ฮาจาร์อีม (มอลตา: Ħaġar Qim; แปลว่า หินตั้ง, หินบูชา) เป็นหมู่วิหารหินใหญ่แห่งหนึ่งที่ตั้งอยู่บนเกาะมอลตาในทะเลเมดิเตอร์เรเนียน มีอายุย้อนไปถึง (3,600–3,200 ปีก่อนคริสต์ศักราช) ถือเป็นหนึ่งในศาสนสถานที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ใน ค.ศ. 1992 ยูเนสโกได้รับรองฮาจาร์อีมและโครงสร้างหินใหญ่อีก 4 แห่งของมอลตาให้เป็นแหล่งมรดกโลกในชื่อ "วิหารหินใหญ่แห่งมอลตา" ศาสตราจารย์สาขาโบราณคดียุโรปก่อนประวัติศาสตร์ซึ่งดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการสถาบันโบราณคดีในมหาวิทยาลัยลอนดอนระหว่าง ค.ศ. 1946–1957 เยี่ยมชมฮาจาร์อีมและเขียนพรรณนาว่า "ผมไปสำรวจซากปรักหักพังก่อนประวัติศาสตร์มาทั่วเมดิเตอร์เรเนียน ตั้งแต่เมโสโปเตเมียไปจนถึงอียิปต์ กรีซ และสวิตเซอร์แลนด์ แต่ผมไม่เคยเห็นสถานที่ไหนเก่าแก่เท่านี้มาก่อน"
![]() ด้านหน้าวิหารหลักของฮาจาร์อีม ก่อนการสร้างโครงขึงผ้าใบ | |
ที่ตั้งฮาจาร์อีมในประเทศมอลตา | |
ที่ตั้ง | มอลตา |
---|---|
พิกัด | 35°49′40″N 14°26′32″E / 35.82778°N 14.44222°E |
ประเภท | วิหาร |
ความเป็นมา | |
วัสดุ | หินปูน |
สร้าง | ประมาณ 3,700–3,200 ปีก่อน ค.ศ. |
สมัย | (ระยะจกันตียา) |
หมายเหตุเกี่ยวกับสถานที่ | |
ขุดค้น | ค.ศ. 1839–1954 |
ผู้ขุดค้น | เจ. จี. แวนซ์ |
สภาพ | ซากปรักหักพังที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดี |
ผู้ถือกรรมสิทธิ์ | |
ผู้บริหารจัดการ | |
การเปิดให้เข้าชม | เปิด |
เว็บไซต์ | เฮริทิจมอลตา |
วิหารหินใหญ่แห่งมอลตา (ฮาจาร์อีม) * | |
---|---|
![]() | |
![]() ทิวทัศนียภาพฮาจาร์อีมหลังการสร้างโครงขึงผ้าใบ | |
(ประเทศ) | |
ภูมิภาค ** | ยุโรปและอเมริกาเหนือ |
ประเภท | มรดกทางวัฒนธรรม |
(เกณฑ์พิจารณา) | (iv) |
อ้างอิง | 132 |
ประวัติการขึ้นทะเบียน | |
ขึ้นทะเบียน | 1980 (คณะกรรมการสมัยที่ 4) |
เพิ่มเติม | 1992, 2015 |
พื้นที่ | 0.813 เฮกตาร์ (2.01 เอเคอร์) |
พื้นที่กันชน | 63 เฮกตาร์ (160 เอเคอร์) |
* ชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีแหล่งมรดกโลก ** ภูมิภาคที่จัดแบ่งโดยยูเนสโก |
ผู้สร้างฮาจาร์อีมใช้หินปูนในการก่อสร้างวิหาร ด้วยเหตุนี้ วิหารจึงประสบปัญหาการผุกร่อนจากลมฟ้าอากาศและการหลุดล่อนของพื้นผิวมาเป็นเวลานับพันปี ใน ค.ศ. 2009 งานขึงผ้าใบป้องกันบริเวณสิ่งก่อสร้างได้เสร็จสิ้น
ภาพรวม
หมู่วิหารหินใหญ่ฮาจาร์อีมตั้งอยู่บนขอบด้านใต้ของเกาะมอลตา บนแนวสันที่ปกคลุมด้วยหินปูนโกลบิเจอไรนาซึ่งไม่แข็งมากนัก หินปูนชนิดนี้เป็นหินที่เก่าแก่ที่สุดเป็นอันดับที่ 2 บนเกาะมอลตา โดยโผล่ขึ้นมาบนพื้นที่ประมาณร้อยละ 70 ของพื้นที่เกาะ ผู้สร้างฮาจาร์อีมนำหินปูนชนิดนี้มาใช้ในสถาปัตยกรรมของหมู่วิหารอย่างกว้างขวาง หินทั้งหมดที่โผล่ให้เห็นบนเกาะก่อตัวขึ้นจากการทับถมในและสมัยไมโอซีนตามการแบ่งมาตราธรณีกาล
ห่างจากหมู่วิหารออกไปไม่กี่ร้อยเมตรเป็นที่ตั้งของแผ่นป้ายอนุสรณ์แด่พลเอก (ผู้ว่าราชการมอลตาระหว่าง ค.ศ. 1924–1927) และซึ่งเป็นหนึ่งในหอสังเกตการณ์สิบสามแห่งที่สร้างโดย ส่วนหมู่บ้านตั้งอยู่ห่างออกไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ 2 กิโลเมตร
หมู่วิหาร
หมู่วิหารฮาจาร์อีมประกอบด้วยวิหารหลักและโครงสร้างหินใหญ่ด้านข้างอีก 3 โครงสร้าง วิหารหลักสร้างขึ้นในช่วงระหว่าง 3,600 ถึง 3,200 ปีก่อนคริสต์ศักราช อย่างไรก็ตาม ซากปรักหักพังทางทิศเหนือนั้นมีอายุเก่าแก่กว่ามาก
ด้านหน้าของวิหารมีความโดดเด่นด้วยทางเข้าที่มีโครงสร้างหินสามแท่ง (เสากับทับหลัง) แผ่นหินตั้ง และที่นั่งด้านนอก ทางเข้าจากด้านนอกยังทำหน้าที่เป็นทางเดินภายในและเชื่อมต่อห้องขนาดใหญ่ 6 ห้องเข้าด้วยกัน มุขโค้งด้านขวาสร้างเป็นช่องโค้งเพื่อป้องกันไม่ให้แผ่นหินตั้งตรงหล่นเข้ามาด้านใน กำแพงด้านนอกซึ่งสร้างจากบล็อกหินตั้งขนาดใหญ่ยื่นมาเข้าด้านใน จึงทำให้อาคารมีความมั่นคงอย่างมาก
จากทางเข้าด้านหน้า ปรากฏลานกว้างพร้อมกำแพงรับน้ำหนักและทางเดินผ่านกลางอาคาร แต่เดิมองค์ประกอบทั้งสองได้รับการออกแบบตามสถาปัตยกรรมหินใหญ่แบบมอลตา แต่เมื่อการก่อสร้างดำเนินไปก็มีการดัดแปลงแบบไปอย่างมาก ทางเข้าอีกทางหนึ่งนำไปสู่บริเวณกั้นล้อมแยกจากกัน 4 บริเวณซึ่งสร้างขึ้นแทนที่มุขโค้งด้านตะวันตกเฉียงเหนือ
ฮาจาร์อีมมีลักษณะสถาปัตยกรรมพื้นฐานคล้ายคลึงกับหมู่วิหารลิมนัยดรา, ฮัลตาร์ชีน และจกันตียา รูปร่างพื้นฐานประกอบด้วยลานด้านหน้าและส่วนหน้าของอาคาร ห้องใหญ่ทรงรียาว ห้องเล็กครึ่งวงกลม และทางเดินตรงกลางที่เชื่อมระหว่างห้องต่าง ๆ โครงแบบเช่นนี้มีศัพท์เรียกกันโดยทั่วไปว่า "" มีการเสนอด้วยว่ารูปร่างของวิหารเลียนแบบประติมากรรมศักดิ์สิทธิ์ที่พบภายในวิหารไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง
ลักษณะสถาปัตยกรรมของฮาจาร์อีมเผยให้เห็นความสัมพันธ์ที่เป็นไปได้กับพิธีกรรมเกี่ยวกับการเจริญพันธุ์หรือความอุดมสมบูรณ์ ได้แก่รูปปั้นขนาดจิ๋วที่อ้วนท้วม ร่วมกับการวางตำแหน่งสอดรับกับแสงอาทิตย์และหินตั้งโด่แท่งหนึ่งที่มีการถกเถียงกันว่าสื่อถึงลึงค์หรือไม่ การปรากฏของแท่นบูชาที่มียอดเว้าบ่งชี้ว่าอาจเคยใช้ประกอบพิธี มีข้อเสนอว่าช่องประตูที่มีหินกั้นกลางวิหารอาจเป็นพื้นที่สำหรับโหร ในการขุดค้นทางโบราณคดียังพบเครื่องปั้นดินเผาที่มีลวดลายในพื้นที่หมู่วิหาร ตัวอย่างที่ดีที่สุดสามารถดูได้ที่
ไม่มีการฝังศพในวิหารหรือบริเวณโดยรอบฮาจาร์อีมและยังไม่มีการค้นพบกระดูกมนุษย์ในวิหารใด ๆ ของมอลตา แต่พบกระดูกสัตว์บูชายัญจำนวนมาก คาดกันว่าการสร้างหมู่วิหารฮาจาร์อีมเกิดขึ้นในระยะ 3 ระยะตามการวิเคราะห์ทางทฤษฎี โดยเริ่มต้นจากมุขโค้งของ "วิหารเก่า" ทางทิศเหนือ ตามมาด้วย "วิหารใหม่" และในที่สุดโครงสร้างทั้งหมดก็เสร็จสมบูรณ์
ระเบียงภาพ
- ผังหมู่วิหารฮาจาร์อีม
- ภาพพิมพ์แกะลายหมู่วิหารใน ค.ศ. 1776 โดย
- บริเวณหมู่วิหารยามสนธยา
- โครงสร้างหินสามแท่งที่ทางเข้าวิหารหลัก
- มุขโค้งห้องโหรในวิหารหลัก
- แท่งหินและแผ่นหินที่ตกแต่งด้วยการเจาะหลุมเล็ก ๆ บนพื้นผิว
- แท่นบูชาแกะลายต้นไม้ซึ่งสื่อถึงชีวิต
- ภาพจำลองการก่อหลังคามุขโค้งต่าง ๆ
- รูปปั้นหญิงอ้วนที่พบในบริเวณหมู่วิหาร
- แผ่นหินที่ตกแต่งด้วยการแกะลายก้นหอย
อ้างอิง
- . Heritage Malta. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 3 September 2013. สืบค้นเมื่อ 14 March 2009.
- . Otsf.org. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 8 February 2014. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- . Whc.unesco.org. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 October 2013. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- . Adb.online.anu.edu.au. 19 October 1957. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 April 2011. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- Joseph S. Ellul; H.B. ExtraReverendDoctorColinJames Hamer; Creativity House; The Neith Network Library. . Beautytruegood.co.uk. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 8 August 2013. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- Trump, David (2002). Malta prehistory and temples. Photographer Daniel Cilia. Midsea Books. p. 142. ISBN .
- . Times of Malta. 7 April 2009. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 April 2009. สืบค้นเมื่อ 2 July 2009.
- Euro-Mediterranean Water Information System (EMWIS) (2007). . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 20 February 2012. สืบค้นเมื่อ 14 March 2009.
- Trump. "Malta: An archaeological guide": 95.
{{}}
: Cite journal ต้องการ|journal=
((help)) - "Hagar Qim". Web.infinito.it. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- . Bradshawfoundation.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2 April 2014. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- "Places of Interest - Hagar Qim". Maltavoyager.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 8 December 2012. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- Trump, David; Photographer Daniel Cilia (2002). Malta prehistory and temples. Midsea Books. p. 98. ISBN .
- Żammit, Sir T.; K. Mayrhofer (1995). The Prehistoric Temples of Malta and Gozo. Malta.
- Żammit, Mayrhofer. "The Prehistoric Temples of Malta and Gozo": 31.
{{}}
: Cite journal ต้องการ|journal=
((help)) - (PDF), HeritageMalta.org, archived from the original 20 ตุลาคม 2007 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- . Goddesshealing.com. 2 August 1999. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 23 October 2013. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- Sultana, Sharon. The National Museum of Archaeology: The Neolithic Period. Heritage Books, 2006. ISBN
- Stroud, Katya. Ħaġar Qim & Mnajdra Prehistoric Temples: Qrendi. Heritage Books, 2010. ISBN
- Renfrew, Colin, Morley, Iain and Boyd, Michael (Eds), Ritual, Play, and Belief in Evolution and Early Human Societies, Cambridge University Press 2018, p199, ISBN
- "Places of Interest: Mnajdra". Maltavoyager.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 December 2012. สืบค้นเมื่อ 11 March 2009.
- . Otsf.org. 9 July 2002. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 9 March 2012. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
- Frederick Muscat. . Geocities.com. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 October 2009. สืบค้นเมื่อ 6 May 2009.
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
hacarxim mxlta Ħaġar Qim aeplwa hintng hinbucha epnhmuwiharhinihyaehnghnungthitngxyubnekaamxltainthaelemdietxrereniyn mixayuyxnipthung 3 600 3 200 pikxnkhristskrach thuxepnhnunginsasnsthanthiekaaekthisudinolk in kh s 1992 yuensokidrbrxnghacarximaelaokhrngsranghinihyxik 4 aehngkhxngmxltaihepnaehlngmrdkolkinchux wiharhinihyaehngmxlta sastracarysakhaobrankhdiyuorpkxnprawtisastrsungdarngtaaehnngphuxanwykarsthabnobrankhdiinmhawithyalylxndxnrahwang kh s 1946 1957 eyiymchmhacarximaelaekhiynphrrnnawa phmipsarwcsakprkhkphngkxnprawtisastrmathwemdietxrereniyn tngaetemosopetemiyipcnthungxiyipt kris aelaswitesxraelnd aetphmimekhyehnsthanthiihnekaaekethanimakxn hacarximdanhnawiharhlkkhxnghacarxim kxnkarsrangokhrngkhungphaibthitnghacarximinpraethsmxltathitngmxltaphikd35 49 40 N 14 26 32 E 35 82778 N 14 44222 E 35 82778 14 44222praephthwiharkhwamepnmawsduhinpunsrangpraman 3 700 3 200 pikxn kh s smyrayackntiyahmayehtuekiywkbsthanthikhudkhnkh s 1839 1954phukhudkhnec ci aewnssphaphsakprkhkphngthiidrbkarxnurksiwxyangdiphuthuxkrrmsiththiphubriharcdkarkarepidihekhachmepidewbistehrithicmxltawiharhinihyaehngmxlta hacarxim aehlngmrdkolkodyyuensokthiwthsniyphaphhacarximhlngkarsrangokhrngkhungphaibpraeths mxltaphumiphakh yuorpaelaxemrikaehnuxpraephthmrdkthangwthnthrrmeknthphicarna iv xangxing132prawtikarkhunthaebiynkhunthaebiyn1980 khnakrrmkarsmythi 4 ephimetim1992 2015phunthi0 813 ehktar 2 01 exekhxr phunthiknchn63 ehktar 160 exekhxr chuxtamthiidkhunthaebiyninbychiaehlngmrdkolk phumiphakhthicdaebngodyyuensok phusranghacarximichhinpuninkarkxsrangwihar dwyehtuni wiharcungprasbpyhakarphukrxncaklmfaxakasaelakarhludlxnkhxngphunphiwmaepnewlanbphnpi in kh s 2009 ngankhungphaibpxngknbriewnsingkxsrangidesrcsinphaphrwmhmuwiharhinihyhacarximtngxyubnkhxbdanitkhxngekaamxlta bnaenwsnthipkkhlumdwyhinpunoklbiecxirnasungimaekhngmaknk hinpunchnidniepnhinthiekaaekthisudepnxndbthi 2 bnekaamxlta odyophlkhunmabnphunthipramanrxyla 70 khxngphunthiekaa phusranghacarximnahinpunchnidnimaichinsthaptykrrmkhxnghmuwiharxyangkwangkhwang hinthnghmdthiophlihehnbnekaakxtwkhuncakkarthbthminaelasmyimoxsintamkaraebngmatrathrnikal hangcakhmuwiharxxkipimkirxyemtrepnthitngkhxngaephnpayxnusrnaedphlexk phuwarachkarmxltarahwang kh s 1924 1927 aelasungepnhnunginhxsngektkarnsibsamaehngthisrangody swnhmubantngxyuhangxxkipthangthistawntkechiyngit 2 kiolemtrhmuwiharhmuwiharhacarximprakxbdwywiharhlkaelaokhrngsranghinihydankhangxik 3 okhrngsrang wiharhlksrangkhuninchwngrahwang 3 600 thung 3 200 pikxnkhristskrach xyangirktam sakprkhkphngthangthisehnuxnnmixayuekaaekkwamak danhnakhxngwiharmikhwamoddedndwythangekhathimiokhrngsranghinsamaethng esakbthbhlng aephnhintng aelathinngdannxk thangekhacakdannxkyngthahnathiepnthangedinphayinaelaechuxmtxhxngkhnadihy 6 hxngekhadwykn mukhokhngdankhwasrangepnchxngokhngephuxpxngknimihaephnhintngtrnghlnekhamadanin kaaephngdannxksungsrangcakblxkhintngkhnadihyyunmaekhadanin cungthaihxakharmikhwammnkhngxyangmak cakthangekhadanhna praktlankwangphrxmkaaephngrbnahnkaelathangedinphanklangxakhar aetedimxngkhprakxbthngsxngidrbkarxxkaebbtamsthaptykrrmhinihyaebbmxlta aetemuxkarkxsrangdaeninipkmikarddaeplngaebbipxyangmak thangekhaxikthanghnungnaipsubriewnknlxmaeykcakkn 4 briewnsungsrangkhunaethnthimukhokhngdantawntkechiyngehnux hacarximmilksnasthaptykrrmphunthankhlaykhlungkbhmuwiharlimnydra hltarchin aelackntiya ruprangphunthanprakxbdwylandanhnaaelaswnhnakhxngxakhar hxngihythrngriyaw hxngelkkhrungwngklm aelathangedintrngklangthiechuxmrahwanghxngtang okhrngaebbechnnimisphtheriykknodythwipwa mikaresnxdwywaruprangkhxngwihareliynaebbpratimakrrmskdisiththithiphbphayinwiharimthangidkthanghnung lksnasthaptykrrmkhxnghacarximephyihehnkhwamsmphnththiepnipidkbphithikrrmekiywkbkarecriyphnthuhruxkhwamxudmsmburn idaekruppnkhnadciwthixwnthwm rwmkbkarwangtaaehnngsxdrbkbaesngxathityaelahintngodaethnghnungthimikarthkethiyngknwasuxthunglungkhhruxim karpraktkhxngaethnbuchathimiyxdewabngchiwaxacekhyichprakxbphithi mikhxesnxwachxngpratuthimihinknklangwiharxacepnphunthisahrbohr inkarkhudkhnthangobrankhdiyngphbekhruxngpndinephathimilwdlayinphunthihmuwihar twxyangthidithisudsamarthduidthi immikarfngsphinwiharhruxbriewnodyrxbhacarximaelayngimmikarkhnphbkradukmnusyinwiharid khxngmxlta aetphbkradukstwbuchayycanwnmak khadknwakarsranghmuwiharhacarximekidkhuninraya 3 rayatamkarwiekhraahthangthvsdi odyerimtncakmukhokhngkhxng wihareka thangthisehnux tammadwy wiharihm aelainthisudokhrngsrangthnghmdkesrcsmburnraebiyngphaphphnghmuwiharhacarxim phaphphimphaekalayhmuwiharin kh s 1776 ody briewnhmuwiharyamsnthya okhrngsranghinsamaethngthithangekhawiharhlk mukhokhnghxngohrinwiharhlk aethnghinaelaaephnhinthitkaetngdwykarecaahlumelk bnphunphiw aethnbuchaaekalaytnimsungsuxthungchiwit phaphcalxngkarkxhlngkhamukhokhngtang ruppnhyingxwnthiphbinbriewnhmuwihar aephnhinthitkaetngdwykaraekalayknhxyxangxing Heritage Malta khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 3 September 2013 subkhnemux 14 March 2009 Otsf org khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 8 February 2014 subkhnemux 6 May 2009 Whc unesco org khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 30 October 2013 subkhnemux 6 May 2009 Adb online anu edu au 19 October 1957 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 30 April 2011 subkhnemux 6 May 2009 Joseph S Ellul H B ExtraReverendDoctorColinJames Hamer Creativity House The Neith Network Library Beautytruegood co uk khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 8 August 2013 subkhnemux 6 May 2009 Trump David 2002 Malta prehistory and temples Photographer Daniel Cilia Midsea Books p 142 ISBN 978 99909 93 93 6 Times of Malta 7 April 2009 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 10 April 2009 subkhnemux 2 July 2009 Euro Mediterranean Water Information System EMWIS 2007 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 20 February 2012 subkhnemux 14 March 2009 Trump Malta An archaeological guide 95 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a Cite journal txngkar journal help Hagar Qim Web infinito it subkhnemux 6 May 2009 Bradshawfoundation com khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2 April 2014 subkhnemux 6 May 2009 Places of Interest Hagar Qim Maltavoyager com khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 8 December 2012 subkhnemux 6 May 2009 Trump David Photographer Daniel Cilia 2002 Malta prehistory and temples Midsea Books p 98 ISBN 978 99909 93 93 6 Zammit Sir T K Mayrhofer 1995 The Prehistoric Temples of Malta and Gozo Malta Zammit Mayrhofer The Prehistoric Temples of Malta and Gozo 31 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite journal title aemaebb Cite journal cite journal a Cite journal txngkar journal help PDF HeritageMalta org archived from the original 20 tulakhm 2007 thi ewyaebkaemchchin Goddesshealing com 2 August 1999 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 23 October 2013 subkhnemux 6 May 2009 Sultana Sharon The National Museum of Archaeology The Neolithic Period Heritage Books 2006 ISBN 99932 7 076 8 Stroud Katya Ħaġar Qim amp Mnajdra Prehistoric Temples Qrendi Heritage Books 2010 ISBN 978 99932 7 317 2 Renfrew Colin Morley Iain and Boyd Michael Eds Ritual Play and Belief in Evolution and Early Human Societies Cambridge University Press 2018 p199 ISBN 978 1 107 14356 2 Places of Interest Mnajdra Maltavoyager com khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 5 December 2012 subkhnemux 11 March 2009 Otsf org 9 July 2002 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 9 March 2012 subkhnemux 6 May 2009 Frederick Muscat Geocities com khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 25 October 2009 subkhnemux 6 May 2009