อ กษรเตอร ก กเก า ม อ กหลายช อ เช น อ กษรเก กท ร ก Göktürk script อ กษรออร ค อน อ กษรออร ค อน เยน เซย อ กษรร นเตอร ก ก เ

อักษรเตอร์กิกเก่า (มีอีกหลายชื่อ เช่น อักษรเกิกทืร์ก (Göktürk script), อักษรออร์ค็อน, อักษรออร์ค็อน-เยนิเซย์, อักษรรูนเตอร์กิก) เป็นอักษรที่ใช้โดย (Göktürks) และเตอร์กิกตอนต้นในคริสต์ศตวรรษที่ 8 ถึง 10 เพื่อบันทึกภาษาเตอร์กิกเก่า

อักษรเตอร์กิกเก่า อักษรออร์ค็อง
ข้อความในที่อุทิศแด่
ชนิด	อักษร
ช่วงยุค	คริสต์ศตวรรษที่ 6 ถึง 10
ทิศทาง	Right-to-left
ภาษาพูด	ภาษาเตอร์กิกเก่า
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	(?) ฟินิเชีย แอราเมอิก ซีรีแอก ซอกเดีย, ขโรษฐี (?) อักษรเตอร์กิกเก่า
ระบบลูก	ฮังการีเก่า
ISO 15924
	Orkh (175), Old Turkic, Orkhon Runic
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง	Old Turkic
ช่วงยูนิโคด	U+10C00–U+10C4F
บทความนี้ประกอบด้วยในสัทอักษรสากล (IPA) สำหรับคำแนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับสัญลักษณ์ IPA โปรดดู สำหรับความแตกต่างระหว่าง [ ], / / และ ⟨ ⟩ ดูที่ (สัทอักษรสากล § วงเล็บเหลี่ยมและทับ)

จารึกออร์ค็อนบนอนุสาวรีย์ - พิพิธภัณฑ์ออร์ค็อน ประเทศมองโกเลีย

ข้อความส่วนหนึ่งในจารึก Bilge Kağan (แถวที่ 36–40)

อักษรนี้ตั้งชื่อตามในประเทศมองโกเลีย ซึ่งเป็นสถานที่ที่พบจารึกในต้นคริสต์ศตวรรษที่ 8 ใน ค.ศ. 1889ได้รับการตีพิมพ์โดย และถอดข้อความโดย นักภาษาศาสตร์ชาวเดนมาร์กใน ค.ศ. 1893

ต้นกำเนิด

นักวิชาการสมัยใหม่รายงานว่า อักษรออร์ค็องพัฒนาจากชุดตัวอักษรแอราเมอิก ก่อนผ่านทางอักษรปะห์ลาวีและชุดตัวอักษรซอกเดียของเปอร์เซีย

ข้อมูลจีนสมัยใหม่มีหลักฐานขัดแย้งว่าชาวเติร์กในคริสต์ศตวรรษที่ 6 มีอักษรเขียนเป็นของตนเองหรือไม่ โดยในคริสต์ศตวรรษที่ 7 ระบุว่าชาวเติร์กมีอักษรเขียนที่คล้ายกับของซอกเดีย ในขณะที่และอ้างว่าชาวเติร์กไม่มีอักษรเขียนเป็นของตนเอง István Vásáry รายงานว่า อักษรเตอร์กิกเก่าถูกคิดค้นในสมัยข่านองค์แรกและได้รับการปรับปรุงตามแบบซอกเดีย อักษรออร์ค็องรูปแบบอื่นเริ่มปรากฏเร็วสุดในช่วงครึ่งแรกของคริสต์ศตวรรษที่ 6

ตารางอักษร

สระ

ออร์ค็อน		แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
ภาพ	อักษร	แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
	𐰀	𐰁 𐰂	a, ä	/ɑ/, /æ/
	𐰃	𐰄	ı, i	/ɯ/, /i/
	𐰅	𐰅	e	/e/
	𐰆	𐰆	o, u	/o/, /u/
	𐰇	𐰈	ö, ü	/ø/, /y/

พยัญชนะ

สระหลัง					สระหน้า
ออร์ค็อน		แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล	ออร์ค็อน		แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
ภาพ	อักษร	แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล	ภาพ	อักษร	แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
	𐰉	𐰊	b¹	/b/		𐰋	𐰌	b²	/b/
	𐰑	𐰒	d¹	/d/		𐰓		d²	/d/
	𐰍	𐰎	g¹	/ɣ/		𐰏	𐰐	g²	/ɡ/
	𐰞	𐰟	l¹	/l/		𐰠		l²	/l/
	𐰣		n¹	/n/		𐰤	𐰥	n²	/n/
	𐰺	𐰻	r¹	/r/		𐰼		r²	/r/
	𐰽		s¹	/s/		𐰾		s²	/s/
	𐱃	𐱄	t¹	/t/		𐱅	𐱆	t²	/t/
	𐰖	𐰗	j¹	/j/		𐰘	𐰙	j²	/j/
	𐰴	𐰵	q	/q/		𐰚	𐰛	k	/k/
	𐰸	𐰹	oq, uq, qo, qu, q	/oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/		𐰜	𐰝	ök, ük, kö, kü, k	/øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/

สัญลักษณ์พยัญชนะอื่น ๆ

ออร์ค็อน		แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
ภาพ	อักษร	แบบ เยนิเซย์	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
	𐰲	𐰳	č	/tʃ/
	𐰢		m	/m/
	𐰯		p	/p/
	𐱁	𐱀 𐱂	š	/ʃ/
	𐰔	𐰕	z	/z/
	𐰭	𐰮 𐰬	ñ	/ŋ/
	𐰱		ič, či, č	/itʃ/, /tʃi/, /tʃ/
	𐰶	𐰷	ıq, qı, q	/ɯq/, /qɯ/, /q/
	𐰨	𐰩	-nč	/ntʃ/
	𐰪	𐰫	-nj	/ɲ/
	𐰡		-lt	/lt/, /ld/
	𐰦	𐰧	-nt	/nt/, /nd/
	𐰿		aš	/aʃ/
	𐱇		ot, ut	/ot/, /ut/
	𐱈		baš	/baʃ/

บางครั้งสัญลักษณ์คล้ายทวิภาค (⁚) ถูกใช้เป็นตัวแยกคำ ในบางกรณีจะใช้รูปวง (⸰) แทน

ตัวอย่างการอ่านคำ (ขวาไปซ้าย): 𐱅𐰭𐰼𐰃 ( ) ทับศัพท์เป็น t²ñr²i แปลว่า (/tæŋri/) พระนามเทพแห่งท้องฟ้าของชนเตอร์กิก

อ้างอิง

Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. ISBN .
Sinor, Denis (2002). "Old Turkic". History of Civilizations of Central Asia. Vol. 4. Paris: UNESCO. pp. 331–333.
Vilhelm Thomsen, [Turkic] Orkhon Inscriptions Deciphered (Helsinki : Society of Finnish Literature Press, 1893). Translated in French and later English (Ann Arbor MI: University Microfilms Intl., 1971). OCLC 7413840
Cooper, J.S. (2004). "Babylonian beginnings: The origin of the cuneiform writing system in comparative perspective". ใน Houston, Stephen (บ.ก.). The First Writing: Script Invention as History and Process. Cambridge University Press. pp. 58–59.
Mabry, Tristan James (2015). Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism. University of Pennsylvania Press. p. 109. ISBN .
Kara, György (1996). "Aramaic scripts for Altaic languages". ใน Daniels, Peter; Bright, William (บ.ก.). The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press. ISBN .
Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911.
; (2013). The Routledge Handbook of Scripts and Alphabets. Routledge. p. 40. ISBN .
Lung 龍, Rachel 惠珠 (2011). Interpreters in Early Imperial China. John Benjamins Publishing. pp. 54–55. ISBN .
Mouton, 2002, Archivum Ottomanicum, p. 49
Sigfried J. de Laet, Joachim Herrmann, (1996), History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D., p. 478
According to Gabain (1941)
According to Gabain (1941), not listed in Thomsen (1893)
According to Tekin (1968); not listed in Thomsen (1893) or Gabain (1941) ^[]; Malov (1951) lists the sign but gives no sound value.
"The Unicode Standard, Chapter 14.8: Old Turkic" (PDF). Unicode Consortium. March 2020.

ข้อมูล

. The Alphabet: a Key to the History of Mankind, New York, NY: Philosophical Library, 1948, pp. 313–315.
Erdal, Marcel. 2004. A grammar of Old Turkic. Leiden & Boston: Brill.
LFaulmann, Carl. 1990 (1880). Das Buch der Schrift. Frankfurt am Main: Eichborn. ISBN (ในภาษาเยอรมัน)
Février, James G. Histoire de l'écriture, Paris: Payot, 1948, pp. 311–317 (ในภาษาฝรั่งเศส)
Ishjatms, N. "Nomads in Eastern Central Asia", in the "History of civilizations of Central Asia", Volume 2, UNESCO Publishing, 1996, ISBN
Jensen, Hans (1970). Sign Symbol and Script. London: George Allen and Unwin Ltd. ISBN .
Kyzlasov, I.L. "Runic Scripts of Eurasian Steppes", Moscow, Eastern Literature, 1994, ISBN
Malov, S.E. 1951, Pamjatniki Drevnitjurkskoj Pisʹmennosti (Памятники Древнитюркской Письменности), Moskva & Leningrad. (ในภาษารัสเซีย)
Muxamadiev, Azgar. (1995). Turanian Writing (Туранская Письменность). In Zakiev, M. Z.(Ed.), Problemy lingvoėtnoistorii tatarskogo naroda (Проблемы лингвоэтноистории татарского народа). Kazan: Akademija Nauk Tatarstana. (ในภาษารัสเซีย)
Róna-Tas, A. 1991. An introduction to Turkology. Szeged.
Tekin, Talat. A Grammar of Orkhon Turkic. Indiana University Uralic and Altaic Series, vol. 69 (Bloomington/The Hague: Mouton, 1968)
Thomsen, Vilhelm. Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées, Suomalais-ugrilainen seura, Helsinki Toimituksia, no. 5 Helsingfors: La société de littérature Finnoise [1] (ในภาษาฝรั่งเศส)
Vasilʹiev, D.D. Korpus tjurkskix runičeskix pamjatnikov Bassina Eniseja [Corpus of the Turkic Runic Monuments of the Yenisei Basin], Leningrad: USSR Academy of Science, 1983 (ในภาษารัสเซีย)
von Gabain, A. 1941. Alttürkische Grammatik mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch. Mit vier Schrifttafeln und sieben Schriftproben. (Porta Linguarum Orientalium; 23) Leipzig: Otto Harrassowitz. (ในภาษาเยอรมัน)

แหล่งข้อมูลอื่น

Orkhon Inscriptions in Old Turkic Alphabet Unicode 2017-10-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
Orkhon Alphabet page from Omniglot
Gokturkish Keyboard by Isa SARI
(kyrgyz.ru)
Bilgitay Orhun Writer 2011-05-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (An online converter for Latin alphabet based texts to Orhun Abece.)
(2008-01-25). "L2/08-071: Proposal for encoding the Old Turkic script in the SMP of the UCS" (PDF).
(in Mongolian)
Göktürk Orhun Öz Türk Yazısını Öğrenme Kılavuzu (in Turkish)
Göktürükçe çevirici 2022-05-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (An online converter for Turkish alphabet )

บทความภาษานี้ยังเป็น คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

[1] Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. ISBN .

[sinor-2] Sinor, Denis (2002). "Old Turkic". History of Civilizations of Central Asia. Vol. 4. Paris: UNESCO. pp. 331–333.

[3] Vilhelm Thomsen, [Turkic] Orkhon Inscriptions Deciphered (Helsinki : Society of Finnish Literature Press, 1893). Translated in French and later English (Ann Arbor MI: University Microfilms Intl., 1971). OCLC 7413840

[4] Cooper, J.S. (2004). "Babylonian beginnings: The origin of the cuneiform writing system in comparative perspective". ใน Houston, Stephen (บ.ก.). The First Writing: Script Invention as History and Process. Cambridge University Press. pp. 58–59.

[5] Mabry, Tristan James (2015). Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism. University of Pennsylvania Press. p. 109. ISBN .

[6] Kara, György (1996). "Aramaic scripts for Altaic languages". ใน Daniels, Peter; Bright, William (บ.ก.). The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press. ISBN .

[7] Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911.

[8] ; (2013). The Routledge Handbook of Scripts and Alphabets. Routledge. p. 40. ISBN .

[9] Lung 龍, Rachel 惠珠 (2011). Interpreters in Early Imperial China. John Benjamins Publishing. pp. 54–55. ISBN .

[10] Mouton, 2002, Archivum Ottomanicum, p. 49

[11] Sigfried J. de Laet, Joachim Herrmann, (1996), History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D., p. 478

[Gabain1941-12] According to Gabain (1941)

[13] According to Gabain (1941), not listed in Thomsen (1893)

[14] According to Tekin (1968); not listed in Thomsen (1893) or Gabain (1941) ^[]; Malov (1951) lists the sign but gives no sound value.

[TUS-15] "The Unicode Standard, Chapter 14.8: Old Turkic" (PDF). Unicode Consortium. March 2020.