้รัก คือ กรมขุนเสนาบริรักษ์ เมื่อเรื่องฉาวปรากฏ สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงตั้งคณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดินตัดสินความ พบว่าการกระทำของทั้งสองเป็นความผิดต่อองค์พระมหากษัตริย์ ที่สุดท้าวศรีจุฬาลักษณ์ถูกลงโทษด้วยการโยนให้เสือกิน

ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ (แจ่ม)
สาเหตุเสียชีวิต	ถูกประหาร
คู่สมรส	สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
คู่รัก	ชายชาวโปรตุเกส เจ้าฟ้าน้อย
บุตร	กรมขุนเสนาบริรักษ์
บิดามารดา	ท้าวศรีสัจจา (เปรม) (มารดา)
ญาติ	สมเด็จพระเพทราชา (พี่ชาย)

ประวัติ

ครอบครัวและชีวิตช่วงต้น

ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ มีนามเดิมว่า แจ่ม (มักถูกจำสับสนว่าเป็นแช่ม บุตรสาวของเจ้าแม่วัดดุสิต) เกิดในครอบครัวเชื้อสายผู้ดี ซึ่งมีรกรากเดิมที่บ้านพลูหลวงแถบเมืองสุพรรณบุรี บิดาไม่ปรากฏนาม หากแต่เป็นขุนนางชั้นสูงผู้มีอำนาจยิ่งในกรมคชบาล ส่วนมารดาคือพระนมเปรม นางนมผู้ถวายการบริบาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราชมาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ ต่อมาได้รับการแต่งตั้งขึ้นเป็นท้าวศรีสัจจา ผู้คนทั่วไปเรียกว่า เจ้าคุณวังหน้า ท้าวศรีจุฬาลักษณ์มีพี่ชายคนหนึ่ง คือ พระยาเพทราชา (ทองคำ) จางวางกรมคชบาลขวา ฟร็องซัว อ็องรี ตุรแปง (François Henry Turpin) ระบุว่าเป็นพระนมเปรมนี้เป็นเครือญาติของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชด้วย

แจ่มเข้าถวายตัวเข้าเป็นบาทบริจาริกาในสมเด็จพระนารายณ์มหาราชในตำแหน่งพระพระสนมเอก มีบรรดาศักดิ์เป็น ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ หนึ่งในตำแหน่งสนมเอกสี่ทิศของพระมหากษัตริย์อยุธยาตามโบราณราชประเพณี เอกสารของฟร็องซัว อ็องรี ตุรแปง ระบุว่า ท้าวศรีจุฬาลักษณ์คือ "... ผู้มีความงามมากและเป็นที่ชื่นชมของทุกคน..." และ "...เป็นสนมเอกที่โปรดปรานคนหนึ่ง..." ส่วนเอกสารของบาทหลวงเดอ แบซ ระบุว่า ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ "...เป็นคนเจ้าเล่ห์เจ้ากลและแคล่วคล่องว่องไว กอปรทั้งเป็นคนมีหน้ามีตาอยู่ในที่นั้น..."

กรณีทำชู้พระอนุชา

กล่าวกันว่าท้าวศรีจุฬาลักษณ์เป็นหญิงงามผู้มักมากในกามคุณ มักหาข้ออ้างออกจากพระราชฐานชั้นในเพื่อไปสังวาสกับกระทาชายต่างด้าวในหมู่บ้านโปรตุเกสอย่างไม่ระมัดระวัง โดยเฉพาะการจงใจทำให้ตนเองเป็นแผลที่ขา และขอออกจากพระราชฐานชั้นในไปรักษาแผลกับนายแพทย์ดาเนียล บร็อชบรูด์ (Daniel Brochebroude) หรือออกพระแพทย์โอสถ ศัลยแพทย์ชาวดัตช์เชื้อสายฝรั่งเศสที่รู้เห็นเป็นใจ โดยอ้างกับสมเด็จพระนารายณ์มหาราชว่าเป็นแผลฉกรรจ์ และเลี้ยงแผลให้นานหาย จนประชาชนที่พบเห็นพฤติกรรมของนางต่างพากันขับเพลงเกริ่นความอัปรีย์ของนางผู้อื้อฉาวไปทั่วพระนคร ซึ่งผิดปรกวิสัยของชาวสยามที่รักสงบ ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ก็ปฏิเสธโดยอ้างว่าตนถูกใส่ร้ายอย่างไม่เป็นธรรม หลังจากเหตุการณ์ครั้งนั้นเป็นต้นมา สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงให้นางอยู่แต่ในพระราชวังเพื่อป้องกันมิให้เกิดเรื่องอื้อฉาวขึ้นอีก

จากการที่ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ต้องอยู่แต่ในเขตพระราชฐานชั้นในของพระราชวังที่ห้อมล้อมไปด้วยสาวสรรกำนัลใน มีเพียงแต่เจ้าฟ้าน้อย เจ้าหนุ่มรูปงามเพียงพระองค์เดียวเท่านั้นที่นางจะสานสัมพันธ์ได้ เธอจึงหาลู่ทางในการมีปฏิสัมพันธ์ให้เจ้าฟ้าน้อยพอพระทัย จนนำไปสู่สัมพันธ์สวาทในที่สุด วันหนึ่งนางลักลอบนำฉลองพระองค์ของเจ้าฟ้าน้อยไปไว้ในห้องส่วนตัวของเธอ หมายจะให้เจ้าฟ้าน้อยไปหาฉลองพระองค์ที่ห้องของเธอ แต่เจ้าฟ้าน้อยมิได้เฉลียวพระทัยจึงเข้าใจว่าฉลองพระองค์หายไปจริง ๆ เมื่อเรื่องถึงพระเนตรพระกรรณของสมเด็จพระนารายณ์ก็ทรงพิโรธว่ามีคนมาขโมยทรัพย์ของพระราชอนุชาถึงในเขตพระราชฐาน และผู้ที่จะหยิบออกไปได้ก็มีแต่ผู้ที่มาจากพระราชฐานฝ่ายในเท่านั้นจึงมีรับสั่งให้ผู้คนค้นหาให้ทั่วทันที โดยเข้าค้นที่ห้องของท้าวศรีจุฬาลักษณ์ก่อน ก็พบฉลองพระองค์เจ้าฟ้าน้อยอยู่ในห้องอย่างโจ่งแจ้ง เหล่านางทาสีจึงรีบเอาตัวรอด ชิงกราบบังคมทูลความระยำตำบอนของท้าวศรีจุฬาลักษณ์จนสิ้น หลังจากนั้นสมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงตั้งคณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดินเป็นผู้วินิจฉัยคดีความของเจ้าฟ้าน้อยและท้าวศรีจุฬาลักษณ์ เพราะไม่ทรงถือพระโทสจริตหรือวินิจฉัยโทษด้วยพระองค์เอง หนึ่งในคณะที่ปรึกษาดังกล่าวคือพระเพทราชาพี่ชายของท้าวศรีจุฬาลักษณ์เอง ที่มิได้ขอพระราชทานอภัยโทษแก่น้องสาวตนเอง ทั้งยังพิพากษาประหารชีวิตน้องสาวผู้มีพระคุณแก่ตนเสียด้วยด้วยข้อหาหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ สุดท้ายได้วินิจฉัยว่าเจ้าฟ้าน้อยและท้าวศรีจุฬาลักษณ์มีความผิดจริง จึงพิพากษาให้ประหารท้าวศรีจุฬาลักษณ์ด้วยการโยนให้เสือกิน ส่วนเจ้าฟ้าน้อยถูกพิพากษาให้ทุบด้วยท่อนจันทน์ แต่กรมหลวงโยธาทิพ พระราชขนิษฐาในสมเด็จพระนารายณ์กราบทูลขอพระราชทานอภัยโทษว่า "[อย่าได้มี] พระโทสจริตโดยลงโทษเอาให้ถึงแก่ชีวิตเลย ขอเพียงให้ทรงลงทัณฑ์เสมอที่บิดาทำต่อบุตรเท่านั้นเถิด" สมเด็จพระนารายณ์มิกล้าขัดคำขอร้องของพระราชขนิษฐาอันเป็นที่รัก จึงเปลี่ยนการลงทัณฑ์ด้วยการเฆี่ยนด้วยหวายแทน แล้วให้พระเพทราชาและพระปีย์ร่วมกันเฆี่ยนอย่างรุนแรงจนเจ้าฟ้าน้อยสลบไป หลังจากนั้น เจ้าฟ้าน้อยพระวรกายบวม มีพระอาการอ่อนเปลี้ยที่พระเพลา และมีพระอาการอัมพาตที่พระชิวหา หลายคนเชื่อว่าพระองค์แสร้งเป็น กระนั้นขุนนางชั้นผู้ใหญ่และกรมหลวงโยธาเทพก็ยังสมัครรักใคร่เจ้าฟ้าน้อยอยู่ เจ้าฟ้าน้อยยังทรงแค้นสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่ประหารท้าวศรีจุฬาลักษณ์มิเสื่อมคลาย และตั้งพระทัยว่าหากสมเด็จพระนารายณ์เสด็จสวรรคต จะนำพระบรมศพไปเสียบประจานเพื่อแก้แค้นแทนชู้รักที่ตายไป

ในช่วงเวลาก่อนหน้าไม่นาน ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ได้ให้ประสูติการพระโอรสนามว่าหม่อมแก้ว ก่อนจะถูกนำตัวไปประหาร ในเอกสารของฟร็องซัว อ็องรี ตุรแปง (François Henri Turpin) ที่เรียบเรียงจากบันทึกของสังฆราชแห่งตาบรากา (Bishop of Tabraca) ให้ข้อมูลว่าพระโอรสนี้เป็นบุตรที่เกิดกับเจ้าฟ้าน้อย ดังความตอนหนึ่งว่า "...น้องสาว [ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ น้องสาวพระเพทราชา] ผู้มีความงามมากและเป็นที่ชื่นชมของทุกคนถูกถวายตัวเป็นพระสนมและเป็นสนมเอกที่โปรดปรานคนหนึ่งด้วย แต่โชคไม่ดีที่นางมีครรภ์ เพราะเป็นชู้กับพระอนุชาของพระเจ้าแผ่นดิน อันเป็นความลับอยู่เป็นเวลานาน พระสนมผู้ไม่ซื่อสัตย์จึงถูกจับได้แล้วถูกลงโทษโยนให้เสือกิน" ด้วยความที่เป็นลูกชู้ หม่อมแก้วจึงไม่ได้รับการยอมรับหรือยกย่องเหมือนพระราชบุตรพระองค์อื่น ๆ ตลอดรัชกาล กระทั่งสมเด็จพระเพทราชาเสวยราชสมบัติจึงโปรดเกล้าสถาปนาพระโอรสที่ประสูติแต่ท้าวศรีจุฬาลักษณ์อยู่ในตำแหน่งที่สูงขึ้น ดังปรากฏใน พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระว่า ตั้งหม่อมแก้วบุตรท้าวศรีสุลาลักษณ์เป็นกรมขุนเสนาบริรักษ์ ส่วน คำให้การขุนหลวงหาวัด ระบุว่าทรงสถาปนาพระเจ้าหลานเธอพระองค์แก้วขึ้นเป็นกรมขุนเสนาบุรีรักษ์

อ้างอิง

1. ภูธร ภูมะธน. โกษาปาน ราชทูตกู้แผ่นดิน. กรุงเทพฯ : สถาบันการเรียนรู้และสร้างสรรค์ (พิพิธภัณฑ์การเรียนรู้), 2550, หน้า 33
2. หม่อมหลวงมานิจ ชุมสาย. ประวัติโกษาปานและบันทึกการเดินทางไปฝรั่งเศส. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, 2530, หน้า 186
3. "ชิงอำนาจการเมือง 'บ้านพลูหลวง' ขรรค์ชัย-สุจิตต์ สะกิดเฟคนิวส์ 'พระเพทราชาถูกใส่ร้าย'". มติชนออนไลน์. 2 มีนาคม 2563. สืบค้นเมื่อ 26 พฤศจิกายน 2564. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
4. มองซิเออร์ เดอ วีเซ (เขียน) เจษฎาจารย์ ฟ. ฮีแลร์ (แปล). จดหมายเหตุโกศาปานไปฝรั่งเศส. นนทบุรี : ศรีปัญญา. 2560, หน้า 387
5. พลับพลึง มูลศิลป์. ความสัมพันธ์ไทย-ฝรั่งเศส สมัยอยุทธยา. กรุงเทพฯ : บรรณกิจ, 2523, หน้า 110, 238
6. "...พระเพทราชามีเชื้อสายกษัตริย์ และเป็นลูกพี่ลูกน้องกับสมเด็จพระนารายณ์..." อ้างใน ฟรังซัวส์ อังรี ตุรแปง (เขียน), สมศรี เอี่ยมธรรม (แปล). ประวัติศาสตร์ไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา ฉบับตุรแปง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร. 2522, หน้า 72-77
7. สุจิตต์ วงษ์เทศ. ท้าวศรีสุดาจันทร์ "แม่หยัวเมือง" ใครว่าหล่อนชั่ว ?. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : เรือนแก้วการพิมพ์, 2557, หน้า 73
8. ฟรังซัวส์ อังรี ตุรแปง (เขียน), สมศรี เอี่ยมธรรม (แปล). ประวัติศาสตร์ไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา ฉบับตุรแปง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร. 2522, หน้า 76-77
9. "ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ พระสนมผู้มักมากด้วยกาม ลอบสวาทสัมพันธ์กับอนุชาพระนารายณ์". ศิลปวัฒนธรรม. 9 กรกฎาคม 2564. สืบค้นเมื่อ 27 พฤศจิกายน 2564. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
10. ขจร สุขพานิช. ออกญาวิไชเยนทร์ หรือการต่างประเทศในสมัยสมเด็จพระนารายณ์. กรุงเทพฯ : ศรีปัญญา, 2560, หน้า 222-226
11. กำพล จำปาพันธ์. มนุษย์อยุธยา ประวัติศาสตร์สังคม จากข้าวปลา หยูกยา ตำรา Sex. กรุงเทพฯ : มติชน, 2563, หน้า 263
12. สุทธิศักดิ์ ระบอบ สุขสุวานนท์ (11 กันยายน 2552). "พงศาวดารกระซิบเรื่องโอรสลับสมเด็จพระนารายณ์". ศิลปวัฒนธรรม 30:11, หน้า 105
13. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553, หน้า 318
14. คำให้การขุนหลวงหาวัด (ฉบับหลวง), ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง. กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2553, หน้า 413