แม่นาก

แม่นากพระโขนง หรือมักเรียกสั้น ๆ ว่า แม่นาก (โดยมากสะกดด้วย ค.ควาย) หรือมีชื่อเรียกอีกอย่างว่า นางนาก เป็นผีตายทั้งกลมที่เป็นที่รู้จักของไทย มีลักษณะผมยาว ห่มสไบ นุ่งโจงกระเบน ลักษณะที่เห็นเด่นชัดคือนางจะยืนอุ้มลูกอยู่ที่ท่าน้ำ

แม่นากพระโขนง

กลุ่ม	สิ่งมีชีวิตในตำนาน เทพารักษ์
เทพปกรณัม	ผีไทย
ชื่ออื่น	แม่นาก, นางนาก
ประเทศ	ประเทศไทย
ภูมิภาค	เอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ถิ่นที่อยู่	ย่านพระโขนง​, กรุงเทพมหานคร

เชื่อกันว่าเรื่องนี้เกิดขึ้นจริงในปลายสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ปัจจุบันมีศาลแม่นาคตั้งอยู่ที่วัดมหาบุศย์ ซอยสุขุมวิท 77 (ถนนอ่อนนุช) เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร

ประวัติ

มีสามีภรรยาหนุ่มสาวคู่หนึ่ง อาศัยอยู่ด้วยกันที่ย่านพระโขนง สามีชื่อนายมาก ส่วนภรรยาชื่อนาค ทั้งสองใช้ชีวิตคู่ร่วมกันจนนางนากตั้งครรภ์อ่อน ๆ นายมากก็มีหมายเรียกให้ไปเป็นทหารประจำการที่บางกอก นางนากจึงต้องอยู่ตามลำพัง เวลาผ่านไป ท้องของนางนากก็ยิ่งโตขึ้นเรื่อย ๆ จนครบกำหนดคลอด หมอตำแยก็มาทำคลอดให้ ทว่าลูกของนางนากไม่ยอมกลับหัว จึงไม่สามารถคลอดออกมาตามธรรมชาติ ยังผลให้นางนากเจ็บปวดเป็นยิ่งนัก และในที่สุดนางนากก็ทนความเจ็บปวดไว้ไม่ไหว สิ้นใจไปพร้อมกับลูกในท้อง กลายเป็นผีตายทั้งกลม

หลังจากนั้น ศพของนางนากได้ถูกนำไปฝังไว้ยังป่าช้าท้ายวัดมหาบุศย์ ส่วนนายมากเมื่อปลดประจำการก็กลับจากบางกอกมายังพระโขนงโดยที่ยังไม่ทราบความว่าเมียของตัวได้หาชีวิตไม่แล้ว นายมากกลับมาถึงในเวลาเข้าไต้เข้าไฟพอดี จึงไม่ได้พบชาวบ้านเลย เนื่องจากบริเวณบ้านของนางนาก หลังจากที่นางนากตายไปก็ไม่มีใครกล้าเข้าใกล้เพราะกลัวผีนางนากซึ่งต่างก็เชื่อกันว่าวิญญาณของผีตายทั้งกลมนั้นเฮี้ยน และมีความดุร้ายเป็นยิ่งนัก

ครั้นเมื่อนายมากกลับมาอยู่ที่บ้าน ผีนางนากก็คอยพยายามรั้งนายมากให้อยู่ที่บ้านตลอดเวลา ไม่ให้ออกไปพบใคร เพราะเกรงว่านายมากจะรู้ความจริงจากชาวบ้าน นายมากก็เชื่อเมีย เพราะรักเมีย ไม่ว่าใครที่มาพบเจอนายมากจะบอกนายมากอย่างไร นายมากก็ไม่เชื่อว่าเมียตัวเองตายไปแล้ว จนวันหนึ่งขณะที่นางนากตำน้ำพริกอยู่บนบ้าน นางนากทำมะนาวตกลงไปใต้ถุนบ้าน ด้วยความรีบร้อน นางจึงเอื้อมมือยาวลงมาจากร่องบนพื้นเรือนเพื่อเก็บมะนาวที่อยู่ใต้ถุนบ้าน นายมากขณะนั้น บังเอิญผ่านมาเห็นพอดี จึงปักใจเชื่ออย่างเต็มร้อย ว่าเมียตัวเองเป็นผีตามที่ชาวบ้านว่ากัน

นายมากวางแผนหลบหนีผีนางนาก โดยการแอบเจาะตุ่มใส่น้ำให้รั่วแล้วเอาดินอุดไว้ ตกกลางคืนทำทีเป็นไปปลดทุกข์เบา แล้วแกะดินที่อุดตุ่มไว้ให้น้ำไหลออกเหมือนคนปลดทุกข์เบา จากนั้นจึงแอบหนีไป นางนากเมื่อเห็นผิดสังเกตจึงออกมาดู ทำให้รู้ว่าตัวเองโดนหลอก จึงตามนายมากไปทันที นายมากเมื่อเห็นผีนางนากตามมาจึงหนีเข้าไปหลบอยู่ในดงหนาด นางนากไม่สามารถทำอะไรได้เพราะผีกลัวใบหนาด นายมากหนีไปพึ่งพระที่วัด นางนากไม่ลดละพยายาม ด้วยความที่เจ็บใจชาวบ้านที่คอยยุแยงตะแคงรั่วผัวตัวเองอีกประการหนึ่ง ทำให้นางนากออกอาละวาดหลอกหลอนชาวบ้านจนหวาดกลัวกันไปทั้งบาง ซึ่งความเฮี้ยนของนางนาก ส่วนหนึ่งเกิดจากการที่ถูกฝังไว้ระหว่างต้นตะเคียนคู่นั่นเอง ในที่สุด นางนากก็ถูกหมอผีฝีมือดีจับใส่หม้อถ่วงน้ำ จึงสงบไปได้พักใหญ่

จนกระทั่งตายายคู่หนึ่งที่ไม่รู้เรื่องเพิ่งย้ายมาอยู่ใหม่ เก็บหม้อที่ถ่วงนางนากได้ขณะทอดแหจับปลา นางนากจึงถูกปลดปล่อยออกมาอีกครั้ง แต่สุดท้ายก็ถูกสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) สยบลงได้ กะโหลกศีรษะส่วนหน้าผากของนางนากถูกเคาะออกมาทำหัวปั้นเหน่ง เพื่อเป็นการสะกดวิญญาณ และนำนางนากสู่สุคติ หลังจากนั้น ปั้นเหน่งชิ้นนั้นก็ตกทอดไปยังเจ้าของอื่น ๆ อีกหลายมือ ตำนานรักของนางนาก นับเป็นตำนานรักอีกเรื่องหนึ่งที่ประทับใจผู้ฟังอย่างไม่รู้จบ กับความรักที่มั่นคงของนางนากที่มีต่อสามี ที่แม้แต่ความตายก็มิอาจพรากหัวใจรักของนางไปได้

ข้อเท็จจริงในประวัติศาสตร์

เอนก นาวิกมูลผู้ศึกษาเรื่องประวัติศาสตร์ไทยได้ค้นคว้าเอกสารร่วมสมัยเกี่ยวกับเรื่องแม่นากพระโขนงนี้ พบว่า จากหนังสือพิมพ์สยามประเภทฉบับวันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2442 ของ ก.ศ.ร. กุหลาบ น่าจะมาจากเรื่องจริงที่เกิดขึ้นในปลายรัชสมัยรัชกาลที่ 3 ของ อำแดงนาก ลูกสาวกำนันตำบลพระโขนงชื่อ ขุนศรี ที่ตายลงขณะยังตั้งท้อง และทางฝ่ายลูก ๆ ของอำแดงนากก็เกรงว่าบิดาของตน (สามีแม่นาก) จะไปแต่งงานมีภรรยาใหม่ และต้องถูกแบ่งทรัพย์สิน จึงรวมตัวกันแสร้งทำเป็นผีหลอกผู้คนที่ผ่านไปมาด้วยการขว้างหินใส่เรือผู้ที่สัญจรไปมาในเวลากลางคืนบ้าง หรือทำวิธีต่าง ๆ นานา เพื่อให้คนเชื่อว่าผีของมารดาตนเองเฮี้ยน และพบว่าสามีของอำแดงนากไม่ใช่ชื่อมาก แต่มีชื่อว่านายชุ่มทศกัณฐ์ (เพราะเป็นนักแสดงในบททศกัณฐ์) และพบว่าคำว่าแม่นาก เขียนด้วยตัวสะกด ก ไก่ (ไม่ใช่ ค ควาย) แต่การที่สามีแม่นากได้ชื่อเป็น มาก เกิดขึ้นครั้งแรกจากบทประพันธ์เรื่อง "อีนากพระโขนง" ซึ่งเป็นบทละครร้อง ในปี พ.ศ. 2454 โดย พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ และกรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ เคยทรงครอบครองกระดูกหน้าผากของแม่นากนี้ด้วยเช่นกัน โดยไม่ทราบว่าใครเป็นผู้นำมาถวาย

ความเชื่อของคนไทย

ศาลแม่นากพระโขนง ในวัดมหาบุศย์ ซอยสุขุมวิท 77 (ถนนอ่อนนุช) ซึ่งปัจจุบันตั้งอยู่ในเขตสวนหลวง

เรื่องราวของแม่นากพระโขนงปรากฏอยู่ทั่วไปตามความเชื่อของคนไทยร่วมสมัยและตราบจนปัจจุบัน เช่น เชื่อว่าชื่อสี่แยกมหานาค ที่เขตดุสิตในปัจจุบัน มาจากการที่แม่นากอาละวาดขยายตัวให้ใหญ่ และล้นเกล้ารัชกาลที่ 4 ก็ยังเคยเสด็จทอดพระเนตรด้วย หรือ เชื่อว่าพระรูปที่มาปราบแม่นากได้นั้นคือสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) เป็นต้น อีกทั้งยังเชื่อว่าท่านเป็นคนเจาะกะโหลกที่หน้าผากของแม่นากทำเป็นปั้นเหน่ง เพื่อสะกดวิญญาณแม่นาก และได้สร้างห้องเพื่อเก็บปั้นเหน่งชิ้นนี้ไว้ต่างหาก หรือหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ก็ยังได้เขียนบันทึกเอาไว้ว่า เมื่อ พ.ศ. 2468 ซึ่งเป็นสมัยที่ท่านยังเป็นเด็ก ท่านเคยเห็นเรือนของแม่นากด้วย เป็นเรือนลักษณะเหมือนเรือนไทยภาคกลางทั่วไปอยู่ติดริมคลองพระโขนง มีเสาเรือนสูง มีห้องครัวอยู่ด้านหลัง ซึ่งปัจจุบันนี้ได้ถูกรื้อถอนไปแล้ว และยังเคยขึ้นไปบนศาลาการเปรียญของวัดมหาบุศย์ด้วย ในขณะนั้นศาลาการเปรียญหลังใหม่ บนฝ้าเพดานมีรอยเท้าเปื้อนโคลนคล้ายรอยเท้าคนเหยียบย่ำไปมาหลายรอย สมภารบอกว่าเป็นรอยเท้าของแม่นาก

ถึงอย่างไรก็ตาม ความเชื่อเรื่องแม่นากพระโขนงยังคงปรากฏอยู่ในความเชื่อของคนไทย ณ วัดมหาบุศย์ ภายในซอยสุขุมวิท 77 (ถนนอ่อนนุช) เขตสวนหลวงในปัจจุบัน มีศาลแม่นากตั้งอยู่ ซึ่งเป็นที่สักการบูชาอย่างมากของบุคคลในและนอกพื้นที่ โดยบุคคลเหล่านี้จะเรียกแม่นากด้วยความเคารพว่า "ย่านาก" บ้างก็เชื่อว่าร่างของแม่นากถูกฝังอยู่ระหว่างต้นตะเคียนคู่ภายในศาล โดยมีผู้มาบนบานขอในสิ่งที่ตนต้องการเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะเรื่องความรัก

พีท ทองเจือนักแสดงชาวไทย อ้างตัวว่าสืบเชื้อสายจากแม่นาก และมีความเชื่อว่าในปัจจุบันปั้นเหน่งที่ทำจากหน้าผากกะโหลกแม่นากถูกครอบครองโดยนักสะสมพระเครื่องผู้หนึ่ง

การแสดงและบทประพันธ์

เรื่องราวของแม่นากพระโขนงได้กลายเป็นบทประพันธ์ในรูปแบบการแสดงเป็นครั้งแรก เป็นบทละครร้องในปี พ.ศ. 2454 ในชื่อ "อีนากพระโขนง" โดย พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ แสดงที่โรงละครปรีดาลัย (โรงเรียนตะละภัฏศึกษาในปัจจุบัน) ได้รับความนิยมอย่างมากจนต้องเปิดการแสดงติดต่อกันถึง 24 คืน

ในทางบันเทิง เรื่องราวของแม่นากพระโขนงได้ถูกสร้างเป็นละครโทรทัศน์ ละครวิทยุ และภาพยนตร์หลายครั้ง โดยเรื่องราวของแม่นากพระโขนงได้นำมาสร้างภาพยนตร์ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2470 โดยหม่อมราชวงศ์อนุศักดิ์ หัสดินทร์ แต่พอสร้างแล้วฉายจนฟิล์มเปื่อย ฟิล์มก็หล่นหายสาบสูญไปอย่างน่าเสียดาย อีกทั้งยังสร้างเป็นละครหรือภาพยนตร์ตลกล้อเลียนก็เคยมาแล้ว เช่น ละครเวทีโอเปร่าอำนวยการแสดงโดย สมเถา สุจริตกุล ในปี พ.ศ. 2545

แม่นากพระโขนงในสื่อต่าง ๆ

ภาพยนตร์

ฉากในภาพยนตร์เรื่อง นางนาก (พ.ศ. 2542)

• นางนาคพระโขนง - พ.ศ. 2479 (ไม่มีข้อมูลนักแสดงนำ, กำกับโดย หม่อมราชวงศ์อนุศักดิ์ หัสดินทร์​)
• นางนาคคืนชีพ - พ.ศ. 2480 (ไม่มีข้อมูลนักแสดงนำ)
• นางนาคพระโขนง ตอนใหม่ - พ.ศ. 2482 (ไม่มีข้อมูลนักแสดงนำ)
• นางนาคพระโขนง ภาคพิเศษ - พ.ศ. 2489 นำแสดงโดย สำราญ เทวะสันต์, สมนึก ศรีเอี่ยม, สวง รอดพ่าย
• ลูกนางนาค/ลูกนางนาคพระโขนง - พ.ศ. 2493 (ไม่มีข้อมูลนักแสดงนำ)
• วิญญาณรักของนางนาค - พ.ศ. 2494 นำแสดงโดย ไพบูลย์ เกษมวัน, ธงชัย นิลกนิษฐ์, ชูเตี้ย
• นางนาคพระโขนง - พ.ศ. 2495 (ไม่มีข้อมูลนักแสดงนำ)
• นางนาคพระโขนง - พ.ศ. 2498 นำแสดงโดย ทิดทุ้ย, ลุงเฉย สนธิวงศ์, สวัสดิ์ อนุวงศ์, สุพร จวงจันทร์
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2502 นำแสดงโดย สุรสิทธิ์ สัตยวงษ์, ปรียา รุ่งเรือง
• แม่นาคคืนชีพ - พ.ศ. 2503 นำแสดงโดย อดุลย์ ดุลยรัตน์, วิไลวรรณ วัฒนพาณิช
• วิญญาณรักแม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2505 นำแสดงโดย สุรสิทธิ์ สัตยวงษ์, ปรียา รุ่งเรือง
• แม่นาคคนองรัก - พ.ศ. 2511 นำแสดงโดย ปรียา รุ่งเรือง, ชุมพร เทพพิทักษ์, ฤทธี นฤบาล
• แม่นาคพระนคร - พ.ศ. 2513 นำแสดงโดย มิตร ชัยบัญชา, อรัญญา นามวงศ์
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2516 นำแสดงโดย ยอดชาย เมฆสุวรรณ, สุภัค ลิขิตกุล
• แม่นาคอาละวาด - พ.ศ. 2516 นำแสดงโดย ยอดชาย เมฆสุวรรณ, สุภัค ลิขิตกุล
• แม่นาคอเมริกา - พ.ศ. 2518 นำแสดงโดย กรุง ศรีวิไล, เปียทิพย์ คุ้มวงศ์
• แม่นาคบุกโตเกียว - พ.ศ. 2519 นำแสดงโดย อุเทน บุญยงค์, ภาวนา ชนะจิต, อรสา พรหมประทาน
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2521 นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, ปรียา รุ่งเรือง, เนาวรัตน์ ยุกตะนันท์
• นางนาค ภาคพิสดาร - พ.ศ. 2528 นำแสดงโดย โน้ต เชิญยิ้ม, สีดา พัวพิมล
• แม่นาค 30 - พ.ศ. 2530 นำแสดงโดย โน้ต เชิญยิ้ม, สีดา สุทธิรักษ์, ยอด นครนายก, ท้วม ทรนง, เด๋อ ดอกสะเดา, เหี่ยวฟ้า
• แม่นาคอาละวาด - พ.ศ. 2532 นำแสดงโดย บิณฑ์ บรรลือฤทธิ์, ชุติมา นัยนา
• แม่นาคคืนชีพ - พ.ศ. 2533 นำแสดงโดย ลิขิต เอกมงคล, ชุดาภา จันทร์เขตต์
• แม่นาคเจอผีปอบ - พ.ศ. 2535 นำแสดงโดย ตรีรัก รักการดี, ณัฐนี สิทธิสมาน
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2537 นำแสดงโดย ดาริน กรสกุล, รอน บรรจงสร้าง
• นางนาก - พ.ศ. 2542 นำแสดงโดย ทราย เจริญปุระ, วินัย ไกรบุตร
• นาค (ภาพยนตร์แอนิเมชัน) - พ.ศ. 2551 ให้เสียงโดย ศศิกานต์ อภิชาตวรศิลป์, หม่ำ จ๊กมก, นุ้ย เชิญยิ้ม
• แม่นาค 3D (ภาพยนตร์ 3 มิติ) - พ.ศ. 2555 นำแสดงโดย บงกช คงมาลัย, รังสิโรจน์ พันธุ์เพ็ง
• พี่มาก..พระโขนง - พ.ศ. 2556 นำแสดงโดย ดาวิกา โฮร์เน่, มาริโอ้ เมาเร่อ
• (ม.6/5 ปากหมาท้าแม่นาค) - พ.ศ. 2557 นำแสดงโดย วนิดา เติมธนาภรณ์
• แดง พระโขนง - พ.ศ. 2565 นำแสดงโดย เมลิค เอเฟ่ย์ ไอกูน, หม่ำ จ๊กมก, สุเทพ สีใส
• ทิดน้อย - พ.ศ. 2566 นำแสดงโดย พัชราภา ไชยเชื้อ, เท่ง เถิดเทิง, อนันดา เอเวอริงแฮม
• แม่นาคทะลุมิติ - พ.ศ. 2567 นำแสดงโดย อัญรินทร์ ธีราธนันพัฒน์, เศรษฐพงศ์ เพียงพอ, กชชสร ชายาจันทอง, สุภาภัสสร์ ผลเจริญรัตน์
• นากรักมาก...ม๊ากมาก - พ.ศ. 2567 นำแสดงโดย นริลญา กุลมงคลเพชร, พีรวัส แสงโพธิรัตน์, โหน่ง ชะชะช่า, หม่ำ จ๊กมก, เท่ง เถิดเทิง

ละครโทรทัศน์

• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2522 ออกอากาศทาง ช่อง 7 นำแสดงโดย ปริศนา วงศ์ศิริ, ชานนท์ มณีฉาย
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2532 ออกอากาศทาง ช่อง 3 นำแสดงโดย ตรีรัก รักการดี, เอกพันธ์ บรรลือฤทธิ์, สุลาลีวัลย์ สุวรรณทัต
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2537 ออกอากาศทาง ช่อง 5 นำแสดงโดย ลีลาวดี วัชโรบล, วรุฒ วรธรรม
• แม่นาคพระนคร - พ.ศ. 2539 ออกอากาศทาง ช่อง 7 นำแสดงโดย กัญญารัตน์ จิรรัชชกิจ, นุติ เขมะโยธิน
• แม่นาค - พ.ศ. 2542 ออกอากาศทาง ช่อง 7 นำแสดงโดย พัชราภา ไชยเชื้อ, พีท ทองเจือ
• แม่นากพระโขนง - พ.ศ. 2543 ออกอากาศทาง ช่อง 3 นำแสดงโดย กุลณัฐ ปรียะวัฒน์, ศุภกรณ์ กิจสุวรรณ
• แม่นาคพระโขนง รักนี้นิรันดร - พ.ศ. 2556 ออกอากาศทาง ช่อง 9 และออกอากาศซ้ำในปี 2558 ทาง ไบรท์ทีวี นำแสดงโดย อมราพร พร้อมลาภ, กวี วงศ์จันทรา
• แม่นาก - พ.ศ. 2559 ออกอากาศทางช่อง ช่อง 8 นำแสดงโดย สุธีวัน ทวีสิน, มาร์ติน มิดาล
• แม่นาคพระโขนง - พ.ศ. 2564 ออกอากาศทาง ช่อง 9 นำแสดงโดย อุษามณี ไวทยานนท์, ชัยพล จูเลียน พูพาร์ต
• นางนาค สะใภ้พระโขนง - พ.ศ. 2566 ออกอากาศทาง ช่องเวิร์คพอยท์ นำแสดงโดย อาทิตยา ตรีบุดารักษ์, จิรายุ ละอองมณี
• นางนาคพระโขนง (พรายรามัญ) - พ.ศ. 2567 ออกอากาศทาง ช่อง 3 นำแสดงโดย ปรียากานต์ ใจกันทะ, ธัชพล กู้วงศ์บัณฑิต

ละครวิทยุ

• นางนาคพระโขนง - โดย หม่อมหลวงเปลื้อง อิศรางกูร ณ อยุธยาและคุณครูละม่อม อิศรางกูร ณ อยุธยา
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะเกศทิพย์ (จำนวน 20 ตอน)
• วิญญาณรักของแม่นาค - โดย คณะแก้วฟ้า
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะกันตนา
• นางนาก - โดย คณะ ๒๑๓ การละคร
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะรังสิมันต์
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะเสนีย์ บุษปะเกศ
• แม่นาค - โดย คณะมิตรมงคล
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะผาสุกวัฒนารมย์
• แม่นาคพระโขนง - โดย คณะนีลิกานนท์

ละครเวที

• อีนากพระโขนง - ละครร้องของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ จัดแสดงเมื่อปี พ.ศ. 2455 ที่โรงละครปรีดาลัย
• แม่นาคพระโขนง เดอะมิวสิคัล - จัดแสดงเมื่อวันที่ 20 พฤษภาคม - 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 ที่ เมืองไทยรัชดาลัย เธียเตอร์ นำแสดงโดย นัท มีเรีย, อาณัตพล ศิริชุมแสง
• นางนาก เดอะมิวเซียม - จัดแสดงเมื่อวันที่ 3 มิถุนายน - 30 มิถุนายน พ.ศ. 2552 ที่มะขามป้อม สตูดิโอ
• แม่นาค เดอะมิวสิคัล - จัดแสดงเมื่อวันที่ 3 กรกฎาคม - 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 ที่ เอ็มเธียเตอร์ นำแสดงโดย ธีรนัยน์ ณ หนองคาย, วรฤทธิ์ เฟื่องอารมย์

หนังสือ

• สยามประเภท - พ.ศ. 2442 โดย ก.ศ.ร. กุหลาบ
• นากพระโขนงที่สอง - พ.ศ. 2467 โดย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (หนึ่งในตอนของนิทานทองอิน)
• ดาม นางนากฉบับบางกอกการเมือง - พ.ศ. 2470 โดย ขุนชาญคดี
• กลอนแปดแม่นาคพระโขนง - หนังสือพิมพ์สยามราษฎร์ ปี พ.ศ. 2475 โดย ประภาศรี
• ผีอีนากพระโขนง - นิยาย ปี พ.ศ. 2481
• นางนาคพระโขนง - นิยายตลกชุด สามเกลอ ปี พ.ศ. 2495 โดย ป. อินทรปาลิต
• แม่นากพระโขนง - นิยายภาพ พ.ศ. 2503 โดย ประพัฒน์ ตรีณรงค์
• นิยายเรื่องแม่นาคพระโขนง - (ไม่มีข้อมูลผู้แต่งและปีพิมพ์)
• การ์ตูน แม่นาคพระโขนง - (ไม่มีข้อมูลผู้แต่งและปีพิมพ์)
• เปิดตำนานแม่นากพระโขนง - พ.ศ. 2543 โดย เอนก นาวิกมูล

ดูเพิ่ม

• แม่นาค (ละครโทรทัศน์)

อ้างอิง

1. คนยาก, ลูกทุ่ง (2011-04-21). "บางอ้อ ปั้นเหน่งแม่นาค 01 (มีทั้งสิ้น 11 ตอน)". บางอ้อ.
2. ทองเล็ก, พลเอก นิพัทธ์ (2017-02-13). "ภาพเก่าเล่าตำนาน : แม้ความตายมิอาจพราก แม่นาคพระโขนง". มติชน.
3. เจนจบ ยิ่งสุมล. (ตุลาคม 2553). ๑๓๐ ปี ไม่มีวันตาย พลเรือเอกพระบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์. สำนักพิมพ์ DK พับลิชิ่ง. . หน้า 45
4. ประลองเชิง, กิเลน (2010-10-04). "ปลุกผีแม่นาค". ไทยรัฐ.
5. "เด็ดข่าวแปลก - ตำนานรักแม่นาคพระโขนง". ช่อง 7. 2015-02-15.
6. "'พีท'นับสาแหรก เชื่อทายาทแม่นาค". สนุกดอตคอม.
7. . คมชัดลึก. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-21. สืบค้นเมื่อ 2022-05-18.
8. "ตำนาน "ปรีดาลัย"". นิตยสารผู้จัดการ.
9. "ตอน เปิดตำนานแม่นากพระโขนง". คุณพระช่วย. 2011-02-12.
10. "ย้อนรอยหนัง-ละคร'แม่นาค'จากตำนานถึงปัจจุบัน". คมชัดลึก. 2013-03-27.
11. "แม่นาคทะลุมิติ" มาถ่ายทำ สถานที่จริง วัดมหาบุศย์ โดย กรุง ศรีวิไล มารับบทพระ เล่าเรื่องราวความเป็นมาของแม่นาค
12. เตรียมฮาข้ามภพ หม่ำ-เท่ง-โหน่ง คัมแบ็ก บวงสรวงหนัง “นากรักมากม๊าก...มาก”

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ แม่นากพระโขนง

• ขรรค์ชัย-สุจิตต์ เล่าเรื่องผีวันวาเลนไทน์ : Love Story ของ "แม่นาคพระโขนง"
• . ผู้จัดการออนไลน์. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-03-25. สืบค้นเมื่อ 2007-04-10.
• . ผู้จัดการออนไลน์. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-10-09. สืบค้นเมื่อ 2007-04-16.
• . ผู้จัดการออนไลน์. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-10-09. สืบค้นเมื่อ 2007-04-16.
• แม่นาก กลายเป็นหนังเมื่อใด เปิดเส้นทางผีอมตะ สู่แฟนตาซี ถึงฉบับคลาสสิก “นางนาก” 2542 บทความโดย ศิลปวัฒนธรรม
• เมื่อ จอมพล ป. พูดถึง แม่นาคพระโขนง บทความโดย นริศ จรัสจรรยาวงศ์
• วิชุดา ปานกลาง. (2539). การวิเคราะห์การถ่ายทอดความหมายเรื่อง “ผี” ในภาพยนตร์ไทยเรื่อง “แม่นาคพระโขนง” พ.ศ. 2521-2532. วิทยานิพนธ์ (นศ.ม.) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
• ถามพี่ ๆ นอกเรื่องนิดหนึ่งครับ 2009-01-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• . ไทยฟิล์ม. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-01-31. สืบค้นเมื่อ 2008-05-03.
• "Mae Nak films" (PDF). matthewhunt.
• พาณี ศรีวิภาต, การศึกษาเปรียบเทียบวรรณกรรมเรื่อง “นางนากพระโขนง”. วิทยานิพนธ์ปริญญาอักษรศาสตรบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย มหาวิทยาลัยศิลปากร พ.ศ.2545.
• แผนที่วัดมหาบุตร จากกูเกิ้ลแมป