จตุพร รัตนวราหะ

จตุพร รัตนวราหะ (ต้อย) เกิดวันพุธที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 (87 ปี) เป็นศิลปินกรมศิลปากร ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบกระบวนท่ารำเพลง, ได้กราบทูลสอนโขนถวายพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีผลงานการแสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ บทยักษ์ใหญ่ทศกัณฐ์เป็นบทที่อยู่ในความทรงจำของคนรักโขนกรมศิลปากรมานานกว่า 40 ปี เป็นผู้ร่วมงานเคียงข้าง ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชในการก่อตั้งและสร้างสรรค์โขนธรรมศาสตร์ เป็นผู้อำนวยการสถานศึกษาที่มีการเรียนการสอนด้านศิลปะการแสดงของรัฐ นอกจากนี้มีผลงานโดดเด่นอื่นๆทางด้านโขนและละครทั้งด้านการเป็นศิลปินผู้แสดง เป็นผู้สอน ผู้เผยแพร่ทั้งทางด้านปฏิบัติและทฤษฎี ปัจจุบันแม้จะเกษียณอายุราชการแล้ว ก็ยังทำงานด้านการเผยแพร่ศิลปการแสดงอยู่อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ และได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) พุทธศักราช 2552

จาตุพร รัตนวราหะ
เกิด	9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 จังหวัดกรุงเทพมหานคร
คู่สมรส	ชุมศรี รัตนวราหะ
อาชีพ	นาฏศิลป์-โขน
สังกัด	กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม
รางวัล
ศิลปินแห่งชาติ	พ.ศ. 2552 - สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

ประวัติ

นาย จตุพร รัตนวราหะ เป็นบุตรของนายเจิมและนางประวงษ์ รัตนวราหะ สมรสกับนางชุมศรี รัตนันท์ รัตนวราหะ มีบุตรด้วยกัน 4 คน คือ นาย เรืองฤทธิ์ รัตนวราหะ, น.ส. อติวรรณ รัตนวราหะ, นาย พีรพล รัตนวราหะ, นาย ณวพร รัตนวราหะ บุตรสาวคนเดียวได้สืบทอดศิลปการแสดงทางนาฏศิลป์เหมือนบิดา และปัจจุบันรับราชการอยู่ที่ วิทยาลัยนาฏศิลป กรุงเทพฯ

นาย จตุพร รัตนวราหะ จบจากโรงเรียนนาฏศิลป วิทยาลัยนาฏศิลปกรุงเทพฯ ปัจจุบันและครุศาสตร์บัณฑิต และได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร พุทธศักราช 2507

เกียรติยศที่ภาคภูมิใจ

การต่อกระบวนรำหน้าพาทย์องค์ พระพิราพ หน้าพระที่นั่ง

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากร ทำการคัดเลือกศิลปินที่มีความสามารถฝ่ายพระ 5 คนคือ นาย ธีรยุทธ ยวงศรี นายธงไชย โพธยารมย์ นายทองสุข ทองหลิม, นายอุดม อังศุธร และนายสมบัติ แก้วสุจริต และศิลปินโขนฝ่ายยักษ์ 7 คนคือนายราฆพ โพธิเวส นายไชยยศ คุ้มมณี นายจตุพร รัตนวราหะ นาย จุมพล โชติทัตต์ นายสุดจิตต์ พันธ์สังข์ นาย สมศักดิ์ ทัดติ [5]^[] และ นาย ศิริพันธ์ อัฏฏะวัชระ [6]^[] รวมทั้งสิ้น 12 คน เข้ารับพระราชทานครอบประธานพิธีใหว้ครูโขนละคร และการต่อกระบวนรำ ณ. พระตำหนัก ในวันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2527

การกราบทูลสอนโขนถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ

• นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร เคยเขียนเล่าไว้ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อทรงพระเยาว์ทรงศึกษาความรู้รอบตัวในทางศิลปะ และโปรดให้ขอครูโขนผู้ชำนาญในบทพระยาวานรจากกรมศิลปากรไปกราบทูลสอนถวายแด่สมเด็จพระบรมฯ
• ซึ่งทางกรมศิลปากรได้จัดให้ จ่าเร่งงานรัดรุด (เฉลิม รุทระวณิช) ครูผู้ชำนาญในบทพระยาวานร ไปกราบทูลสอนถวายให้ทรงฝึกหัดบทพระยาวานรตามพระราชประสงค์
• ต่อมาได้มีเจ้านายบางพระองค์กราบบังคมทูลพระดำริถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ว่า น่าจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงฝึกบทพระยายักษ์ เพราะมีลีลาท่าทางเป็นสง่ามีทีท้าวทีพระยา ไม่หลุกหลิกแบบพระยาวานร
• ทางกรมศิลปากร จึงจัดให้ นายจตุพร รัตนวราหะ ครูโขนยักษ์ไปกราบทูลสอนโขนถวาย โดยได้ฝึกการแสดงเป็นวิรุญจำบัง

ศิลปินแห่งชาติ ปีพุทธศักราช 2552

สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ได้ดำเนินการสรรหาศิลปินผู้สร้างสรรค์งานศิลปะให้เป็นมรดกอันล้ำค่าของแผ่นดิน มายกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2528 เป็นต้นมา และในปีพุทธศักราช 2552 นี้ คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติได้พิจารณาแล้วมีมติเห็นชอบให้ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ นาย จตุพร รัตนวราหะ ศิลปินผู้มีความสามารถและอุทิศตนสร้างสรรค์ ผลงานศิลปะจนโดดเด่นเป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสาธารณชน เป็นศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2552 สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

ประวัติการรับราชการ

• เริ่มเข้ารับราชการเมื่อวันที่ 1 เมษายน พุทธศักราช 2500 ตำแหน่งศิลปินสำรอง แผนกนาฎศิลป กองการสังคีต กรมศิลปากร
• พ.ศ. 2521-2525 ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
• พ.ศ. 2526-2530 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
• พ.ศ. 2531-2540 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
• พ.ศ. 2540 เกษียณอายุราชการในตำแหน่งผู้อำนวยการระดับ 9 วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
• ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย กรมศิลปากร

ประสบการณ์ด้านการแสดง

การฝึกหัดและการออกแสดง

• เริ่มฝึกหัดเป็นตัวยักษ์ กับนายยอแสง ภักดีเทวา [7]^[] และนายอร่าม อินทรนัฎ [8]^[]
• เป็นผู้แสดงโขน – ละคร ให้ประชาชนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศชม ณ โรงละครศิลปากร โรงละครแห่งชาติ ทำเนียบรัฐบาล และไปเผยแพร่ผลงานทางด้านการแสดงในต่างประเทศหลายครั้ง

ผลงานด้านการแสดงโขน

การแสดงและการสอนในราชการกรมศิลปากร

• แสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ เช่น ทศกัณฐ์ กุมภกรรณ พิเภก ไมยราพ เสนายักษ์ ม้าอุปการ เป็นต้น
• เป็นผู้สอน นาฏศิลปินโขนยักษ์ ใหญ่

การแสดงและการสอนร่วมกับ ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช

ผลงานด้านการแสดงละคร

• ได้รับการคัดเลือกจากท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ศิลปินแห่งชาติ ให้แสดงเป็น ในละครเรื่องเงาะป่า เป็นคนแรกของกรมศิลปากร
• แสดงเป็นหลวิชัย ในละครเรื่องคาวี
• แสดงเป็นเสนาไทย ในละครเรื่อง ตอน แตกทัพ เป็นต้น

สรุปผลงาน

นายสมรัตน์ ทองแท้ นาฏศิลปินโขนพระ นักวิชาการละครและดนตรี 7 สำนักการสังคีต กรมศิลปากร ได้สรุปผลงานของ อาจารย์ จตุพร รัตนวราหะ ไว้ในบทรำอวยพรการแสดงชุด “ 72 ปี จตุพร นามขจรทศกัณฐ์ ” ในวันอาทิตย์ที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2550 ณ อุทยานประวัติศาสตร์เมืองสิงห์ ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จ.กาญจนบุรี

• • • - ปี่พาทย์ทำเพลงต้นเข้าม่าน- -ร้องเพลงสามไม้กลาง-
• ทศกัณฐ์ อสุราพญายักษ์ ทั้งสิบพักตร์ยี่สิบกร สุนทรศรี
• สมศักดิ์สมร้ายชายชาตรี สมเสน่ห์ อสุรี มีพึงยล
• เป็นจอมราพณ์ เมืองมาร ผ่านลงกาเป็นศรัทธา เกรงกลัว ทั่วแห่งหน
• เป็นที่รัก ที่บูชา อสุรชนเป็นจอมพล ลือนามในรามเกียรติ์
  • • - ร้องเพลงทองย่อนรวบ-
• ครูจตุพรรัตนวราหะสืบศิลปะนาฏกรรมเลิศล้ำเขียน
• สวมบทบาทมารร้ายได้แนบเนียนมิผิดเพี้ยนยักษ์ใหญ่ให้ลือชา
• คราออกรบเกรี้ยวกราดมาดนักเลงยามครื้นเครงออกสำรวลชวนหรรษา
• เมื่อเกี้ยวเก้อวางเจ้าชู้ดูงามตาคราวโศกาเจียนองค์ลงวางวาย
  • • -ร้องเพลงตระนิมิต -
• เจ็ดสิบสองฉลองวัยในครานี้มวลน้องพี่อสุรามาเหลือหลาย
• ต่างร่วมจิตร่วมสุนทรอวยพรชัยสัมฤทธิ์ในจตุพรบวรเอย
  • • - ปี่พาทย์ทำเพลงตระนิมิต - รัว - - เพลงกราวใน- (มอญแปลง) 4 คำ (แขกต่อยหม้อ) 4 คำ - รัวท้ายรำดาบ-
    • นาฏศิลปิน โขนพระ ผู้รำอวยพร - คมสัณฐ (โต้ง) หัวเมืองลาด, มนตรี แหล่งสนาม, วัลลภ (แนน) พรพิสุทธิ์, ปรัชญา (ก๊อบ) ชัยเทศ

ผลงานสร้างสรรค์ด้านการแสดง

เมื่อสมัยที่ นายจตุพร รัตนวราหะ ดำรงตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้สร้างสรรค์การแสดงชุดใหม่ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวสุโขทัยให้กับชาว วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้นำออกแสดงและเป็นที่ชื่นชอบของผู้ที่ได้รับชมมาจนกระทั่งทุกวันนี้คือ

• ฟ้อนตะคัน พ.ศ. 2533
• ระบำเบญจรงค์ พ.ศ. 2534
• ฟ้อนลื้อล่องน่าน พ.ศ. 2536
• ระบำเทวีศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2537
• ระบำประทีปทอง พ.ศ. 2538

ผลงานทางด้านวิชาการ

• คู่มือการฝึกหัดโขนเบื้องต้น
• รามายณะของอินโดนีเซีย แปล
• หนังสือเพลงหน้าพาทย์ ซึ่งอธิบายเพลงหน้าพาทย์ในมุมมองของผู้แสดงโขนไว้อย่างชัดเจน และเป็นก้าวแรกที่เชื่อมโยงความรู้ดนตรีไทยและนาฏศิลป์โขน ปัจจุบันใช้เป็นตำราอ้างอิงในวงการศึกษา
• รามเกียรติ์ ร้อยแก้ว เขียนลงในวารสารวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยทุกเดือน
• ละครพูดเรื่อง "เล็กโพธิ์ดำ"
• วีซีดี บันทึกการแสดงเรื่องจุดเด่นของทศกัณฐ์ รำลงสรงชมตลาด ฉุยฉายทศกัณฐ์ลงสวน, ฉุยฉายหนุมานแปลง, เกี้ยวนาง นางลอย, ชูกล่องดวงใจ แจกในงานครบ 6 รอบ วันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2551

รูปภาพ

• จตุพร - ชุมศรี รัตนวราหะ
• รูปวันประกอบพระราชพิธีพระราชทานฯ
  ๒๕ ตุลาคม ๒๕๒๗
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดพระพิราพป่า
• โขนกรมศิลปากรชุดนางลอย
  ทศกัณฐ์-นาย จตุพร รัตนวราหะ
  เบญกาย-กรรณิการ์ ปิ่นโมรา
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ลงสวน
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ลงสวน
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัท
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงศร
• นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัท

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2536 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2553 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)
• พ.ศ. 2525 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

1. [1]^[]
2. [2]^[]
3. [3] 2007-09-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[4]^[]
4. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๓ ตอนที่ ๒๒ ข หน้า ๓๑, ๔ ธันวาคม ๒๕๓๙
5. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-10-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๐ ตอนที่ ๒๐๐ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๑, ๓ ธันวาคม ๒๕๓๖
6. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ประจำปี ๒๕๕๓ 2022-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๒๘ ตอนที่ ๓ ข หน้า ๑๔๕, ๑๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๔
7. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญจักรมาลาและเหรียญจักรพรรดิมาลา^[], เล่ม ๙๙ ตอนที่ ๑๘๔ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๑๘๒, ๑๗ ธันวาคม ๒๕๒๕

• อัตชีวประวัติ จตุพร รัตนวราหะ ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปการแสดงกรมศิลปากร เขียนเมื่อ 1 กันยายน 2541
• ศ.ดร., นาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.
• คำไว้อาลัยของนายธนิตอยู่โพธิ์ในหนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพจ่าเร่งงานรุด ( เฉลิม รุทระวณิช ) ณ ฌาปนสถานกรมตำรวจ วัดตรีทศเทพ วันที่ 28 มีนาคม 2525
• จดหมายเหตุพระราชพิธีพระราชทานครอบประธานประกอบพิธีไหว้ครูโขน-ละครและพิธีต่อท่ารำเพลงหน้าพาทย์ องค์พระพิราพ ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา วันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พุทธศักราช 2527 โดยกรมศิลปากรในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พ่อครู หยัด ช้างทอง ศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2532 สาขาศิลปการแสดง ( นาฏศิลป์-โขน ) ณ.ฌาปนสถานวัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร วันอังคารที่ 26 พฤศจิกายน 2539 .กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ สุรวัฒน์ , 2539
• ความเป็นมาของท่ารำองค์พระพิราพ โดย นาย ประเมษฐ์ บุณยะชัย ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปากร ปีที่ 53 ฉบับที่ 4 ( กรกฎาคม-สิงหาคม 2543 )

แหล่งข้อมูลอื่น

ประวัติและผลงาน

• 72ปีครูต้อย9ธ.ค.50 ปราสาทเมืองสิงห์ กาญจนบุรี^[]
• ตัวละครโขน^[]
• Style and techniques of Totsakan's dance in Nangloi episode of Kru Jatuporn Rattanavaraha
• กระบวนการรำและกลวิธีการแสดงบททศกัณฐ์ในการแสดงโขน ตอน นางลอย ของครูจตุพร รัตนวราหะ^[]
• หัดโขนเบื้องต้น

หน้าพาทย์องค์พระพิราพ

• จตุพร รัตนวราหะ ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบท่ารำหน้าพาทย์องค์พระพิราพ 2010-01-30 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• พิธีครอบและต่อหน้าพาทย์องค์พระพิราพ^[][9]^[][10] 2008-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[11][12]
• รูปภาพงานสาธยายท่ารำหน้าพาทย์พระพิราพ 29 - 30 สค 2550^[]
• รูปภาพการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ชุดพระพิราพ ณ พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ศุกร์ 31 สิงหาคม 2550^[]

กรมศิลปากร

• ประวัติผู้ทรงคุณวุฒิทางศิลปะเล่ม 3^[]
• ข้อมูลการแสดงที่โรงละครแห่งชาติ^[]
• โรงละครแห่งชาติ_ปฏิทินการแสดง 2551^[]

โขนธรรมศาสตร์

• โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษา^[]
• โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ 2005-11-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน