สุรางค์ ดุริยพันธุ์

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ (8 เมษายน พ.ศ. 2480 – 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563) เป็นนักร้องเพลงไทยประจำวงดนตรี "ดุริยประณีต" มีความชำนาญในด้านคีตศิลป์ไทยหลายประเภท ไม่ว่าจะเป็นการขับร้องเพลงเกร็ด เพลงเถา เพลงละคร ขับเสภา มีความเชี่ยวชาญในการขับร้องเพลงประกอบการแสดงหุ่นกระบอก เคยมีผลงานในการบันทึกเสียง เป็นนักจัดรายการประจำสถานีวิทยุโทรทัศน์ ตลอดจนเป็นครูต้นแบบผู้คิดค้นนวัตกรรมการสอนขับร้องเพลงไทย ได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์) ประจำปีพุทธศักราช 2560

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ จ.ภ., บ.ม.
เกิด	8 เมษายน พ.ศ. 2480 กรุงเทพมหานคร ประเทศสยาม
เสียชีวิต	14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 (82 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
อาชีพ	นักร้อง ครูสอนขับร้อง นักจัดรายการวิทยุโทรทัศน์
ผลงานเด่น	เพลง "สามเสียงไพเราะ"
บิดามารดา	เหนี่ยว ดุริยพันธุ์ (บิดา) แช่มช้อย ดุริยพันธุ์ (มารดา)
รางวัล	ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์) พ.ศ. 2560

ประวัติ

ชาติกำเนิด

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ เกิดเมื่อวันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2480 ในครอบครัวบ้านดนตรี "ดุริยประณีต" วงดนตรีปี่พาทย์ในย่านบางลำพู กรุงเทพมหานคร ในความควบคุมของศุข ดุริยประณีต ผู้มีศักดิ์เป็นตา บิดาชื่อ เหนี่ยว ดุริยพันธุ์ มารดาชื่อ แช่มช้อย ดุริยพันธุ์ (ดุริยประณีต) ทั้งสองรับราชการเป็นคีตศิลปินประจำกองการสังคีต กรมศิลปากร นอกจากนี้ยังเป็นครูสอนขับร้องโรงเรียนนาฏศิลป มีพี่น้องร่วมบิดามารดาทั้งหมด 6 คน เป็นนักร้องที่มีชื่อเสียงจำนวน 2 คน คือ ดวงเนตร ดุริยพันธุ์ และนฤพนธ์ ดุริยพันธุ์ ในวัยเด็กมักจะได้ติดตามบิดามารดาไปในงานแสดงดนตรีด้วยเสมอ ทำให้ได้ซึมซับเอาเรื่องของศิลปะการแสดงของไทยมาตั้งแต่นั้น นอกจากนี้ยังได้เรียนรู้เรื่องของศิลปะการแสดงจากสมาชิกในครอบครัวและครูดนตรีท่านอื่น ๆ อีกด้วย

การศึกษา

เริ่มเข้าศึกษาครั้งแรกที่โรงเรียนวรวุฒิวิทยาลัยในระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 1-4 ต่อมาย้ายมาศึกษาต่อจนสำเร็จการศึกษาในระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ที่โรงเรียนเขมะสิริอนุสสรณ์ และภายหลังได้ย้ายมาศึกษาต่อที่โรงเรียนเบญจมราชาลัยจนสำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 7

เริ่มเรียนขับร้องเพลงไทยกับครูชม รุ่งเรือง (ดุริยประณีต) ผู้เป็นน้าสาว ซึ่งเป็นลูกศิษย์ของครูแช่มช้อย ดุริยพันธุ์ ตั้งแต่อายุ 8 ขวบ ตามคำแนะนำของคุณย่าแถม ดุริยประณีต โดยเรียนเพลงมอญ เพลงเถา เพลงสามชั้น จนสามารถออกงานในวงดนตรีของคณะดุริยประณีตได้ และได้เรียนร้องเพลงกับครูชมจนถึงเมื่ออายุ 13 ปี ซึ่งในระหว่างนั้นเคยเข้าร่วมการประกวดขับร้องเพลงไทยได้รับรางวัลชนะเลิศมาโดยตลอด โดยเฉพาะรางวัลชนะเลิศการประกวดขับร้องเพลงไทยระดับมัธยมศึกษาในงานศิลปหัตถกรรมนักเรียนระดับชาติ ขณะกำลังศึกษาอยู่ที่โรงเรียนเขมะสิริอนุสสรณ์ ได้รับความกรุณาจากหม่อมเจ้าพูนศรีเกษม เกษมศรี ซึ่งโปรดน้ำเสียงและการขับร้องเป็นอย่างมาก ต่อมาจึงได้เรียนกลวิธีการขับร้องเพลงไทยและต่อเพลงกับมารดาจนมีความสามารถในการขับร้องเพลงได้หลายประเภท ทั้งการขับเสภา การขับร้องหุ่นกระบอก และเพลงพื้นเมือง นอกจากนี้ยังได้รับคำแนะนำในด้านการขับร้อง และเรียนรู้การเล่นเครื่องดนตรีไทยจากครูอีกหลายท่าน เช่น สุดา เขียววิจิตร สุดจิตต์ ดุริยประณีต สืบสุด ดุริยประณีต เบ็ญจรงค์ ธนโกเศศ ศรีนาฏ เสริมสิริ จิรัส อาจณรงค์ มนตรี ตราโมท ชิต แฉ่งฉวี สุเอ็ด คชเสนี สำเนียง ฟักภู่ ฉวีวรรณ เปลี่ยนทันผล เป็นต้น

การทำงาน

หลังจากสำเร็จการศึกษาได้รับบรรจุเป็นข้าราชการครูสอนขับร้องเพลงไทยที่โรงเรียนราชินีในปี พ.ศ. 2502 ทำงานอยู่ได้ราว 3 ปี จึงได้รับการชักชวนจากจำนง รังสิกุล ผู้อำนวยการ(สถานีโทรทัศน์ไทยทีวีช่อง 4 บางขุนพรหม) ให้มาทำงานในตำแหน่งครูสอนขับร้อง แผนกนาฏดุริยางค์ ฝ่ายจัดรายการโทรทัศน์ บริษัท ไทยโทรทัศน์ จำกัด ภายหลังได้ย้ายมาทำงานเป็นเจ้าหน้าที่นักจัดรายการ ส่วนรายการฝ่ายผลิตรายการโทรทัศน์ ไทยทีวีสีช่อง 9 องค์การสื่อสารมวลชนแห่งประเทศไทย (อ.ส.ม.ท.)

ภายหลังเกษียณอายุการทำงาน ได้รับเชิญเป็นอาจารย์พิเศษสอนขับร้องเพลงไทย ให้กับสถาบันการศึกษาและชุมนุมดนตรีไทย เช่น มหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง โรงเรียนวัดปทุมวนาราม โรงเรียนเทพศิรินทร์ โรงเรียนบุญวัฒนา เป็นต้น

ผลงานทางวิชาชีพ

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ มีผลงานการขับร้องเพลงละคร เพลงเกร็ด บันทึกเสียงกับห้างแผ่นเสียงต่าง ๆ อาทิ ห้างแผ่นเสียงนารายณ์เหยียบกอบัว ห้างแผ่นเสียงโคลัมเบีย ห้างแผ่นเสียงคาเธ่ย์ เป็นต้น มีผลงานแถบบันทึกเสียงกับห้องบันทึกเสียง "เสริมมิตร" ในความควบคุมของ เสริม ศาลิคุปต บรรเลงเผยแพร่ออกอากาศทางสถานีวิทยุมากกว่า 100 เพลง และมีงานบันทึกแผ่นซีดีอีกจำนวนมากในตลอดระยะเวลากว่า 50 ปี

งานแรกที่ได้ทำเมื่อเข้าทำงานที่สถานีโทรทัศน์ช่อง 4 บางขุนพรหม คือการสอนขับร้องเพลงไทยให้กับนักแสดงที่อยู่ในสังกัดคณะละคร อาทิ "นาฏศิลป์สัมพันธ์" ตัวอย่างนักแสดงที่มีชื่อเสียง เช่น นงลักษณ์ โรจนพรรณ ศิริพร วงศ์สวัสดิ์ ฉลอง สิมะเสถียร นันทวัน เมฆใหญ่ รอง เค้ามูลคดี อีกทั้งได้เป็นนักร้องขับร้องเพลงไทยและขับเสภาประกอบประกอบการแสดงละครวิทยุโทรทัศน์ ในระหว่างนี้ยังได้ร่วมขับร้องเพลงไทยร่วมกับวงดนตรีไทย "ดุริยประณีต" และเคยได้รับเชิญให้ขับร้องเพลงไทยถวายหน้าพระพักตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์ในโอกาสต่าง ๆ อีกทั้งได้รับเชิญให้ขับร้องเพลงไทยร่วมกับวงดนตรีไทยอื่น ๆ เช่น "เสริมมิตรบรรเลง" เป็นต้น

ในด้านสื่อสารมวลชน ได้ทำหน้าที่เป็นผู้จัดทำบทและดำเนินรายการวิทยุโทรทัศน์ เช่น "ไทยเพชรล้ำค่า" "คันธรรพศาลา" "เพลินเพลงกับนฤพนธ์" "รัตนสังคีต" "วรรณกรรมสังคีต" "อยู่อย่างไทย" เป็นต้น และเป็นผู้จัดรายการลิเกโทรทัศน์ในชื่อคณะ "สุรางครัตน์"

ผลงานทางวิชาการ

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ ได้รับเชิญให้เป็นอาจารย์พิเศษสอนรายวิชาคีตศิลป์ไทยให้สถาบันการศึกษาหลายแห่ง ผลิตสื่อการเรียนที่เป็นทั้งเอกสารและสื่อโสตประกอบวิชาขับร้องเพลงไทยเอาไว้เป็นจำนวนมาก เป็นวิทยากรให้ความรู้และกรรมการตัดสินการขับร้องเพลงไทยให้แก่หน่วยงานต่าง ๆ เช่น กรมศิลปากร กรมประชาสัมพันธ์ ศูนย์สังคีตศิลป์ ธนาคารกรุงเทพ สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ อีกทั้งได้รับเชิญเป็นผู้ทรงคุณวุฒิที่ปรึกษาในการทำวิทยานิพนธ์ ศิลปนิพนธ์ ให้แก่นิสิตนักศึกษา เช่น คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ โดยมีผลงานเขียนทางวิชาการดนตรีศึกษาด้านกลวิธีการสอนขับร้องเพลงไทยเผยแพร่สู่สาธารณชน

การสร้างสรรค์และเผยแพร่ผลงานต่อสาธารณชน

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ มีผลงานการประพันธ์ทางขับร้องเพลงไทย จำนวน 3 เพลง ได้แก่ "เทพรัญจวน เถา" "สุรินทราหู เถา" "เทพนฤมิต เถา" และมีความคิดริเริ่มในการสร้างนวัตกรรมการสอนขับร้อง โดยได้ประพันธ์เพลงและทางขับร้องเพลงเพื่อใช้เป็นสื่อการสอนวิชาขับร้องเพลงไทยให้แก่นิสิตนักศึกษา ได้แก่ "สามเสียงไพเราะ" "หัวใจเสียงเอื้อน" "กลวิธีการขับร้องเพลงไทย" และ "เสียงเอื้อนลูกกระทบ"

มรณกรรม

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 14 กุมภาพันธ์ 2563 ที่โรงพยาบาลเจ้าพระยา กรุงเทพมหานคร ด้วยภาวะหัวใจล้มเหลว ปอดติดเชื้อ ไตวาย สิริรวมอายุ 82 ปี ได้มีพิธีพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ เมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 ตั้งบำเพ็ญกุศลศพ ณ วัดเทพศิรินทราวาส และเก็บศพเพื่อบำเพ็ญกุศลเป็นเวลา 100 วัน และได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุด้านใต้ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร ในวันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2563

รางวัลเกียรติยศ

สุรางค์ ดุริยพันธุ์ ได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์) ประจำปีพุทธศักราช 2560 จากกรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม เมื่อวันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2561

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 5 เบญจมาภรณ์มงกุฎไทย (บ.ม.)

พงศาวลี

ลำดับพงศาวลีของสุรางค์ ดุริยพันธุ์ เป็นดังนี้

ลำดับพงศาวลีของสุรางค์ ดุริยพันธุ์

โนรี                       เนื่อง จิตรพันธุ์                             ไม่ทราบนาม                       เหนี่ยว ดุริยพันธุ์                                   ขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา (พุฒ)                       โกสุมภ์ จิตรพันธุ์                             ไม่ทราบนาม                       สุรางค์ ดุริยพันธุ์                                         อิน                       ศุข ดุริยประณีต                             สุ่ม                       แข่มช้อย ดุริยพันธุ์                                   คล้อย                       แถม ดุริยประณีต                             จี่

อ้างอิง

1. กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. คำประกาศเกียรติคุณ นางสุรางค์ ดุริยพันธุ์. 8 มีนาคม 2563. จากแหล่งข้อมูล ศิลปินแห่งชาติ National Artist. website : http://art.culture.go.th/art01.php?nid=307 2020-08-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
2. สาขาวิชาดนตรีศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. “สุรางค์ ดุริยพันธุ์ อัตชีวประวัติจากการให้สัมภาษณ์.” ใน ไหว้ครูดนตรีไทย 2552 งานมุทิตาจิต 72 ปี ครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์, 19-42. นครปฐม : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2552.
3. ราชบัณฑิตยสถาน. สารานุกรมศัพท์ดนตรีไทย ภาคประวัตินักดนตรีนักร้อง. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ :ราชบัณฑิตยสถาน, 2549.
4. Passaponge Prerajirarat. "TEACHERS GIVE ON EDUCATION, MUSIC IS TO GIVE IT LIFE – ต้นแบบขับขานตำนานเพลงไทย." MiX Magazine. (ออนไลน์). 140; กรกฎาคม 2561. จากแหล่งข้อมูล MiX Magazine Thailand. website : https://www.mixmagazine.in.th/view.php?ref=00003556
5. พูนพิศ อมาตยกุล. รายการพบครูดนตรีไทย ตอนที่ 32. (ไฟล์เสียงดิจิทัล). นครปฐม มหาวิทยาลัยมหิดล : 2562จากแหล่งข้อมูล ห้องสมุดดนตรีสมเด็จพระเทพรัตน์ website: https://sirindhornmusiclibrary.li.mahidol.ac.th/music_teacher/surang-duriyaphan/
6. ณัฐพล นาคะเต. “การศึกษาอัตลักษณ์และกระบวนการถ่ายทอดการขับร้องเพลงทยอยของครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์.” วิทยานิพนธ์, ปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2555.
7. ณรุทธ์ สุทธจิตต์. “การสอนการขับร้องเพลงไทยสำหรับผู้เรียนที่ไม่ใช่วิชาเอกขับร้องไทย โดย สุรางค์ ดุริยพันธุ์ ศิลปินแห่งชาติ.” วารสารครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 46 (4) : 118-135; ตุลาคม-ธันวาคม 2561.
8. วัชรวรรณ มีศีล และคณะผู้จัดทำ. (2563). สาราคีตานุสรณ์ [ออนไลน์]. สืบค้นจาก https://anyflip.com/bookcase/tgxt (ที่ระลึกพิธีพระราชทานเพลิงศพ คุณครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์))
9. Khaosod Online. สิ้น ครูดนตรีไทย ‘สุรางค์ ดุริยพันธุ์’ ศิลปินแห่งชาติ เสียชีวิตอย่างสงบในวัย 83 ปี. 14 กุมภาพันธ์ 2563. จากแหล่งข้อมูล ข่าวสด. website : https://www.khaosod.co.th/around-thailand/news_3575561
10. Thai PBS News. สิ้นศิลปินแห่งชาติ “สุรางค์ ดุริยพันธุ์”. 14 กุมภาพันธ์ 2563. จากแหล่งข้อมูล สำนักงานข่าว Thai PBS. website : https://news.thaipbs.or.th/content/288966
11. สำนักพระราชวัง. “เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงศพ นางสาวสุรางค์ ดุริยพันธุ์ บ.ม. ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์) พุทธศักราช 2560.” เลขที่ รล 00010/1345. 3 มีนาคม 2563.

แหล่งข้อมูลอื่น

• ศิลปินแห่งชาติ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม 2020-08-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เพจคีตานุสรณ์ ครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์
• หนังสือ E-book "สาราคีตานุสรณ์ ครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์"
• YouTube ช่อง “คีตานุสรณ์ ครูสุรางค์ ดุริยพันธุ์”